Preview document (🔗 origineel)

---

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties / Democratie en
Burgerschap

Programma Burgerparticipatie 2009-2011

					 

Een goed functionerende democratie vereist actief burgerschap. De inzet
van het kabinet richt zich op het versterken van burgerschap. Dat is ook
opgenomen als doelstelling in het Beleidsprogramma. 

“Deze tijd vraagt om een overheid die zich opstelt als bondgenoot van
de samenleving… die samen met burgers aan oplossingen werkt… De
overheid laat burgers ruimte om initiatief te nemen en rust hen toe om
volwaardig te participeren en verantwoordelijkheid te dragen.”

Bovenstaand citaat schetst de kern van het programma Burgerparticipatie:
hoe kan de overheid meer mensen uitnodigen en stimuleren om een actieve
bijdrage te leveren aan het publiek domein? Om actieve burgers te zijn?
De overheid probeert hier de laatste jaren op vele manieren antwoord op
te geven: denk bijvoorbeeld aan burgerschapsvorming op scholen, de Wet
maatschappelijke ondersteuning, vouchers voor bewonersinitiatieven,
Europese programma’s als European Charter of Active Citizenship en
vele lokale activiteiten.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) wil,
naast activiteiten zoals het Handvest verantwoordelijk burgerschap en
het Huis van Democratie en Rechtsstaat (die vooral gericht zijn op
burgers zelf), een aantal speerpunten richten op condities die binnen de
overheidsorganisatie verbetering behoeven, zodat burgers makkelijker
kunnen participeren. Het programma Burgerparticipatie richt zich vooral
op de kant van de overheid die voorwaarden schept, voorbeeldgedrag ten
toon spreidt, uitnodigt en actief burgerschap mogelijk maakt en
faciliteert. Daarmee wordt ook invulling gegeven aan twee beginselen van
de Code goed openbaar bestuur: luisteren (participatie) en leren (lerend
vermogen).

Doelgroepen, partners en netwerken

Primaire doelgroep van het programma Burgerparticipatie is de overheid
zelf (vooral gemeenten). Het komende jaar zal naast lokale ambtenaren
ook expliciet aandacht worden besteed aan bestuurders en
volksvertegenwoordigers. Daarnaast zijn ook rijksambtenaren,
initiatievenmakelaars en andere maatschappelijke partijen van belang.
Het is een dynamisch programma dat zich interactief, in samenwerking met
partners moet ontwikkelen. Belangrijke partners zijn
gemeenten/Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Instituut voor
Publiek en Politiek (IPP), het ministerie van VROM/WWI,
wetenschappers/NICIS, Centrum voor Publieksparticipatie (voorheen
Inspraakpunt) en netwerken over het wijkgericht werken (LPB),
eParticipatie en Rijksnetwerk burgerparticipatie. Begin november is een
eerste netwerkbijeenkomst georganiseerd met de partners waarmee het
programma wordt uitgevoerd. 

Werkwijze: (samen) doen, leren en verbinden

Uitgangspunt bij alle activiteiten van het programma is de (lokale)
praktijk: wat gebeurt er in de samenwerking tussen burgers en overheid?
BZK wil gemeenten en andere departementen daarbij faciliteren en
ondersteunen: goede praktijken opsporen, aanmoedigen, verbinden en
leren. Een voorbeeld van deze werkwijze is ‘In actie met burgers!’
waarbij BZK in samenwerking met de VNG experimenten en proeftuinen van
gemeenten ondersteunt.

Focus: drie prioriteiten

Het programma Burgerparticipatie richt zich de komende twee jaar op drie
prioriteiten: 

In actie met burgers – follow-up: verbeteren kwaliteit
burgerparticipatie bij gemeenten door opgedane kennis over
burgerparticipatie uit het 1-jarige programma In actie met burgers!
(uitgevoerd in samenwerking met VNG/Actieprogramma Lokaal Bestuur) te
analyseren, verdiepen, verspreiden en in te bedden. Kern is het
uitbouwen en voortzetten van het gemeentelijk netwerk en de impuls voor
burgerparticipatie. Hierbij wordt ook meegenomen de aanbevelingen uit
het rapport van de Nationale Ombudsman “We gooien het de inspraak
in”. 

Help! een burgerinitiatief: de overheid leert op een juiste manier om te
gaan met maatschappelijke initiatieven van actieve burgers: ruimte
geven, faciliteren en stimuleren waar nodig. Binnen alle bestuurslagen
wordt hier momenteel mee geëxperimenteerd. Om het leerproces te
bevorderen worden het komende jaar methoden beschreven, uitgewisseld en
verspreid.  

Niet-actieve, afzijdige/afkerige burgers: ontwikkelen van een
aanpak/beleid gericht op de groep burgers die zich helemaal afzijdig
houdt van politieke en maatschappelijke participatie. We krijgen zicht
op deze groep: wat is afzijdigheid, wanneer doet het zich voor, hoe moet
het worden beoordeeld en wat moet/kan de overheid ermee? 

Naast deze prioriteiten wordt binnen het programma ook een aantal
kennisprojecten (internationaal, wetenschap, evaluaties) uitgevoerd om
meer inzicht te krijgen in burgerparticipatie en actief burgerschap in
Nederland.

Prioriteit 1: In actie met burgers – follow-up

Het lopende project ‘In actie met burgers!’ is voortgekomen uit een
motie (Schinkelshoek) en een amendement (Anker) uit de Tweede Kamer
(2007) en bestaat uit 17 lokale proeftuinen en 12 experimenten
burgerparticipatie. Dit initiatief uit de Tweede Kamer is goed
aangeslagen: 100 gemeenten hebben het afgelopen jaar binnen dit project
kennis opgedaan over verschillende aspecten van burgerparticipatie. Door
deze kennis te analyseren, verdiepen, verspreiden en in te bedden wordt
de kwaliteit van burgerparticipatie binnen gemeenten de komende tijd
verder verbeterd. Concrete streefdoelen voor opbrengst in 2011 zijn:

ervaringen, lessen en producten vanuit In actie met burgers zijn bekend
bij 300 en worden gebruikt door 200 gemeenten;

er is een levend netwerk van gemeentelijke professionals uit ten minste
50 voorhoedegemeenten, die regelmatig kennis en ervaring uitwisselen;

er is een bestuurdersnetwerk ‘met hart voor burgerparticipatie’ met
ten minste 25 lokale bestuurders die elkaar ontmoeten en inspireren;

binnen de VNG wordt structureel en actief aandacht besteed aan
burgerparticipatie en leerprocessen tussen gemeenten;

In actie met burgers! levert eind 2009 verschillende resultaten, lessen
en producten op. Voordat deze werkelijk zijn ingebed in werkprocessen
van de gemeenten moet er nog veel gebeuren. We onderscheiden daarvoor
binnen deze prioriteit drie soorten activiteiten:

verspreiden en overdragen van kennis en producten uit In actie met
burgers!: denk aan publicaties, website, nieuwsbrief, kennismarkt,
trainingen, etc. (samen met VNG, Nicis ea);

(door)ontwikkelen en verdiepen van methoden en instrumenten op basis van
de resultaten van de proeftuinen: sectoraal (burgerparticipatie &
veiligheid) of per doelgroep (raadsleden);

verbinden en borgen van kennis uit In Actie met Burgers! in bestaande
organisaties en netwerken Er wordt niet gekozen voor een permanent
kenniscentrum, wel wordt gezocht naar vormen om het netwerk van de 100
deelnemende gemeenten voort te zetten in samenwerking met de VNG.

Bij de uitwerking van deze activiteiten wordt gebruik gemaakt van de
evaluatie die eind 2009 is afgerond en van de resultaten van de
slotbijeenkomst die 16 december 2009 in Arnhem plaatsvindt. De
activiteiten worden zoveel mogelijk uitgevoerd in samenwerking met de
VNG.

 

Voorbeelden van projecten binnen prioriteit 1, In actie met burgers –
follow-up:

in 2010 worden bijeenkomsten georganiseerd voor lokale bestuurders met
een hart voor burgerparticipatie .

er wordt een inventarisatie uitgevoerd naar nieuwe rollen voor de
gemeenteraad mbt burgerparticipatie; resultaten worden besproken met
gemeenten die wordt uitgedaagd om in 2010 experimenten te starten op dit
terrein. 

we starten in 2010 met een aantal sectorale proeftuinen. Eén ervan
richt zich op burgerparticipatie & veiligheid. De proeftuin (ism dgV,
Politieacademie, VNG) is een leergemeenschap voor pioniers uit het
lokale politieveld. 

Prioriteit 2: Help! een burgerinitiatief 

De overheid moet leren op een juiste manier om te gaan met
maatschappelijke initiatieven van actieve burgers: ruimte geven,
faciliteren en stimuleren waar nodig. Om dat leerproces te bevorderen
worden het komende jaar methoden beschreven, uitgewisseld en verspreid.
De doelgroep is lokale- en rijksoverheid. Concrete opbrengst in 2011:

Kennis, ervaring en methoden voor het omgaan met burgerinitiatieven zijn
verspreid en bekend bij 200 gemeenten en alle departementen;

Minstens 100 gemeenten en relevante departementen hebben hiervoor een
methode (bv. front-office, makelaar, budget) ingevoerd;

10 experimenten gestart met vernieuwende werkwijzen;

Netwerk van gemeenten en anderen betrokkenen (zoals wetenschappers,
initiatievenmakelaars); 

De laatste jaren is er door gemeenten veel geëxperimenteerd op het
terrein van burgerinitiatieven: bewonersbudgetten, Idee-prijsvragen,
loketten, initiatievenmakelaars. Nu is het tijd om van deze experimenten
te leren, en de lessen en ervaringen te beschrijven en verspreiden.
Binnen deze prioriteit staan die activiteiten centraal: 

Experimenteren en verkennen: stimuleer experimenten van de (lokale en
Rijks)overheid om op een faciliterende manier om te gaan met
initiatieven van burgers;

Leren: uitwisselen, analyseren, evalueren van praktijkervaringen;

Ontwikkelen: op basis van praktijkervaringen beschrijven en ontwikkelen
van methoden en instrumenten om met burgerinitiatieven om te gaan;

Verspreiden en overdragen van kennis, lessen, methoden en instrumenten:
training voor ambtenaren, regionale conferenties, website, handreiking. 

Een aantal van deze projecten is al eerder gestart in het kader van het
interdepartementale projecten Ondersteuning Maatschappelijke
Initiatieven (OMI). Op 30 oktober jl heeft de stuurgroep-OMI van SG’s
en DG’s de inzet voor 2010 vastgesteld en interdepartementale steun
toegezegd. 

Voorbeelden van projecten binnen prioriteit 2, Help! een
burgerinitiatief:

Dit najaar worden 4 regionale bijeenkomsten georganiseerd onder de titel
Help! een burgerinitiatief. Lokale ambtenaren zijn de belangrijkste
doelgroep, VROM is opdrachtgever, BZK is intensief betrokken.           
                                                                        
         Ook is de site helpeenburgerinitiatief.nl onlangs gelanceerd,
is een training ontwikkeld, wordt gewerkt aan een handreiking (IPP) en
een waaijer met methoden/aanpakken om burgerinitiatieven te faciliteren.


Democratie is meer dan 1 x per 4 jaar stemmen, alledaagse democratie
gaat over een democratische leefwijze; democratie in verschillende
domeinen van de samenleving. Hoe democratisch is de ANWB, de
woningbouwcorporatie of het gezin? En hoe democratisch ben jij? Deze
visie op alledaagse democratie wordt verder verkend. 

Na IdeeVenW en IdeeVROM wordt gewerkt aan een IdeeRijk, een loket waar
initiatieven van burgers terecht kunnen. Het betreft de combinatie van
een marktplaats voor ideeën over de publieke zaak en een
initiatievenmakelaar. In samenwerking met het project Vernieuwing
Rijksdienst vindt een verkenning plaats naar een kansrijke aanpak. 

Prioriteit 3: Afzijdige burgers

Sommige mensen zijn bijzonder maatschappelijk actief. Maar er is ook een
grote groep die zich helemaal afzijdig houdt van politieke,
maatschappelijke en sociale participatie. Uit onderzoeken blijkt dat
deze groep de laatste jaren is gegroeid. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot
minder inzet voor de samenleving, minder begrip tussen burgers onderling
en polarisatie en radicalisering. Om meer zicht te krijgen op deze groep
wordt een secundaire analyse van bestaand en lopend onderzoek en beleid
naar afzijdig burgerschap uitgevoerd, evenals een inventarisatie van
(lokale) acties/projecten op dit gebied. Op basis van deze voorstudie
(fase 1) worden begin 2010 beleidsmaatregelen geformuleerd die het
komende jaren onder regie van BZK worden uitgevoerd (fase 2). Concrete
opbrengst in 2009 en 2011:

Analyse van bestaand onderzoek en beleid (2009)

Gedragen beleidsmaatregelen zijn geformuleerd (2009);

Beleidsmaatregelen zijn uitgevoerd (2011). 

Kennisprojecten

In samenwerking met de onderzoeksinstellingen als NWO, Nicis en
universiteiten wordt de komende tijd een aantal kennisprojecten
uitgevoerd. Deze projecten richten zich op drie clusters: 

Wetenschap, kennis en onderzoek – uitvoering van enkele langdurige
onderzoeken, kenniskamer met wetenschappers, en samenwerking met
verschillende universiteiten;

Internationaal: stuwende bijdrage aan OECD (government at a glance) en
Raad van Europa die beide bezig zijn met thema burgerparticipatie

Monitoring en evaluatie: ontwikkeling van meetinstrument, dat in 2010
een benchmark voor lokaal bestuur mogelijk moet maken.

Voorbeelden van kennisprojecten:

In de Staat van het Bestuur staat heel weinig over de staat van
burgerparticipatie in Nederland omdat er onvoldoende betrouwbare
gegevens zijn. De monitor burgerparticipatie moet daar verandering in
brengen. In samenwerking met VNG en BZK heeft het IPP een tweejaarlijks
onderzoek gestart om de nodige basisgegevens te verzamelen.

Binnen OECD-projecten Government at a Glance en Open and Inclusive
Policymaking speelt Nederland een stimulerende rol. Het comité voor
regionaal en lokaal bestuur van de Raad van Europa zet tijdens de
ministersbijeenkomst in november 2009 te Utrecht het onderwerp
burgerparticipatie op de agenda.

In een Kenniskamer, mede georganiseerd door BZK in samenwerking met
Nicis, komen de relevante onderzoekers bijeen om hun
onderzoekservaringen uit te wisselen. 

 PAGE   4 

 PAGE   1