Preview document (🔗 origineel)

---

Verslag werkbezoek Frankrijk VGV 25 en 26 november 2008

Deelnemers werkbezoek:

- mw. dr. J. Bussemaker (Staatssecretaris van VWS)

- mw. H.W. Samson-Geerlings (Procureur-Generaal Openbaar Ministerie)

- mw. M. van Berkum (Directeur Pharos)

- ambtelijke ondersteuning

25 november 2008

1. Bezoek aan le centre entres de protection maternelle et infantile
(PMI) in Bondy, Seine-Saint-Denis. 

Dit is een buitenwijk van Parijs waar veel risico-groepen (van origine
met name uit West- en Midden-Afrika) wonen. 

1.1 	Achtergrond over le Conseil Général du département Seine-
Saint-Denis

De lokale bestuurlijke organisatie in Frankrijk is ingewikkeld.
Frankrijk is opgedeeld in 26 regio’s, de regio’s zijn weer opgedeeld
in departementen (100 in totaal), de departementen in kantons (339 in
totaal) en de kantons in gemeenten (36.787 in totaal). De uitvoerende
bevoegdheden in het departement liggen bij de voorzitter van de algemene
raad (le conseil général). Ieder kanton kiest de raadsleden
(conseillers) die afgevaardigd worden in de conseil général. De
belangrijkste taken van le conseil général zijn: gezondheidszorg,
sociale ondersteuning, beheer wegennet, beheer schoolgebouwen en het
ondersteunen van lokale ontwikkelingen zoals verenigingen e.d.

1.2 	Conseil général Seine-Saint-Denis

Het departement Seine-Saint-Denis ligt ten noord-oosten van Parijs en is
met een oppervlakte van 326 km2 één van de kleinste departementen van
Frankrijk maar met 1.485.000 inwoners en een bevolkingsdichtheid van
6.792 inwoners/km2 één van de meest dichtbevolkte departementen van
Frankrijk. Seine-Saint-Denis is één van de departementen met de meeste
immigranten en er wonen relatief veel mensen afkomstig uit de landen
waar VGV traditioneel voorkomt. Seine-Saint-Denis heeft de hoogste
kindersterfte van Frankrijk (5,4 per 1000).

Sociale ondersteuning (action sociale) is een belangrijke taak van le
conseil général van Saint-Denis en is gericht op:

De bescherming van het kind; 

Integratie sociaal zwakkere;

Ondersteuning gehandicapten en ouderen;

Preventie. 

La Seine-Saint-Denis telt 119 centres de protection maternelle et
infantile (PMI). Deze centra  zijn opgericht om de gezondheid van de
aanstaande moeder en het kind (tot de leeftijd van 0 tot 6 jaar) te
bevorderen en te beschermen. Het is een gratis instelling die medische
basiszorg, preventie, en sociale begeleiding verzorgt van de aanstaande-
en jonge moeders en hun kinderen  De centra functioneren onder de
verantwoordelijkheid van een arts verbonden aan de conseil général. 

Algemene inleiding door professionals uit het veld

2.1	Achtergrond sprekers

Emmanuelle Piet is arts en gespecialiseerd in publieke gezondheid. Sinds
1984 is zij Médecin Départemental de Protection Maternelle et
Infantile (PMI) van Seine-Saint-Denis, en coördineert zij de
activiteiten van 119 centres de PMI. Verder coördineert zij de
preventiecampagnes tegen VGV (informatie zorgverleners, risicogroepen en
signalering van gevallen van VGV).

Emanuelle Antonetti is chirurg verbonden aan het ziekenhuis van
Montreuil vlak bij Parijs. Zij doet onder meer chirurgische
hersteloperaties van vrouwen die besneden zijn. In het begin van haar
loopbaan is zij in Senegal betrokken geweest bij het terugdringen van
moedersterfte. Zij heeft een aantal publicaties op haar naam staan op
het gebied van gynaecologie. Verder heeft zij veel presentaties gegeven
over de bestrijding van VGV.

