Preview document (🔗 origineel)

---

Overeenkomst tot oprichting van de Square Kilometre Array Observatory;
Rome, 12 maart 2019 (Trb. 2019, 49)

TOELICHTENDE NOTA

1. Inleiding

Nederland behoort tot de wereldtop op het wetenschappelijke gebied van
de radiosterrenkunde. Met de radiotelescopen Dwingeloo, Westerbork en
LOFAR heeft Nederland een prominente plek verworven in de geschiedenis
van de radiosterrenkunde. De drie radiotelescopen hebben Nederland een
grote technische expertise en een actieve en excellente
wetenschappelijke gemeenschap opgeleverd. Hiermee heeft Nederland een
flinke rol kunnen spelen in de ontwikkeling en gedachtenvorming van de
Square Kilometre Array (SKA), waarvan de eerste plannen ontstonden in de
jaren ‘90. Zo wordt de LOFAR-telescoop gezien als een voorloper van
SKA. Het NWO-instituut ASTRON, het nationale kennisinstituut op het
gebied van radiosterrenkunde, is sinds het begin betrokken bij de
ontwikkeling van SKA en speelt een leidende rol in het ontwerp ervan.
SKA zal naar verwachting baanbrekende inzichten geven omtrent het
ontstaan en de evolutie van ons universum.

Het SKA-project wordt op dit moment geleid door de Square Kilometre
Array  Organisation , opgericht in 2011 en gevestigd nabij Manchester,
Groot-Brittannië. Besloten is om de SKA-telescoop in twee landen te
bouwen: Zuid-Afrika en Australië. Voor de constructie en operationele
fase is door de deelnemende landen (Australië, Zuid-Afrika, het
Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Spanje, Zweden, China, India, Italië,
Nieuw-Zeeland, Portugal, Nederland en Canada) gekozen om bij verdrag een
intergouvernementele organisatie op te richten, vergelijkbaar met
bestaande organisaties in de natuurkunde en sterrenkunde zoals de
Europese Organisatie voor kernfysisch onderzoek (CERN) en de Europese
Organisatie voor astronomisch onderzoek op het zuidelijk halfrond (ESO).

De deelnemende landen zijn in 2015 onder leiding van het Italiaanse
ministerie van Buitenlandse Zaken gestart met de onderhandelingen over
de oprichting van de Square Kilometre Array Observatory (SKAO). Deze
onderhandelingen zijn begin dit jaar afgerond. Het
onderhandelingsresultaat wordt op dit moment door de afzonderlijke
landen verder geleid in de nationale procedures. Het verdrag, en daarmee
de oprichting van SKAO, zal in werking treden nadat de drie gastlanden
(Verenigd Koninkrijk, Australië en Zuid-Afrika) het verdrag hebben
geratificeerd, plus twee andere staten. Zoals het er nu naar uit ziet is
het waarschijnlijk dat deze twee niet-gastlanden Nederland en Portugal
zullen zijn. Het is daarmee mogelijk dat het verdrag  begin 2020  in
werking zal treden.

Met de deelname aan SKAO geeft Nederland invulling aan het voornemen uit
het Regeerakkoord om in te zetten op grootschalige
onderzoekinfrastructuur.  

2. Belang van het verdrag

De Nederlandse deelname aan SKAO is van belang omdat het de Nederlandse
sterrenkunde toegang geeft tot een wetenschappelijke faciliteit van
wereldformaat. Het zal een enorme impuls betekenen voor de Nederlandse
wetenschap, waarbij circa 450 Nederlandse wetenschappers gebruik zullen
maken van de resultaten die met de telescopen verkregen worden. De
ervaring met de LOFAR-telescoop in Drenthe leert dat de toegang tot een
dergelijk krachtig nieuw instrument  een grote aanzuigende werking heeft
op internationale toponderzoekers, maar ook op een nieuwe generatie
studenten. Daarmee biedt SKAO een aanzienlijk potentieel voor
talentonwikkeling.

