Preview document (🔗 origineel)

---

 Robert Blijker geeft motortraining aan politiemensen (foto: Jeroen van
Loon). 

'De slechtste missie ooit'

De eerste Nederlandse VN’ers keren terug uit Zuid-Soedan. Ze troffen
er een slap mandaat, moeizame samenwerking en gebrek aan alles.

Door   HYPERLINK "http://www.vn.nl/Auteur.htm?term=Andrea%20Dijkstra" \o
"Andrea Dijkstra"  Andrea Dijkstra 

De eerste Nederlandse VN’ers keren terug uit Zuid-Soedan. Ze troffen
er een slap mandaat, moeizame samenwerking en gebrek aan alles.

Door   HYPERLINK "http://www.vn.nl/Auteur.htm?term=Andrea%20Dijkstra" \o
"Andrea Dijkstra"  Andrea Dijkstra 

De Nederlandse politiemissie in het Afghaanse Kunduz is vrijwel
dagelijks in het nieuws.

Maar wat bijna niemand weet, is dat Nederland op verzoek van de
Verenigde Naties ook een opbouwmissie heeft uitgezonden naar
Zuid-Soedan. Het is een mooi initiatief: militairen en politiemensen van
over de hele wereld die in uniform van de VN met vereende krachten het
piepjonge land Zuid-Soedan gaan helpen een staat op te bouwen. Ook
Nederland, een belangrijke donor, doet mee aan de United Nations Mission
in the Republic of South Sudan (UNMISS). In januari van dit jaar reisden
achtentwintig militairen en politiemensen af naar de hoofdstad Juba, een
onstuimig groeiende stad in een onafzienbaar groot land zonder
fatsoenlijke infrastructuur. Van daaruit trokken ze naar hun vaak
verafgelegen posten om Zuid-Soedanese politiemensen te trainen en
begeleiden, militairen te ontwapenen en om te scholen, en om mee te
helpen met de opbouw van het justitieel apparaat. Nu, een half jaar
later, wordt er ‘geroteerd’ zoals dat in Defensietaal heet. De
eerste groep keert deze week terug, een tweede wordt ingevlogen. Hoe
kijkt de eerste lichting terug op de missie? Niet al te positief blijkt
uit een rondgang ter plaatse.

 Politietrainer Angela Bens (foto: Jeroen van Loon). 

Vakantie

Aweil, een klein stadje 1000 kilometer van de hoofdstad Juba. Onder een
grote mangoboom hangt een stel Zuid-Soedanese politiemannen in blauwe
camouflagepakken onderuitgezakt op gammele plastic stoelen. Auto’s
rijden hier nauwelijks. Doordat de onverharde wegen in het zes maanden
durende regenseizoen vrijwel onbegaanbaar zijn, is Aweil in die periode
voor de Nederlandse politietrainers alleen bereikbaar per vliegtuig of
helikopter. De 29-jarige Angela Bens traint hier de plaatselijke
politie. Ze heeft gemengde gevoelens over haar verblijf. Met een
Zuid-Soedanese agent loopt ze de lijst met gedetineerden langs die
vastzitten in het gebouwtje en vraagt hoe lang en voor welk vergrijp ze
vastzitten. Zelf met de gevangenen praten, mag ze niet. ‘Ze willen
niet dat ik het zie als een opstootje hard wordt neergeslagen,’ zegt
ze. Maar al zou Bens het zien, dan nog mag ze niets doen: ‘Volgens ons
mandaat mogen wij niet ingrijpen en kunnen wij het enkel rapporteren aan
de mensenrechtenafdeling van de VN.’ Maar haar verblijf is niet
helemaal voor niets geweest. De VN-missie UNMISS, waar ze onderdeel van
uitmaakt, bouwt mee aan een speciale politiepost voor vrouwen en
kinderen. ‘Toen ik hier kwam, werden verkrachter en slachtoffer soms
in één cel gezet, zodat de autoriteiten konden onthouden dat het om
dezelfde zaak ging.’

Het zijn lichtpuntjes, maar niet meer dan dat. Dat de VN-militairen en
politiemannen alleen adviserend mogen optreden, leidt ook bij andere
Nederlanders tot frustratie. In het plaatsje Torit, 150 kilometer van de
hoofdstad, overleed onlangs een Keniaanse arts van wie de werkvergunning
was verlopen tijdens een verhoor door de nationale veiligheidsdienst.
‘Vanaf dat moment mochten we de boeken van de politie niet meer
inzien, omdat we dan konden lezen wat er precies was gebeurd. Op zo’n
moment voel ik me aan handen en voeten gebonden,’ zegt marechaussee
Robert Bijker.

Zijn collega Meryam Ouarghi is gestationeerd in Nimule, een modderig
plaatsje tegen de Oegan de se grens. ‘Onlangs bezocht ik met mijn Turk
se collega een politiebureau en daar stonden drie agentes al urenlang in
de brandende zon in de houding, als straf voor te laat komen. Eén zakte
door de hitte in elkaar en kreeg een epileptische aanval.’ Net als
Bens en Bijker kan ook zij niet ingrijpen. Maar haar Turkse VN-collega
kon het toch niet laten. ‘Toen hij de Zuid-Soedanese commandant er
toch boos op aansprak, was hij de eerstvolgende weken niet meer welkom
op het politiebureau.’ 

Ook op hoger niveau blijkt dat de Zuid-Soe-danezen als door een wesp
gestoken reageren als de UNMISS-vertegenwoordigers weigeren naar hun
pijpen te dansen. Zo eiste een hoge politiechef dat zijn neefje dat op
vakantie wilde, mee mocht met een VN-vlucht. UNMISS weigerde. Vanaf dat
moment waren VN’ers niet meer welkom op het politiebureau. ‘Zo
liggen hier de verhoudingen,’ zegt Maarten Persenaire. Ook zijn
collega Wilco van den Berg, die een staffunctie heeft op het VN-kantoor
in de hoofdstad Juba, ziet met lede ogen aan hoe UNMISS zich misschien
op kleine onderdelen stevig opstelt, maar tegelijkertijd hele
VN-vluchten leegmaakt voor militairen van de Sudanese Peoples Liberation
Army (SPLA), de voormalige rebellenbeweging en tegenwoordig het
officiële leger. Hij verwijt de speciale gezant van de VN-missie Hilde
Johnson dat ze een ‘te innige band’ met de top van de SPLA
onderhoudt. ‘Zij zou veel meer op haar strepen moeten staan en dit
soort dingen niet moeten accepteren’. 

 Maarten Persenaire (foto: Jeroen van Loon). 

Amicale highfives

Doordat de VN’ers alleen maar adviserend mogen optreden, hangt het dus
van de medewerking van de Zuid-Soedanese autoriteiten af of ze echt iets
kunnen doen. En dat is vaak niet het geval. Wachtmeester Maarten
Persenaire zou gaan helpen bij het opzetten van een centrum waarin
leger, politie en geheime dienst informatie met elkaar moeten gaan
delen. Maar de drie onderdelen wantrouwen elkaar tot op het bot en
vertikken het mensen te sturen, waardoor het centrum na een half jaar
nog steeds niet is bemand. ‘Op deze manier voel ik me hier niet echt
nuttig,’ zegt Persenaire. 

Zitten de Zuid-Soedanezen eigenlijk wel te wachten op internationale
hulp, vraagt een aantal Nederlanders zich af. ‘Regelmatig maakte ik
met politiemensen een afspraak en dan was er gewoon niemand,’ vertelt
trainer Eltjo die zijn achternaam niet wil geven. ‘Dan ging ik maar
onder een mangoboom zitten, want we moeten wél elke dag verplicht vijf
uur de basis af.’ 

Het gevolg? Eltjo verveelde zich dood. Dat veranderde toen hij
halverwege de missie van een meerdere die net was aangekomen toestemming
kreeg om verder afgelegen politieposten te bezoeken, iets waar hij
verschillende keren om had verzocht. ‘We gingen eindelijk op pad,’
zegt Eltjo. ‘Dwars door de blubber samen met een vrachtwagen vol
Keniaanse blauwhelmen.’ Op die verre posten zijn de agenten wél
dolblij met het bezoek van de VN’ers en absorberen ze alles wat die
zeggen. Maar Eltjo’s ritjes blijken uitzonderingen. ‘Telkens weer
heb ik het bij mijn baas aangekaart, maar telkens weer kreeg ik nul op
het rekest,’ verzucht wachtmeester Maarten Persenaire.

Waar de Nederlanders het meest over te spreken zijn, zijn de klassikale
trainingen aan Zuid-Soedanese politiemensen. ‘Anders dan bij het
colocaten heb ik hier wél echt het gevoel dat ik de agenten iets
leer,’ vertelt Robert Bijker terwijl hij in Torit een motortraining
geeft. De in kaki uniform geklede Bijker geeft de training op de
airstrip van het vliegveld. Met wilde armgebaren en amicale highfives
legt hij de Zuid-Soedanese agenten in blauwe uniforms uit hoe ze een
noodstop kunnen maken zonder dat hun voorwiel blokkeert. Maar ook bij de
trainingen loopt niet alles van een leien dakje. ‘Nergens bleken hier
blocnotes en pennen te krijgen,’ vertelt politieman Ruud Kleinjan die
trainer is in het zuidelijke Yambio. ‘Uiteindelijk heeft mijn
korpschef in Nederland een doos vol spullen opgestuurd.’ 

De verkeerspolitietrainer André van Doorn (49) ergert zich aan de
stroperige bureaucratie van de VN. ‘Voorafgaand aan elke training moet
ik bij alle drie de hotels in Torit een offerte aanvragen, zelfs als het
een vervolgtraining betreft. En toen onlangs overgemaakt geld tussen
Juba en Torit was kwijtgeraakt, lagen de trainingen anderhalve maand
stil.’ In Aweil zijn de VN-trai nin gen helemaal gestaakt omdat het
onmogelijk bleek geld naar deze afgelegen locatie te krijgen. ‘Dit
werd opgelost door geld op privérekeningen van VN-medewerkers te laten
storten, maar het hoofd Trainingen heeft daar een stokje voor
gestoken,’ zegt Maarten Persenaire. ‘Onder VN’ers wordt dit nu al
gezien als de slechtste missie ooit,’ zegt hij. 

Ook de zeven in de hoofdstad gestationeerde stafofficieren klagen over
de VN-bureaucratie en een niet-meewerkende Zuid-Soedanese overheid.
‘Door al die schijven waar alles over loopt, duurt het soms drie
maanden om een computer te regelen,’ zegt Geran Kuijs die werkt bij
het ontwapenings- en reïntegratieprogramma van UNMISS dat 150.000
militairen en politiemensen moet gaan omscholen tot boer, timmerman of
bouwvakker. Toen Kuijs begon, kreeg hij te horen dat het eerste
omscholingskamp een paar weken later zou beginnen. Maar dat liep anders.
‘We zijn zes maanden verder, ik ga weer naar huis en het is nog steeds
niet gestart,’ zegt Kuijs die hier toch wel ‘een beetje
gefrustreerd’ over is. De redenen dat zo’n belangrijk programma maar
niet van de grond komt, zijn complex. De Zuid-Soedanese regering zit op
zwart zaad. De olieproductie was maandenlang opgeschort door conflicten
tussen Zuid-Soedan en Soedan. Er is gevochten aan de grens, daarnaast
waren er intertribale spanningen en gevechten tussen verschillende
milities. De regering had dus andere dingen aan haar hoofd en kon de
beloofde één miljoen dollar die ze voor een pilotproject zou
ophoesten, nooit betalen. Er is ook een andere, meer emotionele reden
dat de ontwapening en reïntegratie niet of nauwelijks van de grond zijn
gekomen: de soldaten die moeten worden gedemobiliseerd zijn
oorlogshelden. ‘Met dit project neem je hen hun waardigheid af. Dat
ligt gevoelig,’ zegt Geran Kuijs. 

De VN-militairen en politiemannen mogen alleen adviserend optreden.

Bij de Nederlanders zijn er niet alleen irritaties over de
Zuid-Soedanese partners, maar ook over collega’s binnen de VN met wie
ze samenwerken. Omdat de VN een strikte spreiding nastreeft wat betreft
nationaliteit en werelddeel, werken de Nederlanders in gemengde teams
met voornamelijk Afrikanen, Aziaten en een enkele westerling. Hoewel een
enkeling dit ‘de charme van de missie’ noemt, ergeren anderen zich.
‘Regel ma tig zie ik hier op de basis iemand een uur lang alleen maar
naar zijn scherm staren,’ vertelt Gertjan de Brouwer die als
stafofficier in de hoofdstad Juba werkt. ‘Als ik vervolgens kijk wat
hij nou eigenlijk aan het doen is, blijkt hij naar zijn bureaublad te
turen. En ik garandeer je: als we nu een rondje lopen, zien we er zo
weer drie zitten.’ Eltjo in Raga baalt ervan dat zijn Srilankaan se
collega’s slecht met computers kunnen omgaan. ‘Als ze na uren nog
steeds niet het rapport klaar hebben dat we dagelijks naar Juba moeten
sturen, schrijf ik het vaak maar zelf.’ 

De in Aweil gestationeerde Angela Bens voelt zich er vaak alleen voor
staan als ze samen met Afrikaanse collega’s op een politiebureau over
mensenrechten gaat vertellen. ‘Maar ja, wat wil je. Dat soort dingen
zijn in hun eigen landen vaak niet goed geregeld. Mijn Afrikaanse
collega’s vind ik wat dat betreft soms een grotere uitdaging dan het
begeleiden van de Zuid-Soedanese politie.’ 

De gemiddelde Zuid-Soedanees lijkt intussen sceptisch te staan tegenover
de VN-missie. De meesten hebben geen idee wat die duizenden VN’ers nou
eigenlijk doen en snappen niet dat de blauwhelmen niet ingrepen toen bij
stammentwisten in de provincie Jonglei honderden doden vielen. ‘Hoewel
de bescherming van burgers binnen ons mandaat valt, geldt dit pas als
het Zuid-Soedanese leger verzuimt om op te treden,’ verweert
luitenant-kolonel Bart van de Bosch, hoofd van de Nederlandse missie,
zich. Hij noemt het ‘een grote winst’ dat de VN de SPLA over heeft
gekregen zelf militairen naar het gebied te sturen en dat er mensen zijn
opgepakt. 

Volgens Amnesty International werd bij een recente ontwapeningscampagne,
waarop UNMISS had aangedrongen, door de SPLA en de politie veel geweld
gebruikt, gemarteld en werden vrouwen verkracht. De
mensenrechtenorganisatie verwijt het UNMISS dat ze niet ingreep. Volgens
Van den Bosch heeft UNMISS de SPLA echter zover gekregen om schuldigen
van deze schendingen te arresteren: ‘Dat is iets nieuws, dat de SPLA
haar eigen mensen oppakt.’ De grote vraag is nu of die verdachten ook
daadwerkelijk worden berecht. ‘Daar dringt UNMISS wel op aan,’ zegt
Van den Bosch, die naast hoofd van de Nederlandse missie ook juridisch
adviseur van de VN-militairen is. 

 André van Doorn (foto: Jeroen van Loon). 

Malaria

Een beperkt mandaat, bureaucratie, slecht opgeleide VN-collega’s,
Zuid-Soedanese counterparts die het liefst pottenkijkers weren; de
UNMISS-missie is op zijn zachtst gezegd een uitdaging. En dan zijn er
ook nog tal van praktische problemen, sommigen triviaal, anderen
ernstiger. Zo blijken op een aantal locaties de leefcontainers, het
sanitair en de auto’s in erbarmelijke staat. Verder zijn er vaak veel
te weinig tolken aanwezig, zodat communicatie met de Zuid-Soedanezen
onmogelijk is. Ernstiger is het dat de VN nauwelijks over helikopters
beschikt. Gevechtshelikopters zijn er helemaal niet, waardoor gebieden
waar wordt gevochten, zoals onlangs in Jonglei, onbereikbaar zijn. De
civiele helikopterpiloten die passagiers vervoeren, weigeren immers te
vliegen in conflictzones. Ook aan transporthelikopters, onontbeerlijk in
een uitgestrekt land zonder wegen, is een groot gebrek. Er vliegt er
precies eentje rond. ‘Hierdoor lukt het ons nauwelijks om in het
regenseizoen onze mensen te bevoorraden,’ zegt stafofficier Wilco van
den Berg.

Het gebrek aan helikopters heeft nog een consequentie: van de beloften
van Defensie en de VN dat bij ziekte binnen een uur hulp zou komen, het
zogenaamde golden hour, blijft in de praktijk weinig over. Dat bleek
toen in Aweil een Australische collega aan malaria overleed. ‘Oké,
die Australiër had de malaria veel te lang laten doorsudderen en slikte
geen anti-malariatabletten,’ zegt Maarten Persenaire. ‘Maar de
Keniaanse verpleger – een dokter hebben we hier niet – moest ik
smeken om naar de container van de Australiër te komen die daar
inmiddels lag te ijlen. Met een helikopter is hij naar de grotere plaats
Wau gebracht maar van daaruit kon hij niet verder, omdat we geen
helikopters hebben die ’s nachts mogen vliegen. De volgende dag is hij
in een ziekenhuis in Oegan da overleden.’

Ernstig is ook dat de beveiliging van de VN-compounds niet altijd is
gegarandeerd. In Aweil zitten weliswaar gewapende Keniaanse militairen
bij de hoofdpoort, maar die zien niet dat kinderen de hekken openknippen
om mango’s te plukken, toiletpapier te stelen en in de kantoren in te
breken. Zuid-Soedanese beveiligers verkopen volgens Persenaire VN-pasjes
aan de lokale bevolking, die zo gebruik kunnen maken van douches en
toiletten in het kamp. ‘Ik vermoed dat de Afrikaanse kampdirectie er
niet hard tegen durft op te treden, bang voor problemen met de
plaatselijke stammen.’ In Nimule blijkt gewapende beveiliging helemaal
te ontbreken. ‘Terwijl dit door Defensie wel aan ons was beloofd,’
zegt Meryam Ouarghi, die deze kwestie meermaken aan de orde heeft
gesteld. 

Het ministerie van Defensie laat weten dat ‘de veiligheid primair een
verantwoordelijkheid is van UNMISS’. Ook de onverwachte plaatsing van
zeven van de Nederlandse politietrainers vlak bij de betwiste grens met
Soedan in het noorden valt buiten haar competentie: ‘De VN is
plaatsingsautoriteit.’ Secretaris generaal Ban Ki-Moon toonde zich in
een recente brief aan de Veiligheidsraad ondanks alle moeilijkheden toch
tevreden over UNMISS. Hij adviseerde de Veiligheidsraad het mandaat te
verlengen tot juli 2013, wat inmiddels is gebeurd. Wel deed hij opnieuw
een beroep op lidstaten meer helikopters te sturen, om ook degene die op
de meest afgelegen plaatsen zitten te kunnen bereiken. Nederland zal in
elk geval het komende half jaar een nieuwe lichting van dertig mensen
naar Zuid-Soedan sturen. 

30-10-2012 /   HYPERLINK
"http://www.vn.nl/Labels-en-Tags.htm?term=Buitenland" \o "Buitenland" 
Buitenland  

  HYPERLINK ""