Memorie van toelichting
Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) voor het jaar 2025 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota)
Memorie van toelichting
Nummer: 2025D18368, datum: 2025-04-25, bijgewerkt: 2025-06-05 13:25, versie: 3 (versie 1, versie 2)
Directe link naar document (.docx), link naar pagina op de Tweede Kamer site.
Gerelateerde personen:- Eerste ondertekenaar: D.S. Beljaarts, minister van Economische Zaken
Onderdeel van kamerstukdossier 36725 XIII-2 Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) voor het jaar 2025 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota).
Onderdeel van zaak 2025Z08086:
- Indiener: D.S. Beljaarts, minister van Economische Zaken
- Voortouwcommissie: vaste commissie voor Economische Zaken
- 2025-04-24 14:29: Aanvang middagvergadering: Regeling van werkzaamheden (Regeling van werkzaamheden), TK
- 2025-05-20 16:45: Procedurevergadering vaste commissie voor Economische Zaken (Procedurevergadering), vaste commissie voor Economische Zaken
- 2025-05-22 12:00: Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) voor het jaar 2025 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (Inbreng feitelijke vragen), vaste commissie voor Economische Zaken
- 2025-05-22 14:00: Wijziging van de begrotingsstaten van de Ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII), Economische Zaken (XIII) en Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2025 zover het onderwerpen betreft die zien op digitalisering (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) (Inbreng feitelijke vragen), vaste commissie voor Digitale Zaken
- 2025-06-18 20:15: Extra procedurevergadering commissie Economische Zaken (groslijst controversieel verklaren) (Procedurevergadering), vaste commissie voor Economische Zaken
- 2025-07-01 16:45: Procedurevergadering vaste commissie voor Economische Zaken (Procedurevergadering), vaste commissie voor Economische Zaken
Preview document (🔗 origineel)
| Tweede Kamer der Staten-Generaal | 2 |
|---|---|
| Vergaderjaar 2024‒2025 | |
| 36 725XIII | Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) voor het jaar 2025 (wijziging samenhangende met de Voorjaarsnota) |
|---|---|
| Nr. 2 | MEMORIE VAN TOELICHTING |
A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL
Wetsartikelen 1 en 2
De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2025 wijzigingen aan te brengen in:
de departementale begrotingsstaat van het Ministerie van Economische Zaken;
de begrotingsstaat inzake de agentschappen van dit ministerie;
De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).
De Minister van Economische Zaken,
D.S. Beljaarts
B. BEGROTINGSTOELICHTING
1 Leeswijzer
Opbouw 1e suppletoire begroting 2025
Deze 1e suppletoire begroting geeft een geactualiseerd beeld van de begrotingsuitvoering 2025. Onderdeel B, de begrotingstoelichting, is als volgt opgebouwd:
Leeswijzer.
Overzicht belangrijkste suppletoire uitgaven- en ontvangstenmutaties. De belangrijkste verplichtingenmutaties zijn toegelicht in de artikelen.
De beleidsartikelen. Voor ieder beleidsartikel is de tabel
“Budgettaire gevolgen van beleid” opgenomen. Hierin zijn de
begrotingsmutaties voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten
weergegeven.
In aansluiting op de ontwerpbegrotingen en de Voorjaarsnota worden vanaf
2024 ook de mutaties voor het jaar t+5 opgenomen in de tabel budgettaire
gevolgen van beleid van de 1e suppletoire begrotingen. Dit
betreft de extrapolatie van de begroting – het toevoegen van het jaar
t+5 – en vervolgens de mutaties tot en met t+5 die tijdens de
voorjaarsbesluitvorming zijn verwerkt.
De niet-beleidsartikelen. In de budgettaire tabellen zijn de begrotingsmutaties voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten opgenomen.
De agentschappen. In deze 1e suppletoire begroting zijn de aanpassingen in de agentschapsparagraaf van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) opgenomen.
Ondergrenzen toelichtingen
Voor het toelichten van de begrotingsmutaties zijn in deze eerste suppletoire begroting de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.
| Tabel 1 Ondergrenzen conform RBV | ||
|---|---|---|
| Omvang begrotingsartikel (stand ontwerpbegroting) in € miljoen | Beleidsmatige mutaties (ondergrens in € miljoen) | Technische mutaties (ondergrens in € miljoen) |
| < 50 | 1 | 2 |
| => 50 en < 200 | 2 | 4 |
| => 200 < 1000 | 5 | 10 |
| => 1000 | 10 | 20 |
2 Beleid
2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties
Belangrijkste suppletoire uitgavenmutaties 2025
| Tabel 2 Belangrijkste suppletoire uitgavenmutaties 2025 (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Artikelnummer | Uitgaven 2025 | Uitgaven 2026 | Uitgaven 2027 | Uitgaven 2028 | Uitgaven 2029 | Uitgaven 2030 | |
| Vastgestelde begroting 20251 | 3.275.362 | 2.969.120 | 2.618.342 | 2.391.242 | 2.230.427 | 15.822 | |
| Belangrijkste suppletoire mutaties | |||||||
| Afboeken BAR | 2 | ‒ 81.136 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Sec Fund | 3 | 75.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Weerbaarheid | 2 | 2.265 | 23.363 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| ETCI | 3 | 10.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Toekenning PhotonDelta | 2 | 5.380 | 10.760 | 21.520 | 16.140 | 0 | 0 |
| Eindejaarsmarge Nationaal Groeifonds projecten | 1&2 | 216.012 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Eindejaarsmarge Regulier | 41 | 10.665 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Kasschuiven Regulier | 1,2&3 | ‒ 45.065 | ‒ 628 | 8.296 | 8.657 | 23.177 | 21.399 |
| Kasschuiven Nationaal Groeifonds projecten | 1&2 | ‒ 314.109 | ‒ 70.450 | 20.619 | 109.513 | 110.262 | 144.165 |
| Loon- en Prijsbijstelling | 41 | 79.529 | 78.818 | 76.326 | 76.315 | 74.272 | 73.169 |
| Subsidietaakstelling | 41 | ‒ 25.000 | ‒ 25.000 | ‒ 25.000 | ‒ 25.000 | ||
| Overige mutaties | 171.149 | 27.193 | 36.586 | ‒ 188 | ‒ 5.690 | 2.061.858 | |
| Stand 1e suppletoire begroting 2025 | 3.405.052 | 3.038.176 | 2.756.689 | 2.576.679 | 2.407.448 | 2.291.413 | |
Incl. ISB's, NvW en amendementen
Toelichting
Afboeken BAR
De resterende middelen van de Brexit Adjustment Reserve (BAR)
zullen niet meer uitgegeven worden. De BAR-regeling is inmiddels
gesloten en Nederland heeft de BAR declaratie ingediend bij de Europese
Commissie. Deze middelen á € 81,1 mln zijn daarom afgeboekt.
SecFund
Eind 2024 is het SecFund opgericht met een startkapitaal van
€ 25 mln. Om het instrument een vervolg te kunnen geven is besloten het
SecFund op te hogen met € 75 mln. Het totale fondsbedrag van
€ 100 miljoen is benodigd om de komende jaren voldoende startups en
MKB’ers te ondersteunen en zo te komen tot succesvolle ontwikkeling van
producten die zowel door Defensie als de civiele markt (dual use)
afgenomen kunnen worden. Omdat het Ministerie van Economische Zaken
aandeelhouder is van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) en de
juridische grondslag heeft wordt aanvullend kapitaal van € 75 mln
overgeheveld van het Ministerie van Defensie teneinde het uit te keren
aan de BOM. Voor het eerste deel van deze middelen is de Kamer middels
Kamerstuk 36
410-X, nr. 93 geïnformeerd. Voor het tweede deel zal de Kamer
gelijktijdig aan de verzending van de 1e suppletoire
begroting een CW3.1 kader ontvangen.
Weerbaarheid
Er worden middelen beschikbaar gesteld uit de Beschermingsvoorziening Economische Veiligheid (BEV). Deze middelen worden vanaf artikel 3 van de EZ-begroting ingezet voor de opgaven rondom Maatschappelijke Weerbaarheid waar het Ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk voor is. Dit betreft onder andere Economische Veiligheid en Kritieke Grondstoffen waarmee zorg wordt gedragen voor de bescherming van kwetsbaarheden en het toerusten van en samenwerking met het bedrijfsleven rondom deze onderwerpen.
ETCI
Het European Tech Champions Initiative (ETCI) is een nieuw
Europees fonds dat belegd is bij het Europees Investeringsfonds (EIF).
Nederland neemt sinds 2023 deel aan ETCI voor in totaal € 100 mln.
Uitbetalingen aan ETCI vinden plaats op basis van capitall calls, op
welk moment alle deelnemende landen middelen overhevelen naar het EIF.
In 2024 stond er € 10 mln gereserveerd om over te maken naar het EIF
voor ETCI. Deze overheveling is uiteindelijk niet doorgegaan. Omdat de
middelen reeds volledig juridisch verplicht zijn aan het EIF zijn deze
weer toegevoegd aan het budget voor 2025.
Toekenning PhotonDelta
Voor het NGF-project PhotonDelta is bij de 1e suppletoire begroting
€ 53,8 mln overgeheveld voor het PIXEurope project, welke eind 2024
definitief zijn toegekend door de Adviescommissie, toegevoegd aan de
EZ-begroting. Deze middelen zullen worden ingezet voor de Nederlandse
deelname aan PIXEurope, een Europees consortium dat een
proefproductielijn voor geïntegreerde fotonica opzet.
Eindejaarsmarge Nationaal Groeifonds projecten
Tijdens het voorjaar zijn de middelen die vorig jaar niet tot
uitputting zijn gekomen weer toegevoegd aan de begroting. Er is bij het
Nationaal Groeifonds sprake van 100% eindejaarmarge.
Eindejaarsmarge Regulier
In de 1e suppletoire begroting is de reguliere eindejaarsmarge
toegevoegd aan de begroting voor 2025. Dit betreft 1% van de begroting
van 2024. Er heeft een korting plaatsgevonden om generale problematiek
te dekken.
Kasschuiven Regulier
Voor een aantal posten is er geld naar achter geschoven om de
middelen in een meer realistisch ritme te zetten. De grootste
kasschuiven zijn Maritieme Maakindustrie (€ 15,5 mln), Fund to Fund
(€ 11,9 mln) en SEED (€ 8,9 mln).
Kasschuiven Nationaal Groeifonds
Voor een aantal posten is er geld naar achter geschoven om de
middelen in een meer realistisch ritme te zetten. De grootste
kasschuiven zijn QuantumDelta (€ 147 mln), Material Independence &
Circular Batteries (€ 106 mln) en AI-Ned (€ 51,9 mln).
Loon- en prijsbijstelling
Bij Voorjaarsnota 2025 is de loon- en prijsbijstellingstranche 2025 overgeheveld naar de departementale begroting. De loonbijstelling betreft de vergoeding voor de stijging van de contractloonontwikkeling en de stijging van de sociale lasten voor de overheidswerkgever. De prijsbijstelling betreft de verwerking van de stijging van de diverse prijsindexen. Een deel van de prijsbijstelling is ingezet als dekking voor generale tegenvallers. Ook de loonbijstelling op de uitgaven voor externe inhuur is niet uitgekeerd. De resterende loon- en prijsbijstellingstranche 2025 zal bij de eerst volgende begrotingsronde verdeeld worden aan de relevante loon- en prijsgevoelige onderdelen.