Deelname aan SKAO geeft ook een impuls aan het hightech bedrijfsleven.
Het is aantrekkelijk voor bedrijven om samen met ASTRON en de technische
universiteiten te investeren in bijvoorbeeld geavanceerde
fotonicatoepassingen. Daarmee wordt voortgebouwd op een lange traditie
van technologieontwikkeling en kennistransfer vanuit de sterrenkunde en
de LOFAR-telescoop in het bijzonder. Het gaat daarbij om de volledige
beroepskolom, van academisch en toepassingsgericht onderzoek tot
productie en logistiek. De impact die deelname van Nederland aan SKAO
kan hebben op het gebied van innovatie, valorisatie, menselijk kapitaal
en arbeidsmarkt is beschreven in een onafhankelijke studie uitgevoerd
door SEO en de Technopolis Groep (“Astronomische Welvaart”, 2016).

Een belangrijk onderdeel van de valorisatie van SKAO wordt gevormd door
het Science Data Centre dat ASTRON samen met private en publieke
partijen inricht in Noord-Nederland. Dit Science Data Centre beslaat de
hele keten van fysieke infrastructuur, datamanagement en data-analyse.
Op al deze schakels worden publiek-private samenwerkingen gevormd,
waarmee het bedrijfsleven in de slipstream van grote wetenschappelijke
datastromen infrastructuur en applicaties kan ontwikkelen voor markt en
samenleving. Het Science Data Centre richt zich eerst vooral op LOFAR en
groeit dan op natuurlijke wijze door richting SKAO. Dit betekent dat ook
toepassingen rond bijvoorbeeld Space Weather Monitoring binnen het
Science Data Centre kunnen worden ingericht. 

3. Gevolgen voor de begroting 

Lidmaatschap van SKAO brengt voor het Koninkrijk der Nederlanden
operationele- en contributiekosten met zich mee, die door de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) zullen worden
gedragen. De beschikbare Regeerakkoord-middelen voor “faciliteiten van
wereldformaat”, waarover de Tweede Kamer d.d. 9 maart 2018 door de
minister van OCW is geïnformeerd, zullen hiervoor door NWO volledig
voor SKAO worden ingezet. NWO heeft hiervoor een dekkend
financieringsplan ingediend, waarin een 3%-deelname van Nederland aan
SKAO voor 2020-2029 mogelijk zal zijn. Door partij te worden bij het
verdrag committeert Nederland zich aan SKAO voor tenminste 10 jaar,
waarna er een mogelijkheid bestaat om het verdrag op te zeggen en uit de
organisatie te stappen. 

4. Artikelsgewijze toelichting bij het verdrag

Verdragstekst 

Artikelen 1 t/m 6: Beginselen van SKAO

De doelstelling van SKAO is opgenomen in artikel 3. SKAO zal wereldwijde
samenwerking op het gebied van radiosterrenkunde faciliteren en
promoten, gericht op het leveren van transformatieve wetenschap, met als
eerste doel de implementatie van het SKA-project. Het hoofdkwartier van
SKAO bevindt zich in het VK. Als eerste fase van het SKA-project zal de
SKA-telescoop in Australië en Zuid-Afrika gebouwd gaan worden, mede
vanwege de beschikbaarheid van afgelegen storingsvrij gebied. Als
gastlanden zullen het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Afrika en Australië 
separate zetelverdragen sluiten met SKAO waarin bijvoorbeeld nader wordt
ingegaan op de invulling van de privileges en immuniteiten die aldaar
zullen gelden voor de SKAO en voor de personen die werkzaam zullen zijn
op de SKAO-locaties. Deze verdragen zullen op een later moment door de
Raad op basis van unanimiteit worden vastgesteld. Het Protocol inzake
privileges en immuniteiten van SKAO, dat als bijlage bij het verdrag is
gevoegd, vormt hiervoor de minimumstandaard (zie ook paragraaf 5 van
deze toelichtende nota). 

Over de volgende fasen van het SKA-project zal door de Raad worden
besloten. Deelname aan een volgende fase is optioneel. Het Financiële
Protocol van SKAO ziet op de financiële bijdrage die door de leden van
de organisatie geleverd zal worden. Dit Protocol is eveneens als bijlage
bij het verdrag gevoegd (zie ook paragraaf 5 van deze toelichtende
nota). 

Het lidmaatschap van SKAO staat open voor staten en voor internationale
organisaties. Het is ook mogelijk om geassocieerd lid te worden. De
specifieke invulling van de rechten en de plichten van een geassocieerd
lidmaatschap zal door de Raad met unanimiteit worden bepaald. Ook een
geassocieerd lidmaatschap staat open voor staten en internationale
organisaties. 