Justine Rocherieux in dienst van le Groupe pour l’abollition des
mutilations sexuelles féminines (GAMS). Zij is antropologe en heeft
verder een onderwijsopleiding. De Gams is in 1982 opgericht en bestaat
uit Franse vrouwen en vrouwen uit risicolanden. Er werken psychologen,
pediaters, trainers, vroedvrouwen en communicatiedeskundigen.
Doelstelling van de Gams is tweeledig: gezamenlijk (zwart-blank)
optreden in de strijd tegen VGV en andere vrouwvijandige traditionele
praktijken én als een netwerk van belangenorganisaties naar voren
treden zowel in Frankrijk als elders in de wereld. De Gams verzorgt
trainingen en verstrekt informatiemateriaal, doet aan preventie richting
risicogroepen en ondersteunt vrouwen en meisjes die door VGV bedreigd
worden.

Linda Weil-Curiel is advocate en voorzitter van la Commission pour
l’abolition des mutilations sexuelles (CAMS). De CAMS werd in 1982
opgericht door de Senegalese feministe Awa Thia. Bij haar vertrek naar
het thuisland werd de leiding overgedragen aan Linda Weil. De Cams
onderscheidt zich van andere organisaties omdat zij zich bezig houdt met
juridische zaken en zich opstelt als de civiele partij en gerechtelijke
procedures kan aanspannen tegen de daders. Daarnaast heeft de CAMS een
voorlichtende taak en maakt onder andere films en ander
voorlichtingsmateriaal.

2.2 	Een aantal belangrijke elementen uit de presentaties:

Preventie en vroegsignaleren:

Het departement telt 119 consultatiebureaus (PMI's), 40 gemeenten en
zo'n 1,5 miljoen inwoners. Jaarlijks bevallen daar zo'n 27.000 vrouwen,
ongeveer 4.000 vrouwen zijn besneden. Van de 2.000 meisjes binnen de
risicogemeenschap  loopt 5% risico. 95% zet VGV niet door bij dochters.

In Frankrijk zijn vergelijkbaar met Nederland, geen harde cijfers
beschikbaar. Er zouden zo'n 43.000 tot 61.000 vrouwen in Frankrijk
besneden zijn. Ook hier gaat het om schattingen.

Bij de consultatiebureaus is het in het algemeen verplicht baby’s
lichamelijk te onderzoeken na 8 dagen, 9 maanden en 24 maanden. Dit
geldt voor zowel meisjes als jongens. Kinderen komen tot hun zesde bij
de PMI's. De problematiek wordt groter bij meisjes vanaf zes jaar, omdat
ze dan niet meer naar het consultatiebureau komen, en na hun 12e als ze
van school gaan. 

Een recente zorgwekkende ontwikkeling is dat ouders wachten met het
besnijden van hun dochter tot na haar 12e jaar. De meisjes worden dan
tijdelijk teruggestuurd naar het land van herkomst, worden besneden en
uitgehuwelijkt en na een aantal jaren komen ze besneden, uitgehuwelijkt
en zwanger terug naar Frankrijk. Om die reden wil men scholen en
onderwijzers een belangrijkere rol gaan geven in het signaleren en
voorkomen hiervan. 

Bij de PMI's komen 80% van de ouders uit de risicogroepen. Er wordt geen
onderscheid gemaakt tussen sekse of afkomst bij genitaal onderzoek. Dus
alle jongetjes en meisjes worden onderzocht, ongeacht hun afkomst.
Voorzichtigheid is altijd geboden, om te voorkomen dat ouders niet meer
komen met hun kinderen.

Zodra er een ouder uit de risicogroepen de PMI binnenloopt, wordt er
voorlichting gegeven over de strafbaarheid van VGV en de medische en
psychische gevolgen van VGV voor het meisje.

Om te voorkomen dat ouders in het land van herkomst tijdens de vakantie
hun dochter(s) laten besnijden wordt het medisch certificaat  (of
medisch contract) ingezet. Dit certificaat wordt ten eerste ingezet om
de druk van familie in het land van herkomst te weerstaan, door aan te
geven dat het verboden is in Frankrijk en ten tweede om ouders voor te
lichten over de strafbaarheid en de consequenties. Na terugkomst wordt
het meisje gecontroleerd. Bij zeer dreigende risico’s kan de PG een
vertrekverbod opleggen.

 Voor degenen die niet komen opdagen bij de consultatiebureaus kan dat
consequenties hebben voor de uitkering van de kinderbijslag. 

VGV is een vrouwenaangelegenheid. Mannen zijn nauwelijks betrokken bij
het onderwerp. Het onderwerp is té intiem. Mannen bemoeien zich er niet
mee. 

Melden van VGV

Op 5 maart 2007 is de nieuwe wet  ‘bescherming van kinderen’ in
Frankrijk aangenomen. 

