Preview document (🔗 origineel)

---

BIJLAGE 1

Implementatie Nederland Open in Verbinding

Stand van Zaken per actielijn

A. Open standaarden



Het College Standaardisatie publiceert in januari 2008 een basislijst
met open standaarden (checklist) ten behoeve burgers, bedrijven en
overheden. Deze lijst wordt vervolgens onderhouden en verder aangevuld.

Het college Standaardisatie ontwikkelt en beheert een lijst met open
standaarden. Vanaf maart 2008 is die lijst beschikbaar op   HYPERLINK
"http://www.forumstandaardisatie.nl"  www.forumstandaardisatie.nl . en
kunnen standaarden worden voorgedragen voor opname op de lijst. Op die
lijst staan nu acht open standaarden die het verschil kunnen maken voor
betere interoperabiliteit en minder leveranciersafhankelijkheid. Deze
lijst is groeiend. Zo zijn er op dit moment twaalf standaarden die
voorgedragen zijn om op de lijst te komen. Daarvan worden er momenteel
vijf door experts getoetst. Voor overheidsorganisaties en marktpartijen
is ook een leidraad gepubliceerd om na te kunnen gaan of een beoogde
standaard wel open is.  

Overheden en instellingen uit de (semi-)publieke sector voeren vanaf 2
april 2008 (Rijksdiensten) of 31 december 2008 (medeoverheden en overige
instellingen) het “pas toe of leg uit”-principe in bij
ICT-opdrachten (inkoop en aanbestedingen) voor het toepassen van open
standaarden bij nieuwbouw, verbouw of contractverlenging.

In april 2008 heeft het kabinet ingestemd met een instructie voor een
“pas-toe-of-leg-uit regime” voor open standaarden. Op 21 november
2008 is de Instructie rijksdienst inzake aanschaf ICT-diensten en
ICT-producten gepubliceerd in de Staatscourant. Dit had te maken met de
afronding van de notificatieprocedure bij de Europese Commissie voor de
instructie. In het Nationaal Uitvoeringsprogramma Dienstverlening en
e-Overheid (NUP), dat op 1 december 2008 is vastgesteld, zijn onder meer
de uitgangspunten voor het “past toe of leg uit regime” vastgelegd
voor provincies, gemeenten en waterschappen. 

Op voordracht van het College Standaardisatie wordt, ter nadere
uitwerking van de NORA, een interoperabiliteitsraamwerk opgesteld, dat
uitgangspunten aangeeft voor het toepassen van standaarden zodanig dat
interoperabiliteit bevorderd wordt. 

Naar aanleiding van de basisversie voor een interoperabiliteitsraamwerk
zijn medio 2008 veel reacties gekomen. Dat was de aanleiding om in de
herziening van de Nationale Overheids Referentie Architectuur (NORA)
interoperabiliteit een centrale plek te gaan geven, bestuurders meer te
betrekken bij de NORA en focus aan te brengen op belangrijke principes
voor de inrichting van de overheidsdienstverlening met ICT. Met de
ondertekening van het NUP heeft de NORA een meer verplichtende werking
gekregen voor de rijksoverheid en decentrale overheden. Momenteel loopt
de reviewfase over het strategiekatern NORA 3.0
(interoperabiliteitsraamwerk nieuwe stijl). Het definitieve
strategiekatern wordt in mei 2009 voorgelegd aan het College
Standaardisatie. 

ICT-opdrachten kunnen tijdig voor de gewenste publicatiedatum vrijwillig
voor advies over open standaarden worden voorgelegd aan een
programmabureau.

Deze actie sluit aan op de wens van de Kamer om te bevorderen dat ICT
aanbestedingstrajecten in lijn zijn met de afspraken in NOiV. In 2008
heeft het programmabureau op verzoek adviezen verleend bij
aanbestedingen en in een aantal gevallen zelf assistentie aangeboden bij
ICT-aanbestedingstrajecten. Op deze advies- en waakhondfunctie wordt in
2009 versterkt ingezet. Daarnaast zijn er intensieve contacten met  het
project DWR die de betrokkenheid van het programmabureau NOiV bij de
uitvoering van dit traject garanderen. Verdere werkafspraken worden
gemaakt met het ministerie van BZK over een plan van aanpak monitoring
grootschalige ICT projecten. 

