Preview document (🔗 origineel)

---

Geachte Voorzitter, geachte collega’s,

Aan de leden van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken

datum 5 december 2017

betreft Voortgang rapporteurschap Europese Kiesakte

Graag bied ik u hierbij het tweede voortgangsverslag aan inzake mijn rapporteurschap betreffende het voorstel vanuit het Europees Parlement aangaande de nationale modaliteiten voor de verkiezingen voor dat Parlement (de Europese Kiesakte).

De inhoudelijke basis voor mijn rapporteurschap wordt gevormd door het Kamerstandpunt zoals verwoord in de motie-Taverne c.s. en in het position paper van de Kamer.¹ Kortgezegd heeft de Kamer bezwaar tegen een verscheidenheid aan elementen van de voorgestelde Kiesakte.

1. Achtergrond

De onderhandelingen over de Kiesakte vinden nog altijd plaats binnen de Raadswerkgroep Algemene Zaken, waar de besluiten van de Raad Algemene Zaken worden voorbereid. Voor Nederland is daarbij het fiche met de kabinetsappreciatie uit 2015 leidend.²

In de eerste helft van 2017 heeft het Maltese EU-Voorzitterschap geprobeerd de onderhandelingen inzake de Kiesakte verder te brengen door op onderdelen akkoorden voor te stellen. Zoals ik u eerder berichtte, zijn deze pogingen in juni mislukt. Sindsdien heeft Estland de leiding in de besprekingen. Ik heb regelmatig contact gehad met verschillende personen die betrokken zijn bij het onderhandelingsproces. Lange tijd was er geen relevante ontwikkeling. Recentelijk is hier verandering in gekomen.

2. Opties als deeloplossingen?

Mede blijkens een intern EU document van 4 december³ zijn lidstaten op lager onderhandelingsniveau overeengekomen dat specifieke, onder meer door Nederland bestreden bepalingen - zoals die over het op het stembiljet opnemen van logo’s van Europese politieke partijen en over het afzonderlijk vermelden van de man-vrouw verhoudingen - facultatief worden. Hierdoor zou Nederland ze desgewenst naast zich neer kunnen leggen.

De precieze reikwijdte van dit kennelijke onderhandelingsresultaat is mij op dit moment nog niet bekend. Het omvat in ieder geval niet het ook betwiste idee om de Commissiepresident te selecteren op basis van de voorsortering van Spitzenkandidaten in het Parlement. Dit idee ondervindt nog steeds veel weerstand en lijkt de Kiesakte dan ook niet te halen.

3. Spanje, Duitsland en de kiesdrempel

Spanje was lang, net als Nederland, tegenstander van invoering van een kiesdrempel. Maar het lijkt er op dat Madrid nu wèl bereid is om de invoering van een kiesdrempel te accepteren. Spanje verklaarde zich lange tijd niet bereid de eigen kieswet hieromtrent te wijzigen, maar is nu kennelijk inschikkelijk, mogelijk omdat het voorstel aangepastzou worden opdat het in de praktijk ook niet op Spanje van toepassing zou zijn. Het zou dan slechts gaan gelden voor lidstaten met meer zetels dan Spanje nu heeft. Een andere reden is ook mogelijk.

Al eerder werd het voorstel aangepast om te voorkomen dat onder andere het kleinere Nederland zou worden geraakt. Spanje en Duitsland zijn de enige grote lidstaten die nog geen kiesdrempel hebben op Europees niveau. Duitsland is de aanjager van het voorstel, mogelijk in belangrijke mate juist om voor zichzelf een Kiesdrempel Europeesrechtelijk op te leggen, nu dit nationaalrechtelijk niet werd toegestaan door de eigen nationale rechter.

Parallel aan de onderhandelingen over de Europese Kiesakte lopen inmiddels enkele andere dossiers die raken aan dezelfde materie. Deze kunnen het voor Duitsland zowel makkelijker als moeilijker maken.

4. Zelfde onderwerp, ander kader

Ten eerste gaat het om de herziening van de verordening inzake het statuut en de financiering van Europese politieke partijen, waarover binnenkort een Algemeen Overleg plaatsvindt. Het betreffende voorstel bevat bepalingen die hetzelfde beogen als de (oorspronkelijke) concept-Europese Kiesakte. Zo moeten volgens het voorstel Europese politieke partijen partijlogo’s en informatie over de man/vrouw-verdeling

op hun kieslijsten publiceren, alvorens zij in aanmerking zouden komen voor financiële ondersteuning.

5. Frankrijk, Brexit en transnationale lijsten

Ten tweede is er een discussie over de invoering van transnationale kieslijsten voor de Europese Parlementsverkiezingen. De Franse President Macron heeft hiertoe dit najaar in algemene zin voorstellen gedaan. Deze voorstellen zijn niet noodzakelijk amendementen op de Kiesakte, maar worden in de praktijk wel tezamen besproken.

Frankrijk ziet in de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU een kans voor transnationale lijsten. Frankrijk heeft het EP in een brief voorgesteld 23 van de 73 Britse zetels te verdelen onder de 27 lidstaten om zo 'meer balans te brengen' in de zetelverdeling, en de overige 50 beschikbaar te stellen voor een transnationaal, pan-Europees kiesdistrict. Europese politieke partijen zouden daar de kandidatenlijsten voor kunnen opstellen. Naar verluidt zijn in elk geval België en Italië positief over deze ideeën.