Subsidietaakstelling
Ter dekking van de rijksbrede problematiek wordt er vanaf 2027 een
ombuiging van € 25 mln per jaar gedaan op de subsidies op de begroting
van Economische Zaken.
Belangrijkste suppletoire ontvangstenmutaties 2025
| Tabel 3 Belangrijkste suppletoire ontvangstenmutaties 2025 (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Artikelnummer | Ontvangsten 2025 | Ontvangsten 2026 | Ontvangsten 2027 | Ontvangsten 2028 | Ontvangsten 2029 | Ontvangsten 2030 | |
| Vastgestelde begroting 20251 | 498.336 | 492.037 | 236.381 | 241.933 | 437.609 | ‒ | |
| Belangrijkste suppletoire mutaties | |||||||
| TEK- ontvangsten | 2 | ‒ 23.716 | ‒ 21.654 | 3.158 | 11.200 | ‒ | ‒ |
| Ontvangsten Bar | 2 | ‒ 121.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Overige mutaties | 56.385 | 1.000 | ‒ | ‒ | ‒ | 230.081 | |
| Stand 1e suppletoire begroting 2025 | 410.005 | 471.383 | 239.539 | 253.133 | 437.609 | 230.081 | |
Incl. ISB's, NvW en amendementen
Toelichting
TEK ontvangsten
Voor de Tegemoetkoming Energiekosten-regeling (TEK) is er een
ramingbijstelling geweest als gevolg van de hoger dan geraamde
ontvangsten in 2024. De TEK is vastgesteld in 2024 en doordat de
energieprijzen lager waren dan verwacht moet een aantal ondernemers hun
TEK voorschot terugbetalen. De RVO hanteert brede terugbetaal
mogelijkheden, maar minder ondernemers dan verwacht hebben hier gebruik
van gemaakt waardoor de meeste terugbetalingen al in 2024 hebben
plaatsgevonden.
Ontvangsten BAR
De Europese Commissie heeft met instemming van Nederland besloten om de
resterende Brexit Adjustment Reserve (BAR) middelen niet meer uit te
betalen aan de verschillende lidstaten en elders in te zetten. Het
gevolg hiervan is dat de geraamde ontvangsten van € 121 mln niet meer
gerealiseerd worden. De ontvangstenraming is hierop bijgesteld.
3 Beleidsartikelen
3.1 Beleidsartikel 1 Goed functionerende economie en markten
Budgettaire gevolgen van beleid
| Tabel 4 Budgettaire gevolgen van beleid art. 1 Goed functionerende economie en markten (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 469.758 | 0 | 469.758 | 3.499 | 473.257 | 30.383 | 14.395 | 13.963 | 626 | 322.683 |
| Uitgaven | 465.763 | 0 | 465.763 | ‒ 1.632 | 464.131 | 2.525 | ‒ 18.522 | 22.506 | 23.233 | 330.521 |
| Subsidies (regelingen) | 138.748 | 0 | 138.748 | ‒ 4.723 | 134.025 | ‒ 199 | ‒ 18.493 | 21.467 | 22.607 | 11.338 |
| Cyber security | 1.176 | 1.176 | 491 | 1.667 | ||||||
| Subsidiemaatregel telecom Caribisch Nederland | 3.500 | 3.500 | 1.700 | 5.200 | 2.500 | 800 | 3.500 | |||
| EU-cofinanciering Digital Europe | 13.050 | 13.050 | ‒ 969 | 12.081 | ||||||
| NGF - project AiNed | 36.841 | 36.841 | ‒ 14.775 | 22.066 | ‒ 2.699 | ‒ 19.293 | 21.467 | 22.607 | 7.838 | |
| NGF - project Nationaal Onderwijslab | 9.821 | 9.821 | 5.855 | 15.676 | ||||||
| NGF - project 6G | 25.759 | 25.759 | 969 | 26.728 | ||||||
| NGF - projecten Subsidie route | 20.201 | 20.201 | 2.006 | 22.207 | ||||||
| Digitale veiligheid | 28.400 | 28.400 | 28.400 | |||||||
| Opdrachten | 47.097 | 0 | 47.097 | ‒ 10.001 | 37.096 | 948 | ‒ 1.170 | 1.646 | 1.646 | 47.852 |
| Onderzoek&opdrachten | 6.904 | 6.904 | ‒ 3.159 | 3.745 | 1.826 | 1.846 | 1.846 | 1.846 | 5.468 | |
| Beleidsvoorbereiding en evaluaties Veiligheid en Frequenties | 4.108 | 4.108 | 540 | 4.648 | 1.780 | ‒ 230 | 5.068 | |||
| Digital trust centre | 6.936 | 6.936 | ‒ 1.099 | 5.837 | 7.875 | |||||
| Cyber security | 11.609 | 11.609 | ‒ 3.142 | 8.467 | 12.901 | |||||
| ICT beleid | 8.338 | 8.338 | ‒ 3.010 | 5.328 | ‒ 2.559 | ‒ 2.587 | 8.612 | |||
| CSIRT - DSP | 6.971 | 6.971 | ‒ 131 | 6.840 | ‒ 99 | ‒ 199 | ‒ 200 | ‒ 200 | 7.928 | |
| Nationaal Groeifonds | 2.231 | 2.231 | 2.231 | |||||||
| Bijdrage aan agentschappen | 69.372 | 0 | 69.372 | 10.118 | 79.490 | ‒ 529 | ‒ 836 | ‒ 794 | ‒ 771 | 65.769 |
| Bijdrage RVO.nl | 15.783 | 15.783 | 10.275 | 26.058 | ‒ 56 | ‒ 114 | ‒ 114 | ‒ 114 | 12.965 | |
| Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) | 53.589 | 53.589 | ‒ 157 | 53.432 | ‒ 473 | ‒ 722 | ‒ 680 | ‒ 657 | 52.804 | |
| Bijdrage aan ZBO's/RWT's | 205.821 | 0 | 205.821 | 2.675 | 208.496 | 2.305 | 1.977 | 187 | ‒ 249 | 200.856 |
| Bijdrage Metrologie | 12.924 | 12.924 | 12.924 | 12.924 | ||||||
| Raad voor de Accreditatie | 838 | 838 | ‒ 182 | 656 | ‒ 5 | ‒ 5 | ‒ 5 | ‒ 5 | 471 | |
| Bijdrage ACM | 899 | 899 | 899 | 899 | ||||||
| Bijdrage aan het CBS | 191.160 | 191.160 | 2.857 | 194.017 | 2.310 | 1.982 | 192 | ‒ 244 | 186.562 | |
| Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | 4.725 | 0 | 4.725 | 299 | 5.024 | 0 | 0 | 0 | 0 | 4.706 |
| Bijdrage Nederlands Normalisatie Instituut | 1.468 | 1.468 | 1.468 | 1468 | ||||||
| Bijdrage aan internationale organisaties | 3.257 | 3.257 | 299 | 3.556 | 3.238 | |||||
| Ontvangsten | 43.679 | 0 | 43.679 | 227 | 43.906 | 0 | 0 | 0 | 0 | 48.235 |
| Ontvangsten ACM | 162 | 162 | 162 | 162 | ||||||
| Ontvangsten High Trust | 41.550 | 41.550 | 41.550 | 44.700 | ||||||
| Diverse ontvangsten | 1.967 | 1.967 | 227 | 2.194 | 3.373 | |||||
| Tabel 5 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 469.758 | 0 | 469.758 | 3.499 | 473.257 | 30.383 | 14.395 | 13.963 | 626 | 322.683 |
| waarvan garantieverplichtingen | 0 | |||||||||
| waarvan overige verplichtingen | 469.758 | 469.758 | 3.499 | 473.257 | 30.383 | 14.395 | 13.963 | 626 | 322.683 | |
Budgetflexibiliteit
De budgetflexibiliteit naar aanleiding van de wijzigingen uit de 1e suppletoire begroting is ongeveer 2%. Dit betekent dat 98% van het beschikbare kasbudget juridisch verplicht is. Van de 2% van de flexibele budgetten is 100% bestuurlijk gebonden. Dit betreft onder andere budgetten voor het ‘Opdracht en Onderzoeksbudget Nationaal Groeifonds’ en voor de subsidie-instrumenten ‘Digital Europe’ en ‘Kennis en innovatie ICT’.
Vergeleken met de stand van de Ontwerpbegroting 2024 is het percentage juridisch verplicht gestegen van 93% naar 98%. Dit komt doordat verschillende verplichtingen zijn aangegaan sinds de start van het begrotingsjaar.
Toelichting
Verplichtingen
De verhoging van het verplichtingbudget met € 3,5 mln wordt voornamelijk veroorzaakt door de opgevraagde eindejaarsmarge van € 50,9 mln en een verplichtingenschuif van € 13,7 mln voor het NGF-project AiNed om de middelen in een realistischer ritme te zetten. Daarnaast komt de wijziging van het verplichtingenbudget door een verplichtingenschuif van € 38,7 mln naar latere jaren. Deze heeft betrekking op de bijdrage aan VSL voor de uitvoering van hun wettelijke taak in het kader van de Metrologiewet. Eerder is de verplichtingenruimte naar voren geschoven van 2026 t/m 2028 naar 2025, echter het naar voren halen van de verplichtingenruimte blijkt in de praktijk niet met de voorziene werkwijze voor een subsidiekader en jaarlijkse beschikkingen te werken. Daarom wordt dit teruggedraaid.
Uitgaven
Subsidies
NGF - project AINed
Voor het NGF-project AINed zijn alle niet bestede middelen opgelopen door vertragingen uit 2024 (€ 15,8 mln) toegevoegd aan het budget voor 2025 via de 100% eindejaarsmarge die voor alle NGF-projecten geldt. In aanvulling hierop is er door dezelfde vertraging een kasschuif doorgevoerd op basis van het nieuwe uitbetalingsritme welke rekening houdt met deze vertraging. Hiervoor is € 29,2 mln naar latere jaren geschoven.
NGF - project Nationaal Onderwijslab
Voor het NGF-project Nationaal Onderwijslab zijn alle niet bestede middelen uit 2024 (€ 5,9 mln) toegevoegd aan het budget voor 2025 via de specifieke eindejaarsmarge die voor alle NGF-projecten geldt.
Bijdrage RVO.nl
Voor de opdracht aan RVO voor het jaar 2025 heeft er een overheveling van middelen plaatsgevonden, ter hoogte van € 10,2 mln. Deze middelen bestaan uit uitvoeringskosten van onder meer het Nationaal Groeifonds, het Programmabureau Cybersecurity Dcypher en de subsidieregelingen Cyberweerbaarheid en Mijn cyberweerbare zaak.
