Preview document (🔗 origineel)

---

Werken zonder zorgen?!

Het beste van twee werelden

Om Nederland klaar te stomen voor de toekomst is een ontspannen
samenleving nodig. Een samenleving waarin mensen kunnen genieten van hun
dierbaren én van hun werk. Een samenleving waarin samen leven, samen
werken mogelijk is voor iedereen.

GroenLinks gunt iedereen het beste van twee werelden. Werken is leuk en
goed voor mensen en zorgen ook. En: werken is goed voor de economie,
maar zorgen ook. Papa’s moeten zich de papadag niet laten ontzeggen,
mama’s niet hun carrière. GroenLinks wil niet alleen de  Deeltijd
Plus stimuleren, maar ook de Voltijd Min. 

Het kabinet zegt dit ook te willen, maar bewijst slechts lippendienst
aan dit streven. Zowel in de Gezinsnota van minister Rouvoet als in de
Verlofnota van minister Donner staat amper nieuw beleid. Daarom doen wij
in deze nota een aantal voorstellen waarmee we de combinatie van arbeid
en zorg effectief willen ondersteunen. Want als het gaat om modern
arbeidsmarktbeleid heeft Nederland nog wel een slag te maken. 

Welvaart

Ondanks de huidige economische tegenwind blijven de verwachte
arbeidsmarkttekorten groot. Er zijn op dit moment nog steeds veel
vacatures, 252 duizend. Dat is net zoveel als vorig jaar. En ook de
verwachte tekorten in met name de zorg en het onderwijs blijven
onverminderd groot. Er zullen dus meer mensen aan het werk moeten. Wat
dat betreft is het onbegrijpelijk dat het kabinet haar ambitie naar
beneden heeft bijgesteld. Het streven is niet meer dat 80% van de mensen
tussen 18 en 65 jaar aan het werk is, maar dat 80% werken wil. Om meer
mensen aan het werk te krijgen is een andere arbeidsmarkt nodig. Onze
bestaande arbeidsmarkt is nog teveel geënt op het idee dat werknemers
fulltime werken en thuis iemand hebben om de rest te regelen. Dat
achterhaalde idee moeten we loslaten. Het voorstel van minister van der
Hoeven om de 40-urige werkweek opnieuw te introduceren doet precies het
tegenovergestelde. Introductie van de 40-urige werkweek, betekent dat
mensen nog vaker en eerder zijn opgebrand. En dus zullen ze alles uit de
kast halen om vroeg te kunnen stoppen met werken. Het betekent dat de
arbeidsmarkt nog minder aantrekkelijk wordt voor ouderen, voor vrouwen
en voor gedeeltelijk arbeidsgehandicapten. Mensen die we gezien de
komende tekorten op de arbeidsmarkt hard nodig hebben.

Er is niet alleen een eerlijkere verdeling van inkomen nodig, maar ook
van tijd. We vinden het niet meer dan normaal dat veel werknemers
structureel overwerken. In 2007 gold dat voor meer dan de helft van alle
werknemers. Gemiddeld gaat het om zes uur overwerk per week. Binnen
sectoren als het vervoer, bouwnijverheid, energiesector, ICT,
financiële instellingen en de industrie worden meer overuren gemaakt,
tot 14 uur in de week. Als deze uren niet opgevuld zouden worden door
die vier miljoen werknemers die het toch al (te) druk hebben, maar
herverdeeld zouden kunnen worden, zou dat tot een half miljoen mensen
aan het werk kunnen helpen. En zou er meer evenwicht komen tussen hen
die lijden onder tijdstress en hen die tijd over hebben. Daar komt bij
dat er voldoende signalen zijn dat mensen met een (grote) deeltijdbaan
productiever zijn dan fulltimers. 

Zorgen is goed voor de economie

We zijn gewend om te denken in betaald en onbetaald werk. Betaald werk
waarderen we meestal meer dan onbetaald werk. Dat is aan de ene kant ook
wel logisch: we willen immers graag dat mensen economisch zelfstandig
zijn. Dat maakt mensen onafhankelijk en is een goede bescherming tegen
de armoedige Bijstand.

