Op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) dienen verschillende instellingen, waaronder ook banken en andere financiële ondernemingen, zich in te spannen om te voorkomen dat hun dienstverlening wordt gebruikt voor witwassen en onderliggende basisdelicten alsmede financieren van terrorisme. De Wwft schrijft daartoe een verplicht cliëntenonderzoek voor.¹ Veel instellingen gebruiken hiervoor informatieproducten van derden. Thomson Reuters (TR) is één van de partijen die daarvoor databases aanbiedt onder de naam World-Check.

Naar aanleiding van de motie Buitenweg/Verhoeven zijn gesprekken gevoerd met diverse partijen.² In dat kader is gevraagd naar de toepassing van World-Check en mogelijke onregelmatigheden daarbij. Hieruit is gebleken dat instellingen producten zoals World-Check en vergelijkbare producten van andere aanbieders beschouwen als een waardevolle en noodzakelijke tool voor hun cliëntenonderzoek. Wanneer een cliënt in een World-Check database voorkomt³, verricht een instelling in de praktijk ook eigen, aanvullend, onderzoek naar de cliënt. Hierbij raadpleegt de instelling verschillende andere bronnen om tot een eigen oordeel te komen.⁴ World-Check werkt volgens de gesprekspartners in de praktijk derhalve niet als een “zwarte lijst”. Geen van de partijen met wie is gesproken herkende het beeld van (grootschalige) onregelmatigheden bij de toepassing van World-Check. De toezichthouders AFM, DNB en AP gaven ook aan hierover geen signalen te hebben ontvangen.

De Europese en Nederlandse privacy regelgeving⁵ is van toepassing op TR. In Nederland wordt op de naleving van deze regelgeving toezicht gehouden door de AP. TR heeft aangegeven dat zij conform de geldende wet- en regelgeving een procedure heeft voor verzoeken tot inzage in en correctie van persoonsgegevens. In de periode voorafgaand aan de berichtgeving over World-Check in de media is er volgens TR geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheden. Na deze berichtgeving hebben 20 personen inzage in hun persoonsgegevens gevraagd, waarbij uiteindelijk bij drie personen gegevens in de database zijn gecorrigeerd.

Gelet op het feit dat geen signalen naar voren zijn gekomen van onregelmatigheden bij de toepassing van World-Check, acht ik het treffen van maatregelen tegen onterechte uitsluiting op dit moment niet noodzakelijk.

1. WGO over het wetsvoorstel Implementatiewet richtlijn BDRR, de Wijzigingswet financiële markten 2016 en de Wet uitvoering verordening centrale effecten-bewaarinstellingen, Kamerstukken II 2015/16, 34208, nr. 11 en

2. plenair debat SSM/ Bankenunie d.d. 10 februari 2015 (Handelingen II 2015/16, nr. 52, item 25)

Uitvraag bij DNB heeft opgeleverd dat de bevoegdheid ten aanzien van private ondernemingen vooral wordt ingezet voor het aanleveren van financieel-economische informatie aan de Bank for International Settlements (BIS) die deze informatie op haar beurt gebruikt voor het standaard monitoren van kredietontwikkelingen met het oog op de financiële stabiliteit. Het betreft informatie die DNB voorheen vrijwillig van de betreffende ondernemingen kreeg. De bepaling in de Bankwet heeft hierbij de facto niet tot lastenverzwaring geleid.

Dat ligt anders voor twee categorieën van uitvragen die DNB voorheen niet deed: (1) een halfjaarlijkse uitvraag sinds 2015 bij drie grootbanken over hun portefeuille commercieel vastgoed en (2) een eenmalige uitvraag in 2018 bij twaalf banken met het doel om inzicht te krijgen in de taxaties die banken hanteren bij het verstrekken van hypotheken in relatie tot het verstrekte krediet en het ontvangen onderpand.