3.2 Beleidsartikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei
Budgettaire gevolgen van beleid
| Tabel 6 Budgettaire gevolgen van beleid art. 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 2.758.165 | 82.292 | 2.840.457 | 411.192 | 3.251.649 | ‒ 6.735 | 6.930 | ‒ 70.504 | ‒ 63.685 | 2.272.680 |
| Uitgaven | 1.976.010 | 30.798 | 2.006.808 | ‒ 71.402 | 1.935.406 | 13.326 | 95.721 | 99.609 | 79.965 | 1.310.579 |
| Subsidies (regelingen) | 841.761 | 29.798 | 871.559 | ‒ 196.028 | 675.531 | 2.618 | 87.397 | 121.015 | 94.039 | 270.185 |
| MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) | 24.124 | 24.124 | ‒ 17.984 | 6.140 | ‒ 13.286 | ‒ 12.238 | ‒ 1.262 | ‒ 7.172 | 36.313 | |
| Eurostars | 22.558 | 22.558 | ‒ 1.000 | 21.558 | 21.140 | |||||
| Bevorderen ondernemerschap | 37.319 | ‒ 600 | 36.719 | ‒ 19.505 | 17.214 | 19.426 | 1.208 | 97 | ‒ 94 | 15.829 |
| Cofinanciering EFRO | 32.077 | 32.077 | 32.077 | 5.002 | 24.077 | |||||
| Bijdrage aan ROM's | 11.623 | 11.623 | 924 | 12.547 | 1.658 | 2.112 | 3.091 | 1.507 | 10.880 | |
| Verduurzaming industrie | 0 | 0 | 0 | ‒ 5.000 | ||||||
| Startup beleid | 4.214 | 4.214 | 4.214 | |||||||
| Invest-Nl | 12.231 | 12.231 | 12.231 | ‒ 1.544 | ‒ 2.223 | ‒ 1.778 | ‒ 3.444 | 6.419 | ||
| Tegemoetkoming vaste lasten | 30.000 | 30.000 | ‒ 4.357 | 25.643 | ||||||
| Europees Defensie Fonds cofinanciering | 1.200 | 1.200 | 1.200 | |||||||
| Tegemoetkoming vaste lasten Startersregeling | 500 | 500 | 500 | |||||||
| Herstructurering winkelgebieden | 14.888 | 14.888 | ‒ 1.235 | 13.653 | ||||||
| R&D mobiliteitssectoren | 27.900 | 27.900 | 27.900 | |||||||
| SEG | 0 | 0 | 2.474 | 2.474 | ||||||
| NGF - project Health-RI | 11.000 | 11.000 | 317 | 11.317 | ||||||
| NGF - project RegMed XB | 5.751 | 5.751 | 2.097 | 7.848 | ||||||
| NGF - project QuantumDeltaNL | 151.714 | 151.714 | ‒ 75.763 | 75.951 | ‒ 50.000 | ‒ 15.000 | 25.000 | 60.000 | 62.000 | |
| NGF - project Oncode-PACT | 40.875 | 40.875 | 5.959 | 46.834 | 5.855 | 5.854 | ||||
| NGF - project NXTGEN HIGH TECH | 58.705 | 58.705 | 58.705 | |||||||
| NGF - project PhotonDelta | 53.261 | 53.261 | 4.252 | 57.513 | ‒ 19.584 | 1.017 | 5.439 | 4.754 | 59.878 | |
| NGF - project Opschaling PPS beroepsonderwijs | 35.089 | 35.089 | 3.973 | 39.062 | 2.976 | 36.458 | 36.820 | 6.043 | 5.673 | |
| NGF - project Biobased Circular | 0 | 0 | 4.271 | 4.271 | ‒ 6.436 | 10.500 | ||||
| NGF - project Material Independence & Circular Batteries | 70.868 | 70.868 | ‒ 37.043 | 33.825 | 10.198 | 22.603 | 36.927 | 16.858 | 8.776 | |
| Tegemoetkoming Energiekosten | 5.387 | 5.387 | ‒ 1.107 | 4.280 | ||||||
| IPCEI Cloudinfrastructuur en services | 14.252 | 14.252 | ‒ 235 | 14.017 | 1.538 | |||||
| IPCEI Micro elektronica | 20.811 | 20.811 | ‒ 533 | 20.278 | 2.784 | |||||
| Aanvullende tegemoetkoming evenementen | 0 | 0 | 41 | 41 | ||||||
| EuroHPC | 13.000 | 13.000 | 13.000 | 7.645 | ||||||
| EuroQCI | 15.177 | 15.177 | ‒ 7.500 | 7.677 | 2.500 | 2.500 | 2.500 | |||
| Qredits duurzaamheid | 4.000 | 4.000 | 4.000 | |||||||
| Actieplan Groene en Digitale Banen | 5.000 | 5.000 | 5.000 | |||||||
| Brexit Adjustment Reserve | 81.136 | 81.136 | ‒ 81.136 | 0 | ||||||
| Ruimte voor economie / bedrijventerreinen | 9.770 | 9.770 | ‒ 500 | 9.270 | ‒ 16 | |||||
| Maritieme Maakindustrie | 18.000 | 18.000 | ‒ 15.550 | 2.450 | 4.585 | 3.540 | 3.540 | 2.823 | 5.726 | |
| PEGA: Ruimte voor economie | 0 | 0 | 35.240 | 35.240 | 27.540 | 27.540 | 10.057 | 9.000 | ||
| Nationaal versterkingsplan microchip-talent | 0 | 30.398 | 30.398 | 11.211 | 41.609 | 14.107 | 3.650 | 651 | 651 | 651 |
| Overig | 9.331 | 9.331 | ‒ 3.339 | 5.992 | ‒ 363 | ‒ 124 | ‒ 67 | ‒ 1.209 | 10.178 | |
| Garanties | 75.965 | 1.000 | 76.965 | ‒ 361 | 76.604 | ‒ 361 | ‒ 361 | 0 | 0 | 56.345 |
| BMKB | 40.248 | 40.248 | ‒ 361 | 39.887 | ‒ 361 | ‒ 361 | 35.628 | |||
| Groeifaciliteit | 8.972 | 8.972 | 8.972 | 8.972 | ||||||
| Garantie Ondernemersfinanciering | 11.745 | 11.745 | 11.745 | 11.745 | ||||||
| Garantie Ondernemersfinanciering Corona | 15.000 | 15.000 | 15.000 | |||||||
| Maatwerkgaranties | 0 | 1.000 | 1.000 | 1.000 | ||||||
| Opdrachten | 9.939 | 0 | 9.939 | 176 | 10.115 | ‒ 18 | ‒ 25 | ‒ 144 | ‒ 59 | 9.644 |
| Onderzoek en opdrachten | 6.039 | 6.039 | 1.218 | 7.257 | ‒ 218 | ‒ 225 | ‒ 344 | ‒ 259 | 5.530 | |
| Caribisch Nederland | 799 | 799 | ‒ 475 | 324 | 200 | 200 | 200 | 200 | 999 | |
| Regeldruk | 2.336 | 2.336 | ‒ 46 | 2.290 | 2.450 | |||||
| Budget Samenwerking regio | 765 | 765 | ‒ 521 | 244 | 665 | |||||
| Bijdrage aan agentschappen | 112.647 | 0 | 112.647 | 38.367 | 151.014 | ‒ 84 | ‒ 453 | ‒ 397 | ‒ 356 | 105.751 |
| Bijdrage RVO.nl | 111.868 | 111.868 | 38.367 | 150.235 | ‒ 80 | ‒ 446 | ‒ 390 | ‒ 349 | 104.994 | |
| Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) | 779 | 779 | 779 | ‒ 4 | ‒ 7 | ‒ 7 | ‒ 7 | 757 | ||
| Bijdrage aan ZBO's/RWT's | 428.546 | 0 | 428.546 | 55.952 | 484.498 | 2.414 | ‒ 1.223 | ‒ 4.334 | ‒ 4.728 | 365.735 |
| Bijdrage aan TNO | 237.764 | 237.764 | 51.340 | 289.104 | 4.786 | 1.723 | ‒ 1.428 | ‒ 1.914 | 196.766 | |
| Kamer van Koophandel | 160.148 | 160.148 | 4.612 | 164.760 | ‒ 705 | ‒ 1.462 | ‒ 1.436 | ‒ 1.336 | 141.292 | |
| Bijdrage aan NWO-TTW | 30.634 | 30.634 | 30.634 | ‒ 1.667 | ‒ 1.484 | ‒ 1.470 | ‒ 1.478 | 27.677 | ||
| Bijdrage aan medeoverheden | 19.010 | 0 | 19.010 | 11.952 | 30.962 | 9.860 | 8.964 | 0 | 0 | 0 |
| MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) | 19.010 | 19.010 | 11.952 | 30.962 | 9.860 | 8.964 | ||||
| Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties | 488.142 | 0 | 488.142 | ‒ 11.460 | 476.682 | ‒ 1.103 | 1.422 | ‒ 16.531 | ‒ 8.931 | 502.919 |
| Internationaal Innoveren | 52.752 | 52.752 | 2.250 | 55.002 | 1.260 | 4.010 | ‒ 7.742 | ‒ 5.470 | 64.974 | |
| PPS toeslag | 189.311 | 189.311 | ‒ 3.058 | 186.253 | 1.177 | 2.200 | 2.200 | 2.200 | 189.361 | |
| TO2 (excl. TNO) | 70.724 | 70.724 | 449 | 71.173 | 250 | 250 | 250 | 0 | 62.027 | |
| Topsectoren overig | 18.198 | 18.198 | 59 | 18.257 | 3.857 | 4.103 | ‒ 2.668 | 1.520 | 15.968 | |
| Ruimtevaart (ESA) | 85.403 | 85.403 | ‒ 160 | 85.243 | 82.139 | |||||
| Bijdrage NBTC | 10.285 | 10.285 | 600 | 10.885 | ‒ 250 | ‒ 350 | 9.208 | |||
| Overige bijdragen aan organisaties | 6.192 | 6.192 | ‒ 43 | 6.149 | 201 | ‒ 57 | ‒ 100 | ‒ 100 | 6.242 | |
| Economische ontwikkeling en technologie | 6.657 | 6.657 | ‒ 6.657 | 0 | ‒ 3.229 | ‒ 5.320 | ‒ 4.931 | ‒ 6.044 | 3.331 | |
| EU-cofinanciering JTF | 16.331 | 16.331 | 16.331 | 156 | ||||||
| Faciliteiten toegepast onderzoek TO2 en RKI | 24.000 | 24.000 | ‒ 4.900 | 19.100 | ‒ 4.619 | ‒ 3.764 | ‒ 3.290 | ‒ 687 | 69.513 | |
| NGF - projectNXTGEN Ruimtevaart | 8.289 | 8.289 | 8.289 | |||||||
| Storting begrotingsreserve | 0 | 0 | 0 | 30.000 | 30.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Storting reserve maatwerk garantie | 0 | 0 | 30.000 | 30.000 | ||||||
| Ontvangsten | 390.119 | 1.000 | 391.119 | ‒ 118.516 | 272.603 | ‒ 21.654 | 3.158 | 11.200 | 0 | 117.489 |
| Luchtvaartkredietfaciliteit | 0 | 0 | ||||||||
| Rijksoctrooiwet | 47.066 | 47.066 | 2.200 | 49.266 | 47.666 | |||||
| Eurostars | 4.250 | 4.250 | 4.250 | 4.000 | ||||||
| F-35 | 10.576 | 10.576 | 10.576 | 10.576 | ||||||
| Diverse ontvangsten | 1.244 | 1.244 | 1.244 | 1.247 | ||||||
| Bedrijfssteun | 40.367 | 40.367 | 40.367 | |||||||
| Tegemoetkoming vaste lasten | 76.700 | 76.700 | 76.700 | |||||||
| BMKB | 33.000 | 33.000 | 33.000 | 33.000 | ||||||
| Groeifaciliteit | 8.000 | 8.000 | 8.000 | 8.000 | ||||||
| Garantie Ondernemingsfinanciering | 13.000 | 13.000 | 13.000 | 13.000 | ||||||
| Onttrekking reserve GO | 0 | 0 | 24.000 | 24.000 | ||||||
| Tegemoetkoming Energiekosten | 34.916 | 34.916 | ‒ 23.716 | 11.200 | ‒ 21.654 | 3.158 | 11.200 | |||
| Maatwerkgarantie | 0 | 1.000 | 1.000 | 1.000 | ||||||
| Brexit Adjustment Reserve | 121.000 | 121.000 | ‒ 121.000 | 0 | ||||||
| Tabel 7 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 2.758.165 | 82.292 | 2.840.457 | 411.192 | 3.251.649 | ‒ 6.735 | 6.930 | ‒ 70.504 | ‒ 63.685 | 2.272.680 |
| waarvan garantieverplichtingen | 1.250.000 | 1.250.000 | ‒ 38.100 | 1.211.900 | ‒ 61.100 | ‒ 61.100 | ‒ 91.100 | ‒ 91.100 | 1.165.000 | |
| waarvan overige verplichtingen | 1.508.165 | 82.292 | 1.590.457 | 449.292 | 2.039.749 | 54.365 | 68.030 | 20.596 | 27.415 | 1.107.680 |
Budgetflexibiliteit
De budgetflexibiliteit naar aanleiding van de wijzigingen uit de 1e suppletoire begroting is ongeveer 11%. Dit betekent dat 89% van het beschikbare kasbudget juridisch verplicht is. Van de 11% van de flexibele budgetten is 10% bestuurlijk gebonden. Dit betreft onder andere budgetten voor NGF-projecten. De resterende 1% is beleidsmatig gereserveerd.
