Preview document (🔗 origineel)

---

35000-V		Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van
Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2019

Nr.		VERSLAG  

Vastgesteld, 27 september 2019 

Binnen de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken hebben de onderstaande
fracties de behoefte vragen en opmerkingen voor te leggen aan het
kabinet over de Kamerbrief over de actualisering van het veiligheidsdeel
van de Nederlandse Polaire Strategie 2016-2020 d.d. 5 juli 2019
(Kamerstuk 35000-V, nr. 82). 

De op 27 september 2019 toegezonden vragen en opmerkingen zijn met de
door het kabinet bij brief van … toegezonden antwoorden hieronder
afgedrukt. 

De voorzitter van de commissie,

Pia Dijkstra

Adjunct-griffier van de commissie,

Konings

Inhoudsopgave

											

I	Algemeen

II	Politieke en militaire veiligheid

III	Economische veiligheid

IV	Ecologische veiligheid

V	Conclusie

VI	Volledige agenda

Algemeen

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van
de actualisering van de Nederlandse Polaire Strategie 2016–2020 op het
gebied van veiligheid in de Arctische regio. Wel hebben zij nog enkele
vragen.

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de
actualisering van het veiligheidsdeel van de Nederlandse Polaire
Strategie. Deze leden hebben nog een aantal vragen aan het kabinet over
deze actualisering. 

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met interesse kennisgenomen
van de actualisering van het veiligheidsdeel van de Nederlandse Polaire
Strategie. Zij waarderen de inspanningen van het kabinet om
verduurzaming, veiligheid en bescherming van de biodiversiteit en natuur
te bewerkstelligen, maar uiten grote zorgen over de gevolgen van
klimaatverandering en oplopende veiligheidsspanningen. Daarbij hebben
zij de volgende vragen en opmerkingen.

Politieke en militaire veiligheid

Belang van internationale samenwerking

Op pagina 2 van de Kamerbrief staat dat “onderlinge concurrentie” de
samenwerking onder druk zet. De leden van de VVD-fractie vragen welke
concurrentie hier wordt bedoeld. Wordt gedoeld op concurrentie rondom de
acquisitie van natuurlijke hulpbronnen? Welke spelers geven deze
concurrentie vorm? Is het kabinet van mening dat, als concurrentie een
gegeven is, westerse landen zich voldoende voorbereiden op de
concurrentieslag en gezamenlijk een goede concurrentiepositie hebben?

De leden van de VVD-fractie lezen op pagina 3 over een “mogelijke
militaire dreiging in het Arctische gebied”. Welke dreiging ziet het
kabinet, van wie komt deze hoofdzakelijk en in welke mate leidt deze tot
geloofwaardige en afschrikkende maatregelen, zoals we die ook treffen
tegen dreigingen aan de oostflank?

In de Arctische Raad is afgesproken dat zaken omtrent militaire
veiligheid hier niet worden besproken (zie ook pagina 3). Dat vinden de
leden van de VVD-fractie begrijpelijk, maar dan is het wel van belang
dat deze zaken wél uitvoerig worden besproken in NAVO-verband. Is dit
(in voldoende mate) het geval? 

De leden van de VVD-fractie hebben al eerder geconstateerd dat Nederland
weliswaar mee-oefent in het Arctisch gebied en op het gebied van
Arctische oorlogvoering, bijvoorbeeld met het Korps Mariniers, maar dat
Nederland, anders dan andere deelnemende landen als het Verenigd
Koninkrijk, de Verenigde Staten en Noorwegen, geen Arctische of
Noord-Atlantische defensiestrategie ten grondslag aan de oefeningen en
inzet heeft liggen. Ziet het kabinet dit ook? Wordt het ontbreken
hiervan, wat onder andere mee-oefenende landen absoluut moet opvallen,
nog door de minister van Defensie opgepakt?

