Uw Kamer werd in de kennisgevingsbrief van 21 juni jl. (Kamerstuk 27 925, nr. 656) geïnformeerd over een concreet verzoek van de VS om een hernieuwde Nederlandse bijdrage aan de strijd tegen ISIS in Syrië. In de artikel-100 brief over de Nederlandse bijdrage aan de anti-ISIS coalitie en de brede veiligheidsinzet in Irak 2020–2021 van 18 oktober jl. werd aangegeven dat uw Kamer, als gevolg van de recente ontwikkelingen in Syrië, op een later moment zou worden geïnformeerd over de uitkomst van het onderzoek naar de wenselijkheid en mogelijkheid van een aanvullende Nederlandse bijdrage in de strijd tegen ISIS, naar aanleiding van het verzoek van de VS. Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 29 november jl. inzake ontwikkelingen sinds verzending van de Kamerbrief Samenhang Nederlandse inspanningen in snelle reactiemachten en missies en operaties tot en met 2021, werkt de VS momenteel aan een nieuwe invulling van dit verzoek. Zodra het onderzoek daartoe aanleiding geeft, zal uw Kamer hierover worden geïnformeerd.

Zoals aangekondigd in de kennisgevingsbrief van 5 september jl. (Kamerstuk 29 521, nr. 385), onderzoekt het kabinet daarnaast de wenselijkheid en mogelijkheid om aan het verzoek van Frankrijk tegemoet te komen om de deelname van Nederland aan een multinationale Combined Joint Special Operations Task Force (CJSOTF) te bespreken. Hierover staat Nederland met Frankrijk en andere Europese landen die zijn benaderd in contact. Zoals tevens aangegeven in de Kamerbrief van 29 november jl. inzake ontwikkelingen sinds verzending van de Kamerbrief Samenhang Nederlandse inspanningen in snelle reactiemachten en missies en operaties tot en met 2021, zal uw Kamer, zodra het onderzoek daartoe aanleiding geeft, hierover worden geïnformeerd.

Zie antwoord op vraag 16. In het algemeen kan gesteld worden dat Amerikaanse sancties ertoe leiden dat internationale banken en bedrijven terughoudender zijn geworden in handelen met Iran omdat zij VS-boetes vrezen.

INSTEX, dat gericht is op het faciliteren van handel in humanitaire sectoren en het beperken van onrechtmatige extraterritoriale werking van VS-sancties op het Europees bedrijfsleven, is er mede op gericht om tekorten aan medicijnen en andere humanitaire goederen op te lossen.

Het kabinet deelt de zorgen van Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk met betrekking tot het ballistische raketprogramma van Iran. Nederland spreekt met grote regelmaat in bilateraal en multilateraal verband steun uit voor resolutie 2231, waarin Iran wordt opgeroepen geen activiteiten te ondernemen gerelateerd aan ballistische raketten die geschikt zijn voor nucleaire lading. Nederland spreekt Iran hier ook op aan, bijvoorbeeld tijdens het gesprek tussen de Minister van Buitenlandse Zaken en Vice-minister Buitenlandse Zaken van Iran, Abbas Arahchi, drie weken geleden.

Nederland steunt de verklaring van Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk van 5 december jl. en houdt nauw contact met hen over deze kwestie.

De VS hebben zich niet officieel uitgesproken over het mechanisme. Wel hebben de VS aangegeven geen problemen met INSTEX te hebben zolang het niet direct ingaat tegen Amerikaanse sancties tegen Iran. Vooralsnog focust INSTEX zich op humanitaire sectoren (landbouw- en voedselsector, medische apparatuur en medicijnen), die uitgezonderd zijn van VS-sancties.

Iran heeft de toetreding tot INSTEX verwelkomd. Verder is Iran van mening dat INSTEX niet voldoende effect heeft om de impact van VS-sancties te compenseren. Iran spoort de EU aan meer te doen om het economische deel van het JCPOA te implementeren, met name door olie van Iran te kopen.

Nederland exporteerde in 2018 voor € 718 miljoen aan goederen naar Iran en importeerde € 203 miljoen aan goederen (CBS.nl) uit Iran. Cijfers over de im- en export van diensten zijn voor Iran niet gepubliceerd door het CBS voor dit jaar.

De Nederlandse export van goederen naar de VS bedroeg in 2018 € 23,8 miljard en datzelfde jaar exporteerde Nederland voor € 4 miljard aan diensten naar de VS. De import van goederen en diensten uit de VS bedroeg in 2018 respectievelijk € 33,8 miljard en € 6,9 miljard (CBS.nl).