Handhaving van de inzet van open standaarden geschiedt op basis van high
trust met daarop toegesneden lichte instrumenten als monitoring en
ranking.

Jaarlijks wordt in oktober/ november een onderzoek uitgevoerd naar de
voortgang van het actieplan en deze bevindingen worden aan de Tweede
Kamer gerapporteerd.  De eerste meting is in oktober 2008 gedaan en
wordt als onderdeel van deze Voortgangsrapportage naar de Tweede Kamer
gestuurd. In mei 2009 wordt een eerste overzicht van scores van
overheidsorganisaties op open standaarden en open source software
(ranking) gepubliceerd op de website   HYPERLINK "http://www.noiv.nl" 
www.noiv.nl 

Rijksdiensten ondersteunen vanaf april 2008, naast de huidige
bestandsformaten, ODF voor lezen, schrijven en uitwisselen van
documenten. Mede-overheden en overige instellingen volgen zo snel
mogelijk, doch uiterlijk december 2008. 

Alle kerndepartementen ondersteunen ODF. De Tweede Kamer en Raad van
State (hoge colleges van staat) zijn ook gereed. Echter nog niet alle
ministeriële diensten hebben ODF- ondersteuning geregeld. Het
programmabureau ondersteunt de invoering van ODF. In december 2008 zijn
mede-overheden voorzien van een USB-stick waarop het gehele ODF-dossier
staat inclusief open source software waarmee aan actielijn 6 voldaan kan
worden. De  toelichting op het actieplan voor invoering van ODF is
inmiddels omgevormd tot een extern publiceerbaar document ter
ondersteuning van met name medeoverheden. Vanuit de Manifestgroep zijn
signalen dat de presentatie enkele maanden terug in de Architectuurraad
inmiddels tot invoeringsactiviteiten heeft geleid. 

6a.	Inrichten van een open standaarden brigade en meldpunt gesloten
standaarden

In 2008 zijn de uitgangspunten vastgesteld en voorbereidingen getroffen
voor het inrichten van het meldpunt gesloten standaarden en de
Servicebrigade Open Standaarden. Voor de Servicebrigade wordt
aangesloten bij de activiteiten van de EGEM/I-teams die
doelgroeporganisaties van het actieplan bereiken, ook in het kader van
het NUP. Voor de rijksoverheid wordt service over open standaarden
geborgd door aan te sluiten bij de departementale
implementatiestrategie. Het meldpunt wordt vormgegeven in overleg met de
open communities, gebruikersgroepen en leveranciers. De ervaringen van
het programmabureau tot nu toe leren dat het meldpunt niet alleen
meldingen of tips krijgt over eisen of toepassen van gesloten
standaarden maar ook andere vragen of klachten over implementatie van
NOiV bij ICT-aanbestedingstrajecten. Het meldpunt wordt daarom zo
ingericht dat op deze meldingen kan worden gereageerd met behulp van een
netwerk van experts (uit bijvoorbeeld overheidsorganisaties, open
communities, gebruikersgroepen, leveranciers). Daardoor ontstaat de
garantie dat het meldpunt bijdraagt aan een betere uitvoering van NOiV.

6b.	Doorvertaling van de relevante acties voor de sectoren onderwijs en
zorg

Onderwijs activiteiten op hoofdlijnen

Doorontwikkeling van de relevante acties in de onderwijssector is een
complex. Partijen in het onderwijsveld zijn veelal autonoom, hebben
verschillende rollen en belangen en er zijn veel open standaarden en
open source software initiatieven die los van elkaar ontstaan zijn. Om
uitvoering van het actieplan in deze sector te ondersteunen is in eerste
instantie een goede analyse van het speelveld gemaakt. Daartoe heeft EZ
in de eerste helft van 2008 gesproken met verschillende sleutelpersonen
en -organisaties in het onderwijsveld. Daaruit blijkt dat er al diverse
initiatieven binnen het onderwijs bestaan die zich richten op open
standaarden. Deze initiatieven kunnen verder uitgewerkt of versneld
worden of als inspiratie dienen voor andere sectoren. Tevens zijn op
basis van in opdracht van EZ uitgevoerd onderzoek de belangrijkste
actoren voor open standaarden en open source software binnen het
onderwijsveld in kaart gebracht. Ook is geanalyseerd bij welke actoren
inspanningen naar verwachting op korte termijn het meeste resultaat
opleveren. Daarbij moet zorgvuldig afgewogen worden wat de overheid kan
doen en welke rol partijen in het veld hebben. 