In algemene zin geldt dat de administratieve lasten tot een minimum beperkt blijven, omdat DNB altijd eerst nagaat of al gegevens beschikbaar zijn binnen de eigen organisatie of het Europees Stelsel van Centrale Banken (ESCB), dan wel het CBS. Als die gegevens onvoldoende in de informatiebehoefte voorzien, kan DNB vervolgens kijken of de gegevens te verkrijgen zijn bij de overheid (denk aan de Belastingdienst) of anders bij semi-overheidsinstellingen (instellingen buiten de overheid maar gefinancierd met publieke middelen dan wel uit heffingen, bijv. het Kadaster of de Kamer van Koophandel). Pas in laatste instantie wendt DNB zich tot private ondernemingen. DNB streeft ernaar dat de gegevens die (m.n. ad-hoc en eenmalig) worden opgevraagd zoveel mogelijk aansluiten bij de gegevens die reeds voorhanden zijn in de administratieve systemen van de ondernemingen. Op deze wijze wordt gewaarborgd dat DNB, met inachtneming van een goede vervulling van haar taak, de gegevens op zodanige wijze verwerft dat de daaruit voortvloeiende administratieve lasten laag zijn.

Afhankelijk van het voorschrift dat wordt overtreden gelden verschillende regels voor het opleggen van boetes door de ACM en verschillende boetemaxima. Welke boetesystematiek van toepassing is, hangt dus af van de wetgeving waarop toezicht wordt gehouden en niet van de verantwoordelijke toezichthouder. Drie situaties zijn relevant voor de financiële markten.

1. De ACM houdt toezicht op de naleving van bepalingen uit de Wft. In dat geval geldt het boetesysteem van de Wft.

Op grond van artikel 1:25a Wft houdt de ACM toezicht op de naleving van artikel 5:88 Wft. Dit artikel dient ter implementatie van een onderdeel van de richtlijn betaaldiensten. Naar aanleiding van de implementatie van de nieuwe richtlijn betaaldiensten zal dit toezicht worden uitgebreid met toezicht op het nieuwe artikel 5:88a Wft. Artikel 1:25a Wft maakt het daarnaast mogelijk om de ACM aan te wijzen als toezichthouder voor mededingingsrechtelijke bepalingen uit verordeningen op het gebied van de financiële sector. Van deze mogelijkheid is gebruik gemaakt door de ACM in het Besluit uitvoering EU-verordeningen financiële markten aan te wijzen als toezichthouder op de naleving van artikelen uit de verordening betaaldiensten en de verordening afwikkelingsvergoedingen voor op kaarten gebaseerde betalingstransacties.

Bij dit toezicht kan de ACM op grond van artikel 1:25a ook boetes opleggen op grond van de Wft. Dat betekent dat de ACM voor die overtredingen dezelfde boetes kan opleggen als de AFM en DNB kunnen bij overtredingen van voorschriften gesteld bij of krachtens de Wft.

2. De ACM houdt op grond van de Mededingingswet toezicht op instellingen en personen werkzaam in de financiële markten. In dat geval is het boetesysteem van de Instellingswet Autoriteit Consument en Markt (Instellingswet ACM) van toepassing.

3. De ACM houdt met de AFM toezicht op grond van de Wet handhaving consumentenbescherming (Whc); de AFM voor wat betreft naleving bij financiële diensten of activiteiten de ACM voor wat betreft naleving bij overige activiteiten. In dit geval is de boetesystematiek van de Whc van toepassing als de ACM boetes oplegt. Die systematiek komt in grote lijnen overeen met het boeteregime van de Instellingswet Autoriteit Consulent en Markt.

Aan het slot van deze bijlage zijn de belangrijkste kenmerken van de verschillende boetesystemen in een tabel beschreven.

Hieronder wordt voor de verschillende Europese toezichthouders toegelicht in hoeverre zij bevoegdheden uit de wet transparant toezicht financiële markten kunnen inzetten en in hoeverre zij op grond van andere wetgeving vergelijkbare bevoegdheden hebben.

