De Mottekasteel debating truc

Je kunt een discussie winnen op de vorm of op de inhoud. Ik heb het graag over de inhoud, maar dan moet je wel goed opletten dat je ook echt aan die inhoud toekomt. Want er zijn genoeg mensen die het liever over wat anders hebben, of het houden bij mooie woorden die niet de kern van hun mening of plan zijn.

Men noemt dat soort technieken ook wel “debating trucjes”. Ik hou niet van debating trucjes. Maar ik word ook niet graag debating-getruct.

Daarom hier een kort stukje over de Mottekasteel gesprekstechniek, in het Engels ook bekend als de Motte & Bailey fallacy.

(Het is me overigens bekend dat ik het net anders uitleg dan de Engelstalige sites die ik link in dit stuk)

Een mottekasteel. Door Wikimediagebruiker Eric Jones, CC BY-SA 2.0

De gedachte

Deze debating truc werkt met name goed op aardige en redelijke mensen. U dus, de lezer van dit blog. Daarom is het zo belangrijk te herkennen als iemand dit met je doet, en er ook een weerwoord op te hebben.

Stel dat er een wet in de maak is die de toegang tot abortus zal beperken.

Er zijn veel dingen waar redelijke mensen het best eens mee willen zijn. Abortus is een vervelende ingreep. Het is traumatisch voor de patiënt, het is gedoe, en het kan ook nog fout gaan. Het is verleidelijk voor redelijke mensen om in discussies de ‘pro-birther’ gelijk te geven op deze punten, het zou vast beter zijn als er minder noodzaak was tot abortus door betere voorlichting, betere ondersteuning van jonge gezinnen, betere beschikbaarheid/promotie van voorbehoedsmiddelen etc.

Als redelijk en aardig persoon tuin je hier makkelijk in – “ik ben de kwaadste niet, ik zie echt wel een deel van je punt”. Maar wat blijkt, deze redelijkheid kan voorkomen dat we een echt gesprek hebben over wat het voorstel inhoudt.

Het mottekasteel

In de middeleeuwen bouwde men mottekastelen. Buitengewoon lelijke en onprettige gebouwen bovenop een heuvel, omringd door lager gelegen bossen of gebouwen (de ‘voorburcht’). Het dagelijks leven vond plaats in die voorburcht.

Als ze werden aangevallen konden de eigenaren zich terugtrekken in het mottekasteel. Goed te verdedigen, maar in het kasteel was het niks leuk, dus de strijd bleef liever beperkt tot voorburcht. Maar om te winnen moet je toch echt doorbreken tot het lelijke kasteel. In het buitengebied win je de strijd niet.

De debattechniek

Een tegenstander kan jou eindeloos bezighouden in een soortgelijk laagland, vol lekker klinkende stellingen. Niemand denkt toch dat een abortus leuk is? Als het gebeurt zijn er toch veel dingen fout gegaan? Moeten we die niet voorkomen? En iedere medische ingreep heeft toch risico’s? Is het opgroeien in een liefdevol gezin niet veel beter? En een abortus in het derde trimester is toch ethisch heel zwaar?

Allemaal dingen waar je als redelijk persoon moeilijk strijd mee kan leveren. Voor je het weet is je halve avond op aan het eens zijn met je tegenpartij! Vervolgens is de discussie voorbij en zegt de voorstander “en daarom ben ik voor de nieuwe abortuswet”. En hebben we het misschien geen moment gehad over wat er echt in die wet staat! En dus is het voorstel ook niet effectief bekritiseerd.

De tegentechniek

Om dit te voorkomen neem je je tegenstander zo snel mogelijk mee naar zijn lelijkste positie, naar zijn mottekasteel. Want in die nieuwe wet staat vermoedelijk helemaal niks over het ondersteunen van jonge gezinnen. Er staat ook niks over betere voorlichting of veiligere abortus. Er staat in dat het na x weken niet meer mag en dat de vrouw ook allemaal hindernissen moet overwinnen, wat in x weken misschien niet lukt. We moeten het over die wet hebben! Zaak is daarom ook om de inhoud van de discussie van haver tot gort te kennen: wat staat er nou eigenlijk, en waar hebben we het over.

De Amerikaanse politicus Beto O’Rourke deed dit onlangs meesterlijk - iemand sprak hem aan op hoe erg een abortus is in het derde trimester. In zijn reactie zei hij “ja, en dat betreft 0.1% van alle abortussen, en is vrijwel altijd om ernstige en tragische medische redenen. Laten we het hebben over de duizenden vrouwen die tegen hun wil gedwongen worden kinderen te krijgen dankzij deze nieuwe wet”.