In Frankrijk geldt een meldplicht kindermishandeling voor professionals.
Dit geldt ook voor meldingen van VGV. Professionals melden
kindermishandeling en in het bijzonder VGV bij de Procureur-Generaal van
het Openbaar Ministerie. Daarbij gelden geen consequenties voor
professionals. Het effect van deze meldplicht is te vergelijken met de
voorgenomen verplichte meldcode en het bijbehorende meldrecht in
Nederland.

VGV is in het kader van deskundigheidsbevordering en signalering
wettelijk opgenomen in de opleidingen van artsen.

Ook in Frankrijk hebben artsen lang het melden als 'verklikken' gezien,
maar volgens de wet zijn zij hiertoe verplicht. Het melden blijft een
dilemma voor professionals ook al is het verplicht. Het is kiezen voor
het 'offeren' van ouders of het beschermen van de meisjes.

Professionals zijn daar alert op allerlei indirecte signalen die kunnen
aanwijzen dat het meisje mogelijk besneden/verminkt zou kunnen worden.
Bijvoorbeeld als er wordt gesproken over een ceremonie of een 'grote
gebeurtenis' dat in de zomer plaatsvindt bij een bezoek aan het land van
herkomst. Dat ze veel cadeautjes zullen krijgen en dat daarna alles
anders is.

Nazorg en hersteloperaties

Frankrijk (b)lijkt ver met de nazorg bij vrouwen die genitaal verminkt
zijn. Emanuelle Antonetti voert jaarlijks 1200 hersteloperaties uit bij
vrouwen van verschillende leeftijden. 

Een belangrijk onderdeel van de behandeling is de psychische en
psychosociale begeleiding en hulpverlening die aan deze vrouwen wordt
verleend voor, tijdens en na de operaties.

Nazorg en hersteloperatie zitten sinds 2004 in het Franse ziekenfonds.
Ze zijn opgenomen in het basispakket. 

Vervolging 

Linda Weil gaf aan dat de samenwerking met Openbaar Ministerie niet
gemakkelijk was. Heel veel meldingen kwamen binnen, maar werden niet
onderzocht. Pas nadat er in 1982 een baby is gestorven als gevolg van
een uitgevoerde VGV is de politiek en media erg betrokken geweest. De
besnijdster was in dit geval bekend, maar 'onzichtbaar'. Een onderzoek
naar haar heeft haar 8 jaar gevangenisstraf opgeleverd. De PG heeft toen
alle bekende zaken vervolgd. 

In 35 zaken zijn voorwaardelijke straffen uitgesproken. Twee
besnijdsters zijn onvoorwaardelijk gestraft.

Ook in Frankrijk is VGV strafbaar als de ingreep buiten Frankrijk heeft
plaatsgevonden.

	

3. Avondprogramma

Achtergrond Valérie Létard Staatssecretaris voor de solidariteit 

Valérie Létard heeft een opleiding tot sociaal assistent en is haar
professionele carrière begonnen met sociaal opbouwwerk in diverse
steden in het noorden van Frankrijk (Nord Pas de Calais). 

In 2007 is Valérie Létard benoemd tot Staatssecretaris voor de
solidariteit. Dit beleidsonderdeel is ondergebracht bij het ministerie
van arbeid en sociale zaken (ministère du travail, des relations
sociales, de la famille et de la solidarité).

Haar aandachtsgebieden zijn: ouderenzorg (plan solidarité grand âge),
onderwijs gehandicapte kinderen, integratie blinden en slechtzienden in
de grote steden, strijd tegen geweld tegen vrouwen (plan Létard),
professionele gelijkheid man/vrouw, nationaal plan voor beroepen sociale
ondersteuning, autisme enz.

Doel van de kennismaking

Tijdens het diner in de residentie van de ambassadeur heeft
Staatssecretaris Bussemaker kennis gemaakt met Staatssecretaris Létard.
Het doel van de kennismaking is om ervaringen uit te wisselen en te
polsen. Staatssecretaris Bussemaker heeft deze gelegenheid aangegrepen
om Frankrijk te vragen gezamenlijk VGV Europees te agenderen en om
kennisuitwisseling te organiseren binnen Europa. Staatssecretaris
Létard reageerde hier zeer positief op en wil samen met
Staatssecretaris Bussemaker in Europees verband optrekken om VGV te
bestrijden.