Artikelen 7 t/m 9: Organen en organisatie

Het bestuur van SKAO bestaat uit een Raad, de Directeur-Generaal en een
stafbureau voor ondersteuning. De Raad is het hoogste besluitvormende
orgaan in de SKAO. Ieder lid van SKAO heeft één stem in de Raad. Een
lid kan in de Raad door maximaal twee vertegenwoordigers worden
vertegenwoordigd, waarbij de mogelijkheid bestaat een
vertegenwoordigingsstoel aan een wetenschapper toe te wijzen. Binnen
andere intergouvernementele organisaties, zoals ESO, bestaat daarmee
goede ervaring. De voorzitter van de Raad zal in principe uit haar
midden gekozen worden voor een termijn van 2 jaar. Ook bestaat echter de
mogelijkheid een neutrale externe voorzitter aan te wijzen. De Raad komt
tenminste een keer per jaar bijeen om de werkzaamheden van de SKAO te
bespreken. 

De Directeur-Generaal wordt benoemd door de Raad en is verantwoordelijk
voor het dagelijks bestuur van SKAO en vertegenwoordigt de organisatie.
De Directeur-Generaal is daarbij ook verantwoordelijk voor de
personeelsinvulling en het functioneren van haar/zijn wetenschappelijke,
technische en administratieve staf.

Artikel 10 betreft de financiële aangelegenheden van de organisatie. De
leden en geassocieerde leden zullen bijdragen in overeenstemming met
door de Raad goedgekeurde financieringsschema’s. Het artikel verwijst
voor de financiële inrichting naar het Financiële Protocol. 

Artikel 11: Intellectueel eigendom

Voor de werken (wetenschappelijk en bedrijfsmatig) van, bij en door SKAO
zal een regeling gelden, waarin de omgang met intellectueel eigendom
wordt vastgelegd. In deze regeling zal bijvoorbeeld ook worden ingegaan
op innovaties die voortkomen uit de bouw van de SKA-telescoop of het
data-management en de data-science. De specifieke bepalingen van deze
regeling zullen op een later moment worden vastgesteld door de Raad. Dit
gebeurt op basis van unanimiteit.



Artikel 12: Inkoop

Teneinde de inkoop van diensten, goederen en werken ten behoeve van de
effectieve uitvoering van het SKA-project succesvol te laten verlopen
zal er een regeling worden vastgesteld waarin de voorschriften over
inkoop worden vastgelegd. De specifieke bepalingen van deze regeling
zullen op een later moment worden vastgesteld door de Raad op basis van
unanimiteit. Belangrijke principes van deze regeling zullen zijn
transparantie, concurrentie, billijkheid en een goede verhouding tussen
de financiële contributie van een lid en de (bedrijfsmatige)
opbrengsten van datzelfde lid. 

Artikel 13: Toegang tot de telescoop

De SKA-telescoop zal wetenschappers in staat stellen om baanbrekend
onderzoek te verrichten. Niet iedereen kan echter tegelijk van de
SKA-telescoop gebruik maken. De exacte bepalingen over de toegang  en
daarmee de tijd die onderzoekers hebben om waarnemingen te doen met
behulp van de telescoop, zullen in een aparte regeling worden
vastgelegd. De specifieke bepalingen van deze regeling zullen op een
later moment worden vastgesteld door de Raad op basis van unanimiteit.
Een leidend principe van deze regeling zal zijn dat er een proportionele
verhouding is tussen het financiële aandeel van een (geassocieerd) lid
in het SKAO-project en de tijd die het (geassocieerd) lid krijgt
toegewezen om gebruik te maken van de SKA-telescoop.  

Artikel 14: Geschillenbeslechting

Nederland hecht aan vreedzame geschillenbeslechting. Het verdrag
voorziet voor geschillen tussen leden van SKAO, of tussen leden en SKAO,
betreffende de interpretatie of toepassing van dit verdrag, in
onderhandeling. Mocht dit niet tot een oplossing leiden, dan kunnen
geschillen worden voorgelegd aan het Permanent Hof van Arbitrage in Den
Haag, tenzij de partijen bij het geschil voor een andere vorm van
geschillenbeslechting kiezen. 

