“Controversieelverklaard worden die wetsvoorstellen en onderwerpen waarvan redelijkerwijze verwacht mag worden dat behandeling met een ander kabinet tot een andere uitkomst zal leiden.” – website Eerste Kamer

Al bijna drie jaar is er een spoedwet in de maak om de wetgeving voor de Nederlandse Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten ingrijpend te veranderen. Ik schreef hier eerder uitgebreid over, en ik sprak er (samen met vele anderen) ook over in een rondetafel gesprek in de Tweede Kamer (video, spreektekst met voetnoten).

UPDATE: Na 20 seconden aandacht heeft de vaste kamercommissie Binnenlandse Zaken op 6 september met 7 tegen 23 stemmen besloten dat het voorstel niet controversieel is. NRC schreef er een stuk over.

Dit wetsvoorstel wordt gepresenteerd als een dringende en kleine aanpassing van de wetgeving voor de AIVD en MIVD. Dat er al bijna drie jaar gesteggel over is geeft aan dat het zo klein niet is. Afgelopen vrijdag publiceerde het kabinet een 92 pagina’s tellend document naar aanleiding van kritische vragen.

Ooit was er zelfs een heel referendum over de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten

De vraag is nu: is dit een controversieel wetsvoorstel? Of zou het demissionaire kabinet er mee door moeten gaan?

Waar gaat het om? Heel in het kort enkele van de mogelijk meest controversiële punten:

De wet geeft bijna automatisch toestemming voor diensten om internet- en telefoonkabels in bulk af te luisteren, op te slaan en te delen met het buitenland, maar echt alleen ter verkenning (artikel 6).
Ook de regels voor ‘daadwerkelijk afluisteren’, waarbij het getapte materiaal beter bekeken mag worden, worden veel soepeler. Men kan voortaan volstaan met een ‘indicatie’ van welke verkeersstromen men wil afluisteren, dat is genoeg. Ook mag men met deze wet makkelijker Nederlanders afluisteren dan vroeger (artikel 7).
Afgeluisterde data mag tot nu toe pas na toetsing vooraf met AI-algoritmen geanalyseerd worden. Deze toetsing vooraf vervalt, waardoor we nu achteraf kunnen gaan ontdekken wat ChatGPT maakte van uw communicatiepatronen (artikel 8).
Als u bent gehacked door een target van de diensten mag u voortaan ook automatisch (zonder toets) gehacked en getapt worden, en dat hoeven ze u niet te vertellen (artikel 5).

Specifiek opmerkelijk is dat dit wetsvoorstel het toezicht op de diensten ingrijpend verandert, met minder toetsing vooraf, en meer (optioneel) toezicht achteraf. Ook komt er een complexe beroepsmogelijkheid bij de Raad van State, afgeraden door drie hoogleraren staatsrecht, in een constructie die in Nederland nog nooit geprobeerd is (!).

Er zit nog veel meer in de wet, en er zijn ook echte verbeteringen, dus lees hier vooral verder.

Tijdens de behandeling hebben de Raad van State, het College voor de rechten van de Mens, Bits of Freedom en vele anderen zich zeer kritisch uitgelaten.

Is dit controversieel?

Een criterium is of een volgend kabinet misschien anders zou denken over een wetsvoorstel. Ik kan me dat voor deze wet zeker goed voorstellen, zeker gezien hoe alle partijen zich nu voorstaan op het belang van de rechtsstaat.

In aanvulling, in 2017 is een eerdere (veel kleinere) wijziging van de Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten ook controversieel verklaard. En met een inlichtingenwet is dit al snel het geval natuurlijk.

Verder zijn onze Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten daadwerkelijk erg belangrijk. Ze verdienen daarom ook een goed doordachte en breed gedragen wet. Zeker als het gaat om een stelselwijziging.

Het lijkt me daarom evident dat de verdere behandeling van dit voorstel overgelaten moet worden aan een nieuw kabinet.