Europese Centrale Bank

Per 4 november 2014 is het SSM (Single Supervisory Mechanism) opgericht. Het SSM bestaat uit de Europese Centrale Bank en de nationale toezichthouders in de eurozone. De ECB is verantwoordelijk voor het prudentieel toezicht op significante banken en de nationale toezichthouders voor het toezicht op minder significante banken. De nationale toezichthouders verlenen daarnaast bijstand aan de ECB. In het kader van het SSM-toezicht kan de ECB bevoegdheden inzetten die haar zijn gegeven in de verordening bankentoezicht (verordening 1024/2013). Daarnaast kan de ECB alle bevoegdheden gebruiken die de nationale toezichthouders zijn toegekend ter uitvoering van relevante Europese richtlijnen (bijvoorbeeld de richtlijn kapitaalvereisten ). De bevoegdheid tot het openbaar maken van overtredingen, die met de Transparantiewet wordt uitgebreid, vloeit voort uit Europees recht en daarmee kan de ECB, net als DNB, van deze bevoegdheid gebruik maken. Indien dat noodzakelijk is voor het uitvoeren van haar toezichtstaken, kan de ECB ook de nationale autoriteit verzoeken nationale bevoegdheden uit te oefenen. Tevens kan de ECB toezichtbevoegdheden uit het nationaal recht toepassen die niet voorvloeien uit het Europees recht, als de toepassing van die bevoegdheden valt binnen de taakuitoefening van de ECB en deze ondersteunt; dit is relevant voor de bevoegdheid om kerncijfers van banken te publiceren.

European Banking Authority (EBA), de European Securities and Markets Authority (ESMA) en de European Insurance and Occupational Pensions Authority (EIOPA)

In 2011 is het ESFS (European System for Financial Supervision) opgezet, dat bestaat uit de European Systemic Risk Board (ESRB), de EBA, de ESMA en de EIOPA. Deze Europese toezichthouders houden zich voornamelijk bezig met het bevorderen van toezichtconvergentie in alle lidstaten. In dat kader publiceert EBA op haar website cijfers van significante banken. Het gaat om cijfers die banken zelf openbaar maken op grond van de verordening kapitaalvereisten. EBA publiceert deze cijfers per bank. De belangrijkste verschillen met de publicatie van kerncijfers door DNB zoals geregeld in het wetsvoorstel transparant toezicht financiële markten zijn:

• dat DNB de cijfers opneemt in een overzicht, zodat banken goed te vergelijken zijn,

• dat DNB de cijfers van alle Nederlandse banken publiceert en niet alleen van de significante banken en

• dat in de overzichten van DNB ook weblinks zijn opgenomen naar de informatie van de banken zelf.

Van de drie Europese toezichthouders houdt alleen ESMA direct toezicht, namelijk op trade repositories en credit rating agencies (CRA’s). In het kader van haar directe toezicht kan ESMA gebruik maken van verschillende bevoegdheden die haar in verordening 648/2012 (EMIR) en verordening 1060/2009 (CRA’S) zijn toegekend. Een van deze bevoegdheden is dat ESMA bij bepaalde overtredingen bekendmakingen kan uitgeven of besluiten bekend kan maken (artikel 63, eerste lid, onderdeel c, verordening 648/2012 en artikel 24, eerste lid, onderdeel e, verordening 1060/2009). Deze bevoegdheid is vergelijkbaar met de waarschuwingsbevoegdheid zoals die in het wetsvoorstel transparant toezicht financiële markten is opgenomen. In het kader van haar toezicht op CRA’s houdt ESMA een register bij waarin verschillende kerngegevens van CRA’s te vinden zijn.