Artikelen 16 t/m 18 Opzegging, beëindiging en nalatigheid

Elk lid heeft kan vanaf 10 jaar na het in werking treden van dit verdrag
SKAO verlaten, door een kennisgeving aan de depositaris, mits het lid
aan zijn verplichtingen heeft voldaan. Het lid kan niet aansprakelijk
worden gehouden voor kosten als gevolg van beslissingen van SKAO na deze
kennisgeving. Het is  de intentie  van Nederland om ook na afloop van
deze periode van 10 jaar aan SKAO verbonden te blijven, aangezien bij de
bouw van de SKA-telescoop een operationele fase van zeker 50 jaar
voorzien is. 

In het geval een lid zijn (financiële) verplichtingen niet nakomt kan
door de Raad zijn stemrecht worden geschorst. In een ultieme situatie
kunnen de overige leden van de Raad besluiten dit nalatige lid uit SKAO
te zetten, door het lidmaatschap te beëindigen.



Artikelen 19 en 20  Slotbepalingen

De staten die hebben deelgenomen aan de onderhandelingen kunnen partij
worden bij het verdrag en de in paragraaf 5 toegelichte protocollen. Ook
staten die op een later moment willen deelnemen, zoals Spanje en
Frankrijk, kunnen, mits de Raad dit goedkeurt, toetreden tot dit verdrag
en op die manier lid worden van SKAO. Dit verdrag zal in werking treden
30 dagen nadat de drie gastlanden (VK, Australië en Zuid-Afrika), plus
twee andere staten, het verdrag hebben geratificeerd.

5. Bijlagen

Bijlagen bij het verdrag zijn het Protocol inzake de privileges en
immuniteiten van de SKAO en het Financiële Protocol van de SKAO. De
Protocollen vormen een integrerend onderdeel van het verdrag en zijn aan
te merken als zijnde van uitvoerende aard. Verdragen tot wijziging van
de Bijlagen behoeven ingevolge artikel 7, onderdeel f van de Rijkswet
goedkeuring en bekendmaking verdragen geen parlementaire goedkeuring,
tenzij de Staten-Generaal zich thans het recht tot goedkeuring terzake
voorbehouden.

Bijlage A Protocol aangaande Privileges en Immuniteiten 

In het Protocol inzake de privileges en immuniteiten van de SKAO
verlenen de verdragspartijen privileges en immuniteiten aan SKAO om het
ongehinderd en onafhankelijk functioneren van de organisatie te
verzekeren en de onafhankelijkheid van de betrokken personen te
waarborgen. 

Artikel 2 Immuniteit van rechtsmacht

SKAO heeft binnen de uitvoering  van haar officiële activiteiten, zoals
gedefinieerd in de missie, immuniteit van rechtsmacht. Daarop geldt wel
een aantal uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld de uitzondering onder sub
b, op grond waarvan civielrechtelijke immuniteit niet geldt voor
aansprakelijkheid voor schade toegebracht aan derden bij een
verkeersongeluk.

Artikel 3 Onschendbaarheid

Het perceel, het gebouw en de bouwwerken van SKAO zijn onschendbaar. Dit
brengt mee dat een persoon het SKAO-terrein enkel kan betreden met
toestemming van de Directeur–Generaal. In geval van brand of andere
noodsituaties waarbij onmiddellijk ingrijpen gewenst is, hoeft die
toestemming niet te worden afgewacht. Ook de archieven van SKAO zijn
onschendbaar.

SKAO zal het terrein niet gebruiken voor onrechtmatige activiteiten of
als schuilplaats voor personen die in een SKAO-lidstaat vervolgd worden.

Artikelen 4 en 5 Vrijstelling van belastingen

SKAO is binnen de reikwijdte van haar officiële activiteiten
vrijgesteld van directe en bepaalde indirecte belastingen, zoals BTW.
Dit betreft de gebruikelijke vrijstellingen die ook gelden voor
gelijksoortige internationale organisaties waar Nederland lid van is.



Artikelen 7, 8 en 9 Privileges en immuniteiten van personen

Onder bepaalde voorwaarden, overeenkomstig de praktijk van
gelijksoortige internationale organisaties waar Nederland lid van is,
komt de Directeur-Generaal, het personeel en vertegenwoordigers van
SKAO-leden een aantal in deze artikelen  benoemde privileges en
immuniteiten toe. Het gaat daarbij, bijvoorbeeld, om functionele
immuniteit, onschendbaar van officiële stukken en fiscale privileges
met betrekking tot het salaris en importvrijstellingen. Daarnaast
betreft het de gebruikelijke vrijstellingen van immigratieregelingen of
de verplichting om publieke diensten uit te voeren. Deze privileges en
immuniteiten gelden in principe niet ten opzichte van een lid van SKAO
en zijn eigen onderdanen en de aard en omvang van privileges en
immuniteiten zijn afhankelijk van de functie van de betrokken persoon.
Ook de officiële stukken van experts, die voor een bepaalde periode
werkzaamheden voor SKAO verrichten, genieten onschendbaarheid. 