De Amerikaans Vijfde vloot en de Amerikaans geleide Coalition Maritime Forces (CMF) opereren ook in de Golfregio. CMF heeft een hoofdkwartier in Bahrein en opereren met drie Task Forces in en rond de Golfregio en de Indische Oceaan. Het mandaat van CMF behelst maritieme veiligheid en anti-terrorisme op zee (Combined Task Force (CTF) 150), anti-piraterij (CTF 151) en maritieme veiligheidsoperaties in de Golf (CTF 152). Er zijn ook Nederlandse militairen in de Golfregio geplaatst als liaison bij Operation Inherent Resolve van de anti-ISIS Coalitie en de door de VS geleide Coalition Maritime Forces (CMF). Daarnaast zijn Nederlandse militairen gestationeerd op een logistieke hub in de Verenigde Arabische Emiraten (FSE Mirage), voor ondersteuning van vessel protection detachments (VPD’s). Daarnaast opereren Amerikaanse en Britse schepen onder nationale tasking in de Perzische Golf en Golf van Oman. Oman patrouilleert met eigen eenheden in de Golf van Oman, Straat van Hormuz en Perzische Golf. Het verkeersscheidingsstelsel in de territoriale wateren van Oman in de Straat van Hormuz wordt door Oman met radar gecontroleerd. Sinds mei is er ook met regelmaat een Russisch inlichtingen schip actief in de Golf van Oman.

Daarnaast heeft India een zelfstandig opererend militair schip ten oosten van de Straat van Hormuz. Frankrijk heeft nauw contact met India hierover.

De demonstraties in Iran zijn volgens verschillende berichten met buitensporig geweld neergeslagen. Dit is zeer zorgelijk. De Minister van Buitenlandse Zaken heeft deze zorgen ook in duidelijk bewoordingen overgebracht aan Iran. Meest recent nog tijdens telefonisch onderhoud met zijn Iraanse ambtsgenoot op 6 december jl.

Naast de gewelddadigheden is ook voor meer dan een week het internet volledig afgesloten, wat een duidelijke schending van de vrijheid van meningsuiting is. Nederland was initiatiefnemer van de EU-verklaring van 8 december jl. over de protesten. De situatie in het land is de afgelopen week gekalmeerd. Nederland en de EU hebben Iran opgeroepen om verantwoordelijken voor geweldsdaden ter verantwoording te roepen. Er is geen relatie tussen de recente demonstraties en EMASOH.

Zie antwoord op vraag 54.

Het kabinet kan in het openbaar niet ingaan op de inlichtingen die ten grondslag lagen aan de inschatting van de inlichtingendiensten. Evenmin kan worden ingegaan op inlichtingen die eventueel van andere landen zijn ontvangen.

Om hoeveel liter dit precies gaat valt niet te zeggen op basis van beschikbare gegevens. De dagelijkse doorvoer van olie door de Straat van Hormuz bedroeg in 2018 ca. 20 miljoen vaten – dat staat gelijk aan 20% van de wereldwijde olieconsumptie (IEA).

In 2014 was bijna 20% van Nederlandse import van ruwe aardolie (11.286 miljoen kilogram) afkomstig uit Saoedi-Arabië, Koeweit en Irak (CBS.nl). Deze landen exporteren het gros van hun olie via de Straat van Hormuz.

De operaties EMASOH en IMSC worden ieder geleid vanuit een eigen hoofdkwartier. Voor EMASOH is dat in Abu Dhabi, voor IMSC is dat in Bahrein. Beide missies opereren apart van elkaar en hebben ook verschillende taken. EMASOH zet in op twee sporen, een diplomatiek en een militair. Militair is de missie de-escalerend en gericht op het verkrijgen van «situational awareness» door middel van het monitoren, identificeren, registreren en analyseren van scheepsbewegingen in de Straat van Hormuz. Het IMSC zet in op één militair spoor en opereert in een groter gebied, waar ook de Straat Bab al-Mandab onder valt. EMASOH beperkt zich tot de Straat van Hormuz.

Onder de taken van IMSC valt ook het escorteren van koopvaardijschepen. Dat is voor EMASOH niet het geval. Zowel EMASOH als IMSC streven uiteindelijk een ongehinderde vrije doorvaart van scheepvaart door de Straat van Hormuz na.

De Nederlandse toetreding tot INSTEX is al een aanzienlijke tijd in voorbereiding. Er is voor dit moment gekozen omdat er nu een coalitie van Europese landen is gevormd waarmee Nederland gezamenlijk de stap kon maken. Zolang het JCPOA nog bestaat zal Nederland zich inzetten om de economische kant van het akkoord te implementeren. INSTEX is hier een belangrijk onderdeel in.

Voor informatie over kosten zie het antwoord op vraag 125.

Strategische communicatie en outreach naar onder andere de omliggende landen is een belangrijk onderdeel van de missie. Centraal hierbij staat dat de inzet gericht is op het bijdragen aan de vrije en veilige doorvaart in de Golregio en het bijdragen aan de-escalatie van de spanningen. Deze strategie wordt momenteel in coalitieverband verder uitgewerkt.

Parallel hieraan zet Nederland in de eigen bilaterale contacten, ook op politiek niveau, in op outreach en strategische communicatie. De Nederlandse posten in de Golfregio hebben actief de omliggende landen benaderd om relevante ministeries aldaar te informeren van de Nederlandse inzet en de uitgangspunten daarvan. Ook heeft de Minister van Buitenlandse Zaken op 6 december jl. de Nederlandse inzet toegelicht in een telefoongesprek met zijn Iraanse ambtsgenoot.

In de contacten met Iran is duidelijk gemaakt dat de Nederlandse inzet losstaat van de Amerikaanse maximale drukcampagne.

Het ontwerp van de missie draagt hieraan bij door de inzet op preventie van incidenten, inzet op de-escalatie en samenwerking met Europese bondgenoten. Het diplomatieke spoor van de missie is gericht op het bevorderen van bewustzijn, (regionale) dialoog en samenwerking ten aanzien van maritieme veiligheidszaken tussen alle belanghebbenden in de Golfregio. Ook zal Nederland in verdere bilaterale contacten met Iran de uitgangspunten van de Nederlandse inzet blijven benadrukken.

Op grond van internationaal recht mogen staten alleen rechtsmacht uitoefenen als er een wezenlijk verband bestaat tussen datgene waarover rechtsmacht uitgeoefend wordt en die staat. Dit sluit de uitoefening van extraterritoriale rechtsmacht niet uit, maar vereist dat dit alleen mag als er een wezenlijk verband bestaat. Voor zover de VS-sanctieregimes toepast op situaties en personen zonder dat er een wezenlijk verband bestaat tussen die situatie of persoon en de VS, acht Nederland dit in strijd met het internationaal recht. Of een wezenlijk verband ontbreekt in de toepassing van VS-sancties, waardoor deze onrechtmatig zou worden, moet per geval beoordeeld worden.

De EU heeft de antiboycotverordening (het zgn Blocking Statute) ingesteld om extraterritoriale werking van Amerikaanse sancties tegen Iran te beperken wanneer deze de belangen van EU-operatoren raakt (als genoemd in artikel 11 van de antiboycotverordening). Hierbij gaat het om de in de bijlage van de antiboycotverordening opgenomen Amerikaanse sancties waarvan de EU de extraterritoriale werking in strijd acht met het internationaal recht.

Het kabinet heeft bewust gekozen voor inzet in een Europees-geleide maritieme missie, aangezien de missie een brede strategie omvat met inzet op zowel operationeel als diplomatiek spoor. Hiermee zet de missie geïntegreerd in op zowel preventie van verdere incidenten als op de-escalatie van de regionale spanningen. Het kabinet beoogt hiermee te voorkomen dat de inzet geassocieerd wordt met de Amerikaanse maximale druk campagne tegen Iran. Het operationele spoor van de missie beperkt zich tot maritime surveillance & situational awareness en gaat uit van «light footprint» bestaande uit maximaal twee schepen en één of meer vliegtuigen met een relatief klein operatiegebied. Ook dit benadrukt het de-escalatoire karakter van de missie. Met deelname aan EMASOH worden politieke risico’s zo veel mogelijk gemitigeerd.

Zie tevens het antwoord op vraag 138.

Zie antwoord vraag 105 en 106.

Voor zover bekend heeft Oman geen eigen initiatieven opgezet.

Voor het al dan niet behalen van de tijdslijn voor chirurgische hulp zijn de volgende factoren van belang:

– De afstand tot het ziekenhuis (vlieg of vaar afstand)

– Het weer (inzet helikopter)

– Beschikbaarheid boordhelikopter

– Beschikbaarheid partner land helikopter

Sinds de start van de operatie Sophia (april 2015) tot begin oktober jl. zijn 551 boten gebruikt voor mensensmokkel vernietigd en 151 verdachten van mensensmokkel overgedragen aan Italiaanse autoriteiten.

Vóór de ontplooiing van Sophia hadden smokkelaars volledige bewegingsvrijheid en konden zij hun activiteiten tot buiten de territoriale wateren van Libië uitvoeren. Om deze activiteiten af te schrikken en te verstoren werden in het kader van Sophia maritieme- en luchtcapaciteiten gebruikt om de smokkelaars te arresteren en hun boten en andere hulpmiddelen te vernietigen.