Verder hebben ESMA en EBA op grond van MiFIR (verordening 600/2014) de bevoegdheid om bepaalde producten en praktijken die onder de reikwijdte van MiFID II vallen te beperken of te verbieden. EIOPA heeft op basis van de PRIIPS verordening (verordening 1286/2014) eenzelfde bevoegdheid ten aanzien van verzekeringsgebaseerde beleggingsproducten en verzekeringsondernemingen. Deze bevoegdheden bestaan alleen in specifieke, in de genoemde verordeningen beschreven situaties.

Momenteel ligt in de Raad een voorstel voor aanpassing van het ESFS-raamwerk, waarin onder andere wordt voorgesteld om ESMA meer directe toezichtsbevoegdheden te geven. Zoals in het BNC-fiche aangegeven is het kabinet voorstander van een verdere vervolmaking van de kapitaalmarktunie, waarvoor, binnen heldere voorwaarden, ingezet wordt op meer direct Europees toezicht op kapitaalmarkten. Zo moet het gaan om activiteiten die bij uitstek grensoverschrijdend cq. pan-Europees plaatsvinden. Ook moet er sprake zijn van duidelijke eenduidige regels, zodat de beleidsinvulling bij de regelgever blijft liggen. Tot slot moet worden meegenomen wat de impact is op de organisatie van de ESA indien toezicht verder wordt gecentraliseerd.

Uit een gesprek met Evofenedex is naar voren gekomen dat het met regelmaat voorkomt dat banken hun cliënten om aanvullende informatie vragen, wanneer zij begunstigde zijn van transacties afkomstig uit Rusland. Deze verzoeken om aanvullende informatie vloeien voort uit de verplichtingen voor banken en andere financiële ondernemingen op grond van de Sanctiewet 1977 en de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Daarbij gaat het veelal om informatie over de uiteindelijk belanghebbende van de betalende partij uit Rusland. Met behulp van deze aanvullende informatie beoogt een bank te kunnen vaststellen dat zij niet meewerkt aan bijvoorbeeld witwassen, dan wel internationale sancties overtreedt. Uit het gesprek met de brancheorganisatie is gebleken dat het voor het MKB moeilijk kan zijn om de door de banken opgevraagde informatie te achterhalen, bijvoorbeeld omdat een centrale database met informatie over uiteindelijk belanghebbenden niet toegankelijk is. Daarnaast heeft de brancheorganisatie aangegeven dat het niet in alle gevallen duidelijk is welke informatie noodzakelijk is voor de bank om haar dienstverlening te kunnen voortzetten. Guidance vanuit de banken of de overheid zou volgens de brancheorganisatie hierbij ter ondersteuning kunnen dienen.

Het ligt in de rede dat een cliënt, wanneer er onduidelijkheden bestaan over informatieverzoeken van zijn bank, zich in eerste instantie tot zijn bank wendt voor een nadere toelichting. Voornoemde signalen vanuit het MKB, zullen dan ook worden meegenomen in de reguliere contacten met de Nederlandse Vereniging voor Banken. Daarnaast begrijp ik dat er bij het MKB een meer algemene informatiebehoefte bestaat. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft in dat kader reeds verschillende publicaties uitgebracht met betrekking tot de naleving van internationale sancties.⁷ Ook met betrekking tot de verplichtingen die voortvloeien uit de Wwft heeft de Rijksoverheid een leidraad ter beschikking gesteld.⁸ Met deze leidraad wordt echter in de eerste plaats beoogd de instellingen die onder het toepassingsbereik van de Wwft vallen te ondersteunen bij de naleving van hun verplichtingen. Bij het herzien van deze leidraad als gevolg van wijzigingen van de Wwft, die voorzien zijn voor deze zomer⁹, zal worden bezien in hoeverre deze leidraad ook aan cliënten van Wwft-instellingen verder inzicht kan bieden in de praktische gevolgen van deze wetgeving. Tot slot kan het in Nederland en in andere Europese lidstaten op te richten register met informatie over uiteindelijk belanghebbenden (UBO-register) in de toekomst mogelijk ter ondersteuning dienen bij het achterhalen van relevante informatie in het geval van handelsrelaties.