Vergeleken met de stand uit de Ontwerpbegroting 2024 is het percentage juridisch verplicht gestegen van 86% naar 89%. Dit komt onder andere doordat nu verplichtingen aan zijn gegaan sinds de start van het begrotingsjaar. Hierdoor is ook het percentage van bestuurlijk gebonden budgetten gedaald van 12% bij de Ontwerpbegroting naar 10% bij de eerste suppletoire begroting. Het percentage voor de beleidsmatig gereserveerde budgetten is gedaald van 2% naar 1% gedaald ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2025.
Toelichting
Verplichtingen
Bij de eerste suppletoire begroting is het verplichtingenbudget in 2025 opgehoogd met € 412,3 mln. Dit is het saldo van met name de volgende mutaties:
Voor vijf NGF-projecten op de EZ begroting is het verplichtingenbudget bij de eerste suppletoire begroting opgehoogd met in totaal € 269,3 mln. Dit betreft voor de projecten Material Independence & Circular Batteries (€ 140,3 mln), QuantumDelta (€ 34,6 mln), NXTGEN HIGH TECH (€ 24 mln), en PPS opschaling (€ 16,4 mln) het opboeken van de Eindejaarsmarge over middelen die in 2024 niet besteed zijn. Hiernaast is er voor het NGF-project PhotonDelta € 53,8 mln aan verplichtingenbudget toegevoegd aan de begroting als gevolg van het omzetten van een deel van de voorwaardelijke toekenning voor het PIXEurope project.
Voor de resterende middelen van de Brexit Adjustment Reserve (BAR) zullen de middelen niet meer uitgegeven worden. De BAR-regeling is inmiddels gesloten en Nederland heeft de BAR declaratie ingediend bij de Europese Commissie. Deze middelen á € 81,1 mln zijn daarom afgeboekt.
Voor de Groeifaciliteit is het verplichtingenbudget grotendeels afgeboekt. Naar aanleiding van het IBO-bedrijfsfinanciering is besloten de Groeifaciliteit te stoppen. De niet meer benodigde garantieruimte is daarom afgeboekt á € 55 mln per jaar.
Voor de Faciliteiten Toegepast Onderzoek (FTO) is € 46,6 mln aan verplichtingenbudget toegevoegd voor het begrotingsjaar 2025. Door vertraging in de uitvoering van de deelvoorstellen DigiLab en Duurzaamheid zijn deze verplichtingen eind 2024 niet meer aangegaan. De kasmiddelen zijn nog beschikbaar op de begroting en de beschikkingen zullen in 2025 worden afgegeven zodat de middelen kunnen worden uitbetaald aan de deelnemende TO2-instellingen en RKI's.
Het verplichtingenbudget voor Ruimtevaart (ESA) is met € 45,6 mln opgehoogd in begrotingsjaar 2025. Door een fout in de extrapolatie de afgelopen jaren was het verplichtingenbudget niet juist op de begroting terecht gekomen. Deze fout is bij de 1e suppletoire begroting 2025 gecorrigeerd door het verplichtingenbudget weer gelijk te stellen aan het beschikbare kasbudget op de EZ-begroting voor de komende jaren. Hiermee is voor de aankomende Ministeriële Conferentie (MC) eind 2025 ongeveer € 225 mln beschikbaar voor de inschrijving op de optionele ESA-programma's.
Als eigenaar en stelselverantwoordelijke voor de Toegepaste Onderzoeksinstellingen verstrekt EZ de Rijksbijdrage aan TNO. Bij de eerste suppletoire begroting is het verplichtingenbudget voor de Rijksbijdrage aan TNO met € 41 mln opgehoogd. De voornaamste ophoging komt door het overhevelen van het budget van het Ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG). Door de splitsing van het voormalige Ministerie van Economische Zaken en Klimaat dient de bijdrage vanuit KGG via de begroting van EZ beschikbaar te worden gesteld aan TNO. Voor begrotingsjaar 2025 is er in totaal € 31,1 mln overgeheveld vanuit KGG voor de bestaande opdracht vanuit KGG aan TNO. Hiernaast zijn er voor 2025 ook een aantal aanvullende opdrachten vanuit andere departementen (o.a. IenW, VWS, en EZ) beschikbaar gesteld voor TNO bij de eerste suppletoire begroting.
Voor de uitvoering van de verschillende regelingen van EZ is het verplichtingenbudget voor het uitvoeringskosten instrument Bijdrage aan RVO opgehoogd met € 40,1 mln.
Voor het instrument 'Topsectoren overig', een verzamelinstrument voor verschillende kleinere bijdragen aan (internationale-)organisaties, is via interne herschikkingen op de EZ-begroting het verplichtingenbudget met € 33,9 mln opgehoogd in 2025. Dit onder andere door een verplichtingenschuif op middelen die beschikbaar zijn gesteld voor het PIXEurope project. Dit verplichtingenbudget is uit latere jaren op de begroting naar begrotingsjaar 2025 gehaald.
Voor de Mkb-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) is het verplichtingenbudget op het subsidieinstrument naar beneden bijgesteld met € 35,4 mln in begrotingsjaar 2025. Dit o.a. als gevolg van het overhevelen van de middelen voor het decentrale deel dat wordt uitgevoerd door de Provincies middels een specifieke uitkering (SPUK). De uitbetaling van deze SPUK gebeurt vanaf het instrument MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) onder de categorie 'Bijdragen aan medeoverheden'. Voor dit instrument wordt het verplichtingenbudget met € 29,9 mln opgehoogd.
Vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is cumulatief € 108,8 mln overgeheveld als onderdeel van PEGA: Ruimte voor Economie. Deze middelen zijn bestemd voor strategische (internationale) acquisitie dat kan worden ingezet in samenspraak tussen de Provincie Groningen het het Ministerie van Economische Zaken als onderdeel van de Economische Agenda van Nij Begun. Hierdoor wordt het verplichtingenbudget voor dit instrument met € 35,7 mln opgehoogd.
Als onderdeel van het project Beethoven is er cumulatief € 31,1 mln toegevoegd aan artikel 2 vanaf de Aanvullende Post bij het Ministerie van Financiën voor het project-onderdeel LevenLangOntwikkelen. Hiervoor is in begrotingsjaar 2025 het verplichtingenbudget met € 26,1 mln opgehoogd voor het Nationaal Versterkingsplan Microchip-talent.
Er is garantieruimte in de vorm van verplichtingenbudget opgevraagd voor een 50% garantie op een lening van de EIB aan Qredits. Hiermee wordt Qredits voorzien van nieuw kapitaal ter ondersteuning van de reguliere werkzaamheden á € 23 mln.
Uitgaven
Subsidies
MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)
De MIT-regeling kent een centraal, en een decentraal deel. Het decentrale deel wordt uitgevoerd door de provincies. Het Rijk hevelt hiervoor middelen over aan de provincies middels een specifieke uitkering (SPUK). De uitbetaling van deze SPUK gebeurt vanaf het instrument MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) onder de categorie 'Bijdragen aan medeoverheden'. Hiertoe is het subsidieinstrument voor de MIT naar beneden bijgesteld en het mede-overheden instrument opgehoogd. In begrotingsjaar 2025 betreft dit € 17,9 mln.
Bevorderen ondernemerschap
Voor het instrument Bevorderen Ondernemerschap is het uitgavenbudget in 2025 met € 19,5 mln naar beneden bijgesteld als gevolg van een interne herschikking van de budgetten, voornamelijk als gevolg van het overhevelen van middelen naar het uitvoeringskosteninstrument voor RVO. Hiernaast is het budget in begrotingsjaar 2025 opgehoogd met per saldo € 19,4 mln. Onderdeel hiervan is het beschikbaar stellen van middelen uit de Beschermingsvoorziening Economische Veiligheid (BEV) vanaf artikel 3 van de EZ-begroting voor de opgaven rondom Maatschappelijke Weerbaarheid waar het Ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk is. Dit betreft onder andere Economische Veiligheid en Kritieke Grondstoffen, waarmee zorg wordt gedragen voor de bescherming van kwetsbaarheden en het toerusten van en samenwerking met het bedrijfsleven rondom deze onderwerpen.
NGF - project QuantumDeltaNL
Voor het NGF-project QuantumDeltaNL worden de middelen voor fase 3 van het project welke bij de Ontwerpbegroting 2025 zijn toegevoegd aan de begroting in een realistisch ritme gezet. Hiervoor wordt € 82 mln uit begrotingsjaar 2025, € 50 mln uit begrotingsjaar 2026, en € 15 mln uit begrotingsjaar 2027 naar latere jaren op de begroting geschoven. Hiernaast is tegelijkertijd € 6,2 mln opgeboekt via de 100% eindejaarsmarge die voor NGF-projecten geldt. Deze middelen zijn in 2024 niet tot besteding gekomen en zijn daarom weer toegevoegd aan het budget voor 2025 om alsnog voor dezelfde doeleinden te worden besteed binnen QuantumDelta. In totaal wordt met deze twee mutaties het budget voor QuantumDeltaNL in 2025 met € 75,7 mln naar beneden bijgesteld.