Maar dat wil niet zeggen dat onbetaald werk niet bijdraagt aan onze
welvaart. Sterker nog: als bijvoorbeeld mantelzorgers een dag zouden
staken, zijn de gevolgen niet te overzien. Er zijn in Nederland 2,4
miljoen mensen die langer dan 3 maanden of meer dan 8 uur per week hulp
geven. Die mantelzorgers zijn van onschatbare waarde. Van alle zorg aan
mensen thuis wordt 75% verleend door mantelzorgers. Volgens schattingen
zou er tussen de 4 en 7 miljard euro nodig zijn om deze zorg te
vervangen.

Hetzelfde geldt voor de vrijwilligers in Nederland. Uit onderzoek blijkt
dat zij in vergelijking met 35 andere landen relatief het meest
bijdragen aan ons Bruto Binnenlands Produkt, namelijk 4,7%. Dat is
gelijk aan 28 miljard euro!

Leve de combinatie arbeid en zorg!

Nederland vaart dus wel met een goede combinatie van arbeid en zorg. Het
is zo klaar als een klontje dat goede arbeid en zorgvoorzieningen
absoluut noodzakelijk zijn om de arbeidsparticipatie te verhogen. Zonder
goede kinderopvang kunnen ouders simpelweg niet aan de slag. En zonder
goede verlofvoorzieningen, mogelijkheden om thuis te werken en flexibel
om te gaan met werktijden willen veel ouders dat ook niet. Een groot
deel van de werknemers, 58% van de mannen en 63% van de vrouwen, geeft
aan minder te gaan werken als er geen ouderschapsverlof is, 7% stopt
zelfs helemaal. 

Er zijn allerlei redenen om aan te nemen dat verlofregelingen ook een
positief effect hebben op de arbeidsproductiviteit en het ziekteverzuim.
Zo geven veel individuele werkgevers aan dat zij de
arbeidsproductiviteit zien stijgen en het ziekteverzuim hebben zien
dalen als gevolg van ruimere verlofregelingen dan de wettelijke
mogelijkheden. Ook uit het onderzoek ‘Gebruik en betekenis van
verlofregelingen’ blijkt dat een aanzienlijk deel van de werkgevers
een positief effect verwacht van verlofregelingen. Het verwachte effect
is voor de ene verlofregeling wel groter dan voor de andere.

Welzijn

Belangrijker dan onze welvaart is ons welzijn, hoewel het één
natuurlijk van grote invloed is op het ander. Dan is een belangrijke
vraag: wat maakt gelukkig? Volgens de Britse econoom sir Richard Layard
is de liefde het belangrijkste, maar voor de meesten niet genoeg. Ook
werk (betaald en vrijwilligerswerk) draagt in grote mate bij aan ons
geluksgevoel. Maar dat is wel begrensd. Heel hard werken gaat ten koste
van het gezinsleven en sociale contacten met vrienden. Dat zet het geluk
onder druk. Ook uit Nederlands onderzoek blijkt dat mensen die werken en
zorgen voor een kind het gelukkigst zijn. Dat geldt met name voor
vrouwen. Vrouwen die én een kind hebben én voltijd of in een grote
deeltijdbaan werken zijn het gelukkigst. 

Dat Nederland kampioen deeltijdwerken is, moeten we dus koesteren. Maar
helaas zijn we niet kampioen geworden via het combinatiescenario, dat
het kabinet eind jaren negentig als uitgangspunt voor beleid koos. Niet
het combinatiemodel, mannen en vrouwen werken en zorgen beide ongeveer
evenveel, maar het anderhalfverdienersmodel is dominant. Zeven op de
tien vrouwen werken in deeltijd, terwijl slechts 15% van de mannen een
baan van 12 tot 35 uur per week heeft.

En dat heeft tot gevolg dat in Nederland slechts 42% van de vrouwen
economisch zelfstandig is. Het is belangrijk dat vrouwen economisch
zelfstandig zijn. Immers, ruim één op de drie relaties strandt en
probeer maar eens een goede baan te vinden als je al jaren uit de
running bent. Veel gescheiden vrouwen belanden in de Bijstand en met hen
hun kinderen. Als hun moeders werken, zijn ook deze kinderen bevrijd uit
de armoede.

De bestaande werkweek is niet in overeenstemming met wat mensen zich
wensen. Vrouwen willen vaak wel meer uren werken. De meeste vrouwen
willen een middelgrote deeltijdbaan. Mannen willen vaak wat minder uren
werken. Bijna de helft van de Nederlandse mannen wil graag in deeltijd
werken, maar geeft dat niet bij de werkgever aan, zo blijkt uit de
Randstad Monitor van oktober 2007. Alleen al omdat 40 procent niet weet
dat werkgevers een verzoek om parttime te gaan werken, moeten honoreren
vanwege de Wet aanpassing Arbeidsduur.

Zorgen is leuk

Rond het combineren van werken en zorgen bestaat een tobberig beeld. Het
is zwaar en lijdt tot stress. Moeders en kinderen raken er uitgeblust
van. Het tobberige beeld geldt vooral vrouwen. Papa’s die een
vergadering vroeg verlaten om op tijd thuis te kunnen zijn voor de
verjaardag van hun dochter oogsten lof alom. Maar het zijn vrouwen die
het meeste zorgen voor kinderen en zieke verwanten. Vrouwen besteden
wekelijks 28 uur aan huishouden en de zorg voor kinderen en mannen
slechts 12,5 uur. Vrouwen geven ook vaker mantelzorg. En zijn daar ook
meer tijd aan kwijt, gemiddeld 14 uur per week, tegenover 12 uur per
week voor mannen. 

Tegelijkertijd genieten de meeste mensen ontzettend van hun kinderen.
Kinderen zijn (meestal) een bron van vreugde. Zoals al eerder aangegeven
zijn vrouwen met kinderen en een voltijd of grote deeltijdbaan het
gelukkigst. Ook een groot deel van de mantelzorgers (76%) put veel
voldoening uit de zorg die zij geven. Sterker nog, mensen die informele
zorg geven zijn gelukkiger dan mensen die alleen werken. Dat is echter
wel beperkt tot een aantal uren per week. Mensen die juist veel
informele zorg geven en geen (vrijwilligers)werk hebben, zijn het
ongelukkigst. Het is dan ook van groot belang om mensen die werk en
intensieve mantelzorg combineren te faciliteren.

Kabinet staat stil

In de Gezinsnota van minister Rouvoet staat geen nieuw beleid en in de
Verlofbrief van minister Donner ook niet. Wat overblijft is hier en daar
een kleine verbetering, bijvoorbeeld dat je het ouderschapsverlof mee
mag nemen naar je nieuwe werkgever. En het goede, maar oude nieuws dat
het ouderschapsverlof wordt verlengd naar een half jaar. Voor het
overige blijft het kabinet verder hinkelen op twee benen. Aan de ene
kant moeten vrouwen worden gestimuleerd om meer en langer te gaan
werken. Aan de andere kant zendt het kabinet de boodschap uit dat het
goed is dat moeders zelf voor hun (jonge) kinderen zorgen. De
aanrechtsubsidie blijft in stand voor de niet werkende partner met jonge
kinderen, net als de sollicitatievrijstelling voor alleenstaande ouders
in de bijstand. Wij willen af van die aanrechtbonussen. 

Natuurlijk bepaalt ‘Den Haag’ niet hoe mensen thuis arbeid en zorg
combineren. Maar het is in het belang van ons allemaal dat vrouwen meer
gaan werken en economisch zelfstandig zijn. Onder leiding van GroenLinks
heeft de Kamer het kabinet de opdracht gegeven alles uit de kast te
halen om er voor te zorgen dat in 2010 60% van de vrouwen economisch
zelfstandig is. Dat gaat dit kabinet bij lange na niet halen. Dat heeft
(ook) te maken met een gebrek aan daadkracht. Het kabinet vertrouwt op
de sociale partners om te komen tot mantelzorg- en gezinsvriendelijk
personeelsbeleid. De ervaring leert dat we dan lang kunnen wachten.