De leden van de D66-fractie merken op dat Rusland en China fors
investeren in de Arctische regio, zowel economisch als militair en op
gebied van onderzoek. Beide landen hebben grote ambities in de regio. Zo
heeft Rusland voorgesteld om de Chinese Polar Silk Road te koppelen aan
hun noordelijke zeeroute, en hebben deze landen samen voorgesteld om een
onderzoekscentrum te openen in de regio. China noemt zichzelf near
Arctic state, wat volgens deze leden de ambities toont, en investeert
fors in kennis en mogelijkheden in de Arctische regio. Ook op militair
gebied werken deze landen samen, zoals de gezamenlijke oefening in het
oosten van Rusland bewijst. De leden van de D66-fractie vragen hoe het
kabinet de huidige verhoudingen en verwachte geopolitieke ontwikkelingen
in de Arctische regio bekijkt, en specifiek hoe deze Chinese en
Russische intensiveringen en ambities zich verhouden tot de Amerikaanse
aandacht voor de regio. Is het kabinet van mening dat de overige
Arctische staten op achterstand raken?  

De leden van de D66-fractie merken verder op dat veel Arctische staten
lid zijn van de NAVO, waardoor het kabinet aangeeft de
veiligheidspolitieke ontwikkelingen met name binnen de NAVO te willen
bespreken. Is er een dialoog tussen de NAVO en Rusland, en mogelijk
zelfs met China, over veiligheidsvraagstukken in de Arctische regio?
Zijn er andere vormen van dialoog om onbedoelde ongelukken of militaire
escalatie te voorkomen of Search and Rescue (SAR)-missies te
faciliteren?

De leden van de D66-fractie hebben ook nog enkele vragen over de
betrokkenheid van de Europese Unie bij dit gebied, en specifiek binnen
Arctische Raad. Wat is de huidige stand van zaken om de Europese Unie
als Observer bij de Arctische Raad te betrekken? Waarom is dit tot op
heden niet gelukt en wanneer verwacht het kabinet dat dit wel zal
gebeuren? Deze leden vragen ook of de Arctic Policy van de Europese Unie
herzien wordt en wanneer deze herziene strategie verwacht wordt. Is er
naar oordeel van het kabinet voldoende Europees onderzoek naar dit
gebied?

De leden van de GroenLinks-fractie onderstrepen het genoemde effect van
klimaatverandering op de makkelijkere toegang tot grondstoffen en hoe
dit de samenwerking onder druk zet. Deze leden vragen of het kabinet
nader in wil gaan op de gevolgen van deze onder druk staande
samenwerking, en dan met name richting landen als de Verenigde Staten,
China en Rusland. Hoe beoordeelt het kabinet hun rol hierin? 

Daarnaast vragen de leden van de GroenLinks-fractie hoe effectief de
genoemde multilaterale overlegorganen en fora volgens het kabinet zijn.
Worden er daarnaast ook in bilaterale contacten zorgen geuit over
riskante grondstoffenwinning en militaire expansie in de Noordpool? Deze
leden zijn positief over het betrekken van inheemse volkeren bij het
Noordpoolgebied. Kan het kabinet toelichten hoe dit precies gaat, welke
rol bijvoorbeeld de Arctisch ambassadeur hierin heeft en wat dit
oplevert?

De leden van de GroenLinks-fractie merken op dat de Arctische Raad niet
gaat over geopolitieke en veiligheidsvraagstukken, en dat het kabinet
aanstipt dat overleg binnen de NAVO voor veiligheidspolitieke
ontwikkelingen gebruikt wordt. Deze leden vragen het kabinet om te
reflecteren op de wenselijkheid van de versnippering van geopolitiek en
veiligheidsbeleid bij andere gremia, zoals de NAVO en de Arctic Security
Forces Roundtable. Kan de NAVO zonder het lidmaatschap van China en
Rusland wel effectief samenwerken over deze kwesties? Is het kabinet
bereid om, ondanks het besluit dat uitbreiding van het mandaat unaniem
genomen moet worden,  het onderwerp van het mandaat van de Arctische
Raad te agenderen met als doel uitbreiding naar geopolitieke- en
veiligheidsvraagstukken? Kan het kabinet toelichten hoe kansen liggen op
eventuele toetreding van de Europese Unie als permanente waarnemer, om
meer gewicht in de schaal te leggen?

