Preview document (🔗 origineel)

---

De Voorzitter van de Tweede Kamer

der Staten-Generaal

Postbus 20018

2500 EA  DEN HAAG





Ons kenmerk	Inlichtingen bij	Doorkiesnummer	Den Haag

VGP-K-U-2873962

                                 30 okt. 08

Onderwerp	Bijlage(n)	Uw brief

Kamervragen

	1	2070827630







Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Zijlstra
(VVD) over het rookverbod in de horeca (2070827630).

De Minister van Volksgezondheid,

Welzijn en Sport,

dr. A. Klink

Antwoorden op kamervragen van   REF bmkHetLidDeLeden  het Kamerlid
Zijlstra   REF bmkKamerleden    over   REF bmkOnderwerp  het rookverbod
in de horeca .

(  REF bmkNummer  2070827630 )

1

Bent u op de hoogte van de uitspraak van het Duitse constitutionele
gerechtshof in Berlijn dat een algeheel rookverbod in de horeca onwettig
heeft verklaard omdat er sprake is van oneerlijke concurrentie voor
kleine horecaondernemers? Leidt deze uitspraak er bij u toe om uw
standpunt betreffende een algeheel rookverbod in de horeca, ook voor
kleine zelfstandige horecaondernemers, te herzien? Zo neen, waarom niet?

1

Ik ben op de hoogte van de uitspraak van het Duitse constitutionele
gerechtshof in Karlsruhe. Het hof heeft aangegeven dat de regelgeving op
het gebied van de rookvrije horeca in twee deelstaten
(Baden-Württemberg en Berlijn) in strijd is met de grondwettelijk
gewaarborgde vrije beroepsuitoefening. Horecazaken in genoemde
deelstaten die de beschikking hebben over meer dan één ruimte, mogen
een afgesloten ruimte als rookruimte aanwijzen. Daar geldt in de ogen
van het hof dus een relatief rookverbod. In die rookruimte mag ook
worden bediend. Horecagelegenheden met maar één ruimte dienen geheel
rookvrij te zijn. Daar geldt dan volgens het hof een absoluut
rookverbod. Deze ongelijkheid acht het hof onterecht.

Verschil met Nederland is allereerst dat we geen (grond)wettelijk
gewaarborgde vrije beroepsuitoefening kennen. Daarnaast biedt de
regelgeving in Nederland horecaondernemers de vrijheid om zelf de
afweging te maken om al dan niet een rookruimte in te richten en zijn de
eisen aan rookruimten beperkt.

Als gevolg van de uitspraak van het Duitse hof moet de wetgever de
huidige wetgeving aanpassen voor 31 december 2009. Het hof geeft aan dat
daarbij de keuze gemaakt moet worden tussen een algeheel rookverbod
zonder uitzonderingen of een rookverbod met uitzonderingen die dan
consequent moeten worden toegepast (gelijke behandeling).

De Nederlandse rechter heeft in het kort geding dat diende op 1 juli
2008 al de uitspraak gedaan dat er voor de Nederlandse situatie “geen
sprake is van onevenredigheid of onzorgvuldigheid ten opzichte van de
horecabranche in het algemeen of van de kleine horecaondernemers in het
bijzonder”.

2

Bent u op de hoogte van de zeer recente Engelse onderzoeken uitgevoerd
door de onafhankelijke organisaties PriceWaterhouseCoopers 1) en AC
Nielsen 2), die de gevolgen van één jaar totaal rookverbod in het
Verenigd Koninkrijk hebben geanalyseerd en schokkende negatieve
economische effecten op de horeca vonden? Wat is uw mening over de
uitkomsten van deze onderzoeken?

2

Ik ben deels op de hoogte van de onderzoeken waar de VVD-fractie naar
verwijst. Zoals ik in mijn uitstelbrief van 3 september 2008 (kenmerk:
VGP/ADT 2874899) heb gemeld betreft het hier niet-openbare
gegevensbronnen. Ik had deze onderzoeken daarom bij de VVD-fractie
opgevraagd. De VVD-fractie heeft mij een stuk van AC Nielsen
toegezonden. Het onderzoek van PriceWaterhouseCoopers heeft de
VVD-fractie mij tot op heden niet kunnen sturen en mij bericht dat ik
dit onderzoek bij de beantwoording kan negeren.