Pas op met flexibiliseren verlof

Het kabinet is van plan om verschillende verlofvormen in elkaar te
schuiven in één regeling en presenteert dit als een uitbreiding van
het vaderverlof. Dat lijkt goed nieuws, maar dat is het niet. De
regeling is nog niet goed uitgewerkt, maar het lijkt er op dat
werknemers minder rechten krijgen in plaats van meer. Stel je hebt als
kersverse papa twee weken verlof opgenomen na de geboorte van je nieuwe
spruit. Dan is de groot dat het verlof daarmee op is. Als je partner een
half jaar haar been breekt, zit je mooi met je handen in het haar.

Oplossing voor niet bestaand probleem

Het kabinet vindt de huidige vier regelingen niet flexibel genoeg. Een
aantal bezwaren zijn reëel. Bijvoorbeeld dat de kring rechthebbenden te
beperkt is. Overigens is de uitbreiding die het kabinet voorstelt dat
ook. Mensen mogen ook zorgen voor hun zieke huisgenoot. Dat is goed
nieuws, met name voor studenten en woongroepbewoners. Maar niet voor het
groeiend aantal alleenstaanden.

Dat het vaderverlof te beperkt is, vindt GroenLinks uiteraard ook. Maar
de oplossing van dat probleem is simpel: voer onze Initiatiefwet
Vaderverlof uit. Daarmee krijgen vaders niet recht op de schamele twee
dagen van nu, maar op twee weken. 

Tot slot vindt het kabinet het bezwaarlijk dat de huidige systematiek
uitnodigt om met nieuwe verlofregelingen te komen. Het kabinet is
blijkbaar bang dat GroenLinks met nog meer nieuwe initiatiefwetten
komen. Nu is het verbeteren van de combinatie van arbeid en zorg een
belangrijke prioriteit voor GroenLinks. Maar wij bepleiten geen nieuwe
verlofregelingen, maar verbeteringen van de bestaande.

Zin in de toekomst!

GroenLinks is een moderne partij die zin heeft in de toekomst. Wij
willen:

Betaald vaderverlof

GroenLinks heeft een initiatiefwet ingediend waarmee het recht op
slechts twee dagen kraamverlof wordt uitgebreid naar twee weken. We
zitten nu in de Europese achterhoede. Het kabinet komt met het
flexibiliseren van het ouderschapsverlof als antwoord. Dit lost niets op
want 

Het ouderschapsverlof blijft slecht betaald (50% van wettelijk
minimumloon) en daarom (kunnen) mannen en mensen met een laag inkomen er
geen gebruik van maken.

Het ouderschapsverlof dient een ander doel, nl. zorgen voor je kind.
Slechts 19% van de vaders neemt ouderschapsverlof op en dan bijna altijd
als het kind al ouder is en voor bv. één dag per week. Vaderverlof is
bedoeld om hechting tussen kersverse spruit en vader te bevorderen. Wij
willen van 2 dagen naar 2 weken kraamverlof. 

Betaald zorgverlof

GroenLinks heeft ook op dit punt een initiatiefwet ingediend. Er zijn
750.000 mensen die werk combineren met mantelzorg. Met onze
initiatiefwet wordt langdurend zorgverlof betaald (50% van WML net als
bij ouderschapsverlof) én wordt er een einde gemaakt aan ongelijkheid
richting alleenstaanden (want ook voor vriend/in) én hoeft iemand niet
per se levensbedreigend ziek te zijn (je mag ook zorgen voor iemand met
bv. dementie).

