Demissionair de cloud in denderen: doe het niet
De hele korte versie: De kern van de Nederlandse overheid draait nu op eigen emailservers, in eigen beheer. Op 14 oktober 2025 verloopt de ondersteuning op de gebruikte software. Microsoft stimuleert sterk om dan alle email over te dragen aan de Amerikaanse cloud, met alle gevolgen van dien. Maar het is ook mogelijk (met wat moeite) om een nieuwe versie van de email software aan te schaffen, zoals 9 ministeries van plan zijn. In dat geval kan men wel de email op eigen servers houden, buiten zicht van Amerikanen. Ook ontwijken we zo de ‘rode knop van Trump’, waarmee we met een enkele executive order uit onze eigen mailboxen gegooid kunnen worden. Het is voorstelbaar dat we onszelf nu demissionair de cloud in denderen doordat we te laat beginnen met die eigen servers. En dan zouden we onbedoeld de cloud in gaan, als voldongen feit. Ik hoop dat we dit niet laten gebeuren. Naar de cloud gaan is controversieel!
Het Internationaal Strafhof in Den Haag wordt geteisterd door sancties uit Amerika. Microsoft mag daardoor geen diensten meer leveren aan inmiddels vijf medewerkers van het hof. Mede hierdoor is het werk van het hof naar verluidt stil komen te liggen. Dit gebeurde omdat de werkplekken, documenten en email van het ICC in de Microsoft cloud staan. En zo zit je onder de rode knop van Trump, en ben je een data-kolonie van Amerika.
Een jaar geleden was de hele Nederlandse overheid van plan dit ook te gaan doen, als opgetekend door de Auditdienst Rijk, “Hiermee wordt de on-premises werkplek van de Rijksoverheid verplaatst naar de public cloud [van Microsoft]”.
Inmiddels hebben 9 ministeries besloten deze overgang toch niet te maken (hulde!). De 57.000 werkplekken beheerd door het Shared Service Centre ICT (SSC-ICT) gaan later dit jaar wel over naar de nieuwste Microsoft software, maar de servers die de mail en de documenten doen blijven onder eigen beheer van de Nederlandse overheid, en zijn ook van die overheid. Het kan dus. Je hoeft niet naar de cloud met al je gegevens.
Enorme hoeveelheden van de rest van de overheid zijn al over, zoals bleek uit dit uitstekende onderzoek van de NOS. Ze hebben hierbij veelal geen risicoafweging gemaakt, en ook geen exitplan. Wat wel verplicht is volgens het rijksbreed cloudbeleid.
In tegenstelling tot gemeenten en uitvoeringsorganen zijn de meeste ministeries voor de email en bestanden nog niet over. Maar het begint er wel om te spannen. Op 14 oktober 2025 eindigt de ondersteuning op alle huidige versies van de nu gebruikte email software (Microsoft Exchange). Voor die dag moet iedere organisatie een keuze maken: gaan we investeren in een migratie naar een nieuwe versie van Exchange, waardoor we de mail de komende jaren zelf doen op eigen servers.
Of geven we het op en gaan we het Internationaal Strafhof achterna naar totale afhankelijkheid van Microsoft en de Amerikaanse regering en worden we een datakolonie, waarbij de VS alles mee kunnen lezen & de steker eruit kunnen trekken als ze dat willen.
Rechts man met meerdere rode knoppen. Links een President.
Op 13 februari 2025 is dit probleem besproken in de Tweede Kamer, in het Rondetafelgesprek Digitale Soevereiniteit Rijksoverheid (waar ik ook sprak). De deadline is dus al geruime tijd bekend. En Kamerlid Jesse Six Dijkstra stelde er op 2 februari 2025 al vragen over, en kreeg goede antwoorden van de staatssecretaris.
Zo lezen we in die antwoorden: “Binnen de Rijksoverheid maken vrijwel alle organisaties gebruik van Microsoft Exchange. (…) het vervangen van Microsoft Exchange vanwege het einde van de ondersteuning betekent geen geforceerde overgang naar de cloud (…) Net als deze oudere producten is Exchange Server SE een «on-premises» product dat geïnstalleerd kan worden in eigen datacenters van organisaties. Overheidsorganisaties behouden hiermee de keuze om hun e-mailsystemen lokaal te blijven beheren, zonder dat een migratie naar cloudoplossingen noodzakelijk is”.
Goed nieuws, het kan dus.
Maar gaat het ook gebeuren
Het is dus mogelijk om Microsoft Exchange op eigen servers te blijven draaien en je mail in huis te houden. Maar Microsoft maakt het niet makkelijk, en ook niet goedkoop overigens. De rekening van Microsoft is hoger als je het zelf wil doen op eigen servers (wat op zich al een beetje verdacht is).
Maar, de ellende van je hoofd op het Amerikaanse hakblok leggen valt ook niet mee. Ook is het de vraag of het wel juridisch toegestaan blijft bijzondere persoonsgegevens en belastingdata op servers van Amerikanen te zetten.
Waar we nu staan is dat grote stukken Nederlandse overheid niet gezegd hebben wat ze gaan doen voor 14 oktober. Gaan ze stilletjes al onze (belasting)gegevens uploaden naar Amerikaans beheer?
Of volgen ze de professionals van de 9 ministeries van SSC-ICT en houden we de mail en documenten op onze eigen servers?
Demissionair de cloud in denderen
Waar ik bang voor ben is dat vanwege de demissionaire staat van het kabinet er nu voor de makkelijkste optie gekozen wordt: het maar opgeven. Is nog wat goedkoper ook. En als er vragen over zijn zeg je dat er helaas geen grote (“controversiële”) beslissingen genomen konden worden, en men dan maar deed “wat iedereen deed”.
En zo constateren we dan in oktober 2025 dat de migratie naar de Microsoft cloud op veel plekken alsnog gebeurd is, en zijn we de sjaak.
Wat ook niet helpt is dat het zomerreces al voor de deur staat (heel juli, heel augustus), en dan heeft iedereen helemaal vrij spel om geen opties meer te zien en dan maar de makkelijke optie te kiezen.
Daarom de oproep aan de Tweede Kamer en ministeries, hou de ogen op de bal! Ik begrijp dat er ook een hoop andere dingen geregeld moeten worden. Maar ik weet ook dat migraties naar de cloud daarna nooit meer teruggedraaid worden. Want de kennis is dan weg.
Dus let alsjeblieft goed op. En voor de andere ministeries, bij SSC-ICT leggen ze vast graag uit hoe ze het precies gedaan hebben!