Als ik kijk naar de informatie van AC Nielsen, valt mij allereerst op
dat het hier gaat om een nieuwsbericht (1 pagina) en niet zozeer om een
onderzoeksrapport. Ik heb dit nieuwsbericht voor de volledigheid
bijgevoegd. AC Nielsen baseert zich hierin op eigen gegevensbronnen
(Nielsen’s Market Track Tobacco Service, Nielsen’s On Trade Audit,
Nielsen’s Homescan Panel Survey). Allereerst signaleert Nielsen dat de
tabaksverkoop in Engeland in de periode juli 2007 tot april 2008 (de
periode na de invoering van ‘het rookvrij publiek domein’) met 6%
gedaald is ten opzichte van dezelfde periode in 2006/2007.

Verder signaleert Nielsen dat de horecaverkoop van bier en sterke drank
met 8% is gedaald in de periode juli 2007 tot maart 2008 ten opzichte
van de periode daarvoor. Voor de invoering van de regelgeving daalden
deze verkopen ook, maar met 3% per jaar. De analisten van Nielsen geven
aan dat de natte zomer een rol speelt bij de daling, maar wijten iets
minder dan de helft van de 8% daling aan het rookverbod. Opvallend is
dat de daling in de verkoop van wijn minder groot is (van 2% afname voor
naar 4% afname na het rookverbod). Tot slot stelt Nielsen dat de
ervaringen in Schotland laten zien dat de verkoop van alcohol in het
tweede jaar na het rookverbod gestabiliseerd is en verwacht Nielsen op
basis daarvan dat de afnames op de langere termijn niet zullen
doorzetten. Als ik deze cijfers bekijk, deel ik niet op voorhand uw
mening dat er in het Verenigd Koninkrijk sprake is van ‘schokkende
negatieve economische effecten op de horeca’.

3

Bent u op de hoogte van de resultaten van een enquête in de Duitse
deelstaat Saarland, door de horeca-organisatie aldaar, waaruit bleek dat
na vijf maanden rookverbod een gemiddeld omzetverlies werd gemeld van
33,7%, 79,2% personeel heeft ontslagen of van plan is dat te gaan doen
en 35,6% overweegt om helemaal te gaan sluiten? 3) Wat is uw mening over
de uitkomsten van deze enquête?

3 

Nee, deze resultaten zijn mij niet bekend. Uit uw vraag blijkt dat het
hier gaat om een enquête, dus interviews met eigenaren en/of personeel.
Dat geeft niet per se een objectief beeld van de effecten op omzet.
Daarnaast hebben vele factoren invloed op omzet en werkgelegenheid.
Hiervoor kan in dit onderzoek niet gecorrigeerd worden zodat eventuele
effecten niet rechtstreeks en enkel en alleen toegeschreven kunnen
worden aan het rookverbod. Niet voor niets bevatten evaluaties in andere
landen meestal diverse indicatoren waarbij zoveel mogelijk objectieve,
controleerbare cijfers gebruikt worden. Ook wordt in het algemeen
gekeken naar een voldoende lange tijdsperiode om te kunnen corrigeren
voor economische trends, seizoensinvloeden en toevalsfluctuaties.
Overigens is, voor zover mij bekend, Saarland de enige deelstaat waar
kleine cafés zonder personeel ook rookcafés mogen worden. De genoemde
cijfers zijn in dit licht op zijn minst opmerkelijk.

4

Bent u op de hoogte van de vergelijking die het Duitse CBS heeft gemaakt
tussen deelstaten met en zonder rookverbod en waaruit blijkt dat er
sprake is van significant omzetverlies in de natte sector van de horeca
na invoering van het rookverbod? 4) Wat is uw mening over de uitkomsten
van deze vergelijking?

4 

Ja, ik ben op hoogte van het persbericht van het Duitse CBS over de
vergelijking tussen het derde en het vierde kwartaal 2007. Het Duitse
CBS heeft de gezamenlijke kwartaalcijfers van de drie Länder met een
rookvrije horeca (Baden-Württemberg, Niedersachsen en Hessen)
vergeleken met de gezamenlijke kwartaalcijfers van Länder zonder een
rookvrije horeca. Dit geeft een grof beeld van het derde en vierde
kwartaal 2007 ten opzichte van 2006. Een preciezere analyse is mogelijk
als gekeken wordt naar de omzetcijfers per maand zoals overzichtelijk op
een rij zijn gezet in bijgevoegde publicatie van het Deutsches
Krebsforschungszentrum in Heidelberg. Het DKFZ vergelijkt ook de jaren
2006 en 2007 met elkaar voor wat betreft de omzetontwikkelingen, maar
bekijkt de omzetontwikkeling voor de genoemde drie deelstaten apart en
vergelijkt deze met de gemiddelde omzetontwikkeling voor alle
deelstaten. Ook is steeds duidelijk het moment van de invoering van de
rookvrije horeca aangegeven. Uit de figuren blijkt dat de
omzetontwikkeling in de drie deelstaten in grote lijnen dezelfde is als
de gemiddelde omzetontwikkeling in geheel Duitsland, ook na de invoering
van het rookverbod. Als ik deze trends bekijk, deel ik niet uw conclusie
‘dat er sprake is van een significant omzetverlies in de natte sector
van de horeca na invoering van het rookverbod.’