Toegankelijke kinderopvang

Ouders gaan dit jaar meer betalen voor kinderopvang én, zeker in de
grote steden, de wachtlijsten zijn enorm. Het kabinet heeft 3 miljoen
uitgetrokken om die wachtlijsten weg te werken, maar dat is een druppel
op een gloeiende plaat. GroenLinks pleit voor een wettelijk recht op
kinderopvang. Kinderopvang is een basisvoorziening. Daar komt bij dat de
Nederlandse schooltijden nog zooo vorige eeuws zijn. Nog altijd gaan we
er hier van uit dat kinderen tussen de middag thuis hun bammetjes eten.
Eventueel kunnen ze opgevangen worden door vrijwillige oppasmoeders. We
zijn nog ver af van het GroenLinks ideaal: een school waar kinderen van
8.00 tot 19.00 welkom zijn, leren, spelen, sporten, eten enzovoort. Het
kabinet zet geen stappen om dat ideaal dichter bij te brengen. De
buitenschoolse opvang is voor 95% niet op school. Aan nieuw te bouwen
scholen wordt ook nog niet de eis gesteld dat er opvang mogelijk is. De
ambitie om het aantal brede scholen uit te breiden is minimaal (van 14%
in 2007 naar 17% in 2011).

Stimuleren deeltijdwerk

Zoals gezegd is minder dan de helft van alle vrouwen economisch
zelfstandig. Nederland loopt hiermee ver achter op het Europees
gemiddelde. Om ervoor te zorgen dat het aantal economisch zelfstandige
vrouwen toeneemt, is het nodig om een aantal fiscale maatregelen te
nemen die ervoor zorgen dat deeltijdwerk meer gaat lonen. Onzinnige en
ondoelmatige heffings- en combinatiekortingen kunnen worden geschrapt,
de inkomensafhankelijke arbeidskorting moet juist worden verhoogd.
Vrouwen met een deeltijdbaan houden dan netto meer geld over. 

Daarnaast is het belangrijk dat er meer bekendheid komt onder werkgevers
en werknemers dat er een recht op deeltijdwerk bestaat. Maar misschien
nog wel belangrijker is dat werknemers van dat recht gebruik durven te
maken. Met name mannen zijn bang dat deeltijdwerk hun carrière zal
belemmeren en hen op hoon van hun manager en collega’s komt te staan.
In het verleden heeft GroenLinks daarom – enigszins met een knipoog -
voorgesteld om mannen een assertiviteitscursus aan te bieden.

Recht op thuiswerken

Veel werkzaamheden komen in aanmerking om thuis te doen: vergaderen,
telefoneren, presentaties voorbereiden, lezen, nadenken, schrijven. In
2000 werkte 23% van de werknemers al wel eens thuis. Mensen hebben ook
steeds meer autonomie in hun werk: 73 procent van de werkenden geeft aan
zelf te kunnen beslissen hoe ze hun werk uitvoeren en in welk tempo. Ook
blijkt uit onderzoek dat werkenden gemiddeld 17 uur per week achter de
pc zitten. Met de moderne technologie is het vrij eenvoudig om dat
vanuit huis te doen. 

De belangrijkste redenen om thuis te gaan werken zijn dat telewerkers
zeggen dat ze thuis rustiger (64%) en efficiënter (47%) kunnen werken.
37% van de telewerkers doet dit om reistijd uit te sparen. Time Magazine
meldde dat werknemers gemiddeld elke elf minuten gestoord worden door
het een of ander. In totaal gaat hier gemiddeld per dag 2,1 uur aan
verloren. Uit onderzoek blijkt dan ook dat telewerkers 15 tot 25 procent
productiever zijn.

Er is veel steun voor het uitbreiden van de mogelijkheden om thuis te
werken. Driekwart van de bevolking verwacht een toename van de
mogelijkheden om thuis te werken. 88% van de kantoorwerkers, die naar
eigen zeggen thuis kunnen werken, willen dat ook graag. Slechts één op
de drie kantoorwerkers doet dit ook wel eens.

Ook VNO-NCW is pleitbezorger van telewerken en roept bedrijven actief op
om telewerken te stimuleren. Het leidt, aldus de werkgeversorganisatie,
tot meer tevreden en meer gemotiveerde werknemers, tot een hogere
productiviteit en tot besparing op kantoorkosten.

Uitbreiden zwangerschaps- en bevallingsverlof

Nederlandse vrouwen hebben nu recht op 16 weken verlof. Europees gezien
is dat aan de magere kant. Alleen in Duitsland en België is het minder
(respectievelijk 14 en 15 weken). Daar staat tegenover dat Duitse ouders
recht hebben op 3 jaar ouderschapsverlof. De Europese Commissie heeft
voorgesteld om de Europees verplichte verlofperiode te verlengen naar 18
weken. GroenLinks heeft al eerder aangegeven dat zij hoopt op een snelle
invoering van dit voorstel. 

Deze snelle invoering kan op steun rekenen van werkgevers en werknemers.
Zowel werkgevers (66%) en werknemers (72%) vindt het huidige
zwangerschaps- en bevallingsverlof tekort. Werkgevers verwachten in
meerderheid dat het uitbreiden van het verlof van 16 naar 20 weken leidt
tot een lager ziekteverzuim na het verlof en een hogere
arbeidsproductiviteit. Een kwart denkt dat deze positieve effecten de
kosten van het verlof volledig compenseren of zelfs nog extra voordelen
zal opleveren. Anderen denken dat het effect hoewel positief iets
beperkter zal zijn.

Uitbreiden adoptieverlof

Het adoptieverlof bedraagt slechts maar 4 weken. In vergelijking met
andere Europese landen is dat kort. Het is, met name voor
adoptiekinderen, van groot belang om een goede start met de nieuwe
ouder(s) te maken en het kost extra tijd om een emotionele band op te
bouwen. Gezien het belaste verleden van veel adoptiekinderen is er een
verhoogd risico op hechtingsproblemen. De huidige 4 weken zijn in veel
gevallen niet eens voldoende om het kindje uit het buitenland op te
halen, vanwege de lange procedures aldaar. En ook bij aankomst in
Nederland moeten er nog een groot aantal procedurele zaken worden
afgerond. Aangezien het vaak kinderen betreft die al wat ouder zijn (en
in de nabije toekomst komen alleen nog oudere kinderen voor adoptie in
aanmerking) betekent een verlof van 4 weken dat de kinderen direct na
hun aankomst in Nederland naar het kinderdagverblijf of naar school
zouden moeten gaan. GroenLinks vindt dat adoptiekinderen (en hun
adoptieouders) voldoende tijd moeten krijgen om aan de nieuwe
gezinssituatie te wennen en een goed begin te maken het hechtingsproces.
Wij pleiten daarom voor een uitbreiding van het adoptieverlof van 4 naar
8 weken.

Ineke van Gent

Ondersteund door het E-Team van de GroenLinks Tweede Kamerfractie: Erik
Ackerman, Christel Kohlmann, Rinske Post en Mathilde Streefkerk

Januari 2009, Den Haag

 Arbobalans 2007/2008

 www.nu.nl/economie/1890452/vrijwilligers-nederland-lucratief.html

 Bureau Bartels: Gebruik en betekenis van verlofregelingen, juli 2008.

 Wat je moet doen en laten om gelukkige burgers te krijgen, NRC
Handelsblad, 22 april 2006.

 SCP: Een gelukkige combinatie, uit: Veel geluk in 2007, 2008.

 SCP: Gedeelde tijd. Waarom vrouwen in deeltijd werken, 2008.

 SCP-rapport “De tijd als spiegel”, oktober 2006.

 SCP: Mantelzorg. Over de hulp van mantelzorgers, maart 2003.

 SCP: Informele helper en o zo gelukkig, uit: Veel geluk in 2007, 2008.

 Kamernummer 31071

 Kamernummer 31800

 SCP “Sociaal en Cultureel Rapport 2004”.

 SCP “Sociaal en Cultureel Rapport 2004”.

 SCP-rapport “Verzonken technologie, ICT en de arbeidsmarkt”.

 Brochure VNO-NCW “Telewerken iets voor u?”

 SCP “Sociaal en Cultureel Rapport 2004”.

 GG Magazine (  HYPERLINK "http://www.goedgezien.nl"  www.goedgezien.nl
) naar aanleiding van onderzoek Bbeyond.

 Zie 7.

 Bureau Bartels: Gebruik en betekenis van verlofregelingen, juli 2008.