Wet handhaving Consumentenbescherming (artikel 2.15 en 3.4)

[onderstaand systeem geldt voor de ACM en de AFM voor zover zij toezicht houden op dezelfde regels, elk voor een ander deel van de markt. Voor zover de AFM als enig toezichthouder is aangewezen geldt het categorie-systeem van artikel 1:81 van de Wft]

Bij lichte overtredingen: 1% van de netto-omzet, indien dat meer is dan € 900.000

Bij zware overtredingen: 10% van de netto-omzet, indien dat meer is dan € 900.000

Bij lichte overtredingen: 2% van de netto-omzet, indien 1% meer is dan € 900.000

Bij zware overtredingen: 20% van de netto-omzet, indien 10% meer is dan € 900.000

• Bij lichte overtredingen: 2% van de netto-omzet indien 1% meer is dan € 900.000

• Bij zware overtredingen (specifieke overtredingen op het gebied van oneerlijke handelspraktijken): 20% van de netto-omzet, indien 10% meer is dan € 900.000

Artikel 1b-4 Besluit bestuurlijke boetes financiële sector

• Bij nominaal maximum:

• Als uitgangspunt geldt een basisbedrag ter hoogte van de helft van het maximumbedrag. Dit kan woorden verhoogd tot het maximum of verlaagd tot € 0,- op grond van de ernst van de overtreding, de verwijtbaarheid, eventuele recidive en de draagkracht van de overtreder.

• Bij omzetgerelateerd maximum:

• De toezichthouder is vrij de boete vast te stellen met inachtneming van de ernst van de overtreding, de verwijtbaarheid en de draagkracht van de overtreder.

Boetebeleidsregel ACM 2014

• Als uitgangspunt geldt een basisboete. Die boete kan afhankelijk van de omstandigheden van het geval (waaronder recidive) worden verhoogd en verlaagd.

• Hoe de basisboete wordt vastgesteld hangt af van het soort overtreding.

• - Bij overtredingen genoemd in artikel 2.3 van de Boetebeleidsregel ACM 2014 (onder meer overtredingen van de Mededingingswet) wordt de basisboete vastgesteld op 0-50% van de betrokken omzet. De betrokken omzet hangt af van de duur van de overtreding en kan hoger zijn dan de jaaromzet als de overtreding langer dan een jaar heeft geduurd.

• - Bij overtredingen genoemd in de bijlage bij de boetebeleidsregel wordt de basisboete vastgesteld binnen de bandbreedte van de categorie die aan het betreffende voorschrift is toegekend.

• - Bij bepaalde overtredingen op het gebied van aanbestedingen wordt de boete vastgesteld obv de waarde van het niet vernietigde deel van de overeenkomst (in plaats van obv de betrokken omzet).

• - De bandbreedtes waarbinnen de boetes voor natuurlijke personen worden vastgesteld hangen af van de categorie waarin een voorschrift is ingedeeld en de jaaromzet van de onderneming waarbinnen de overtreding is begaan. Voor zover overtredingen niet in een categorie zijn ingedeeld wordt de bandbreedte specifiek bepaald en hangt die af van de jaaromzet van de onderneming waarbinnen de overtreding is begaan.

Boetebeleidsregel ACM 2014

Gelijk beschrijving in kolom links.

Rechtspersonen en natuurlijke personen:

*kan eventueel hoger worden vastgesteld indien vereist ogv bindende EU-rechtshandelingen

Rechtspersonen:

* de beleidsregel bevat aanvullende regels voor het vaststellen van de jaaromzet die wordt betrokken bij het vaststellen van de basisboete, bijvoorbeeld over welke omzet aan Nederland wordt toegerekend. De omzet boven de € 250 miljoen wordt niet geheel meegerekend.

Rechtspersonen: