Preview document (🔗 origineel)

---

Lijst van vragen - totaal

Kamerstuknummer	:	26488-131

Vragen aan	:	Regering

Commissie	:	Defensie



Nr	Vraag	Blz

van	

tot

1	Kan een overzicht in tabelvorm verstrekt worden van alle cijfermatige
informatie uit de brief van 11 februari 2002 betreffende de (eerste)
kandidatenevaluatie (kamerstuk 26488-8) over de Saab Gripen, de Advanced
F-16 en de F-35, bijvoorbeeld over de kale stuksprijs, aanschaf-,
investerings-, exploitatie- en levensduurkosten, met daarnaast de
actualisering van deze cijfers voor dit moment t.a.v. de Saab Gripen
Next Generation (NG), de Advanced F-16 en de F-35, in vergelijkbaar
prijspeil?	0	 

2	In hoeverre is in deze kandidatenvergelijking rekening gehouden met de
reeds beschikbare aanwijzingen en bestaande onzekerheid over de
beleidsintenties van de nieuw aangetreden Obama-administratie in de
Verenigde Staten (VS), ten aanzien van mogelijke uitstel, verdere
spreiding en mogelijke vermindering van de te bestellen aantal F-35
toestellen?	0	 

3	Welke kosten voor de introductie en exploitatie van de F-35 zijn niet
of in geringe mate afhankelijk van het aantal aan te schaffen toestellen
van dit type? Wordt aanvaardbaar geacht dat het totaal aantal aan te
schaffen F-35 toestellen uiteindelijk bepaald gaat worden als de
uitkomst van het nu vastgestelde budget daarvoor en de (nu nog totaal
onbekende) levensduurprijs per stuk? Waar wordt nu vanuit het
ambitieniveau (de gewenste operationele inzetbaarheid) en het
beschikbare budget de ondergrens gelegd voor het aantal gewenste
jachtvliegtuigen van Nederland voor de jaren na 2020? Wat is uw input
ter zake in de nu lopende Verkenningen?	0	 

4	Kan met een toelichting aangegeven worden welke concrete, cijfermatige
informatie over de vergelijking tussen de Saab Gripen NG en de F-35 in
het artikel in het Reformatorisch Dagblad van 17 december 2008 “Kiezen
uit ja, waaruit?” niet kan worden onderschreven?

Kan daarbij tevens aangegeven worden wat de correcte, actuele,
cijfermatige informatie over de betreffende eigenschappen dan wel zou
moeten zijn?	0	 

5	Kan alsnog een concrete, feitelijke, cijfermatige invulling gegeven
worden, in de vorm van een tabel, van alle “subjectieve”
kwalificaties in deze brief over de relevante eigenschappen/kenmerken
van de beoordeelde drie kandidaten, zoals:

a. Geluidshinder bij start, overvliegen (div. hoogtes.),
laagvliegoefeningen en landing;

b. Kale stukprijs;

c. Levensduurkosten, onderverdeeld naar investerings- en
exploitatiekosten?

Kan in het geval van het niet openbaar mogen maken van bepaalde
gegevens, op grond van de door de fabrikant verzochte commerciële
vertrouwelijkheid en/of militair technische geheimhouding, dit per
eigenschap en betreffende kandidaat/fabrikant expliciet vermeld en
toegelicht worden?	0	 

6	Van welke behoeftestelling is bij deze geactualiseerde
kandidatenvergelijking vooralsnog uitgegaan en waarop is die gebaseerd?
0	 

7	Met welk geactualiseerd beslag op het defensiebudget voor de komende
decennia ten behoeve van de aanschaf en gebruik van de opvolger van de
F-16 wordt nu rekening gehouden bij de lopende Defensie Verkenningen?
Hoe verhoudt dit geactualiseerde beslag zich tot de bedragen die
daarover tot nu toe aan de Kamer zijn gemeld? Kan deze informatie in
tabelvorm gerangschikt naar toekomstige begrotingsjaren en naar datum
waarop de informatie eerder verschaft is, gegeven worden?	0	 

8	Waarom wordt de uitspraak van Lockheed Martin, dat hoe meer
vliegtuigen men koopt hoe lager de prijs per vliegtuig, aangenomen als
een feit? Hoe is het dan mogelijk dat de Gripen C/D goedkoper is dan de
late generatie F-16, terwijl er van de Gripen C/D slechts een kleine 200
zijn geproduceerd en van de F-16 meer dan 4000? 	0	 

9	Waarom is bij de kandidatenvergelijking niet naar een vaste prijs en
een bindend tijdschema voor productie en levering gevraagd? Kan of wil
Lockheed Martin inzake de Advanced F-16 en F-35 hieraan niet voldoen?

Was dit voor de Saab Gripen NG wel mogelijk en is Saab hiertoe ook
bereid? 	0	 

10	Is het gebruikelijk dat Defensie om niet bindende prijs- en
tijdsafspraken vraagt waardoor het project vervanging F-16 nu aan
onzekerheden en onnodige risico´s wordt onderworpen? Was Lockheed
Martin tot (meer) bindende antwoorden bereid dan men heeft gegeven? Is
hier naar gevraagd? Was en is Saab bereid zowel een prijsgarantie, als
een levertijdgarantie, als een garantie over de omvang van tegenorders
(100 procent) af te geven?	0	 

11	Hoe kan nu nog worden gesteld dat de F-35 in de
kandidatenvergelijking van 2001-2002 het beste vliegtuig voor de beste
prijs was, als de prijs van de F-35 tot op heden onbekend is?	0	 

12	Kan de stelling dat een beantwoordingtermijn van drie maanden kan
worden beschouwd als ‘ruim’ worden onderbouwd met een overzicht van
beantwoordingtermijnen die werden gehanteerd in andere landen bij
soortgelijke procedures? Zo nee, waarop wordt deze stelling dan wel
gebaseerd? Is zes maanden de internationale norm bij dit soort
procedures? Kunt u uw opmerking dat drie maanden antwoordtijd ruim
voldoende is motiveren, mede in het licht dat deze korte periode in het
RAND-rapport ook wordt bekritiseerd?	0	 

13	Kunt u uw stelling dat gedurende de evaluatie verschillende bezoeken
zijn gebracht aan beide fabrikanten nader toelichten? Kan daarbij een
overzicht worden gegeven waarin gespecificeerd wordt hoe vaak, met welke
delegatiegrootte, voor welke duur en met welk doel er tijdens het
evaluatieproces een bezoek werd gebracht aan de verschillende
fabrikanten? 	0	 

14	Hoe moet de mededeling uit de audits worden beoordeeld, dat deze zich
louter richten op de gevolgde procedure, en niet op de inhoud van de
gegevens? Betekent dit dat geen uitspraak kon worden gedaan over de
juistheid, de precisie en de vergelijkbaarheid van de gegevens? Hoe kan
hierover dan anderszins op controleerbare wijze wel een uitspraak worden
gedaan, nu de Algemene Rekenkamer geen onderzoek zal doen, en nu de
Kamer uitsluitend vertrouwelijk van deze gegevens kennis heeft kunnen
nemen maar deze kennis niet mag gebruiken in het debat? 

Is aan Lockheed Martin, resp. aan Saab gevraagd of er bezwaar bestaat
tegen het al dan niet gedeeltelijk vrijgeven van de ingeleverde
antwoorden, voor zover daarvoor geen juridische belemmeringen zijn? Wat
was daarop hun antwoord? 

Welke gegevens, waarvan de betreffende fabrikant geen bezwaar gemaakt
heeft tegen openbaarmaking, zijn desalniettemin niet in de openbare
stukken terecht gekomen?Kunnen eventuele lacunes in de openbare stukken
op deze grond alsnog opgevuld worden?	0	 

15	Zijn de auditdiensten van Defensie en Economische Zaken in staat
geweest de vragenlijsten zoals die in 2008 naar de fabrikanten van de
kandidaten zijn verstuurd (de ‘requests for information’) te
vergelijken met de vragenlijsten zoals die in 1999 zijn verstuurd? Zo
nee, waarom niet? Zo ja, wat was het oordeel van de auditdiensten voor
wat betreft de eventuele veranderingen in deze vragenlijsten? Kan
daarbij specifiek worden ingegaan op wat een eventueel verschil in de
vragenlijsten zou betekenen voor de mate van vooringenomenheid?	0	 

16	Hebben de auditdiensten alle kennis waarover zij als gespecialiseerde
organisatie beschikken op het terrein van het betreffende project mogen
gebruiken? Zo nee, op welke manier werden er restricties gelegd op wat
zij wel en niet mochten gebruiken?	0	 

17	Kan een analyse worden gegeven van de voor- en nadelen van een
stealth-eigenschap ten opzichte van andere middelen met hetzelfde doel,
zoals in ieder geval ‘electronic jamming’, ‘anti-radarraketten’
en ‘towed radar decoys’? Kan bij deze analyse in ieder geval worden
ingegaan op het groeipotentieel van toestellen met / zonder stealth, de
reeds bestaande technieken om toestellen met stealth en/of alternatieven
hiervoor alsnog te detecteren en de maximale wapenlast van toestellen
met / zonder stealth-eigenschap? Zo nee, waarom niet?	0	 

18	Kan in tabelvorm een overzicht worden gegeven waarin per jaar, vanaf
2002 tot en met het jaar van de geplande afronding van de testfase,
wordt weergegeven wat het aanvankelijk geplande aantal testvluchten voor
dat jaar was ten opzichte van het daadwerkelijke aantal uitgevoerde
testvluchten? Kan hierbij tevens een inschatting worden gemaakt van de
mogelijke risico’s van verdere vertragingen, de huidige geplande
leveringsdata en de extra kosten die deze mogelijk met zich mee gaan
brengen?	0	 

19	Hoe beoordeelt u de oproep van het Amerikaanse Congres aan President
Obama om meer F-22 Raptors te kopen omdat de F-35 niet in staat is om te
voorzien in voldoende luchtverdedigingcapaciteit in het licht van uw
conclusie dat de F-35 als beste toestel op dit gebied uit de Nederlandse
kandidatenvergelijking is gekomen?	0	 

20	Wat is de reden dat er nog steeds wordt uitgegaan van 85 toestellen
ter vervanging van de F-16? Wanneer zal dit indicatieve getal
geconcretiseerd worden?	0	 

21	Waarom bent u in uw brief niet ingegaan op de opsomming aan
beperkingen vermeld in het rapport van RAND die zij ondervonden bij de
beoordelingen van de kandidatenvergelijkingen? Kunt u ingaan op alle
zeven geconstateerde beperkingen?

Wat is uw oordeel over de constatering van RAND dat er significante
onduidelijkheid was over gegevens? Wat is uw oordeel over de
constatering van RAND dat hen weinig tijd gegund was voor hun
beoordeling van het proces?	0	 

22	Welke onzekerheden zijn er ontstaan door verschuivingen in de VS?	0	 

23	Hoeveel F-35 toestellen zijn er nu in de VS en daarbuiten definitief
besteld en wat zijn de prognoses voor het totaal aantal te produceren
toestellen?	0	 

24	Waarom is de methodiek van vergelijking pas vastgesteld nadat een
deel van de antwoorden op de questionnaire al gegeven waren?	0	 

25	Wat is het maximum aantal vlieguren per kandidaat?	0	 

26	Hoeveel heeft het onderzoek van RAND gekost?	0	 

27	Is het juist dat er een nieuwe vertraging in het aantal testvluchten
in de VS met de F-35 is opgetreden? Wat betekent dit voor het moment van
aanvang van de Initiële Operationele Test &Evaluatie (IOT&E)  fase?
Hoeveel vertraging is er opgelopen? Hoeveel succesvolle testvluchten
zijn er tot nu toe geweest?	0	 

28	Kent u het Noorse onderzoek van Forsvarsbygg Utvikling, Stab waaruit
blijkt dat indien de F-35 op de luchtmachtbasis Bodø gestationeerd zou
worden, er een aanzienlijke hoeveelheid huizen gesloopt zou moeten
worden? Wat is uw oordeel over dit rapport? 	0	 

29	Bent u bereid het Noorse onderzoek van Forsvarsbygg Utvikling, Stab
aan het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) voor te leggen
om dit mee te nemen bij de beoordelingen van de geluidsproductie van de
drie kandidaten? Zo nee, waarom niet?	0	 

30	Kunt u aangeven hoeveel en welke onderzoeken er in de VS al gedaan
zijn naar de geluidsproductie van de F-35? Kunt u er voor zorgen dat de
Kamer afschriften krijgt van deze onderzoeken?	0	 

31	Kunt u per scenario aangeven welke van de drie kandidaten het beste
scoorde, welke tweede en welke laatste was? Hoe meet men het verschil en
hoe wordt dit uitgedrukt? 	0	 

32	Is de F-35 goedkoper per vlieguur dan de huidige F-16? Zo nee, wat is
het verwachte verschil? Is de Gripen NG goedkoper per vlieguur dan de
huidige F-16? Zo nee, wat is het verwachte verschil? Is de Advanced F-16
goedkoper per vlieguur dan de huidige F-16? Zo nee, wat is het verwachte
verschil?	0	 

33	Sluit u uit dat Lockheed Martin de langere termijn informatie over de
Advanced F-16 niet heeft opgestuurd om op die wijze de F-35 meer gewicht
te geven in de kandidatenvergelijking? Zo ja, hoe kunt u dit uitsluiten?
0	 

34	Waarom is voor de F-35 wel met latere en voorgaande blocks rekening
gehouden en wordt de mogelijkheid van verdere ontwikkelde varianten van
de andere kandidaten niet genoemd? Is dit onderzocht, en zo ja, wat zijn
de resultaten?	0	 

35	Kunt u aangeven wat bekend is over de contracten voor Noorwegen,
Israël, Australië en de VS voor de F-35? Bent u bereid om deze
informatie in detail op te vragen en aan de Kamer voor te leggen? Zo
nee, waarom niet? Wat is de stuksprijs die deze vier landen zullen
betalen?	0	 

36	Welke onzekerheidsmarge is er voor de levertijd van de Gripen NG?
Welke onzekerheidsmarge is er voor de levertijd van de F-35? Welke
onzekerheidsmarge is er voor de levertijd van de Advanced F-16?	0	 

37	Wat is er bekend over de stealth-mogelijkheden van de F-35? Hoe zou
de kandidatenvergelijking uitvallen als deze stealth-eigenschappen niet
daadwerkelijk goed uitpakken?	0	 

38	Waarom is er bij de kandidatenvergelijking alleen gekeken naar de
risico's op drie onderdelen (quality, life cycle costs en timeline
delivery) en niet naar andere risico's? Kunt u een uitputtende opsomming
geven van overige bekende of niet uit te sluiten risico's per kandidaat,
en zo nee waarom niet?	0	 

39	Waren de deskundigen op elk punt unaniem bij de beoordeling van de
kandidaten? Zo nee, op welke punten waren ze dat niet?	0	 

40	Is er bij de kandidatenvergelijking rekening gehouden met de
verkenningen, en zo nee, waarom niet?	0	 

41	Is er bij de drie kandidaten gekeken of zij de mogelijkheid hebben om
nucleaire wapens te dragen? Is dit een factor geweest bij het
uiteindelijke besluit voor F-35 testtoestellen te kiezen?	0	 

42	Kunt u uitleggen hoe uiteindelijk de gewichten zijn toegekend aan de
verschillende scores per scenario?  Is dit niet uiteindelijk een
politieke keuze? Hoe kunt u de objectiviteit van deze gewichten
garanderen?	0	 

43	Kunt u toelichten welke methodes er zijn toegepast bij het zoeken
naar onzekerheden bij de berekeningen? Is daarbij ook de Crystal Ball
methode toegepast? Welke andere landen gebruiken deze methodiek?	0	 

44	Wat is de betekenis van het label 'intern beraad' op een aantal
vertrouwelijke rapporten? Sluit intern beraad openbaring per definitie
uit?	0	 

45	Wanneer kan de Kamer het D-document, behorende bij de D-fase van de
Defensie Materieelkeuze Proces (DMP), van het project Vervanging F-16,
met daarin o.a. de geactualiseerde behoeftestelling en het verwachte
beslag op het toekomstige defensiebudget, tegemoet zien? Kan de Kamer
hier tijdig (vóór 1 maart a.s.) over beschikken om te betrekken bij
haar oordeel over de wenselijkheid over te gaan tot aanschaf van een
eerste F-35 testvliegtuig?	1	 

46	Moet deze actualisering van de kandidatenvergelijking tevens gezien
worden als de volledige uitvoering van de “vergelijking van de prijs,
kwaliteit en levertijd van de F-35 en mogelijke andere toestellen”
zoals in het vigerende coalitieakkoord is vastgelegd?	1	 

47	Welke feitelijke ontwikkelingen sinds het voorjaar van 2008 in de
betreffende landen die met de F-16 vliegen, moeten alsnog beschouwd
worden als een ondersteuning van de stelling dat de Super Hornet van
Boeing een feitelijke en reële optie is voor de opvolging van de F-16?
1	 

48	Kunt u de Kamer een exacte tijdslijn geven waarin aangegeven staat
wanneer welke besluitvorming ten laatste genomen moet worden over de
vervanging van de huidige F-16 en wanneer de verschillende fases moeten
beginnen en eindigen, wanneer de eerste toestellen en de rest besteld
moeten worden en geleverd moeten worden etc., kortom, een inzichtelijk
totaaloverzicht? Zo nee, waarom niet?  	1	 

49	Wat is thans bekend over de opstelling van de nieuwe regering in de
VS m.b.t. het F-35-dossier? Moet de verwijzing door president Obama naar
het veiligstellen door de VS van haar "ongeëvenaarde airpower
capaciteit om elke conventionele vijand te ontmoedigen en te verslaan en
snel te reageren op brandhaarden in de wereld, en ondersteuning te
bieden aan grondtroepen" worden gezien als een indicatie dat de VS
voluit door zullen gaan met het F-35-programma?  	1	 

50	Wat is de bijdrage van de Nederlandse overheid geweest om te
voorkomen dat de medefinancieringsovereenkomst de concurrentiepositie
van de Nederlandse bedrijven verzwakt? Hoe wordt in dat verband thans
geoordeeld over de ontwikkeling van de werkgelegenheid in relatie tot
het F-35 dossier?                                                       
                                       Zal Nederland, in het kader van
de goede relatie met de VS, het veelvuldig inzetten van Nederlandse
eenheden bij operaties waarin ook de VS actief zijn en het nu kennelijk
gaan afnemen van een nieuw Amerikaans  jachtvliegtuig, nu ook van de VS
eisen dat er een transparante prijs voor de F-35 wordt berekend en dat
de Nederlandse industrie voldoende wordt ingeschakeld? 

Hoe wordt thans geoordeeld over het te verwachten multipliereffect,
samenhangend met de besteding van belastinggeld aan defensiematerieel?
Is er een probleem wanneer niet een groot gedeelte als omzet in
productiewerk terugvloeit naar Nederland?  	1	 

51	Kan er een structuur worden opgezet waarbij het wisselkoersrisico
voortkomend uit op termijn te betalen dollars en op termijn te ontvangen
dollars tegen minimale overall kosten wordt vereffend, en zodoende de
concurrentiepositie van de Nederlandse industrie wordt versterkt?



52	Zou het beleid van de Nederlandse overheid waarbij kennelijk (bijv.
door Economische Zaken) geen al te grote inspanningen worden verricht om
compensatieorders te verwerven, niet moeten worden heroverwogen, mede in
het licht dat de markt voor defensiematerieel tussen Nederland en de
Verenigde Staten nooit een open karakter zal krijgen en dat op een
enkele uitzondering na de aankoop door de VS van in Nederland
geproduceerde defensiesystemen niet te verwachten is?



53	In hoeverre wordt volgens RAND met de nu uitgevoerde
kandidatenvergelijking en de openbare presentatie van de resultaten
tegemoet gekomen aan het dictum van de aangenomen motie (kamerstuk
26488, nr. 87) luidende: “verzoekt de regering tevens, de actuele
vergelijking tussen de kandidaten voor de opvolging van de F-16 zo op te
zetten dat het onafhankelijke en transparante karakter daarvan
gewaarborgd wordt en alle relevante opties, zoals deze overwogen worden
door de landen die hun F-16 willen vervangen, hierbij worden
betrokken”?	1	2

54	Beschouwt RAND de wijze waarop het door u in staat is gesteld deze
kandidatenvergelijking te monitoren, zelf als een adequate en correcte
invulling van de motie (kamerstuk 26488, nr. 87) met het dictum
"verzoekt de regering tevens de actuele vergelijking tussen de
kandidaten voor de opvolging van de F-16 zo op te zetten dat het
onafhankelijke en transparante karakter daarvan gewaarborgd wordt en
alle relevante opties, zoals deze overwogen worden door de landen die
hun F-16 willen vervangen, hierbij worden betrokken."? Zo nee, in welke
opzichten niet?	1	2

55	Beschouwt RAND de wijze waarop alle onderliggende, vertrouwelijke
rapporten, het eigen rapport en het rapport van de auditdiensten zijn
samengevat en weergegeven in deze brief van de staatssecretaris van
Defensie van 18 december 2008 als correct, objectief, optimaal
feitelijk, voldoende informatief en adequaat? Zo nee, in welke opzichten
niet?	1	2

56	Heeft RAND mede op grond van de eigen kennis en ervaring, behalve
over de uitvoering, ook een oordeel mogen geven over de door u
gehanteerde werkwijze en procedures van deze kandidatenvergelijking? Zo
ja, wat is dat oordeel? Zo nee, kan RAND alsnog om dat oordeel gevraagd
worden?	1	2

57	Heeft RAND op grond van de eigen kennis en ervaring ook mogen
beoordelen of de door de fabrikanten aangereikte antwoorden en gegevens,
als betrouwbaar kunnen worden aangemerkt? Zo ja, hoe luiden de
betreffende oordelen daarover?	1	2

58	Kan toegelicht worden, daar waar RAND de methodiek van de
kandidatenevaluatie binnen de gestelde kaders voldoende noemt, wat die
“gestelde kaders” precies inhouden? Mag uit de kwalificatie
“voldoende” ook geconcludeerd worden dat RAND dus niet enthousiast
en vol lof is over de gehanteerde “methodiek”?	1	2

59	Kunnen, gelet op het feit dat het RAND-rapport is opgesteld door Matt
Bassford, Maarten van de Voort, Robert Jan de Boer, Kristin Weed en Hans
Pung, en de totstandkoming daarvan gedeeltelijk is uitbesteed aan het
bedrijf Stratelligence, de volgende vragen a t/m g ieder afzonderlijk en
met een toelichting beantwoord worden?

a.	Is het feit dat Robert Jan de Boer een voormalig werknemer van Stork
is en nu onderdeel uitmaakt van het RAND-team geen complicerende factor?
(zie bijlage 1 en 3)

b.	Bestaat er een relatie tussen Kristin Weed en Fort Worth, de
thuisbasis van Lockheed Martin? (zie bijlage 1 en 3)

c.	Trekt het feit dat RAND zijn topwetenschapper John Stillion heeft
ontslagen nadat hij zich negatief had uitgelaten over de air-to-air
capaciteiten van de F-35, de onafhankelijkheid van het RAND rapport niet
in twijfel?

d.	Heeft het feit dat Hans Pung, die de Europese onderzoeksafdeling voor
defensie en veiligheid van RAND leidt, een voormalige Amerikaanse
officier is, die uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar de F-35, invloed
op de neutraliteit van deze onderzoeker?

e.	Wat zegt het feit, dat een van de opstellers van het rapport, Matt
Bassford, vroeger werkte op de acquisitie afdeling van het Britse
ministerie die nu betrokken is bij het JSF programma over de
objectiviteit van deze mede-auteur?

f.	Zijn ook de medewerkers van Stratelligence op een of andere wijze
direct of indirect verbonden (geweest) aan het ministerie van Defensie,
de Luchtmacht, of de Nederlandse defensie-industrie? Zo ja, waaruit
bestaat of bestond die verbintenis?

g.	Kunt u garanderen dat vertrouwelijke informatie van Saab en geheime
militaire informatie van de Zweedse regering niet in handen is gekomen
of zal komen van mensen/organisaties die niet onder de
verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid vallen?	1	2

60	Stelt RAND terecht dat de data om tot een vergelijking met de
life-span kosten te komen niet voldoende zijn? 

Klopt het dat de life-span kosten van de Gripen NG door Saab wel
degelijk zeer gedetailleerd gedocumenteerd zijn?

Betekent dit dat de onderzekerheden dus bij de F-35 en Advanced F-16
liggen en dat daardoor een goede vergelijking niet mogelijk was? 

Waarom stelt de u desondanks dat de F-35 het best scoort op de life-span
kosten? 

Waar baseert u zich hierbij op? 

Is door RAND en/of de auditdiensten afgezien van een substantiële
vergelijking, indien door één van de beide vliegtuigbouwers kennelijk
onvoldoende informatie is verstrekt? 

Is in die gevallen voor de kleinste, of de grootste gemene deler
gekozen?	1	2

61	Kan alsnog alle feitelijke informatie uit de zes vertrouwelijke
deelrapporten die niet direct valt onder de voorwaarde van de
betreffende, verantwoordelijke fabrikant als zijnde volledig
“commercieel of strategisch vertrouwelijk” te behandelen, openbaar
gemaakt worden?	2	 

62	Kan specifieker worden ingegaan op de stelling van de auditdiensten
dat de uitkomsten van het proces van de levensduurkostenanalyse
(‘prijs’) onvoldoende onderscheidend zijn om tot een rangorde te
komen als gevolg van de inherente onzekerheden in de gehanteerde data?
Hoe en door wie zijn deze criteria gedefinieerd?	2	 

63	Hoe is het criterium ‘prijs’ gedefinieerd? Betreft het hier de
fly-away costs, of is er ook gekeken naar de kosten per vlieguur? Welk
criterium geeft uiteindelijk de doorslag?	2	 

64	Van welke leverancier werden onzekere, indicatieve, data ontvangen?
Hoe is hier vervolgens in het vergelijkingsproces mee omgesprongen?	2	 

65	Kan gegarandeerd worden dat er alles aan is gedaan om zoveel mogelijk
onzekerheden in de door de leveranciers aangeleverde data weg te werken?
Zo ja, welke procedures zijn hierbij gevolgd en tot welke resultaten
heeft dit geleid?	2	 

66	Werden ten tijde van de aanschaf van de F-104, de F-5 en de F-16 de
deelrapporten over de kandidatenvergelijking ook in hun geheel als, om
wat voor reden dan ook, vertrouwelijk bestempeld en derhalve alleen ter
inzage aan de Kamer aangeboden? Zo nee, waarom gebeurt dat nu wel?	2	 

67	Hoe kunt u verklaren dat deze brief minder openbare informatie bevat
dan de brief van 8 februari 2002 (Kamerstuk 26 488, nr. 8)?	2	 

68	Hoe verhoudt zich de gehanteerde mate van classificatie tot de
uitvoering van motie Eijsink (kamerstuk 26 488, nr. 84), waarin wordt
opgeroepen het transparante karakter van de actualisering van de
kandidatenvergelijking te waarborgen?	2	 

69	Kunt u specificeren door welke fabrikant(en) is verzocht om in deze
openbare brief naar de Kamer geen commercieel vertrouwelijke informatie
op te nemen? Werd hierin onderscheid gemaakt tussen informatie die wel,
en informatie die niet, een commercieel vertrouwelijk karakter draagt?
Kunt u een afschrift van dit/deze verzoek(en) aan de Kamer doen
toekomen? Zo nee, waarom niet?	2	 

70	Op basis van welke informatie, dan wel ervaring uit het verleden,
beschouwt u de informatie die vanuit Lockheed Martin wordt gegeven
betreffende het geluid van de motoren van de door deze producent
gefabriceerde toestellen, als betrouwbaar?	2	 

71	Waarom zijn de meetgegevens van Lockheed Martin inzake het geluid dat
de F-35 naar verwachting zal produceren nog niet openbaar beschikbaar,
zoals wel is beloofd aan het Amerikaanse Congres?	2	 

72	Kunt u de Kamer een uitputtende lijst sturen van alle
taken/opdrachten, zowel internationaal als nationaal, die het NLR
vervult of heeft vervuld bij de (internationale) verwerving van de F-35?
Zo nee, waarom niet?	2	 

73	Hoe beoordeelt u de onafhankelijkheid van geluidsmetingen van het
NLR, gezien hun verdere betrokkenheid bij het project vervanging F-16?	2
 

74	Beschouwt u een geluidsmeting afgenomen bij een prototype van een
bepaald toestel als volwaardige meting ten opzichte van metingen
afgenomen bij reeds geproduceerde toestellen?	2	 

75	Kunt u de resultaten van de eerdere metingen van de geluidsbelasting
van het prototype van de F-35 aan de Kamer doen toekomen, inclusief de
meetwijze, plaats van meting en data?	2	 

76	Hoe kan voldoende opleiding van vliegers en gereedheid van de F-35
worden gegarandeerd wanneer er door geluidsnormen minder oefenvluchten
zullen worden gemaakt?	2	 

77	Is RAND in staat geweest de vragenlijsten zoals die in 2008 naar de
fabrikanten van de kandidaten zijn verstuurd (de ‘requests for
information’) te vergelijken met de vragenlijsten zoals die in 1999
zijn verstuurd? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat was het oordeel van RAND
voor wat betreft de eventuele veranderingen in deze vragenlijsten? Kan
daarbij specifiek worden ingegaan op wat een eventueel verschil in de
vragenlijsten zou betekenen voor de mate van vooringenomenheid?	2	 

78	Heeft RAND alle kennis die zij als gespecialiseerde organisatie
beschikken op het terrein van het betreffende project mogen gebruiken?
Zo nee, op welke manier werden er restricties gelegd op hetgeen zij wel
en niet mochten gebruiken?	2	 

79	Waarom verwijst RAND op pagina 23 van haar rapport naar een brief
over de ambities van de Nederlandse krijgsmacht die dateert uit een
vorige kabinetsperiode, en niet naar ‘Wereldwijd dienstbaar’, waarin
deze ambities voor de huidige kabinetsperiode zijn vastgesteld?	2	 

80	Waarom stelt RAND op pagina 2 van haar rapport dat sinds 2002 het
Project Vervanging F-16 de D-fase is ingegaan, terwijl het hier slechts
de aanschaf van testtoestellen betreft?	2	 

81	Vanaf welke datum dateren de documenten die RAND ter beschikking
stonden om hun opdracht uit te voeren?	2	 

82	Kan RAND garanderen dat, ondanks het feit dat zij bepaalde documenten
niet in konden zien, om welke reden dan ook, zij voldoende informatie
hebben gekregen om hun opdracht volledig uit te kunnen voeren?	2	 

83	Kan nader worden ingegaan, waarbij in ieder geval de middelen en
methoden toegelicht en gespecificeerd worden, op de gecreëerde
‘firewall’ binnen het team belast met het uitvoeren van de
actualisering van de kandidatenvergelijking, waarnaar RAND in haar
rapport op pagina 21 naar verwijst?	2	 

84	Waarom stelt u dat RAND in haar rapport concludeert dat de
kandidatenvergelijking transparant en objectief is uitgevoerd, terwijl
RAND zelf op pagina 38 van haar rapport aangeeft dat er imperfecties
waren voor wat betreft de transparantie van het proces van de
kandidatenvergelijking? In welke mate acht u de mate van transparantie
zoals die door uzelf is verwoord strijdig met de door RAND
geconcludeerde mate van transparantie?	2	 

85	Waarom stelt RAND op pagina 7 van haar rapport dat de redenen waarom
Dassault en Eurofighter niet mee wilden doen aan de actualisering van de
kandidatenvergelijking buiten de ‘scope’ van hun studie vallen,
terwijl de door de fabrikanten geformuleerde redenen nu juist iets
zeggen over de objectiviteit en vooringenomenheid van de uitgevoerde
kandidatenvergelijking?	2	 

86	Hoe verhoudt zich de constatering die RAND op pagina 9 van haar
rapport stelt, zijnde dat het team belast met de uitvoering van de
kandidatenvergelijking beperkt werd in hun tijd, mede omdat er haast
moest worden gemaakt in verband met de deadline voor het besluit omtrent
de aanschaf van twee testtoestellen van de F-35, zich tot uw stelling
dat er voor het invullen van de ‘request for information’ ruim
voldoende tijd ter beschikking werd gesteld? En wat zegt het feit dat er
haast moest worden gemaakt om F-35 testtoestellen te kunnen bestellen
volgens RAND over de objectiviteit en vooringenomenheid van het proces?
2	 

87	Kunt u aangeven welke gegevens in uw brief over de
kandidatenvergelijking “hard” en/of “zeker” zijn?	2	 

88	Wat gaat u doen om er voor te zorgen dat er helderheid komt over de
uitkomsten van het proces van de levensduurkostenanalyse? Vindt u het
acceptabel dat er zoveel onzekerheden in de gehanteerde data zijn dat er
niet eens een rangorde opgesteld kan worden? Kunt u aangeven wat naar
schatting de levensduurkosten per kandidaat zijn?	2	 

89	Kunt u aangeven wanneer het onderzoek naar de geluidsproductie van de
drie resterende kandidaten afgerond zal zijn? Wanneer zal het aan de
Kamer gezonden worden?	2	 

90	Kunt u aangeven waarom alle zes deelrapporten vertrouwelijk aan de
Kamer zijn gezonden terwijl in ieder geval 2 van deze rapporten helemaal
niet het stempel “stg geheim” of “stg vertrouwelijk” dragen?
Bent u bereid deze rapporten alsnog openbaar te maken? Zo nee, waarom
niet?	2	 

91	Zullen er, om binnen de wettelijk vastgestelde geluidszones te
blijven, mogelijkerwijze minder gevechtsvliegtuigen moeten worden
aangeschaft?	2	 

92	In hoeverre is er getracht deze inherente onzekerheden op te
helderen? 	2	 

93	Is er aan de producenten gevraagd deze onzekerheden weg te nemen, en
zo nee waarom niet?	2	 

94	In hoeverre wordt er onafhankelijk onderzoek gedaan naar de
geluidsproductie van de drie kandidaten? Wordt er data ingewonnen door
onafhankelijke deskundigen of zullen de berekeningen slechts op basis
van de door de producent aangeleverde data worden uitgevoerd?	2	 

95	Waarom is er anders dan in 2001 nu voor zes scenario’s gekozen?
Maakt dit een eerlijke vergelijking t.o.v. 2001 niet onmogelijk? 	2	 

96	Kan bevestigd worden dat 133 decibel geluidshinder boven de pijngrens
ligt?	2	3

97	Op welke punten schiet het Eglin-geluidsrapport in uw ogen tekort?
Waarom hebt u geen vertrouwen in die cijfers, zoals tijdens de
CDA-bijeenkomst in Leeuwarden op maandag 19 januari jl. werd gesteld? 

In welk opzicht verschillen de cijfers die u op 1 februari verwacht?
Waarom hebt u daarin wel vertrouwen? Wie levert die cijfers aan? 

Hoe lang zal het duren voordat de verwachte 500 Gigabyte aan informatie
is verwerkt door het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium? Hoe
transparant en controleerbaar is de uitkomst daarvan voor de Kamer,
resp. voor de vele verontruste inwoners van Friesland en Noord-Brabant? 

Had, omdat het hier om geluidsoverlast gaat hetgeen met name een milieu-
en overlastnorm betreft, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu (RIVM) niet beter als onafhankelijk en deskundig instituut in
deze kunnen worden ingeschakeld om de resultaten op basis van de
aspecten milieu en gezondheid te valideren? Wilt u het RIVM alsnog
hiervoor inschakelen?

Hoe kan bij de nu gevolgde procedure een valide vergelijking met cijfers
over de Gripen NG worden gerealiseerd? 	2	3

98	Kunt u bevestigen dat de F-35 testvliegtuigen nimmer op Nederlandse
bodem zullen landen maar in Amerika blijven, zodat geluidsmetingen (en
andere evaluaties) nimmer hier en gecontroleerd door onafhankelijke
Nederlandse deskundigen kunnen worden gedaan? 	2	3

99	Betekent het feit dat er in de geluidscontouren nog een geluidsruimte
van 40 tot 52 procent is (zoals op maandag 19 januari op de
CDA-bijeenkomst in Leeuwarden werd gesteld) dat er nog 40 tot 52 procent
meer vluchten kunnen plaatsvinden vanuit Leeuwarden? 

Ten opzichte van welk vergelijkingsjaar is deze ruimte vastgesteld? 

Is het waar dat in dat jaar de aanwezigheid van F-16’s in Leeuwarden
aanzienlijk beneden het gemiddelde lag, aangezien een deel van de
F-16’s in het buitenland, resp. in Afghanistan was? Rekent u zich hier
niet ‘rijk’, omdat ten opzichte van een gemiddeld jaar er geen of
veel minder extra geluidsruimte beschikbaar is? 	2	3

100	Wanneer kan een bindende uitspraak worden gedaan over de vraag of
voor het voldoen aan de geluidscontouren wel of niet extra huizen moeten
worden afgebroken? 	2	3

101	Hoe verhoudt zich het hogere geluidsniveau van de F-35 tot de
(anders luidende) geluidsnormen die worden gebaseerd op de
Natuurbeschermingswet en de richtlijn Natura 2000? Is daar al onderzoek
naar gedaan? Kan ook hier het RIVM een uitspraak doen? 

Welke consequenties zal het hogere geluidsniveau van de F-35 in dit
opzicht hebben voor het aantal laagvliegbewegingen bij oefeningen boven
de Waddenzee, de Vliehors en elders boven Nederlands grond gebied,
vergeleken bij de huidige situatie?	2	3

102	Hoe zit het in ditzelfde kader met de fijnstofrichtlijn, aangezien
de F-35 ook aanzienlijk meer brandstof verbruikt dan de huidige F-16? Is
hiernaar al onderzoek gedaan? 

Bent u bereid het RIVM om een oordeel te vragen, zodat eventuele
problemen bekend zijn voordat over de aanschaf een definitief besluit
moet worden genomen?	2	3

103	Hebt u tijdens de recente CDA-bijeenkomst in Leeuwarden de vraag
opgeworpen of de bevolking daar ‘soms liever heeft dat de vliegbasis
wordt gesloten?’. 

Hebt u voorts gewezen op de mogelijkheid dat u met een beroep op het
algemeen belang tot aanpassing van geluidscontouren zou kunnen komen?
Wat betekent uw uitspraak dat dit niet zal gebeuren op basis van ‘het
enkele feit’ dat de F-16 door de F-35 wordt vervangen? Welke andere
feiten zouden daarbij een rol kunnen spelen?	2	3

104	Hebt u tijdens de recente CDA-bijeenkomst in Leeuwarden naar voren
gebracht dat voor bepaalde groepen piloten (i.c. Apache-piloten) reeds
één van de twee nachten niet thuis kan worden doorgebracht, door het
gecombineerde effect van uitzendingen, en de noodzaak in het buitenland
te oefenen omdat de Nederlandse milieunormen meer oefenen in Nederland
onmogelijk maken? 

Hebt u daarbij gezegd dat u dit vanuit personeelsopzicht onverantwoord
vindt? 

Wat betekent dit voor de druk die in de komende jaren rondom de
vliegbasis Leeuwarden kan ontstaan om toch tot het oprekken van
geluidscontouren te komen, dan wel om kwetsbare natuurgebieden toch aan
meer geluid bloot te stellen? 

Gelden de argumenten die in Leeuwarden zijn gebruikt ook voor de
vliegbasis Volkel?	2	3

105	Heeft het prototype van de F-35 minder dan 100 testvluchten gemaakt
en is in het verdere testprogramma opnieuw vertraging opgetreden? Hebt u
desondanks gesteld dat de motor van de F-35 in de toekomst minder vaak
proef draait op de grond dan de F-16 nu? Hoe is dit te verifiëren?	2	3

106	Is het niet zo dat het bereik van de Gripen NG verder is dan dat van
de F-35?

Is het niet zo dat de Gripen NG hierop beter scoort dan de F-35 wanneer
in de geluidsparagraaf staat dat de F-35 langer in de lucht kan blijven
dan de F-16 en dus minder vaak zal opstijgen en landen waardoor de
geluidsoverlast minder zal zijn? 

Welke weging heeft dit in de kandidatenvergelijking gekregen? 

Kan een overzicht worden gegeven van de nu beschikbare geluidsniveaus
van de F-35, de Advanced F-16 en de Gripen NG bij de start (al dan niet
met naverbrander), bij de landing, en bij het cruisen door de lucht?	2	3

107	Zijn bij de huidige actualisering van de kandidatenvergelijking
exact dezelfde parameters gebruikt als die in 2001 werden gebruikt? Zo
nee, op welke punten zijn wijzigingen aangebracht en waarom?	3	 

108	Waarom heeft RAND niet de kans gekregen feedback te geven op het
vaststellen (in augustus) van de methodiek, en de vastlegging van de
scores en wegingsfactoren voor de kandidatenvergelijking?	3	 

109	Kan het feit dat over de ontwikkeling van de F-35 al sinds 1996
kennis was opgebouwd worden gezien als een indicatie dat er al vanaf de
start van deze geactualiseerde kandidatenvergelijking geen sprake is
geweest van een ‘Level Playing Field’?	3	 

110	Waarom is er een definitief besluit over testtoestellen genomen door
het Kabinet terwijl er over een niet onbelangrijk onderwerp als de
geluidsoverlast van de verschillende toestellen nog geen definitieve
duidelijkheid is?	3	 

111	Waarom is er bij de kandidatenvergelijking voor drie specifieke
onderwerpen gekozen en is er bijvoorbeeld geen vergelijk gemaakt op
milieutechnische aspecten? Vind het Kabinet bij de keuze voor een nieuw
gevechtsvliegtuig dit niet relevant? Komt hier nog nader onderzoek naar?
3	 

112	Zal er om binnen de geluidscontouren te blijven meer dan heden in
het buitenland geoefend gaan worden?	3	 

113	Wie heeft de berekeningen uitgevoerd waarover gesproken wordt? Kan
er een afschrift van deze voorlopige berekeningen aan de Kamer gezonden
worden? Zo nee, waarom niet?	3	 

114	Wat zal de invloed van het vervangen van het hanteren van  “Kosten
Eenheden”  voor geluidsoverlast zijn op het totaal aantal vluchten en
decibellen dat de vervanger van de F-16 mag produceren?	3	 

115	Hoe lang zal de luchtmachtbasis Leeuwarden in haar huidige vorm
operationeel blijven? Zijn er plannen de basis uit de huidige bebouwde
zone te halen?	3	 

116	Kunt u de huidige beschikbare gegevens over de geluidsproductie
zoals beschreven in de brief voor alle drie de kandidaten alvast met
Kamer delen? Zo nee, waarom niet? 	3	 

117	Van hoeveel vlieguren wordt er uitgegaan per jaar per toestel?	3	 

118	Van hoeveel F-35 toestellen werd er uit gegaan bij de berekeningen
waaruit geconcludeerd werd dat het mogelijk is met de F-35 binnen de
bestaande wettelijk vastgelegde geluidszone te opereren? 	3	 

119	Wat waren de antwoorden op de vragen over geluid in de Request For
Information in 1999 als voorbereiding op de B/C brief?	3	 

120	Waarom is er voor gekozen om het NLR geluidsonderzoek te laten doen?
Op welke wijze kunt u onafhankelijkheid garanderen, gezien de
betrokkenheid van het NLR bij de F-35?	3	 

121	Erkent u dat het toevoegen van een scenarioanalyse aan een
vragenlijst een methodische aanpassing impliceert?	4	 

122	Hoe verhoudt zich de methodische aanpassing in de
kandidatenvergelijking, namelijk dat er in tegenstelling tot de
kandidatenvergelijking van 2001 naast de vragenlijst ook een zestal
scenario’s werden geanalyseerd, zich tot de uitspraak dat het hier een
“actualisatie” van de in 2001 uitgevoerde kandidatenvergelijking
betreft?	4	 

123	Betekent de stelling dat de uitgebreidere scenarioanalyse een goed
onderbouwd eindoordeel mogelijk maakte over de missie-effectiviteit, dat
de resultaten die werden verkregen aan de hand van de
kandidatenvergelijking in 2001 een goed onderbouwd eindoordeel niet, of
in mindere mate, goed mogelijk maakten?	4	 

124	Waar, wanneer en door wie is besloten om bij de F-35 de Block 4
versie te betrekken in de evaluatie, terwijl voorheen altijd sprake was
van een vergelijk op basis van de capaciteiten van de Block 3 versie van
de F-35?	4	 

125	Kan specifiek worden ingegaan op het verschil in capaciteit tussen
de F-35 Block 3 en de F-35 Block 4 toestellen? Zo nee, waarom niet?	4	 

126	Waarom is het besluit de Block 4 versie, in plaats van de Block 3
versie, te beoordelen in de kandidatenevaluatie niet gecommuniceerd naar
de Kamer?	4	 

127	Wat zijn de meerkosten van aanschaf van een F-35 Block 4 toestel ten
opzicht van een F-35 Block 3 toestel? Waar zullen deze meerkosten op
verhaald worden?	4	 

128	Is de definitie van een F-35 Block 4 toestel al door het Joint
Executive Steering Board (JESB) vastgesteld? Zo ja, kan de Kamer
hierover worden geïnformeerd? Zo nee, hoe kan dit toestel dan wel
worden meegenomen in de kandidatenvergelijking?	4	 

129	Kunt u bevestigen dat de Nederlandse bijdrage in de System Design
and Development (SDD)-fase beoogden bij te dragen aan de ontwikkeling
van de F-35 t/m diens Block 3? Zo ja, kunt u dan garanderen dat
Nederland niet ook nog zal bijdragen aan de ontwikkeling van Block 4,
ondanks dat deze kennelijk wel is betrokken in deze
kandidatenvergelijking?	4	 

130	In welke van de zes generieke multi-role hoofdmissies past de
huidige Nederlandse kerntaak? Heeft de ‘nucleair capability’ en de
daarmee gemoeide kosten van de opvolger van de F-16 een rol gespeeld in
de kandidatenvergelijking?	4	 

131	Hebt u over de Advanced F16 alle benodigde informatie ontvangen om
een  goede kandidatenvergelijking  te kunnen maken? Zo nee, welke
informatie miste er? Kunt u deze vraag ook beantwoorden voor de F-35 en
de Gripen NG?	4	 

132	Zijn de producenten op de hoogte gebracht van het feit dat u met zes
scenario’s bent gaan werken, en zo nee, waarom niet? 	4	 

133	Op welke wijze is de scenario-analyse uitgevoerd? Hoe is het
mogelijk een vergelijk tussen kandidaten te maken met zoveel variabelen?
Is deze methodiek voor deze vergelijking bedacht of is dit werken met
scenario’s ook door andere landen toegepast? Zo ja, welke?	4	 

134	Kan alsnog in een heldere en concrete beschouwing ook ingegaan
worden op alle inherente nadelen verbonden aan de enkele overweging om
een jachtvliegtuig “stealth” te doen zijn, zoals in ieder geval:

a.	het zwaardere gewicht vanwege de bijzondere vormgeving en
constructie;

b.	de beperkte capaciteit om intern (dus stealth) wapens te kunnen
vervoeren;

c.	de verminderde wendbaarheid door de vormgeving en het hoger gewicht;

d.	de noodzaak van een zwaardere motor vanwege het hogere gewicht;

e.	de extra geluidsoverlast vanwege de vormgeving en zwaardere motor;

f.	het extra brandstofgebruik vanwege de zwaardere motor;

g.	de hogere kosten vanwege de bijzondere stealthconstructie en
–coating, de zwaardere motor, het hogere brandstofverbruik en de
voorziene koelinstallatie;

h.	de geringere actieradius vanwege dat hogere brandstofgebruik;

i.	de grotere trefgevoeligheid voor wapens met infraroodsensoren;

j.	de extra kosten voor het noodzakelijke uitwijken naar andere
oefengebieden en thuisbases vanwege de extra geluidshinder;

k.	de mogelijke gezondheidsrisico’s en extra kosten om die te
ondervangen verbonden aan het gebruik en het onderhoud van een
stealth-coating;

l.	de betrekkelijkheid van de stealth-eigenschappen, in de zin van
onvolledige realiseerbaarheid en het wegvallen van de voordelen door
alternatieve detectiemogelijkheden ook door nieuwe technologische
ontwikkelingen;

m.	de geringere mogelijkheden vanwege de beperkte gewichtsmarges, vorm
en constructie voor latere technische aanpassingen en uitbreidingen?

Waar en hoe zijn ook deze nadelige eigenschappen van “stealth”
meegewogen in de vergelijking?	4	5

135	Heeft Saab Gripen op uw verzoek nog twee missies geleverd aanvullend
op de zes scenario’s, die een onderdeel vormen van de gehele
operationele evaluatie, te weten: een reconnaissance missie en een zgn.
ORA-missie, waaronder twee supersonic flights uitgevoerd op 1 en 8 maart
en een supercruise flight zonder afterburner?

Waarom worden deze niet genoemd in de resultaten? Scoort de Gripen NG
beter op deze punten dan de F-35?	4	5

136	Kan de F-35, bijvoorbeeld bij de uitvoering van twee van de
scenario’s, “Offensive Counter Air/Sweep” en “Defensive Counter
Air/Cruise Missile Defence” (die belangrijke air-to-air acties
bevatten), twee, en in de toekomst mogelijk vier Amerikaanse missiles
meenemen, en mogelijk niet de meest moderne Meteor missile? 

Kan bevestigd worden dat het specifieke stealth-design van de F-35 de
snelle wendbaarheid van het toestel beperkt, hetgeen een risico oplevert
in een direct luchtgevecht?

Kan bevestigd worden dat in de luchtvaartliteratuur veel discussie
bestaat over de merites van de F-35 op dit punt, zoals eerder al bleek
uit het Amerikaanse RAND-rapport? 

Kan bevestigd worden dat de Gripen NG ten minste tien air-to-air
missiles kan meenemen, ook van Europese makelij? 

Is de Gripen NG het enige toestel ter wereld tot dusver dat heeft
gewerkt met de Meteor Missiles? 

Blijkt uit talloze vergelijkende studies dat de Gripen NG sneller en
wendbaarder is dan talloze andere jagers, en dat de Gripen NG bovendien
het enige toestel is met een bewezen fighter-to-fighter datalink? 

Waarom komt toch de F-35 dan als beste naar voren in deze
kandidatenvergelijking? Wat zijn daarvoor de motieven? Gaat het hierbij
om verwachtingen of om bewezen prestaties? 

Gaat Nederland er vanuit dat alle toekomstige luchtgevechten zullen
plaatsvinden op lange afstand met een vijand voor wie de Nederlandse
piloten onzichtbaar zijn? (Zie bijvoorbeeld het Rand-rapport van
augustus 2008, p. 79-80.)	4	5

137	Wat wordt precies bedoeld met het begrip ‘het hoogste
geweldsniveau’? Kan dit worden gespecificeerd? 	4	5

138	Wat is de laatste stand van zaken inzake alle beschikbare
informatie, ook bij het Joint Strike Fighter (JSF) Program Office (JPO),
over opgelopen vertragingen in de diverse fases van het F-35 project,
ten opzichte van de planning uit begin 2002?

Welke relevante conclusies voor de Nederlandse positie in het project
én als potentiële koper van de F-35 moeten daaruit getrokken worden?

In hoeverre is deze informatie betrokken bij de nu voorliggende
geactualiseerde kandidatenvergelijking?	5	 

139	Hoe en waar is het toegenomen risico van de overlap in het F-35
project van de testfase en de productiefase, vanwege de tegenvallers en
opgelopen vertragingen in de testfase, meegewogen in deze actualisering
van de kandidatenevaluatie?	5	 

140	Voorziet u dat de opvolger van de F-16 in de toekomst in gelijke
mate zal worden ingezet in situaties met kenmerken van de geschetste zes
scenario’s? Zo nee, is er bij de kandidatenvergelijking een groter
gewicht gehangen aan de resultaten op scenario’s waarbij de inzet van
de opvolger van de F-16 waarschijnlijker is dan op scenario’s waarbij
de inzet van de opvolger van de F-16 minder waarschijnlijk is? Zo nee,
waarom niet?	5	 

141	Is er bij de kandidatenevaluatie aandacht besteed aan het feit dat
bij inzet van de Link-16 datalink de stealth eigenschappen van de F-35
ondermijnd worden? Zo nee, waarom niet?	5	 

142	Waarom wordt bij het maken van de vergelijking op basis van de
capaciteiten van de kandidaat-toestellen bij de F-35, in tegenstelling
tot de alternatieven voor dit toestel, wel rekening gehouden met
voortgaande blocks (3 en 4)?	5	 

143	Erkent u dat het gewicht, alsmede de stealth-eigenschappen van de
F-35 zijn groeipotentieel danig inperken, waar dit bij de alternatieve
toestellen niet, of in ieder geval in veel mindere mate, het geval is?	5
 

144	Hoe beoordeelt u de ‘volwassenheid’ van de F-35, nu deze pas
slechts 1 % van het totaal aantal geplande testvluchten heeft gemaakt,
terwijl de eerste toestellen al geproduceerd worden?	5	 

145	Voorziet u enig risico voor wat betreft vertraging van de levering
van de F-35 Block 4 toestellen?	5	 

146	Hoeveel kost de Nederlandse kerntaak van de huidige F-16 op
jaarbasis? Is er in de vergelijking tussen de kandidaat-toestellen
rekening gehouden met deze kerntaak en kunt u aangeven hoeveel de
kerntaak naar schatting zal bedragen per kandidaat-toestel, zowel als
het gaat om directe als om indirecte kosten?	5	 

147	Betekent het dat er na de keuze voor JSF testtoestellen een nieuwe
kandidatenevaluatie op basis van bindende informatie plaats zal vinden
waarop de definitieve beslissing genomen kan worden aangezien u aangeeft
dat, omdat het niet om de definitieve keuze voor de opvolger van de f-16
gaat, de kandidatenevaluatie is uitgevoerd met niet bindende informatie?
Zo nee, waarom niet? In welk gedeelte van het traject zal er sprake zijn
van een ‘bid’ en is dit nog in het stadium voordat er twee van de
drie kandidaten zijn afgevallen?	5	 

148	kunt u een overzicht geven van de mensen van TNO, het Nederlands
Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR), NLR en
Defensie die betrokken zijn geweest bij de kandidatenvergelijking? Kunt
u aangeven wat de eerdere betrokkenheid is van deze mensen met een van
de drie kandidaten? Zo nee, waarom niet?	5	 

149	Kan een overzicht verschaft worden met daarin opgenomen het totaal
van de verwachte aantallen te verkopen F-35 toestellen op dit moment per
potentieel afnemend land, afgezet tegen de verwachting zoals in begin
2002 aan de Kamer is gemeld?	5	6

150	Hebben ook andere potentiële kopers van de F-35, na de eerdere
aankondiging van de VS de eerste bestellingen voor uitontwikkelde F-35
te willen uitstellen, signalen afgegeven dat het tempo van hun verwachte
afname van de F-35 zal moeten worden bijgesteld? Zo ja, wat is de
duiding van die signalen?	5	6

151	Wordt bij de beoordeling van de prijs van de F-35 nog steeds
uitgegaan van de oorspronkelijke verwachtingen over de totale
afnameaantallen en data door dezelfde landen als in begin 2002? Zo nee,
welke verwachtingen zijn aangepast en kan dit toegelicht worden voor
iedere potentiële afnemer?	5	6

152	Hoe en waar zijn in deze actualisering van de kandidatenevaluatie de
toegenomen risico’s, zowel voor de kwaliteit als de beschikbare
hardware en software meegenomen, vanwege het feit dat, in uw planning,
Nederland zich feitelijk steeds verder vooraan in de rij van F-35
afnemers bevindt?

Klopt het dat er nog steeds geen overeenstemming is over een horizontale
prijsstelling voor de F-35 en dat de kans dat die overeenstemming alsnog
tijdig bereikt zal worden, uitermate gering is? Hoe en waar is rekening
gehouden met de aanzienlijk hogere aanschafkosten van de eerste lichting
af te nemen F-35 toestellen?	5	6

153	Acht u een vergelijk, op welk punt dan ook, tussen een toestel als
de F-35 Block 4, die op zijn vroegst pas in 2015 beschikbaar komt en nu
slechts op papier bestaat en een toestel als de Gripen NG, welke al op
een groot aantal vragen, dan wel eisen een reëel beeld heeft kunnen
laten zien, gelijkwaardig?	6	 

154	Hoe is het groeipotentieel van een toestel gedefinieerd? op basis
van welke criteria is het gemeten en aan welke eigenschappen wordt het
meest gewicht gehecht? Zijn de fabrikanten over de uitkomsten van deze
conclusies ingelicht?	6	 

155	Waarop wordt gebaseerd dat de Gripen NG niet over voldoende
groeipotentieel beschikt?	6	 

156	Welke twee van de zes missies wordt de Saab Gripen NG geacht wel
succesvol uit te kunnen voeren?	6	 

157	Is er met Saab gesproken over een versie van de Gripen NG die
mogelijk in 2017 beschikbaar is? Zo nee, waarom bij Saab niet en bij
Lockheed wel? Zo ja, is deze versie ook vergeleken met de F-35 Block 4?
Zo nee, waarom niet? Wat zegt dit over de kwaliteit van de
kandidatenvergelijking?	6	 

158	In hoeverre is er in dit onderzoek rekening mee gehouden, dat
sommige missies meer dan twee bommen per jachtvliegtuig vereisen en het
dus denkbaar is dat de F-35 in de toekomst deze als externe vracht zal
moeten vervoeren en het stealth voordeel van de F-35 in die gevallen dus
wegvalt?	6	7

159	Welke radars en surface-to-air bedreigingen zijn in het kader van
deze vergelijking bestudeerd en hoe zijn deze verwerkt? Gaat het daarbij
bijvoorbeeld om de (verouderde) korte en middenlange afstand systemen of
ook de toekomstige lange afstand VHF-systemen die in staat zijn om
stealth te ontmaskeren?	6	7

160	Hoe is de zichtbaarheid van al de kandidaten op andere golflengten
(IR, visueel, etc.) geëvalueerd? Welke eigenschappen van stealth zijn
gebruikt?	6	7

161	Is in het Gripen NG aanbod een state of the art datalink pakket
inbegrepen, speciaal ontworpen voor communicatie met special forces op
de grond en met forward air controllers, relevant in het bijzonder voor
het scenario’s betreffende de Close Air Support? 

Kan de Gripen NG bovendien meer wapens vervoeren dan de F-35, maar dan
toch nog hetzelfde bereik hebben? Kan in de Gripen NG bovendien een
two-seat optie worden ingebouwd, waardoor de zware werklast tijdens een
Close Air Support actie tussen twee vliegers kan worden verdeeld? 

Heeft de F-35 op internationale conferenties onder vuur gelegen als een
model waarmee het juist bijzonder moeilijk is Close Air Support te
verlenen? Hoe kan verklaard worden dat de F-35 niettemin het beste
scoort in dit scenario? Op welke gronden is dit geschied?	6	7

162	Waar wordt de ‘waarschijnlijkheid’ van het lager uitvallen van
de investeringskosten voor de F-35 dan die voor de Advanced F-16 en de
Gripen NG op gebaseerd? Acht u het, wanneer het om dergelijke uitgaven
van het belastinggeld gaat, wenselijk om uit te gaan van
‘waarschijnlijkheden’?	7	 

163	Waarom is informatie over de prijs commercieel vertrouwelijk,
wanneer informatie hierover uit contracten met Noorwegen, Israël,
Australië en Amerika zelf reeds tot in detail bekend zijn?	7	 

164	Hoe verhoudt zich de stelling dat over exploitatiekosten van de
F-35, gezien de bandbreedte in de berekening, geen harde uitspraken
kunnen worden gedaan, tot eerdere uitspraken dat de F-35 per vlieguur
goedkopen zou zijn dan de F-16?	7	 

165	Naar welke inherente onzekerheden wordt hier verwezen? Hoe groot is
naar schatting de bandbreedte waarbinnen de exploitatiekosten zich
kunnen begeven?	7	 

166	Waarom hebt u geen problemen met het onzekere leverschema van
Lockheed Martin terwijl tegelijkertijd bij Saab pas uitgegaan wordt van
Initial operational Capability als 70 van de 85 vliegtuigen zijn
afgeleverd? Hoe is dit verschil te verklaren? 

Waarom past het leverschema van de F-35 goed in de Nederlandse plannen?
Betekent dit dat indien enig (nader) uitstel in de ontwikkeling en
aflevering van de F-35 ontstaat, snel naar andere opties moet worden
omgezien? Of zullen de Nederlandse plannen dan (opnieuw) worden
aangepast om verder uitstel te faciliteren? 

Waar ligt de absolute deadline? Waarom is in dit verband een endlife
update van de F-16 afgewezen?	8	 

167	Hoe verhoudt de boodschap, die u nog steeds communiceert, dat de
F-35 de beste prijs biedt, zich tot de informatie uit de audits dat de
vliegtuigen ‘per saldo’, ‘met toepassing van bandbreedtes’ en
‘ongeveer’ hetzelfde kosten? 

Kan een feitelijke concretisering worden gegeven van de betekenis van de
begrippen ‘per saldo’, ‘met toepassing van bandbreedtes’ en
‘ongeveer’?

Is een onzekerheidsanalyse gedaan, mede in het licht van het feit dat
Saab bereid is een prijsgarantie af te geven?	8	 

168	Ontkent u dat de Gripen NG in 2014 al geleverd kan worden?	8	 

169	Wat zijn de meerkosten van Block 4?	8	 

170	Betekent de keuze een deel van de toestellen in Block 3 te kopen dat
deze allemaal een upgrade moeten ondergaan? Wat gaat dit kosten?	8	 

171	Kunt u aangeven wat de prestaties waren van de drie respectievelijke
kandidaten op de zes verschillende scenario’s? Zo nee waarom niet? 	8	


172	Wat is het operationeel groeipotentieel per kandidaat? 	8	 

173	Wat is het verschil tussen de Block 3 en de Block 4 F-35 toestellen
als het gaat om verwachte prestaties in de zes scenario’s? Kunt u dit
toelichten per scenario? Is het noodzakelijk alle toestellen in de Block
4 fase te bestellen? 	8	 

174	Wat is de verwachte levertijd voor de drie verschillende kandidaten?
8	 

175	Wat is de verwachte stuksprijs voor de drie verschillende
kandidaten?	8	 

176	Wat zijn de te verwachten investeringskosten voor de drie
kandidaten?	8	 

177	Wat zijn de te verwachten exploitatiekosten voor de drie kandidaten?
8	 

178	Wat zijn de te verwachten afstotingskosten voor de drie kandidaten?
8	 

179	Wat wordt bedoeld met ruimschoots beter scoren? Wat is de definitie/
betekenis van ruimschoots?	9	 

180	Zijn alle drie de toestellen ook daadwerkelijk geschikt om 30 jaar
te benutten?	9	 

181	Nu u zelf aangeeft dat de Block 4 toestellen zoveel beter zijn, ligt
het dan niet voor de hand de aanschaf van de F-35 uit te stellen tot het
mogelijk is alle toestellen in Block 4 te bestellen?	9	 

182	Geeft de vertrouwelijke informatie zoals die aan de Kamer is
gestuurd wel een beeld van de operationele beschikbaarheid van de
verschillende kandidaten? Zo nee, waarom niet?	11	 

183	Wat zijn de resultaten van de onzekerheidsanalyses die zijn
uitgevoerd? Kan er een afschrift van die analyse aan de Kamer worden
overlegd?	11	 

184	Wat is het verschil in levensduurkosten tussen de drie kandidaten?
Waarom noemt u slechts de levensduurkosten van de F-35? Wat bedragen die
voor de Advanced F-16 en de Gripen NG?	12	 



  FILENAME  GRT_RGR_DEF_26488-131.DOC 		  PAGE  15 /  NUMPAGES  15