NGF project NXTGEN HIGH TECH
Voor het NGF-project NXTGEN HIGH TECH worden de resterende middelen voor het project in een realistisch ritme gezet door middel van een kasschuif. Hiervoor wordt € 51,5 mln uit begrotingsjaar 2025 en € 19,6 mln uit begrotingsjaar 2026 naar latere jaren in de begroting geschoven. Op basis van de huidige uitvoeringsinformatie van RVO is een ander uitbetalingsritme benodigd voor de komende jaren als gevolg van vertraging in de uitvoering van sommige deel-projecten waardoor vorig begrotingsjaar niet alle geplande bijdragen zijn uitgekeerd. Als gevolg hiervan is er € 55,7 mln opgeboekt via de 100% eindejaarsmarge die voor NGF-projecten geldt. Deze middelen zijn in 2024 niet tot besteding gekomen en zijn daarom weer toegevoegd aan het budget voor 2025 om alsnog voor dezelfde doeleinden te worden besteed binnen NXTGEN HIGH TECH. In totaal wordt het budget voor NXTGEN HIGH TECH in 2025 per saldo met € 4,2 mln naar boven bijgesteld.
NGF-project PhotonDelta
Voor het NGF-project PhotonDelta is bij de 1e suppletoire begroting € 53,8 mln voor het PIXEurope project, welke eind 2024 definitief zijn toegekend door de Adviescommissie, toegevoegd aan de EZ-begroting. Deze middelen zullen worden ingezet voor de Nederlandse deelname aan PIXEurope, een Europees consortium dat een proefproductielijn voor geïntegreerde fotonica opzet. Hiernaast is er een kasschuif doorgevoerd om de middelen in een realistisch ritme te zetten. Voor het begrotingsjaar 2025 is € 39,6 mln en € 7,8 mln in begrotingsjaar 2026 naar latere jaren op de begroting geschoven. Verder is er € 38,1 mln opgeboekt via de 100% eindejaarsmarge die voor NGF-projecten geldt. Deze middelen zijn in 2024 niet tot besteding gekomen en zijn daarom weer toegevoegd aan het budget voor 2025 om alsnog voor dezelfde doeleinden te worden besteed binnen PhotonDelta. In totaal wordt het budget per saldo in begrotingsjaar 2025 met € 3,9 mln naar boven bijgesteld.
NGF - project Material Independence & Circular Batteries
Voor het NGF project Material Independence & Circular Batteries zijn niet alle middelen die in 2024 begroot waren verplicht en besteed. Deze middelen zijn opnieuw toegevoegd aan de begroting van 2025. Dit NGF-project richt zich op het versterken van de positie van de Nederlandse maakindustrie in de mondiale batterijketen, waarbij duurzaamheid en circulariteit centraal staan. Tevens is een kasschuif doorgevoerd om met name de kasuitgaven in een realitischer bestedingsritme te zetten. Als gevolg van de definitieve vormgeving van de regeling is er een ander uitbetalingsritme benodigd dan initieel geraamd. Om dit te reflecteren in de kasraming is er in totaal € 91 mln doorgeschoven naar latere jaren in de begroting.
Brexit Adjustment Reserve
Het resterende budget voorde Brexit Adjustment Reserve (BAR) zal niet meer uitgegeven worden. De BAR-regeling is inmiddels gesloten en Nederland heeft de BAR declaratie ingediend bij de Europese Commissie. Deze middelen á € 81,1 mln zijn daarom afgeboekt.
Maritieme Maakindustrie
Voor de Innovatieregeling vanuit het Rijksregiebureau Maritieme Maakindustrie is de eerste openstelling eind januari gesloten. Vervolgens wordt het resterende deel in de markt gezet, waarbij de verwachting is dat dit deel in 2026 wordt verplicht. Hiervoor is een kas- en verplichtingenschuif verwerkt. In het nieuwe kasritme worden de projecten vervolgens uitbetaald. Als gevolg hiervan is het budget met € 15,6 mln verlaagd in 2025 en verschoven naar latere jaren op de begroting.
Nationaal Versterkingsplan Microchip-talent
Als onderdeel van het project Beethoven is er cumulatief € 31,1 mln toegevoegd aan artikel 2 vanaf de Aanvullende Post bij het Ministerie van Financiën voor het project-onderdeel LevenLangOntwikkelen. Hiervoor is in begrotingsjaar 2025 het budget met € 11,2 mln opgehoogd voor het Nationaal Versterkingsplan Microchip-talent.
PEGA: Ruimte voor economie
Vanuit het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is cumulatief € 101,6 mln overgeheveld als onderdeel van PEGA: Ruimte voor Economie. Deze middelen zijn bestemd voor ondersteuning bij de Economische Agenda Groningen onder de noemer Economische Bedrijvigheid. Het budget is bedoeld voor strategische acquisitie, met als doel: het aantrekken van nieuwe (internationale) bedrijvigheid met strategische, toegevoegde waarde voor de regio. Verder is een deel van het budget bestemd voor de Noordelijke Ontwikkelmaatschappij (NOM) en de Economic Board Groningen (EBG). Tot slot wordt het budget gebruikt voor het ondersteunen van de uitvoeringskracht vanuit het Ministerie van Economische Zaken bij projecten, innovatie en opschaling, het benutten van bestaande regelingen, en in aanmerking komen voor nationale en Europese financiering
Bijdrage aan agentschappen
Bijdrage RVO.nl
Voor de uitvoering van de verschillende regelingen van EZ is het budget voor het uitvoeringskosten instrument Bijdrage aan RVO opgehoogd met € 40,1 mln.
Bijdrage aan ZBO's/RWT's
Bijdrage aan TNO
Als eigenaar en stelselverantwoordelijke voor de Toegepaste Onderzoeksinstellingen verstrekt EZ de Rijksbijdrage aan TNO. Bij de eerste suppletoire begroting is het budget voor de Rijksbijdrage met € 51,3 mln opgehoogd. De voornaamste ophoging komt door het overhevelen van het budget van het Ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG). Door de splitsing van het voormalige Ministerie van Economische Zaken en Klimaat dient de bijdrage vanuit KGG via de begroting van EZ beschikbaar te worden gesteld aan TNO. Voor begrotingsjaar 2025 is er in totaal € 31,1 mln overgeheveld vanuit KGG voor de bestaande opdracht vanuit KGG aan TNO. Hiernaast zijn er voor 2025 ook een aantal aanvullende opdrachten vanuit andere departementen (o.a. IenW, VWS, en EZ) beschikbaar gesteld voor TNO bij de eerste suppletoire begroting. Meerjarig is er een kleine daling in het budget voor TNO door de doorwerking van de additionele taakstelling als gevolg van het terugdraaien van een aantal bezuinigingen op de OCW begroting eind 2024. Deze additionele taakstelling is voor EZ gedeeltelijk ingevuld met een efficiency-korting op de taakorganisaties, waaronder TNO.
Bijdrage aan medeoverheden
MKB-innovatiestimulering Topsectoren (MIT)
De MIT-regeling kent een centraal, en een decentraal deel. Het decentrale deel wordt uitgevoerd door de provincies. Het Rijk hevelt hiervoor middelen over aan de provincies middels een specifieke uitkering (SPUK). De uitbetaling van deze SPUK gebeurt vanaf het instrument MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT) onder de categorie 'Bijdragen aan medeoverheden'. Hiertoe is het subsidieinstrument voor de MIT naar beneden bijgesteld en het mede-overheden instrument opgehoogd. In begrotingsjaar 2025 betreft dit € 11,9 mln.
Storting begrotingsreservers
Storting Reserve Maatwerkgarantie
Dit betreft een storting van € 30 mln in een nieuwe begrotingsreserve. Voor een maatwerkgarantie wordt een risicovoorziening ingericht welke wordt gevuld met een storting van het Ministerie van Defensie en het Ministerie van Economische Zaken.
Ontvangsten
Onttrekking reserve GO
Uit de risicovoorziening voor de GO wordt € 24 mln onttrokken. De risicovoorziening is de reserve voor de garantieregeling GO. Wanneer er meer schade betalingen moeten worden gerealiseerd dan begroot, voorziet de reserve in dekking.
Tegemoetkoming Energiekosten
Voor de Tegemoetkoming Energiekosten-regeling (TEK) is er een ramingbijstelling geweest als gevolg van de hoger dan geraamde ontvangsten in 2024. De TEK is vastgesteld in 2024 en doordat de energieprijzen lager waren dan verwacht moet een aantal ondernemers hun TEK voorschot terugbetalen. De RVO hanteert brede terugbetaal mogelijkheden, maar minder ondernemers dan verwacht hebben hier gebruik van gemaakt waardoor de meeste terugbetalingen al in 2024 hebben plaatsgevonden.
Brexit Adjustment Reserve
De Europese Commissie heeft met instemming van Nederland besloten om de resterende Brexit Adjustment Reserve (BAR) middelen niet meer uit te betalen aan de verschillende lidstaten en elders in te zetten. Het gevolg hiervan is dat de geraamde ontvangsten van € 121 mln niet meer gerealiseerd worden. De ontvangstenraming is hierop bijgesteld.
Toelichting op de begrotingsreserves
De begrotingsreserves zijn bedoeld om inkomsten uit premies en uitgaven voor schades, die over de jaren kunnen fluctueren, te verevenen. De reserve dient als buffer voor uitgaven door EZ in geval bedrijven niet aan hun terugbetalingsverplichtingen kunnen voldoen inzake leningen bij financieringsinstellingen waarop EZ een borgstelling heeft afgegeven.
Er zijn begrotingsreserves voor de Borgstelling mkb-kredieten (BMKB, inclusief BMKB-C), de BMKB groen, de Garantie Ondernemings-financiering (GO, inclusief de GO-C), garantiestelling Maritiem, de Groeifaciliteit (GF), de Garantie MKB-financiering en Klein Krediet Corona (KKC). De GO, GF, KKC en Garanties MKB-financiering betreffen kostendekkende garanties, waarvan de te realiseren premieontvangsten naar verwachting toereikend zijn voor het afdekken van eventuele verliesdeclaraties. Ultimo 2025 wordt op basis van de gerealiseerde ontvangsten en uitgaven vastgesteld of een onttrekking of storting dient plaats te vinden.
| Tabel 8 Begrotingsreserve Borgstelling MKB-kredieten (BMKB) (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 241,0 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 241,0 |
De begrotingsreserve van de BMKB bestaat uit een begrotingsreserve voor de reguliere BMKB en de BMKB-C. Vooralsnog is geen storting in de reserve BMKB geraamd. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve BMKB worden vastgesteld.
| Tabel 9 Begrotingsreserve Borgstelling MKB-kredieten groen (BMKB groen) (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 13,1 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 13,1 |
De begrotingsreserve van de BMKB groen is in 2022 aangemaakt als aparte reserve voor het groene luik onder de BMKB. Vooralsnog is geen storting in de reserve BMKB groen geraamd. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve BMKB groen worden vastgesteld.
| Tabel 10 Begrotingsreserve Garantie Ondernemingsfinanciering (GO) (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 230,0 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | ‒ 24,0 |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 206,0 |
De begrotingsreserve van de GO bestaat uit een begrotingsreserve voor de reguliere GO en de GO-C. De regeling is gesloten voor nieuwe aanvragen en de openstaande garanties zijn afgenomen. De GO-regeling wordt voor 1 jaar verlengd met een verlaagde openstelling. Er wordt een onttrekking van de GO-reserve voorzien van € 24 mln. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve GO worden vastgesteld.
| Tabel 11 Begrotingsreserve maatwerk garantie (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | |
| + Geraamde storting | 30,0 |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 30,0 |
Voor de begrotingsreserve maatwerk garantie wordt een nieuwe begrotingsreserve aangelegd. Hierin wordt in totaal € 30 mln gestort in 2025. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve worden vastgesteld.
| Tabel 12 Begrotingsreserve Groeifaciliteit (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 58,6 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 58,6 |
Vooralsnog is geen storting in de reserve Groeifaciliteit geraamd. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve Groeifaciliteit worden vastgesteld.
| Tabel 13 Begrotingsreserve Garantie MKB-financiering (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 22,9 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 22,9 |
Vooralsnog is geen storting in de reserve Garantie MKB-financiering geraamd. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve Garantie MKB-financiering worden vastgesteld.
| Tabel 14 Begrotingsreserve Klein Krediet Corona (bedragen x € 1 mln) | |
|---|---|
| Stand 1/1/2025 | 14,0 |
| + Geraamde storting | |
| – Geraamde onttrekking | |
| Stand (raming) per 31/12/2025 | 14,0 |
Vooralsnog is geen storting in de reserve Klein Krediet Corona (KKC) geraamd. Aan het eind van 2025 zal op basis van de gerealiseerde ontvangsten en de schadedeclaraties de storting of onttrekking aan de reserve KKC worden vastgesteld.