Artikel 11 Doel en afstand van privileges en immuniteiten

De bovengenoemde privileges en immuniteiten zijn toegekend teneinde een
efficiënt en ongehinderd functioneren van SKAO te verzekeren en de
onafhankelijkheid van de organisatie en haar medewerkers te waarborgen.
Indien het belang van SKAO zich hier niet tegen verzet, hebben de
organen van SKAO en de lidstaten de plicht om afstand te doen van de
betreffende immuniteiten (waiver), om de rechtsgang niet te belemmeren.

Bijlage B Financieel Protocol 

Artikel 2 Financieel management

SKAO verplicht zich in dit artikel om een “gezond” financieel
management te voeren op basis van efficiëntie, transparantie,
verantwoording in haar planning en beheer van financiële middelen. Zo
zal pas met de bouw van de SKA-telescoop begonnen worden en contracten
daartoe worden gegund, wanneer daar een sluitende begroting aan ten
grondslag ligt.  

Artikel 3 Financieringsschema

Elk lid en elk geassocieerd lid draagt bij aan SKAO in overeenstemming
met een door de Raad unaniem vastgesteld financieringsschema. In dit
schema wordt vastgesteld welke betalingen de verschillende leden zullen
doen en op welk moment. Een land kan niet gedwongen worden tot het
leveren van een hogere bijdrage dan waarmee hij zelf heeft ingestemd. De
betalingen zijn hoofdzakelijk bestemd voor de constructie en de
operationele kosten van de SKA-telescoop.

Artikel 4 Wijzigingen in het financieringsschema

De Raad heeft de mogelijkheid om het contributie schema te herzien en te
amenderen. Ook kunnen nieuwe leden of geassocieerde leden worden
toegevoegd. Dit alles gebeurt enkel op basis van een unaniem besluit. 



Artikel 6 Goedkeuring van budget

Voor de goedkeuring van het budget door de Raad is een dubbele
meerderheid vereist, waarbij geldt dat naast een 2/3e meerderheid op
basis van gewogen stemmen ook een 2/3e  meerderheid op basis van het
aantal aanwezige en stemgerechtigde leden is vereist. De gewogen
stemming houdt in dat een lid dat financieel meer bijdraagt, ook een
evenredig grotere stem heeft. 

Artikel 8 Leningen en schulden

SKAO is in de positie om, binnen de daarover gemaakte afspraken,
schulden of leningen aan te gaan. Beslissingen hieromtrent worden
genomen door de Raad met unanimiteit. 

6. Een ieder verbindende bepalingen

Naar het oordeel van de regering bevat het Verdrag geen eenieder
verbindende bepalingen in de zin van artikel 93 en 94 Grondwet die aan
rechtssubjecten rechtstreeks rechten toekennen of plichten opleggen. In
het Protocol inzake privileges en immuniteiten van SKAO zijn in enkele
bepalingen opgenomen waaraan door de rechter rechtstreekse werking
toegekend zou kunnen worden. Het gaat hierbij om de artikelen 7 t/m 11
van dit Protocol.

7. Koninkrijkspositie

Het verdrag zal voor wat betreft het Koninkrijk der Nederlanden alleen
voor het Europese deel van Nederland gelden. Zoals is toegelicht in de
inleiding van deze Toelichtende Nota bevinden de faciliteiten en de
expertise op het gebied van radiosterrenkunde zich in Nederland. Het
Nederlandse instituut voor radioastronomie ASTRON, speelt hierbij een
belangrijke rol. 

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 

De Minister van Buitenlandse Zaken, 

 Regeerakkoord “Vertrouwen in de toekomst” 2017-2012, pag. 12. 

 Brief van de minister van onderwijs, cultuur en wetenschap aan de
voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, onder nummer
29338-158.

 PAGE   \* MERGEFORMAT 7 

Het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State wordt niet
openbaar gemaakt, omdat het zonder meer instemmend luidt (artikel 26,
zesde lid jo vijfde lid, van de Wet op de Raad van State).