De activiteiten die uitgevoerd worden betreffen zowel de bedrijfsvoering
als het curriculum op scholen. Voor de bedrijfsvoering ontwikkelt het
programmabureau een implementatieplan voor het onderwijs voor de
aanbesteding, inkoop en gebruik van apparatuur/software met open
standaarden en zo mogelijk met open source software. 

Voor het opnemen van de thema’s open source software en open
standaarden binnen de curricula van onderwijsinstellingen staan de
partijen in het veld aan de lat. Het Programmabureau biedt hierbij
ondersteuning. Een voorbeeld van deze ondersteuning is de verspreiding
van een brochure over OS & OSS (vanuit het programma Digibewust i.s.m.
St. Kennisnet) onder 9000 directeuren van het primair onderwijs en ruim
3500 (vestigings)directeuren  en ICT -coördinatoren in het voortgezet
onderwijs.

Stichting Kennisnet heeft de website www.ossinhetonderwijs.nl
geactualiseerd. Op 17 december j.l. werd het congres Edu-Exchange waar
het thema ‘open’ centraal stond, door meer dan 400 mensen bezocht.
Dit werd georganiseerd door Kennisnet, NEN, EduStandaard en
Surffoundation. De eerste helft van 2009 zullen vanuit het
Programmabureau en partijen in het veld andere concrete activiteiten
uitgevoerd worden.

Zorg activiteiten op hoofdlijnen 

In 2008 hebben brainstormsessies plaatsgevonden met VWS, EZ en Nictiz.
In het eerste kwartaal van 2009 zal (vergelijkbaar met de sector
onderwijs) Inmiddels is een onderzoek opgestart naar activiteiten die
op korte termijn het meest resultaat opleveren inzake gebruik van open
standaarden en open software in de sector. Dit onderzoek zal in het
tweede kwartaal worden afgerond. 

B. Open source software



Alle ministeries hebben in januari 2009 een implementatiestrategie
ontwikkeld voor de aanbesteding en inkoop en het gebruik van open source
software; in juni 2008 meer dan de helft van de ministeries. Dit kan
uiteraard ook betrekking hebben op gezamenlijke of interdepartementale
implementatiestrategieën.

Het interdepartementaal overleg directeuren I (IODI) heeft op 8 mei 2008
het plan met betrekking tot een implementatiestrategie aangenomen. Het
programmabureau ondersteunde dit met een plan van aanpak voor een
gezamenlijke open source implementatie ten behoeve van
kerndepartementen. Dit plan adresseert horizontale trajecten
(bijvoorbeeld. inkoopstrategie, document management en
ODF-ondersteuning), gezamenlijke trajecten (bijvoorbeeld Digitale
Werkomgeving Rijk) en departementale trajecten (bijvoorbeeld
gevechtssystemen Defensie of wegmeetsystemen RWS). Het programmabureau
heeft de aanpak in zijn huidige plan verder geconcretiseerd en
toegesneden op de eigenheid van ieder ministerie.

Eind 2008 hadden 7 van de 13 ministeries een OSS implementatiestrategie.
Met 6 ministeries is in het eerste kwartaal 2009 een strategiedag
gepland als voorbereiding op de implementatiestrategie. In het
tweede kwartaal worden de uitkomsten van de 13 departementale
implementatiestrategieën gepubliceerd. 

Medeoverheden en overige instellingen (onderwijs, zorg, sociale
zekerheid) hebben in januari 2010 een implementatiestrategie ontwikkeld
voor de aanbesteding, inkoop en het gebruik van open source software.

Zoals besproken met de Tweede Kamer hebben BZK en EZ afspraken gemaakt
met de medeoverheden over de implementatie van het actieplan. De
afspraken gaan over de hele linie van het actieplan (inclusief actielijn
8) en zijn achtereenvolgens geregeld in: 

Bestuurakkoord gemeenten - juni 2007

Bestuursakkoord provincies - voorjaar 2008 (voor één jaar)

Akkoord over uitvoeringsagenda NOiV - 5 juni 2008

Akkoord NUP – 1 december 2008

Het programmabureau ondersteunt medeoverheden in 2009 met het invoeren
van implementatiestrategieën.

Stimuleringsbeleid opgesteld voor voorhoedelopers en uitvoering hiervan

Er is bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) een
haalbaarheidsonderzoek voor OSS op de desktop gedaan. De NMa heeft mede
op basis daarvan besloten op de korte termijn nog niet over te stappen
op een volledig open desktop. Wel levert het rapport voldoende
aanknopingspunten om geleidelijker naar open alternatieven te migreren.
Bij Octrooicentrum Nederland (OCNL)  is de voorbereidingsfase voor
migratie in volle gang. OCNL  heeft sinds september 2008 een nieuwe
website met rijkshuisstijl die volledig op open source software draait.
Het kabinet gaat in 2009 actief op zoek naar meer van dergelijke
voorhoedelopers.

C. Flankerende acties



Communicatie en samenwerkingsverbanden: in het najaar van 2007 en het
voorjaar van 2008 zal het Ministerie van Economische Zaken samen met het
Ministerie van Binnenlandse Zaken communicatiebijeenkomsten organiseren
met bedrijven, leveranciers en de diverse overheidsdoelgroepen om de
plannen toe te lichten en te komen tot praktische afspraken voor de
uitvoering daarvan.

De organisatie van bijeenkomsten met bedrijven, leveranciers en de
diverse overheidsdoelgroepen  is onderdeel van het werkplan van het 
programmabureau NOIV. Er hebben meerdere bijeenkomsten plaatsgevonden.
De heer Erik Gerritsen (voormalig Gemeentesecretaris Amsterdam) is per 1
september aangetreden als ambassadeur voor de decentrale overheden en de
maatschappelijke sectoren. Daarnaast zal voor het onderwijsterrein een
speciale gezant worden aangesteld.

Het Kabinet zal, daar waar relevant en mogelijk, zich actief inspannen
om het gebruik van open standaarden en open source software in Europees
verband te bevorderen. Niet alleen in de diverse comités en werkgroepen
ter voorbereiding van Europees beleid, maar ook bijvoorbeeld als
vereiste bij het indienen van bestek voor de eGovernment Awards van de
Europese Commissie.

Het gebruik van open standaarden en open source software in Europees
verband wordt met name vormgegeven in de programma's IDA, IDA-2 en
IDABC. Deze programma’s zijn de voorlopers van ISA, het programma voor
interoperabiliteit Europese overheidsorganisaties. Nederland is daar
actief bij betrokken.

In 2008 is tevens verkend hoe het beleid voor open standaarden en open
source in ‘Brussel’ nog steviger kan worden verankerd. In dat
verband zijn contacten gelegd met een zestal EU landen waar mogelijk
steun voor het Nederlandse beleid te verwachten is. Er is sprake van
sympathie voor en erkenning van de Nederlandse doelstellingen en aanpak.
De beleidsbehoefte in Nederland is niet uniek maar de politieke context
wel. Hierdoor loopt Nederland voorop met het actieplan dat een
procesmatige aanpak koppelt aan maatschappelijke doelstellingen.
Leidraad voor internationale inzet is het NOiV beleid in Brussel te
borgen via de komende drie EU voorzitterschappen.

      12. Inrichten van een Programmabureau

Volgens planning is begin januari opdracht gegund voor de inrichting van
een programmabureau. Per 1 juni is een programmamanager aangetreden. De
start van de werkzaamheden heeft daarmee vertraging opgelopen. Het
Programmabureau heeft in 2008 een half jaar op volle toeren gedraaid.

Verkennen nieuwe vormen van business cases

Door de juiste momenten te kiezen en een goede businesscase te maken
kunnen onnodige migratiekosten voorkomen worden. Het gaat om (nieuwe)
aanbestedingen ten behoeve van nieuw- en verbouw en contractverlenging
van ICT. Bij het opstellen van implementatiestrategieën kan de wens 
tot snelle migratie naar open standaarden en open source software worden
meegenomen. Deze actielijn wordt daarom uitgevoerd in samenhang met het
invoeren van implementatiestrategieën voor open source software
(actielijn 8). Mogelijk komen hier nieuwe businesscases uit voort.

 Gemeenschappelijke Verklaring met ICT~Office en Manifest Open Overheden

In september 2007 hebben ICT Office, EZ en BZK de verklaring
'Verbetering samenwerking overheid en ICT bedrijfsleven' getekend.
Onderdeel daarvan is het 'Manifest open overheidsorganisaties' waarin
vier behoeftes van de overheid als ICT gebruiker staan beschreven. Het
gaat om interoperabiliteit, digitale duurzaamheid,
leveranciersonafhankelijkheid en transparantie & controleerbaarheid.  In
overleg tussen de markt en de overheid is met name gewerkt aan de
praktische invulling van het interoperabiliteitsvraagstuk. De NORA
versie 3.0 en recent met de consultatieronde voor het Strategiekatern
Interoperabiliteit zijn daar concrete voorbeelden van. Ook voor de
andere drie onderwerpen wordt het gesprek aangegaan.

Software in gebruik bij de overheid

Het starten en begeleiden van onderzoek naar gebruik van open source
software door het Rijk wordt in samenhang met de OSS
implementatiestrategieën uitgevoerd. Het blijkt dat bij ministeries en
gemeenten animo bestaat voor het beschikbaar stellen van in opdracht
ontwikkelde software. Het programmabureau onderzoekt onder welke
voorwaarden deze kan worden verstrekt.

      16. Onderzoek werking softwaremarkt door de NMa 

De Staatssecretaris van Economische Zaken heeft de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (NMa) gevraagd om een analyse van de
softwaremarkt. De NMa heeft hierop in maart een globale analyse van de
softwaremarkt opgesteld, waarbij specifiek wordt ingegaan op de
vermeende koppelverkoop tussen hardware en software. Daarnaast heeft de
Staatssecretaris ICT~Office verzocht om tot meer duidelijkheid voor de
consument te komen omtrent de partij tot wie hij zich moet wenden voor
eventuele restitutie bij het niet accepteren van licentievoorwaarden van
voorgeïnstalleerde software, zoals ook toegezegd in het Algemeen
Overleg over NOiV van 12 december 2007. Per brief van 9 juli 2008 is de
Tweede Kamer geïnformeerd over de analyse van de NMa en de reactie van
ICT~Office. ICT~Office heeft per brief van 20 november 2008 de
Staatssecretaris van Economische Zaken zoals toegezegd de voor dit doel
opgestelde folder toegestuurd over de licentievoorwaarden van
voorgeïnstalleerde software. De folder geeft inzicht in de rechten en
plichten van consumenten, winkeliers en fabrikanten. Daarmee kan de
consument inzicht worden verschaft in de mogelijkheden rond
voorgeïnstalleerde software. ICT~Office heeft de betrokken
ICT-bedrijven gevraagd de folder te verspreiden onder afnemers en
klanten. Tevens adviseren zij hun leden om op de eigen website
informatie te geven over hun specifieke beleid op voorgeïnstalleerde
software. Voorts is de folder door ICT~Office gestuurd aan de
brancheorganisatie van de computerwinkels alsook de Consumentenbond.

       17. Onderzoek economische effecten open source software 

Het CPB is met dit onderzoek in mei 2008 gestart. De eindrapportage is
op 3 maart 2009 verschenen. Het CPB concludeert dat softwaregebruikers
vaak stevig zijn verankerd aan de software waarvoor zij ooit gekozen
hebben. Nieuwe leveranciers kunnen daardoor moeilijk tot de markt
toetreden, en afnemers betalen hoge prijzen. Zo kan het gebeuren dat
open source software (software zonder licentiekosten die vrijelijk te
bewerken is)  geen voet aan de grond krijgt. Dat kan zelfs gebeuren
wanneer open source software goedkoper en beter is dan ingeburgerde
“proprietary software”. In die gevallen kan de overheid bijspringen
door open source software te stimuleren, bijvoorbeeld door als grote
klant deze producten af te nemen of door bij aanbestedingen de voorkeur
te geven aan open source software, aldus het CPB. De conclusies van het
CPB onderschrijven het met het actieplan NOiV ingezette beleid met
betrekking tot open source software.