We gaan de aarde kunstmatig afkoelen, wen maar vast aan het idee

Iets eerdere versie van het stuk in de Volkskrant, deel van een serie van vier columns:

De wereld gaat de klimaatdoelen niet halen (volgens de Verenigde Naties). Hoewel er in Nederland harder wordt gewerkt aan CO₂-reductie dan menigeen denkt gaat het niet genoeg zijn. Ook zijn veel van de lokale resultaten het gevolg van de-industrialisatie, waarbij productie hier verdwijnt en verhuist naar omgevingen met minder regels en goedkopere stroom. Het ziet er dus niet goed uit.

Het CO₂-probleem is al veel langer bekend dan we soms denken. Al in 1965 publiceerde de Amerikaanse overheid een onderzoek over klimaatverandering, en daar kwam CO₂ al uit als het grootste probleem. En, omdat dingen toen anders werkten, kwam men ook gelijk met een technologische fix.

Die oplossing was niet om minder CO₂ uit te stoten, maar om de planeet kunstmatig af te koelen. In 1973 ontdekte een Sovjet-wetenschapper vervolgens een makkelijke en goedkope manier om dit soort geo-engineering ook echt te doen.

Een van de manieren is om vliegtuigjes op 20 kilometer hoogte beheersbare hoeveelheden zwavel in de stratosfeer te laten injecteren. Dat veroorzaakt kleine reflecterende deeltjes, en die laten de aarde hele graden afkoelen indien nodig. Binnen een paar maanden zelfs. In 1991 werd deze theorie bevestigd na de uitbarsting van de (zwavelrijke) Pinatubo vulkaan, die naast prachtige zonsondergangen ook geruime tijd een halve graad lagere temperaturen veroorzaakte.

Veel mensen vinden het moreel verwerpelijk om de aarde kunstmatig af te koelen: op volle kracht de planeet vervuilen en dat afkopen met technologische trucs. En misschien gaat het wel helemaal mis, en spelen we als tovenaarsleerling met krachten die we niet kunnen beheersen. Terecht besloten wetenschappers in de jaren 70 dat deze optie van tafel moest, omdat men toen anders helemaal niets zou gaan doen om de milieuvervuiling te beperken.

Het totale taboe op kunstmatig afkoelen ging er pas een beetje weer af toen de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen er in 2006 een wetenschappelijk artikel over schreef, ook besproken in deze krant. Crutzen noemde het concept een laatste redmiddel. Maar vond ook dat het toch echt besproken moest worden omdat de jaarlijkse CO₂-uitstoot in 2006 nog steeds aan het stijgen was. Net als nu, overigens.

In 2023 brak het klimaat ontelbare hoeveelheden records, en met name de oceanen verwarmden in een tempo wat nooit voorzien was. Ook het KNMI schrijft dat het een nog niet opgeloste puzzel is hoe dat nou komt. In deze krant lazen we “Dit gaat alle records te buiten”.

Het kunstmatig afkoelen van de aarde is nog steeds een zeer controversieel onderwerp. Recent wonden wetenschappers zich erover op en stelden dat “het grootste risico van geo-engineering is dat het vooruitzicht van een plan-B progressief klimaatbeleid saboteert”. En daarom moeten we het absoluut totaal en compleet uitsluiten, menen ze. En, zo lazen we in deze krant, er ook geen onderzoek meer naar doen.

Het idee is dat door het uitsluiten van de geo-engineering optie de mensheid wel moet stoppen CO₂ uit te stoten. Maar wat nou als de mensheid toch niet stopt, en het helemaal uit de hand loopt met het klimaat?

De klimaat-econoom Gernot Wagner schreef er een boek over, Geoengineering: the Gamble. Wagner is geen voorstander van geo-engineering, maar beargumenteert helder dat het niet de vraag is of we het ooit gaan doen, maar alleen wanneer. Want er zullen altijd klaplopende landen zijn die niet meedoen aan de energietransitie, en hun uitstoot blijft vervolgens de aarde opwarmen.

De journalist Oliver Morton beschrijft in zijn boek The Planet Remade: How Geoengineering Could Change the World ondertussen hoe het in de praktijk zou werken, en wat er mis kan gaan. Maar ook over hoe we als mensheid al honderden jaren het klimaat sterk beïnvloeden, alleen nooit als bewust doel. Is het dan zo erg om het eens wel met een plan te doen?

Het is nogal makkelijk om op ethische gronden te zeggen dat het verwerpelijk is om de aarde actief af te koelen. Maar als het klimaat steeds extremer wordt, komt er toch een moment dat je het wil overwegen. En dan kan je maar beter weten hoe je het veilig moet doen.

Daarom, volle vaart vooruit met dat onderzoek. En in de tussentijd kunnen we allemaal alvast wennen aan het idee (boekentip). Want gebeuren gaat het.