De grote truc is dus om zo snel mogelijk weg te gaan van dingen die op zich goed klinken, maar helemaal niet ter discussie staan, of niet in deze discussie. Iedereen wil gelukkige gezinnen en een veilige omgeving. Maar omdat we het daar over eens zijn hoeven we er niet veel tijd aan te besteden.

Wat we wel kunnen vragen is hoe de ongewenst zwangere vrouw binnen zulke korte tijd (‘x weken’) alle hindernissen in de nieuwe wet moet nemen. Dat is namelijk een echt lelijk punt, want regel dat maar eens in de korte tijd tussen het ontdekken van de zwangerschap en de nieuwe strenge limiet. Het staat vermoedelijk ook helemaal niet uitgewerkt in de wet hoe dat snel moet kunnen. Dat zoek je maar lekker zelf uit.

Jaag je gesprekspartner zo snel mogelijk het mottekasteel in, en voer de discussie daar waar hij het lelijkst is! Zo hebben we het over de echte inhoud en wat het in de praktijk betekent.

Nog een voorbeeld

Deze week liet Substack weten dat ze zulke voorstanders zijn van vrijheid van meningsuiting dat ook doorgewinterde Nazi sites welkom zijn:

I just want to make it clear that we don’t like Nazis either—we wish no-one held those views. But some people do hold those and other extreme views. Given that, we don’t think that censorship (including through demonetizing publications) makes the problem go away—in fact, it makes it worse. We believe that supporting individual rights and civil liberties while subjecting ideas to open discourse is the best way to strip bad ideas of their power. We are committed to upholding and protecting freedom of expression, even when it hurts. – Hamish McKenzie, medeoprichter Substack.

We zijn allemaal voor vrijheid van meningsuiting, en wie is er nou voor censuur? Dit zijn de laaglanden van de discussie. Voor je het weet ben je het te lang eens aan het zijn met deze mensen.

Maar jaag ze snel het Mottekasteel in.

Mooi allemaal, maar je zit wel geld te verdienen aan Nazi’s, en je bent Nazi’s actief aan het helpen met hun propaganda. Trouwens, je site heeft blogs over porno en seks wel degelijk geweerd, hoe zit dat dan? Zijn dat andere principes? Verder, het is ook niet zo dat Nazi-content nergens anders terecht kan. He, en als jullie zo principieel zijn (ok dan), zou je dan minstens je Nazi-inkomsten kunnen doneren aan een goed doel? Of gaat het misschien toch om geld verdienen? Of vinden jullie Nazi’s eigenlijk gewoon ok?

Herkennen & tegengaan

Hoe herken je dat iemand je in het laagland probeert te houden? Typische kenmerken zijn:

• Algemeenheden die iedereen steunt (wie vindt veiligheid nou niet belangrijk? wie is er nou voor censuur?)
• Dat het toch heel erg is dat het zover gekomen is, en hier zijn x schandalen/vreselijke dingen uit het verleden
• Niet onderbouwde spookverhalen wat er mis zou gaan als we niet doen wat ik wil (“Noord-Korea”)
• Gezever over definities of moeilijke principes die helemaal niet ter discussie staan
• De stro-pop – een hypothetische situatie schetsen (die helemaal niet gaat gebeuren) en je daarop laten reageren

Omgekeerde technieken zijn:

• Harde statistieken noemen die wel concreet zijn (‘goed verhaal, maar dat gaat over 0,1%, laten we het hebben over de 99,9%’)
  • Of vraag om die statistieken, en accepteer niet dat je geen antwoord krijgt
• Vind ruwe kanten in het besproken voorstel: zijn die x weken wel haalbaar? Hoe ga je dat regelen? Of, je zit dus wel geld te verdienen aan Nazi-propaganda, doet dat geen pijn?
• Als iemand met algemeenheden komt, worden die ook verbeterd door het voorstel? Echt? Zo nee, dan gaan we het ook niet hebben over het welzijn van jonge gezinnen, of, we gaan het erover hebben dat dat je dus kennelijk niks interesseert
  • Of nog een stap verder, als die dingen zo belangrijk zijn, waarom staan ze dan niet in het voorstel eigenlijk?

Meer lezen

Er is op internationale websites al een boel over deze “Motte-and-bailey fallacy” geschreven, al moet gezegd worden dat die uitleggen vaak erg technisch zijn, voor debating professionals. Desondanks is er hier een boel inspiratie te halen.

Maar ik hoop dat het bovenstaande kan helpen mensen met lelijke meningen het ook echt te laten hebben over die lelijke meningen (of plannen). En niet over allemaal leuke dingen die je best wil geloven, maar waar we de strijd niet mee gaan winnen.