5

Bent u op de hoogte van de resultaten van eerdere onderzoeken van
horecaorganisaties uit o.a. Noord-Ierland (FRLT: 7% horeca sluit de
deuren) 5), Schotland (SLTA: vermindering verkoopconsumpties met 10% 6),
1/3 meldt ontslag personeel, 350 pubs failliet na 2 jaar rookverbod),
Canada (PUBCO: 12% omzetverlies) 7), Engeland (British Beer & Pub
association: 30 sluitingen van pubs per week door rookverbod) 8) en
Wales (LVA: 100 pubs gaan het loodje leggen in komende half jaar, na 1
jaar rookverbod)? 9) Wat is uw mening over de uitkomsten van deze
onderzoeken en bevindingen?

5 

Ja, ik ben op de hoogte van de meeste van deze berichten, maar krijg uit
deze landen juist ook andere geluiden. Van een aantal berichten die u in
de vraag noemt, is ook niet te achterhalen op welke onderzoeken deze
gebaseerd zijn. Het gaat om krantenberichten of om persberichten van de
belangenverenigingen van pubs in Canada, Engeland en Wales, waarbij de
gegevens door mij niet direct te controleren zijn. Verder gaat het vaak
om interviews. Zie hiervoor het antwoord op vraag 3. 

6

Bent u op de hoogte van de wetenschappelijk onderbouwde kritiek van Dr.
Michael Siegel van de Universiteit van Boston 10) op het hedendaagse
onderzoek dat gepubliceerd wordt door anti-rokenorganisaties en op de
repressieve cultuur in die wereld? Wat is uw mening over de geuite
kritiek?

6 

Ja, ik ben op de hoogte van de kritieken van Dr. Michael Siegel. Hij
wordt in Nederland met regelmaat aangehaald door rokersorganisatie
Forces Nederland. Zijn recente kritieken gaan onder meer in op een in
zijn ogen onnodig rookverbod in de open lucht in sommige staten in
Amerika. Van een dergelijk rookverbod is in Nederland echter geen
sprake. Ik ben ook niet voornemens om in Nederland roken in de open
lucht te gaan verbieden.

7

Is naar uw mening op basis van genoemde onderzoeken de conclusie
gerechtvaardigd dat een (totaal) rookverbod een grote kaalslag in de
horeca veroorzaakt en het thuisdrinken (zonder sociale controle)
bevordert? Zo neen, waarom niet?

7

Nee, ik heb in antwoorden op eerdere vragen (zie bijvoorbeeld de
antwoorden op vragen 2 en 5) al toegelicht waarom ik uw conclusie ten
aanzien van dit onderwerp niet deel.

8

Bent u op de hoogte van het rapport “Evaluatie effectonderzoek
rookverbod horeca” van SEO economisch onderzoek? 11) Wat is uw mening
over de constatering dat de twee onderzoeken die u aanhaalde in de
“Nota van Toelichting bij het Besluit uitvoering rookvrije werplek,
horeca en andere werkruimten”, wetenschappelijk gezien niets zeggen
over de mogelijke bedrijfseconomische effecten van de invoering van een
rookverbod in de horecabranche?

8

Ja, ik ben op de hoogte van het rapport van de SEO dat is geschreven in
opdracht van de Stichting Red de Kleine Horeca Ondernemer. De twee
publicaties die in de Nota van Toelichting bij genoemd Besluit zijn
aangehaald bieden een goed overzicht van de ervaringen in andere landen
en verwijzen weer naar gedetailleerde brondocumenten waarin de
ontwikkelingen op een goede wijze in kaart zijn gebracht en zijn
geëvalueerd. Juist omdat zij een duidelijk overzicht bieden van vele
andere publicaties uit diverse landen heb ik er voor gekozen om deze
twee ‘overzichtspublicaties’ aan te halen in de Nota van Toelichting
bij de Besluiten.

9

Hoe hebt u deze onderzoeken en bevindingen meegenomen in de
voorbereidingsfase van de AMvB? Deelt u de mening dat op zijn minst de
schijn kan ontstaan dat er bij de besluitvorming sprake is geweest van
te eenzijdige informatieverschaffing vanuit de anti-rokenlobby en dat
daarmee de algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn geschonden?
Zo neen, waarom denkt u dat die schijn niet kan zijn ontstaan?