Afspraken:

Staatssecretarissen Bussemaker en Létard waren het eens over het feit
dat het bestrijden van VGV erg complex is en dat het belangrijk is goed
van elkaar te leren. Zij concludeerden dat de aanpak grensoverschrijdend
zou moeten zijn en dat dus een Europese aanpak van groot belang is.

De timing is erg goed, vindt Staatssecretaris Létard. Het probleem
staat daar politiek op de agenda. Ook Sarkozy heeft zich hiervoor
uitgesproken en heeft extra geld uitgetrokken om de problematiek van
huiselijk geweld in het algemeen en VGV hard aan te pakken. 

Informatievoorziening vanuit Frankrijk/Europa richting de
risicolanden is erg belangrijk in Europees verband. 

Staatssecretarissen Bussemaker en Létard spreken de intentie uit om te
gaan samenwerken en toe te werken naar een concretisering ervan in
Europees verband. Een eerste stap daartoe is een gezamenlijke
bijeenkomst organiseren waar in Europees verband best practices kunnen
worden uitgewisseld. Zo zijn er in Frankrijk al meerdere daders
opgespoord, vervolgd en bestraft. Noorwegen voert een actief beleid ter
voorkoming van meisjesbesnijdenis in diverse Afrikaanse landen en in
Engeland looft de politie tipgeld uit aan personen die informatie hebben
over besnijdenispraktijken. Andere landen kunnen van onze intensieve
ketenaanpak in zes regio’s leren. 

 

26 november 2008; ochtendprogramma

Presentatie onderzoek ‘Female Genitale Mutilation’ door Els Leye.

Els Leye van de Universiteit van Gent (België) geeft een toelichting op
haar promotie-onderzoek, ‘Female Genitale Mutilation’; a study of
health services en legislation in some countries of the European Union.

Uit haar onderzoek bleek o.a. dat in diverse Europese landen
professionals nog te weinig kennis hebben rondom VGV. Zij is voorstander
van harmonisatie van beleid in Europa op dit terrein en Europese
kennisuitwisseling. Gesproken is over de noodzaak van afstemming en
uitwisseling van good practices, het goed bijhouden van de stand van
zaken in diverse Europese landen, stimuleren van de politieke urgentie
rondom VGV en samenwerking met landen van herkomst. 

Tenslotte heeft Els Leye informatie verstrekt over twee Europese
projecten op het terrein van VGV. Een ervan (gefinancierd via het
Daphne-programma) is gericht op de totstandkoming van nationale
actieplannen in 15 Europese landen. Dit project wordt in april of mei
2009 afgerond met een conferentie, waar plannen in 15 landen worden
gepresenteerd. Verder start Amnesty Ierland een driejarige campagne
tegen VGV. De inhoud van deze campagne is nog niet bekend.  

Bijlage 1 Programma werkbezoek aan Frankrijk 25 en 26 november 2008

13:00	Middagprogramma 25 november

13:15	Vertrek naar Géneral St. Denis, een buitenwijk van Parijs waar
veel risicogroepen wonen.

14:00	Bezoek op locatie en diverse presentaties van lokale bestuurders
en organisaties over preventie, signalering en vervolging

Algemeen inleiding over preventie en nazorg door Emmanuelle Piet,
manager PMI (arts/gynaecoloog).

Presentatie over chirurgische reparaties door Emmanuelle Antonetti,
chirurge.

Presentatie van conseil général, regionale bestuurder. 

Presentatie van commission pour l’Abolition des Mutilations Sexuelles
(CAMS), Parijs. Een organisatie van Franse vrouwen en vrouwen uit de
risicogroep. 

Presentatie van Groupement pour l’Abolition des Mutilations Sexuelles
(GAMS), Parijs. Een organisatie die zich richt op juridische zaken. Zij
kunnen een gerechtelijke procedure aanspannen tegen de daders.

17:30	Afsluiting middagprogramma

19:30	Start avondprogramma 25 november

Ontvangst van de Staatssecretaris door de ambassadeur 

in zijn residentie. 

20:00	Start diner 

Kennismaking met Valerie Létard, Staatssecretaris van gezondheid en
solidariteit

22:00	Afsluiting avondprogramma

10:00 uur Ochtendprogramma 26 november

10:00	Presentatie promotie-onderzoek ‘Female Genitale Mutilation a
study of health services and legislation in some countries of the
European Union’, door Els Leye van de Universiteit van Gent in België

12:30 	Einde werkbezoek

 PAGE   6 

 PAGE   1