Internationale afspraken

De leden van de VVD-fractie lezen  op pagina 4 dat “de strekking van
de (nieuwe, voorgenomen) Russische maatregelen niet geheel duidelijk
is”. Waarom is deze niet duidelijk? Zijn bilateraal of multilateraal
pogingen ondernomen om de strekking duidelijk te krijgen?

Wat betreft maritieme claims vragen de leden van de GroenLinks-fractie
of de twijfel over of Russische basislijnen in overeenstemming zijn met
voorwaarden van het zeerecht nog in een gremium besproken gaat worden.
Is het kabinet bereid deze kwestie aan te kaarten?



Militaire activiteiten

De leden van de VVD-fractie lezen dat de NAVO geen permanente militaire
faciliteiten heeft ten noorden van de poolcirkel en slechts beperkt
activiteiten onderneemt in het gebied. Ook het zogenaamde GIUK-gat wordt
in militaire zin, voor zover momenteel bekend, beperkt bediend. Is
Nederland voorstander om hier gezamenlijk, in overleg met NAVO-partners,
iets aan te doen?

De leden van de D66-fractie merken op dat de regio steeds belangrijker
wordt voor economische activiteiten en dat de toegenomen militaire
aanwezigheid van de Arctische staten om hun grondgebied en routes te
beveiligen om die reden niet onbegrijpelijk is. Tegelijkertijd wijzen
deze leden erop dat een militair conflict in de Arctische regio,
alhoewel niet waarschijnlijk, desastreuze gevolgen zal hebben op zowel
economisch als ecologisch gebied. Zij zijn daarom bezorgd over de
toegenomen militaire activiteit, vanwege het ontbreken van een
gestructureerd dialoog hierover binnen de Arctische Raad, waar militaire
veiligheidssamenwerking van uitgesloten is. Ziet het kabinet enige
beweging binnen de permanente leden van deze Raad om dit wel onderdeel
te maken van de samenwerking? Het baart de leden van de D66-fractie
verder zorgen dat afgelopen jaar binnen de Arctische Raad voor het eerst
sinds de oprichting van deze organisatie niet is gelukt om een
gezamenlijke verklaring te formuleren. Ziet het kabinet toegenomen
spanningen in het Arctisch gebied, en ook binnen de Arctische Raad?

De leden van de GroenLinks-fractie nemen met zorg kennis van de
groeiende Russische militaire aanwezigheid. Deze leden vragen zich af of
Rusland inmiddels haar Arctische strategie heeft gepubliceerd en op
welke wijze Nederland hier op anticipeert. Is het kabinet van mening dat
de Northern Group en Joint Expeditionary Force voldoende zijn toegerust
om militaire spanningen te detecteren? Wat levert de dialoog op het
gebied van militaire en veiligheidspolitiek op?

 Economische veiligheid

Ontwikkeling zeeroutes

China is voor de leden van de VVD-fractie een belangrijke reden tot
zorg. Deskundigen constateren dat westerse landen en ook Arctische
staten enorm achterlopen bij het investeren in nieuwe schepen en
ijsbrekers, terwijl de Russen en ook zeker de Chinezen dit op grote
schaal doen. Dat gaat op lange termijn ongetwijfeld gevolgen hebben voor
de positie van het Westen in de Arctische regio. Deelt het kabinet deze
zorg? Is de Europese Unie bezig met het treffen van voorbereidingen,
bijvoorbeeld in haar investeringsambities, op het vrijkomen van routes
in de Arctische regio en de kansen en competities die dit gaat
opleveren?

Voor het kabinet blijft, zo lezen de leden van de VVD-fractie op pagina
6 van de brief, toepassing van het voorzorgsbeginsel en de
ecosysteembenadering leidend bij de ondersteuning van en kaderstelling
voor economische en andere activiteiten. Dat is lovenswaardig. Maar is
van eenzelfde benadering ook sprake bij de Russen en de Chinezen? En als
dat niet zo is: wat betekent dat dan voor onze strategische positie in
deze regio?

Nederlandse commerciële actoren doen er volgens het kabinet “goed aan
zich voor te bereiden op toekomstige ontwikkelingen, die zowel kansen
kunnen bieden als bedreigingen kunnen vormen”. De leden van de
VVD-fractie delen die mening. Maar hoe bereiden het kabinet en de EU
zich voor? Vindt het kabinet dat ze deze handschoen nu zelf voldoende
oppakt? Is het redelijk om dit van bedrijven te verwachten als veel
deskundigen constateren dat westerse regeringen hier zelf rijkelijk laat
mee zijn?

De leden van de VVD-fractie merken op dat het kabinet op pagina 7 stelt
dat bedrijven die actief zijn of willen worden in het noordpoolgebied
kunnen rekenen op overheidsondersteuning binnen de vigerende kaders van
onder andere onze economische diplomatieke dienstverlening, zoals
uiteengezet in de Handelsagenda (Kamerstuk 34 952, nr. 30) en de
Financieringsbrief (Kamerstuk 34 952, nr. 44). Hoe staat dit in
verhouding tot de financieringsbrief van de minister van Buitenlandse
Handel en Ontwikkelingssamenwerking? In deze brief wordt immers iedere
vorm van steun aan fossiel gerelateerde bedrijven onmogelijk gemaakt.
Hoe rijmt het kabinet de bewering dat bedrijven die hier kansen zien
kunnen rekenen op steun van de Nederlandse overheid, wanneer zij zelf,
anders dan andere landen, deze vorm van steun compleet onmogelijk maakt?

De leden van de GroenLinks-fractie uiten hun zorgen over de verwachting
dat al het ijs in de Noordelijke IJszee tussen 2030 en 2050 zal
verdwijnen. Deze leden vragen of het kabinet bereid is zoveel mogelijk
terughoudendheid te betrachten in het ontplooien van economische
activiteiten, zeker degenen die mogelijk schade toebrengen aan de natuur
en het milieu. Is het kabinet bereid hiervoor de economische
diplomatieke dienstverlening van relevante ambassades deze opdracht te
geven?

Betrokkenheid China

China sloot in 2018 een overeenkomst met IJsland voor overdracht van
kennis en technologie op het gebied van geothermie. De leden van de
VVD-fractie vragen het kabinet hoe zij deze overeenkomst beoordeelt,
temeer tegen de achtergrond van de mislukte poging om voet aan de grond
te krijgen in Groenland. En is IJsland volgens het kabinet nog net zo
alert op Chinese investeringen als een paar jaar geleden? 

De leden van de D66-fractie merken op dat kennis en onderzoek over het
Arctisch gebied (over klimaat, milieu, grondstoffen, techniek en
wetenschap om in daar in moeilijke omstandigheden kunnen te navigeren)
zich vertaalt naar invloed in het Arctisch gebied. De forse
investeringen van China op dit terrein verbazen dan ook niet in het
licht van de ambities van het land. Ook de Nederlandse overheid
investeert in onderzoek en kennis over het Arctisch gebied. De leden van
de D66-fractie vragen of dit onderzoek belangrijke resultaten oplevert
en hoe dit zich vertaalt naar de kennispositie van Nederland over dit
gebied. Is er sprake van een belangrijke niche voor Nederland?

De leden van de GroenLinks-fractie vragen het kabinet een appreciatie te
geven of de ambities van China voldoen aan milieustandaarden en of zij
bereid zijn rekening te houden met klimatologische gevolgen van hun
beleid voor de Arctische regio, zoals de toename van de import van gas.
Is het kabinet net als de leden van de GroenLinks-fractie kritisch op
mogelijke toekomstige activiteiten en ontwikkelingen van China in de
Arctische regio, ook omdat China uitspraken van het Permanente Hof van
Arbitrage waar het Internationaal Zeerechttribunaal is gevestigd over
territoriale claims in de Zuid-Chinese Zee  heeft verworpen? Deze leden
vragen voorts wat het voorbehoud ten aanzien van geschillen over
territoriale wateren en zee-grenzen op het VN-Zeerechtverdrag (UNCLOS)
voor gevolgen heeft voor de Arctische regio.

Energievoorzieningszekerheid

De leden van de GroenLinks-fractie merken tevreden op dat Nederland
gezien de grote milieu- en veiligheidsrisico’s terughoudend is ten
aanzien van verdergaande exploitatie van olie en gas in het
noordpoolgebied en dat het financiële steun aan de exploratie en
ontwikkeling van nieuwe voorraden olie en gas per 2020 uitfaseert. Is
het kabinet daarnaast bereid, gezien de huidige investeringen van
verzekeraars, banken en pensioenfondsen in olie en gaswinning in het
Arctisch gebied, het gesprek met hen aan te gaan om, in lijn met
regeringsbeleid, investeringen in olie- en gaswinning in Arctisch
gebied, op land en op zee, bij voorkeur uit te sluiten van financiering
en investering, of ten minste uit te faseren? Zij vragen ook hoe het
kabinet tegenover de ambities van de president van Amerika Trump staat
om olie te winnen in beschermd gebied. Is het kabinet bereid de zorgen
hierover te delen in de Arctische Raad?

 Ecologische veiligheid

Gevolgen van klimaatverandering

De leden van de GroenLinks-fractie achten de gevolgen van
klimaatverandering voor de Arctische regio alarmerend. Kan het kabinet
beschrijven welke acties de Arctisch ambassadeur onderneemt om deze
beschreven gevolgen te adresseren?

Scheepvaart en visserij

De leden van de GroenLinks-fractie constateren dat de laatste Polar Code
van de van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) uit 2014 stamt.
Is het kabinet bereid om te bepleiten dat de Polar Code geëvalueerd
moet worden waarbij getoetst wordt of de Polar Code nog toegerust is op
de klimatologische uitdagingen van de toekomst? 

Ecosystemen

De leden van de D66-fractie maken zich grote zorgen over de risico’s
voor het milieu, de biodiversiteit en de ecologische impact van
toenemende economische activiteit in het kwetsbare Arctisch gebied. Deze
leden vragen het kabinet of er internationaal enige beweging is om
bepaalde delen van het gebied als beschermd natuurgebied aan te merken.
Zij merken op dat de Arctische Raad een ramp met stookolie als grootste
bedreiging voor het gebied heeft bestempeld, en ook de uitstoot van de
rook van schepen op stookolie is enorm schadelijk voor het klimaat.
Verwacht het kabinet dat het mogelijk is een verbod op stookolie te
introduceren voor dit gebied? Welke rol ligt hierin voor Nederland?

Ook wat betreft de gevolgen voor de biodiversiteit van
klimaatverandering uiten de leden van de GroenLinks-fractie hun zorgen.
Zij constateren dat er behoefte is aan het instellen van meer onderzoek
om de precieze gevolgen van deze ingrijpende veranderingen vast te
stellen en te kwantificeren. Deze leden vragen of het kabinet bereid is
hieraan een concrete onderzoeksbijdrage vanuit Nederland te leveren.

Conclusie

De leden van de VVD-fractie vragen het kabinet tot slot hoe zij
invulling heeft gegeven of gaat geven aan de  eerdere toezegging in de
richting deze leden om in internationaal verband het  vrijkomen van de
Transpolaire Zeeroute aan  de orde te stellen, in het  bijzonder de
geopolitieke gevolgen ervan, en de mogelijk in EU- en NAVO-verband te
nemen maatregelen te betrekken bij de nieuwe Arctische strategie. 

 Volledige agenda

Actualisering veiligheidsdeel Polaire Strategie. TK 35000-V-82 Brief
regering d.d. 05-07-2019, minister van Buitenlandse Zaken, S.A. Blok -
Actualisering veiligheidsdeel Polaire Strategie.

   HYPERLINK
"https://www.arctictoday.com/controversy-greenland-airports-shows-china-
still-unwelcome-arctic/" 
https://www.arctictoday.com/controversy-greenland-airports-shows-china-s
till-unwelcome-arctic/ 

   HYPERLINK
"https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-09-05/iceland-plans-to-shu
t-the-door-on-chinese-investors-again" 
https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-09-05/iceland-plans-to-shut
-the-door-on-chinese-investors-again  

 Antwoorden op vragen van de leden Koopmans en Bosman (beiden VVD) aan
de ministers van Buitenlandse Zaken en van Defensie over het mislukken
van de bijeenkomst van de Arctische Raad, Aanhangsel van de Handelingen,
2018-2019, nr. 3202.