9

Onduidelijk is welke onderzoeken en bevindingen u in deze vraag precies
bedoelt. Verder verwijs ik u naar het tweede deel van mijn antwoord bij
vraag 8.

10

Bent u bereid om alle door het ministerie in de voorbereidingsfase van
de aanpassing van de Tabakswet gebruikte informatie over de economische
effecten van rookverboden door onafhankelijke economen (d.w.z. economen
buiten de invloedssfeer van de volksgezondheidssector) te laten toetsen
via een contra-expertise? Zo neen, waarom niet?

10

Voor de goede orde merk ik op dat er geen wijziging van de Tabakswet
zelf heeft plaatsgevonden, maar van daarop gebaseerde algemene
maatregelen van bestuur.

Voor de invoering van de rookvrije horeca, sport en kunst/cultuur geven
de studies uit andere Europese landen die ons op dat punt zijn
voorgegaan het op dat moment best mogelijk beeld van de effecten die
verwacht kunnen worden. Op dit moment is het rookverbod ingevoerd en
lijkt het mij zinniger om naar de Nederlandse situatie te kijken. Het
door u genoemde onderzoeksbureau SEO geeft zelf ook aan dat
ontwikkelingen pas goed gevolgd en gemeten kunnen worden na invoering
van een rookverbod. Daarom wil ik mij daarop richten, zonder
buitenlandse ervaringen te miskennen uiteraard. Ik heb al aangegeven dat
ik de ontwikkelingen in Nederland goed zal volgen.

11

Leiden al deze constateringen er bij u toe om uw standpunt betreffende
een algeheel rookverbod in de horeca, ook voor kleine zelfstandige
(horeca-)ondernemers, te herzien? Zo neen, waarom niet?

11

Nee. Het kabinet heeft een duidelijk besluit genomen over de rookvrije
horeca, sport en kunst/cultuur en de uitwerking daarvan. Dit heeft de
steun van een ruime meerderheid van de Tweede Kamer. Ik wil benadrukken
dat het gaat om een maatregel in het belang van de gezondheid van
werknemers en dat ik hecht aan een gelijk speelveld. Ook dit heeft de
steun van een meerderheid van de Kamer hetgeen blijkt uit het feit dat
in oktober 2007 een motie (22894, nr. 137) van uw collega, mevrouw
Schippers, met het verzoek om de keuzevrijheid voor horecaondernemers
zonder personeel in stand te houden, door de Kamer is verworpen.

1)   HYPERLINK "http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60287" 
http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60287 

2)   HYPERLINK "http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60367" 
http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60367 

3) Uitkomsten enquête, titel “DEHOGA”

4)  HYPERLINK
"http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/P
resse/pm/2008/06/PD08__207__45411,templateId=renderPrint.psml" 
http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Pr
esse/pm/2008/06/PD08__207__45411,templateId=renderPrint.psml 

5) Rapport “IrelandNorthBanEcoProjStdy”

6) Rapport “ImpactstudyScotland”

7) Rapport “PUBCO_Smoking ban Canada”

8)   HYPERLINK
"http://www.beerandpub.com/newsList_detail.aspx?newsId=235" 
http://www.beerandpub.com/newsList_detail.aspx?newsId=235 

9)   HYPERLINK
"http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2007/10/12/smoking-ban-has
-hit-trade-says-lva-91466-19938086/" 
http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2007/10/12/smoking-ban-has-
hit-trade-says-lva-91466-19938086/ 

10)   HYPERLINK "http://www.tobaccocontrolintegrity.com" 
http://www.tobaccocontrolintegrity.com ,   HYPERLINK
"http://www.tobaccoanalysis.blogspot.com" 
http://www.tobaccoanalysis.blogspot.com 

11) Rapport “Evaluatie_Horeca_rookverbod”

   HYPERLINK
"http://www.tabakkontrolle.de/pdf/AdWfP_Umsatzentwicklung_erste_Bilanz.p
df" 
http://www.tabakkontrolle.de/pdf/AdWfP_Umsatzentwicklung_erste_Bilanz.pd
f 

Postbus 20350

2500 EJ  DEN HAAG

Telefoon (070) 340 79 11

Fax (070) 340 78 34	Bezoekadres:

Parnassusplein 5

2511 VX  DEN HAAG	Correspondentie uitsluitend richten aan het postadres
met vermelding van de datum en het kenmerk van deze brief	Internetadres:

www.minvws.nl