De voorzitter van de EP-commissie voor Constitutionele Zaken, Danuta Hübner, tevens voorvechtster van de Kiesakte, stelt echter voor om alleen nu te regelen dat 23 ‘Britse’ zetels zullen worden gebruikt herverdeling tussen de lidstaten. Over de overige 50 zetels zou pas na de Brexit een besluit moeten worden genomen.⁴ Volgens mevrouw Hübner zou ook een inkrimping van het Europees Parlement aan de orde kunnen zijn. Zij stelt daarbij dat eerst de Kiesakte moet zijn aangenomen, voordat er überhaupt sprake kan zijn van transnationale lijsten. Zonder de nieuwe Kiesakte is er namelijk volgens haar geen rechtsbasis voor een transnationaal kiesdistrict.

ALDE-fractieleider Guy Verhofstadt wil de Brexit echter niet afwachten en op korter termijn al de beslissing nemen om een deel van de ‘Britse’ zetels te gebruiken voor transnationale lijsten. Verhofstadt heeft daartoe strekkende amendementen ingediend bij het ontwerpvoorstel dat nu bij het EP in behandeling is. De Europese Groene Partij steunt hem in deze lijn. Het Europees Parlement zal binnenkort over het definitieve voorstel beslissen, waarna het wordt voorgelegd aan de Europese Raad.

6. Knopen en de Europese Raad

De voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, heeft onlangs voorgesteld om in februari 2018 op regeringsleidersniveau te spreken over de toekomstige samenstelling van het Europees Parlement, over transnationale lijsten en over het concept Spitzenkandidaten. Tusk wil dat de Europese Raad vervolgens in juni of juli een beslissing over deze kwesties neemt.⁵ Het is nog niet duidelijk wat de impact en omvang van een dergelijke beslissing zou zijn. Dit hangt onder meer af van het Europees Parlement, dat gerechtigd is een voorstel te doen aan de Europese Raad over de samenstelling van het EP.⁶ De verwachting is echter dat geprobeerd zal worden om op alle openliggende punten in een keer een principebesluit te nemen, dat dan verder wordt uitgewerkt door de Raad Algemene Zaken. Op deze wijze kan dus de Europese Raad op afzienbare termijn de discussie over de Kiesakte aanzienlijk versnellen.

De Franse positie inzake transnationale lijsten biedt ruimte aan Duitsland om binnen de Europese Raad in ruil voor transnationale lijsten, de zo gewenste kiesdrempel te bewerkstelligen. Vraag is hoe ver Duitsland wil gaan in deze mogelijke uitruil, temeer nu Spanje al over de kiesdrempel heen lijkt te zijn. De EVP, waarbij het CDU is aangesloten, is niet noodzakelijk voorstander van transnationale lijsten. Bondskanselier Merkel heeft echter aangegeven open te staan voor Macron’s ideeën. Veel zal afhangen van de Duitse coalitiebesprekingen, die sinds kort weer helemaal open liggen.

Dit gezegd hebbende, zullen uiteindelijk alle 28 of 27 lidstaten moeten instemmen met de hervormingen van het kiesstelsel en de besluiten over de samenstelling van het Europees Parlement. Dat krachtenveld is nog altijd zeer verdeeld.

7. Mogelijk Vervolg en Slot

In het licht van het bovenstaande stel ik voor het bestaande mandaat voort te ztten en uw commissie daarover doorgaand te informeren. Ik vermoed dat ik ter vervulling van deze mogelijke opdracht ook een of meer werkbezoeken zal moeten afleggen.

Overigens: op woensdag 6 december bespreken in het COREPER de permanente vertegenwoordigers van de EU lidstaten de voortgang op het dossier. Dan zal meer duidelijk worden over het krachtenveld in de Raad. Zo mogelijk zal ik u nog voor uw bijeenkomst op 7 december hierover per email informeren.

Vanwege parallelle verplichtingen zal ik op 7 december deze brief helaas niet in persoon kunnen toelichten, maar ik hoop dat niet alleen dan met gebak, maar bij uw daaropvolgende bijeenkomst ook middels mijn fysieke aanwezigheid mogen pogen te compenseren. Ook tussentijds ben ik graag tot overleg met de Voorzitter en met individuele leden bereid.

Hoogachtend en met vriendelijke groet,

Sven Koopmans

Rapporteur Europese Kiesakte

---

1. Kamerstuk 34 361, nr. 3 en 2016Z06405↩︎

2. Kamerstuk 34166 nr. 23.↩︎

3. Document nr. 15241/17 (limité).↩︎

4. Zie: Europees Parlement, commissie voor Constitutionele Zaken, ontwerpverslag over de samenstelling van het Europees Parlement, 7 September 2017, documentnummer PE608.038.↩︎

5. Formele bijeenkomsten van de Europese Raad worden in de Kamer altijd voorbereid middels plenaire debatten. Voor informele bijeenkomsten van de Europese Raad, zoals de bijeenkomst in februari, zal een plenair debat moeten worden aangevraagd.↩︎

6. Zie artikel 14 lid 2 EU-verdrag.↩︎