3.3 Beleidsartikel 3 Toekomstfonds
Budgettaire gevolgen van beleid
| Tabel 15 Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 Toekomstfonds (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 270.486 | 0 | 270.486 | 99.742 | 370.228 | ‒ 22.424 | ‒ 2.061 | ‒ 605 | ‒ 2.035 | 161.982 |
| Uitgaven | 293.096 | 0 | 293.096 | 82.279 | 375.375 | ‒ 37.741 | ‒ 1.756 | 6.401 | 25.747 | 182.630 |
| Subsidies (regelingen) | 3.650 | 0 | 3.650 | 1.410 | 5.060 | ‒ 829 | ‒ 1.702 | ‒ 634 | ‒ 634 | 1.620 |
| Thematisch Technology Transfer | 3.650 | 3.650 | 1.410 | 5.060 | ‒ 829 | ‒ 1.702 | ‒ 634 | ‒ 634 | 1.620 | |
| Leningen | 279.942 | 0 | 279.942 | 80.869 | 360.811 | ‒ 36.864 | 41 | 7.130 | 26.476 | 171.553 |
| Startups / MKB financiering | ||||||||||
| Volledig revolverend | ||||||||||
| Fund to Fund | 11.905 | 11.905 | ‒ 11.905 | 0 | 11.905 | |||||
| ROM's | 2.457 | 2.457 | 2.457 | |||||||
| Dutch Future Fund | 2.000 | 2.000 | 2.000 | |||||||
| Deep Tech Fund | 50.000 | 50.000 | 50.000 | |||||||
| Fonds Alternatieve Financiering | 10.000 | 10.000 | 10.000 | |||||||
| Economische Veiligheid Fonds | 25.000 | 25.000 | ‒ 2.265 | 22.735 | ‒ 23.363 | |||||
| Secfund | 0 | 0 | 75.000 | 75.000 | ||||||
| European Tech Champions Initiative (ETCI) | 25.000 | 25.000 | 10.000 | 35.000 | ||||||
| Deels revolverend | ||||||||||
| Innovatiekrediet | 50.000 | 50.000 | 19.885 | 69.885 | ‒ 8.000 | ‒ 2.000 | ‒ 1.000 | ‒ 2.000 | 61.189 | |
| Risicokapitaal SEED | 53.920 | 53.920 | ‒ 4.184 | 49.736 | 899 | 5.586 | 11.450 | 14.952 | 46.916 | |
| Vroege fase / informal investors | 35.443 | 35.443 | ‒ 3.581 | 31.862 | ‒ 5.063 | ‒ 751 | ‒ 1.200 | ‒ 135 | 22.150 | |
| Start ups / MKB | 0 | 0 | 0 | 22.087 | ||||||
| Met vermogensbehoud | ||||||||||
| Onco research | 5.500 | 5.500 | ‒ 1.375 | 4.125 | ‒ 1.505 | ‒ 1.605 | ‒ 2.455 | 170 | 5.759 | |
| Thematische Technology Transfer | 5.500 | 5.500 | 740 | 6.240 | 850 | ‒ 450 | 1.936 | 515 | 8.302 | |
| RegMed XB | 3.217 | 3.217 | ‒ 1.446 | 1.771 | ‒ 682 | ‒ 739 | ‒ 1.601 | 1.069 | 5.150 | |
| Bijdrage aan agentschappen | 9.504 | 0 | 9.504 | 0 | 9.504 | ‒ 48 | ‒ 95 | ‒ 95 | ‒ 95 | 9.457 |
| Bijdrage RVO.nl | 9.504 | 9.504 | 9.504 | ‒ 48 | ‒ 95 | ‒ 95 | ‒ 95 | 9.457 | ||
| Ontvangsten | 40.692 | 0 | 40.692 | 10.000 | 50.692 | ‒ 1.000 | ‒ 2.000 | ‒ 2.000 | ‒ 2.000 | 39.511 |
| ROM's | 5.504 | 5.504 | 5.504 | |||||||
| Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | 777 | 777 | 777 | 551 | ||||||
| Thematische Technology Transfer | 0 | 2.960 | ||||||||
| Smart Industry | 411 | 411 | 411 | |||||||
| Innovatiekredieten | 21.000 | 21.000 | 10.000 | 31.000 | ‒ 1.000 | ‒ 2.000 | ‒ 2.000 | ‒ 2.000 | 23.000 | |
| SEED | 13.000 | 13.000 | 13.000 | 13.000 | ||||||
| Tabel 16 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 ... (bedragen x € 1.000) | Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 |
| Verplichtingen | 270.486 | 270.486 | 99.742 | 370.228 | ‒ 22.424 | ‒ 2.061 | ‒ 605 | ‒ 2.035 | 161.982 | |
| waarvan garantieverplichtingen | ||||||||||
| waarvan overige verplichtingen | 270.486 | 270.486 | 99.742 | 370.228 | ‒ 22.424 | ‒ 2.061 | ‒ 605 | ‒ 2.035 | 161.982 | |
Budgetflexibiliteit
De budgetflexibiliteit naar aanleiding van de wijzigingen uit de 1e suppletoire begroting is ongeveer 37%. Dit betekent dat 63% van het beschikbare kasbudget juridisch verplicht is. Van de 37% van de flexibele budgetten is 24% bestuurlijk gebonden. De resterende 13% is beleidsmatig gereserveerd.
Vergeleken met de stand uit de Ontwerpbegroting 2024 is het percentage juridisch verplicht gedaald van 84% naar 63%. Dit komt onder andere door de ophoging van het budget voor het SecFund van € 75 mln. Hierdoor is ook het percentage van bestuurlijk gebonden budgetten gestegen van 6% bij de Ontwerpbegroting naar 24% bij de eerste suppletoire begroting. Het percentage voor de beleidsmatig gereserveerde budgetten is van 10% naar € 13% gestegen ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2025.
Toelichting
Verplichtingen
Bij de eerste suppletoire begroting is het verplichtingenbudget in 2025 voor artikel 3 opgehoogd met € 99,7 mln. Dit is het saldo van met name de volgende mutaties:
Voor het SecFund dat eind 2024 is opgericht bij de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) is € 75 mln aan verplichtingenbudget ovegeheveld vanaf de begroting van het Ministerie van Defensie naar het Toekomstfonds. Hiermee komt het totale fondsbedrag op € 100 mln waarmee de komende jaren startups en MKB'ers te ondersteunen en zo te kmen tot succescvolle ontwikkeling van producten die zowel door Defensie als de civiele markt afgenomen kunnen worden.
Voor het Innovatiekrediet is het verplichtingenbudget met € 16,8 mln opgehoogd in begrotingsjaar 2025. Dit betreft onder andere een desaldering op de ontvangsten voor de komende jaren. Per saldo tot en met 2030 betreft het een ophoging van het verplichtingenbudget van € 1 mln, waarvan een ophoging van € 10 mln in 2025 en een neerwaartse bijstelling van cumulatief € 9 mln in de jaren 2026 tot en met 2030. Hiernaast is er € 6,9 mln aan verplichtingenbudget opgeboekt via een specifieke eindejaarsmarge naar aanleiding van nieuwe afspraken rondom het vervallen van de 100% eindejaarsmarge op het Toekomstfonds. Voor het Innovatiekrediet geldt op de meerontvangsten in het voorgaande jaar een 100% eindejaarsmarge voor de huidige kabinetsperiode. In 2024 was er in totaal € 6,9 mln meer ontvangen dan geraamd. Deze budgetten zijn toegevoegd aan het budget voor het Innovatiekrediet van 2025.
Voor de regeling Onco research is het verplichtingenbudget met € 6,5 mln naar boven bijgesteld. Dit als gevolg van het opvragen van deze verplichtingenruimte nadat dit in 2024 niet is benut door vertraging in het openstellen van deze regeling. De regeling is inmiddels gesloten en de verplichting zal begin dit jaar aan worden gegaan.
Uitgaven
Leningen
Fund to fund
Voor de resterende kasbudgetten op de EZ-begroting voor het Dutch Venture Initiative (DVI) I en II is bij de eerste suppletoire begroting een kasschuif doorgevoerd waarbij € 11,9 mln aan kasbudget van begrotingsjaar 2025 naar begrotingsjaar 2029 is geschoven. Op basis van de huidige uitvoeringsinformatie van de uitvoerder van DVI I en II, de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij OostNL, zijn er voor 2025 geen kasmiddelen benodigd.
Economische Veiligheid Fonds
Voor de opgaven rondom Maatschappelijke Weerbaarheid waar het Ministerie van Economische Zaken verantwoordelijk is, onder andere Economische Veiligheid en Kritieke Grondstoffen, is er voor de jaren 2025 en 2026 dekking beschikbaar gesteld uit de middelen voor het Beschermingsfonds Economische Veiligheid. Dit betreft € 2,3 mln in begrotingsjaar 2025 en € 23,4 mln in begrotingsjaar 2026. Hiermee wordt zorg gedragen voor de bescherming van kwetsbaarheden en het toerusten van en samenwerking met het bedrijfsleven rondom deze onderwerpen. Ook wordt hiermee het minimaal benodigde voor Grondstoffen gerealiseerd, zoals kennisopbouw en monitoring van kwetsbaarheden in ketens en positionering van de Nederlandse economie en leveringszekerheid.
European Tech Champions Initiative (ETCI)
Het European Tech Champions Initiative (ETCI) is een nieuw Europees fonds dat belegd is bij het Europees Investeringsfonds (EIF). Nederland neemt sinds 2023 deel aan ETCI voor in totaal € 100 mln. Uitbetalingen aan ETCI vinden plaats op basis van capitall calls, op welk moment alle deelnemende landen middelen overhevelen naar het EIF. In 2024 stond er € 10 mln gereserveerd om over te maken naar het EIF voor ETCI. Deze overheveling is uiteindelijk niet doorgegaan. Omdat de middelen reeds volledig juridisch verplicht zijn aan het EIF zijn deze weer toegevoegd aan het budget voor 2025.
SecFund
Eind 2024 is het SecFund opgericht met een startkapitaal van € 25 mln. Om het instrument een vervolg te kunnen geven is besloten het SecFund op te hogen met € 75 mln. Het totale fondsbedrag van € 100 miljoen is benodigd om de komende jaren voldoende startups en MKB’ers te ondersteunen en zo te komen tot succesvolle ontwikkeling van producten die zowel door Defensie als de civiele markt (dual use) afgenomen kunnen worden. Omdat het Ministerie van Economische Zaken aandeelhouder is van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) en de juiste juridische grondslag heeft wordt aanvullend kapitaal van € 75 mln overgeheveld van het Ministerie van Defensie teneinde het uit te keren aan de BOM.
Innovatiekrediet
Voor het Innovatiekrediet heeft een desaldering op de ontvangsten plaatsgevonden naar aanleiding van een bijstelling van de verwachte ontvangsten in de komende jaren. Als gevolg is er cumulatief € 1 mln toegevoegd aan het budget voor het Innovatiekrediet voor de komende jaren, met een ophoging van € 10 mln in 2025 en een neerwaartse bijstelling van cumulatief € 9 mln in de jaren 2026 tot en met 2030. Hiernaast is er een kasschuif doorgevoerd voor de komende jaren op basis van de huidige uitvoeringsinformatie van uitvoerder RVO. Hierdoor is het kasbudget in de jaren 2025 met € 3 mln opgehoogd en in 2026 met € 7 mln naar beneden bijgesteld. Verder is er € 6,9 mln toegevoegd aan het budget voor begrotingsjaar 2025 als gevolg van afspraken rondom het Toekomstfonds waarbij hoger dan geraamde ontvangsten voor o.a. het Innovatiekrediet uit het voorgaande begrotingsjaar mee worden genomen naar het daaropvolgende begrotingsjaar via een 100% eindejaarsmarge. Per saldo wordt met bovenstaande mutaties het uitgavenbudget van het Innovatiekrediet opgehoogd met € 19,9 mln in begrotingsjaar 2025 en met € 8 mln naar beneden bijgesteld in begrotingsjaar 2026.
Risicokapitaal SEED
Voor de SEED Capital en SEED Business Angels regelingen is een kasschuif doorgevoerd op basis van de huidige uitvoeringsinformatie van de uitvoerder RVO. Voor begrotingsjaar 2025 is daarom het kasbudget met € 8,8 mln naar beneden bijgesteld en naar latere jaren geschoven. Hiernaast is er € 4,6 mln opgeboekt voor de SEED als gevolg van afspraken rondom het Toekomstfonds waarbij hoger dan geraamde ontvangsten voor o.a. de SEED uit het voorgaande begrotingsjaar mee worden genomen naar het daaropvolgende begrotingsjaar via een 100% eindejaarsmarge. In totaal wordt hiermee het kasbudget van de SEED met € 4,1 mln naar beneden bijgesteld in 2025.
Vroegefasefinanciering
Voor de Vroegefasefinanciering (VFF) is een kasschuif doorgevoerd op basis van de huidige uitvoeringsinformatie van de uitvoerder RVO. Voor begrotingsjaar 2025 is daarom het kasbudget met € 6,2 mln naar beneden bijgesteld en naar latere jaren geschoven. Hiernaast is er € 2,7 mln opgeboekt voor de VFF als gevolg van afspraken rondom het Toekomstfonds waarbij hoger dan geraamde ontvangsten voor o.a. de VFF uit het voorgaande begrotingsjaar mee worden genomen naar het daaropvolgende begrotingsjaar via een 100% eindejaarsmarge. In totaal wordt hiermee het kasbudget van de VFF met € 3,6 mln naar beneden bijgesteld in 2025.
Ontvangsten
Innovatiekredieten
Voor het Innovatiekrediet heeft een desaldering op de ontvangsten plaatsgevonden naar aanleiding van een bijstelling van de verwachte ontvangsten in de komende jaren. Als gevolg is er cumulatief € 1 mln toegevoegd aan het budget voor het Innovatiekrediet voor de komende jaren, met een ophoging van € 10 mln in 2025 en een neerwaartse bijstelling van cumulatief € 9 mln in de jaren 2026 tot en met 2030.
4 Niet-beleidsartikelen
4.1 Artikel 40 Apparaat Kerndepartement
Op dit artikel zijn de personele en materiële uitgaven en ontvangsten van EZ en KGG geraamd, voor zover die betrekking hebben op het kerndepartement (Directoraten-Generaal en stafdirecties) en de diensten van EZ en KGG (ACM1, CPB en SodM). Enkele stafdirecties van EZ werken als gemeenschappelijke dienst voor EZ, KGG en LVVN. In deze begroting is enkel het EZ en KGG-aandeel van deze gedeelde diensten geraamd, te weten 57%. De overige 43% van het budget staat op de LVVN-begroting geraamd.
| Tabel 17 Apparaatsuitgaven Kerndepartement (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 516.829 | 0 | 516.829 | 23.117 | 539.946 | 4.994 | 4.444 | ‒ 1.528 | ‒ 8.330 | 396.558 |
| Uitgaven | 516.829 | 0 | 516.829 | 23.117 | 539.946 | 4.994 | 4.444 | ‒ 1.528 | ‒ 8.330 | 396.558 |
| Personele uitgaven | 386.034 | 0 | 386.034 | 13.326 | 399.360 | 14.118 | 11.669 | 5.275 | 8.790 | 335.234 |
| eigen personeel | 231.818 | 0 | 231.818 | 14.935 | 244.579 | 22.998 | 14.621 | 12.944 | 10.351 | 308.024 |
| inhuur externen | 140.540 | 0 | 140.540 | ‒ 6.112 | 134.428 | 0 | 0 | 0 | 0 | 21.126 |
| overige personele uitgaven | 13.676 | 0 | 13.676 | 4.503 | 18.436 | ‒ 8.880 | ‒ 2.952 | ‒ 7.669 | ‒ 1.561 | 6.084 |
| Materiële uitgaven | 130.795 | 0 | 130.795 | 9.791 | 140.586 | ‒ 9.124 | ‒ 7.225 | ‒ 6.803 | ‒ 17.120 | 61.324 |
| ICT | 33.303 | 0 | 33.303 | ‒ 8.274 | 25.029 | ‒ 10.019 | ‒ 6.955 | ‒ 6.803 | ‒ 5.458 | 23.243 |
| bijdrage aan SSO's | 28.839 | 0 | 28.839 | 0 | 28.839 | 0 | 0 | 0 | 0 | 7.389 |
| DICTU | 27.256 | 0 | 27.256 | 0 | 27.256 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2.935 |
| overige materiële uitgaven | 41.397 | 0 | 41.397 | 18.065 | 59.462 | 895 | ‒ 270 | 0 | ‒ 11.662 | 27.757 |
| Ontvangsten | 22.846 | 0 | 22.846 | 19.958 | 42.804 | 2.000 | 2.000 | 2.000 | 2.000 | 24.846 |
| Overig | 22.846 | 0 | 22.846 | 19.958 | 42.804 | 2.000 | 2.000 | 2.000 | 2.000 | 24.846 |
Toelichting op de verplichtingen en uitgaven
De stijging van het uitgaven- en verplichtingenbudget op het apparaatsartikel wordt vrijwel volledig verklaard door de desaldering van een aantal nieuw gebudgetteerde ontvangsten (zie toelichting bij de Ontvangsten).
Personele uitgaven
Het budget voor personele uitgaven wordt in 2025 per saldo met € 13,3 mln verhoogd. De per saldo stijging van de eigen personele uitgaven (€ 14,9 mln) heeft te maken met:
een toename van het personele budget van de ACM met ca. € 8,9 mln in 2025, o.a. voor het voortzetten van het IV-portfolio;
een toename van het budget voor eigen personeel met € 2,5 mln in verband met de splitsing van EZK in EZ en KGG, m.n. voor waarborging van de financiële functie;
verschillende heralloceringen binnen het apparaatsartikel, waarmee per saldo ophoging van het budget voor eigen personeel;
het naar beneden bijstellen van het budget eigen personeel met € 6,8 mln om invulling te geven aan de apparaatstaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord.
De daling van de uitgaven voor externe inhuur met € 6,1 mln heeft te maken met:
het naar beneden bijstellen van het centraal beheerde budget voor de inhuur van externen met € 6,1 mln ter invulling van de apparaatstaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord, waarin expliciet aandacht is gevraagd voor het terugdringen van de externe inhuur tot de Roemernorm.
De stijging van het budget voor overige personele uitgaven met € 4,5 mln wordt grotendeels verklaard door:
een correctieve boeking van materiële naar overige personele uitgaven (€ 8,6 mln);
extra middelen voor maatregelen ter verbetering van de sturing en control binnen ACM in het kader van het programma Inzicht en Verantwoording (€ 1,7 mln);
een overheveling van ongeveer € 1,7 mln naar SWZ voor het besparingsverlies door het niet behalen van de banenafspraak;
verschillende heralloceringen binnen het apparaatsartikel, die per saldo zorgen voor verlaging van de overige personele uitgaven.
Materiële uitgaven
Het budget voor de materiële uitgaven wordt in 2025 per saldo met € 9,8 mln verhoogd. Deze verhoging wordt grotendeels verklaard door:
een toename in het materiële budget van ACM met ongeveer € 8,0 mln, waaronder € 5,4 mln om een inhaalslag op het ICT-beheer te maken in het kader van de verbetering van de informatievoorziening en € 0,2 mln voor uitvoering van de Dataverordening;
ophoging van het budget rondom klimaatcommunicatie met € 4,6 mln;
de overheveling van WaU-middelen (Werk aan Uitvoering) vanuit de Aanvullende Post voor 2025 van € 1,3 mln;
de apparaatstaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord is in eerste instantie met het budget voor overige materiële uitgaven ingevuld. Voor 2025 wordt dit nu doorberekend aan de organisatieonderdelen waarmee de overige materiële uitgaven weer worden opgehoogd;
een correctieve boeking van € 8,6 mln naar overige personele uitgaven;
het naar beneden bijstellen van het budget overige materiële uitgaven met € 1,3 mln om invulling te geven aan de apparaatstaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord;
het naar beneden bijstellen van het budget ICT met € 0,8 mln om invulling te geven aan de apparaatstaakstelling uit het Hoofdlijnenakkoord.
Ontvangsten
Het budget voor de ontvangsten wordt in 2025 met ongeveer € 20 mln verhoogd. Deze verhoging wordt verklaard door een bijstelling van de raming voor retributies die ACM in rekening brengt bij de onder toezicht gestelde sectoren. Gelet op de realisaties in afgelopen jaren kan de raming met € 2,0 mln worden verhoogd. Daarnaast wordt de verhoging verklaard door het afromen van het bovenmatig eigen vermogen van RDI (€ 2,9 mln), DICTU (€ 6,8 mln), RVO (€ 7,2 mln) en de NEa (€ 1,0 mln).
4.2 Artikel 41 Nog onverdeeld
| Tabel 18 Nog onverdeeld (Eerste suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontwerpbegroting 2025 (1) | Mutaties via NvW, moties, amendementen en ISB's (2) | Vastgestelde begroting 2025 (3) = (1) + (2) | Mutaties 1e suppletoire begroting (4) | Stand 1e suppletoire begroting (5) = (3) + (4) | Mutatie 2026 | Mutatie 2027 | Mutatie 2028 | Mutatie 2029 | Mutatie 2030 | |
| Verplichtingen | 0 | ‒ 7.134 | ‒ 7.134 | 97.328 | 90.194 | 85.952 | 58.460 | 58.449 | 56.406 | 55.303 |
| Uitgaven | 0 | ‒ 7.134 | ‒ 7.134 | 97.328 | 90.194 | 85.952 | 58.460 | 58.449 | 56.406 | 55.303 |
| Loonbijstelling | 0 | 0 | 0 | 66.043 | 66.043 | 65.623 | 63.825 | 64.492 | 63.144 | 62.007 |
| Prijsbijstelling | 0 | 0 | 0 | 13.486 | 13.486 | 13.195 | 12.501 | 11.823 | 11.128 | 11.162 |
| Onverdeeld | 0 | ‒ 7.134 | ‒ 7.134 | 17.799 | 10.665 | 7.134 | ‒ 17.866 | ‒ 17.866 | ‒ 17.866 | ‒ 17.866 |
| Onvoorzien | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Ontvangsten | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Toelichting op de verplichtingen en uitgaven
Loon- en prijsbijstelling
Bij Voorjaarsnota 2025 is de loon- en prijsbijstellingstranche 2025 overgeheveld naar de departementale begroting. De loonbijstelling betreft de vergoeding voor de stijging van de contractloonontwikkeling en de stijging van de sociale lasten voor de overheidswerkgever. De prijsbijstelling betreft de verwerking van de stijging van de diverse prijsindexen. Een deel van de prijsbijstelling is ingezet als dekking voor generale tegenvallers. Ook de loonbijstelling op de uitgaven voor externe inhuur is niet uitgekeerd. De resterende loon- en prijsbijstellingstranche 2025 zal bij de eerst volgende begrotingsronde verdeeld worden aan de relevante loon- en prijsgevoelige onderdelen.
Onverdeeld
Bij behandeling van de MJN 2025 is er een taakstelling opgelegd welke toeziet op dekking van het maatregelenpakket voor het gedeeltelijk terugdraaien van bezuinigingen op de OCW-begroting. De taakstelling wordt primair bereikt door een aanvullende, proportionele korting op het apparaat van de Rijksoverheid, met name op personeelskosten, waarbij politie (bewaken en beveiligen), krijgsmacht, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, COA, IND en het rechtsbestel incl. DJI, en uitvoering die ziet op de rechtsbescherming van burgers, zijn uitgezonderd. De taakstelling voor EZ bedroeg € 7,1 mln en wordt nu bij 1e suppletoire begroting gedekt. De resterende € 10,7 mln in 2025 betreft de uitgekeerde Eindejaarsmarge over de niet bestede middelen in 2024, welke bij de eerstvolgende begrotingsronde zal worden verdeeld. Tenslotte wordt er vanaf 2027 een ombuiging van € 25 mln per jaar gedaan op subsidies op de begroting van Economische Zaken, ter dekking van de rijksbrede problematiek. Deze ombuiging wordt voorlopig geboekt op artikel 41 onverdeeld.
5 Agentschappen
5.1 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl)
| Tabel 19 Exploitatieoverzicht Baten-lastenagentschap RVO.nl Eerste suppletoire begroting 2025 (bedragen x € 1.000) | |||
|---|---|---|---|
| (1) Vastgestelde begroting | (2) Mutaties 1e suppletoire begroting | (3)=(1)+(2) Totaal geraamd | |
| Baten | |||
| -Omzet | 1.256.914 | 145.303 | 1.402.217 |
| waarvan omzet moederdepartement | 223.598 | 5.940 | 229.538 |
| waarvan omzet overige departementen | 1.008.574 | 125.491 | 1.134.065 |
| waarvan omzet derden | 24.742 | 13.872 | 38.614 |
| Rentebaten | 7.000 | 0 | 7.000 |
| Vrijval voorzieningen | 0 | 0 | |
| Bijzondere baten | 0 | 0 | 0 |
| Totaal baten | 1.263.914 | 145.303 | 1.409.217 |
| Lasten | |||
| Apparaatskosten | 1.268.452 | ‒ 36.730 | 1.231.722 |
| -Personele kosten | 735.702 | 84.533 | 820.235 |
| waarvan eigen personeel | 537.062 | 61.710 | 598.772 |
| waarvan inhuur externen | 176.568 | 20.288 | 196.856 |
| waarvan overige personele kosten | 22.071 | 2.536 | 24.607 |
| -Materiële kosten | 532.750 | ‒ 121.263 | 411.487 |
| waarvan apparaat ICT | 5.327 | 612 | 5.939 |
| waarvan bijdrage aan SSO's | 293.012 | 33.668 | 326.680 |
| waarvan overige materiële kosten | 234.410 | ‒ 155.542 | 78.868 |
| Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten | 0 | 163.761 | 163.761 |
| Rentelasten | 1.134 | 0 | 1.134 |
| Afschrijvingskosten | 12.600 | 0 | 12.600 |
| -Materieel | 100 | 0 | 100 |
| waarvan apparaat ICT | 0 | 0 | 0 |
| waarvan overige materiele afschrijvingskosten | 100 | 0 | 100 |
| -Immaterieel | 12.500 | 0 | 12.500 |
| Overige lasten | 0 | 0 | 0 |
| waarvan dotaties voorzieningen | 0 | 0 | 0 |
| waarvan bijzondere lasten | 0 | 0 | 0 |
| Totaal lasten | 1.282.185 | 127.032 | 1.409.217 |
| Saldo van baten en lasten gewone bedrijfsuitoefening | ‒ 18.271 | 18.271 | 0 |
| Agentschapsdeel Vpb-lasten | 0 | 0 | 0 |
| Saldo van baten en lasten | ‒ 18.271 | 18.271 | 0 |
Als agentschap werkt RVO met het uitgangspunt van een kostendekkende begroting. De totale mutatie in de baten is € 145,3 mln. Dit is deels te verklaren door een grotere kostenstijging dan was begroot, met als gevolg een hoger tarief en een hogere omzet. Daarnaast hebben er ten opzichte van de begroting een aantal wijzigingen plaatsgevonden in het opdrachtenpakket.
Toelichting op de baten
Omzet moederdepartement
De omzet van het moederdepartement is gestegen met € 5,9 mln ten opzichte van de ontwerpbegroting. Hieronder worden de voornaamste mutaties toegelicht.
De opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie is gedaald met € 8,1 mln. Dit komt voornamelijk door een daling bij de regelingen Tegemoetkoming Energiekosten energie intensief mkb (TEK € 4 mln) en de Corona regelingen (€ 1 mln).
De opdracht van DG Economie en Digitalisering is € 4,7 mln lager dan in de ontwerpbegroting. Deze daling wordt vooral veroorzaakt door het vervallen van de opdracht Nederlands Cybersecurity Coördinatiecentrum (€ 5 mln).
In de omzet moederdepartement zijn nu ook de WaU-gelden (€ 22,7 mln) opgenomen.
Omzet overige departementen
De totale omzet van de overige departementen is gegroeid met € 125,4 mln ten opzichte van de ontwerpbegroting. Hieronder worden de voornaamste mutaties toegelicht.
De opdracht van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur stijgt met € 53,5 mln ten opzichte van de ontwerpbegroting. De definitieve jaaropdracht was significant groter dan waar rekening mee was gehouden bij de ontwerpbegroting. Verder is er sprake van een aantal meewerkopdrachten. Onder anderen; Nationaal Strategisch Plan (€ 7,8 mln) en New Delivery Model (€ 3,4 mln).
De opdracht van het Ministerie van Klimaat en Groene Groei is gegroeid met € 33,4 mln. Deze toename is onder anderen te verklaren door intensiveringen bij de Energie-Innovatie regelingen (€ 5 mln), Netcongestie (€ 2,5 mln) en Gebiedsgerichte Aanpak Energie (€ 3 mln).
De opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties is € 30,8 mln groter dan de ontwerpbegroting. Dit is voornamelijk te verklaren door een stijging van de opdracht van Groningen en Ondergrond (€ 28,0 mln).
De opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken is in 2025 € 3,8 mln groter dan initieel begroot. De belangrijkste oorzaak hiervoor is de toevoeging op de Oekraïne faciliteit (€ 3,2 mln) aan de opdracht. De opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is € 8 mln groter dan bij de ontwerpbegroting.
Omzet derden
De totale omzet derden valt € 13,9 mln hoger uit dan initieel begroot. Deze stijging vindt vooral plaats bij Provincies, waar de opdracht Nationaal Strategisch Plan (NSP) € 12,5 mln groter is dan initieel begroot.
Toelichting op de lasten
De lasten stijgen met € 127,0 mln. Dit is met name te verklaren door de stijging in personele kosten (€ 84,5 mln) ten opzichte van de ontwerpbegroting. De kosten voor ambtelijk personeel zijn gestegen met € 61,7 mln. De kosten voor externe inhuur zijn gestegen met € 20,3 mln. In de materiële kosten is een modelwijziging verwerkt ten opzichte van de ontwerpbegroting. Een deel van de materiële kosten uit de ontwerpbegroting is opgenomen onder de nieuwe categorie ‘Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten’. Dit betreft een verschuiving van € 163,8 mln.
| Tabel 20 Kasstroomoverzicht (bedragen x € 1.000) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Omschrijving | (1) Vastgestelde begroting | (2) Mutaties 1e suppletoire begroting | (3)=(1)+(2) Totaal geraamd | |
| 1. | Rekening-courant RHB 1 januari 2025 + depositorekeningen | 143.556 | 120.909 | 264.465 |
| Totaal ontvangsten operationele kasstroom (+) | 1.263.915 | 145.303 | 1.409.217 | |
| Totaal uitgaven operationele kasstroom (-/-) | ‒ 1.269.585 | ‒ 127.032 | ‒ 1.396.617 | |
| 2. | Totaal operationele kasstroom | ‒ 5.670 | 18.270 | 12.600 |
| Totaal investeringen (-/-) | ‒ 15.000 | ‒ 24.500 | ‒ 39.500 | |
| Totaal boekwaarde desinvesteringen (+) | 0 | 0 | 0 | |
| 3. | Totaal investeringkasstroom | ‒ 15.000 | ‒ 24.500 | ‒ 39.500 |
| Eenmalige uitkering aan moederdepartement (-/-) | 0 | 0 | 0 | |
| Eenmalige storting door het moederdepartement (+) | 20.332 | ‒ 20.332 | 0 | |
| Aflossingen op leningen (-/-) | ‒ 20.480 | 0 | ‒ 20.480 | |
| Beroep op leenfaciliteit (+) | 15.000 | 24.500 | 39.500 | |
| 4. | Totaal financieringskasstroom | 14.852 | 4.168 | 19.020 |
| 5. | Rekening-courant RHB 31 december 2025 (=1+2+3+4) | 137.738 | 118.847 | 256.585 |
Toelichting op het kasstroomoverzicht
In het kasstroomoverzicht is zichtbaar dat het grotere opdrachtpakket zorgt voor hogere operationele ontvangsten en uitgaven. Ook de investeringen zijn toegenomen en betreft met name de ontwikkeling van software.
__De leden van het Bestuur ACM vormen een ZBO. De uitgaven voor dit ZBO zijn geraamd op beleidsartikel 1.↩︎