Preview document (🔗 origineel)

---

VERSLAG VAN DE RAPPORTEURS

Introductie

De vaste commissie Economische Zaken en Klimaat heeft ons in de procedurevergadering op 30 mei jl. aangesteld als EU-rapporteurs op het EU-voorstel Kritieke Grondstoffen.

Wij brengen tussentijds verslag uit over de activiteiten die wij tot op heden tijdens ons rapporteurschap hebben ondernomen en doen een voorstel voor het vervolg.

Het betreft een werkbezoek naar Brussel op 5 juni jl. waar we gesprekken hebben gevoerd met de kabinetten van Timmermans en Breton bij de Europese Commissie (hierna: Commissie), de schaduwrapporteur namens het Europees Parlement en de plaatsvervangend Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de EU.

U kunt de inhoud van dit tussentijdse verslag desgewenst betrekken bij het commissiedebat van 29 juni aanstaande over de nationale grondstoffenstrategie.

Doel van het EU-rapporteurschap

Het EU-rapporteurschap richt zich op het verkrijgen van meer informatie over de behandeling in Brussel van het EU-voorstel voor Kritieke Grondstoffen. Op 16 maart jl. heeft de Commissie het voorstel voor een verordening¹ over Kritieke grondstoffen (Critical Raw Materials Act, COM (2023s) 160) gepresenteerd. Gelijktijdig met dit voorstel werd tevens een mededeling² gepubliceerd. Hierin staan maatregelen genoemd om de diversificatie van toeleveringsketens te bevorderen. Het doel van beide voorstellen is om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen te garanderen die nodig zijn voor de groene en digitale transitie, middels het diversifiëren van toeleveringsketens en het uitbreiden van de EU-capaciteit. Dit voorstel stond eerder aangekondigd in het op 1 februari jl. gepresenteerde industrieel plan voor de Green Deal (Green Deal Industrial Plan) waarin de Commissie een aantal voorstellen heeft gepresenteerd om haar groene industriële concurrentievermogen wereldwijd te versterken als reactie op de Inflation Reduction Act (IRA).

Kernpunten van het voorstel zijn:

• Het voorstel is dat de EU tegen 2030 tenminste 10% van het jaarlijkse gebruik aan de kritieke grondstoffen zelf kan winnen, minstens 40% in de EU moet worden verwerkt, en minstens 15% van de grondstoffen uit hergebruik te halen. Ook staat in het voorstel dat de EU maximaal voor 65% afhankelijk wil zijn van één derde land voor de toelevering van een grondstof;

• Vergunningsprocedures voor projecten met kritieke grondstoffen in de EU worden vereenvoudigd. Ook wordt er een kader geschetst voor het selecteren van strategische mijnbouw-, raffinage-, en recyclingprojecten die gebaat zijn bij aanvullende financiering en snellere vergunningsverlening (max. 24 maanden voor winningsvergunningen en 12 maanden voor verwerkings- en recyclingvergunningen). Daarnaast worden lidstaten verplicht om projecten met kritieke grondstoffen te voorzien van ‘één loket’ voor alle relevante vergunningen.;

• De aanleg van energie-infrastructuur en strategische mijnbouw-, raffinage- en recyclingprojecten kunnen worden aangemerkt als zijnde van publiek belang (overriding public interest), wat betekent dat ze mogelijk voorrang kunnen krijgen bij juridische conflicten met andere wetten, zoals bv natuurbescherming. Het volgende artikel staat zowel in het Commissievoorstel kritieke grondstoffen, als in Net-Zero Industry Act:

  • With regard to the environmental impacts addressed in Articles 6(4) and 16(1)(c) of Directive 92/43/EEC, Article 4(7) of Directive 2000/60/EC and Article 9(1)(a) of Directive 2009/147/EC, Strategic Projects in the Union shall be considered as being of public interest or serving public health and safety, and may be considered as having an overriding public interest provided that all the conditions set out in those Directives are fulfilled.

• De lidstaten zullen nationale programma’s moeten ontwikkelen voor het verkennen van geologische bronnen;

• Er komt een Critical Raw Materials Club voor ‘like-minded’ partners (zoals de VS en Canada). Het doel hiervan is om samen te werken met gelijkgestemde landen om collectief toeleveringsketens te versterken en te diversifiëren;

• Via de Global Gateway strategie zal er worden geïnvesteerd in de mijnbouwsectoren van ontwikkelingslanden;

• Verder zet de Commissie in op het monitoren van de toeleveringsketens van de kritieke grondstoffen en de coördinatie van de grondstoffenvoorraden in de EU. Bepaalde grote bedrijven zullen ook een audit moeten uitvoeren, wat bestaat uit een stresstest;

• Er is een lijst opgesteld van de kritieke grondstoffen, die geregeld zal worden bijgewerkt;

• Er wordt een ‘Raw Materials Academy’ aangekondigd om vaardigheden te bevorderen die relevant zijn voor personeel werkzaam in de toeleveringsketens;

• Er wordt voorgesteld om een ‘Çritical raw materials board’ op te richten, bestaande uit de lidstaten en de Commissie. Het doel hiervan is het bespreken van strategische voorraden, de uitvoering van de maatregelen van de verordening te coördineren (zoals het coördineren van nationale exploratieprogramma’s) en de strategische partnerschappen van de EU met derde landen te bespreken;

• Ook wordt er ingezet op onderzoek, ontwikkeling, en innovatie van kritieke grondstoffen.

Tijdens het vervolg van ons rapporteurschap zullen we in kaart brengen hoe het Europese krachtenveld eruitziet ten aanzien van het voorstel. We zullen de commissie EZK daarover informeren, in elk geval gedurende de looptijd van de onderhandelingen over de Raadspositie en de positie van het Europees Parlement. Naar verwachting zal de Raad na de Europese Raad op 30 juni haar onderhandelingspositie (algemene oriëntatie) aannemen. De commissie voor Industrie en Onderzoek (ITRE) in het Europees Parlement stemt in september, de plenaire stemming is nog niet bekend. Hieronder zullen wij ingaan op welke manier wij tot nu toe uitwerking hebben gegeven aan deze doelstelling.

Tussentijdse bevindingen van de rapporteurs

Op het terrein van het EU-voorstel voor Kritieke Grondstoffen is momenteel veel activiteit gaande. Zowel de Raad als het Europees parlement zijn volop bezig met het voeren van onderhandelingen om tot een positie te komen. De EU-instellingen streven ernaar om een politiek akkoord te bereiken voor het einde van het kalenderjaar en anders uiterlijk voor het einde van de huidige mandaatperiode.

Raadspositie

Op 17 mei jl. is het BNC-fiche met de Nederlandse positie gepubliceerd en naar de Kamer gezonden. Op 22 mei heeft het kabinet een non-paper gericht op de externe dimensies gepubliceerd. Hierin ligt de focus op diversificatie en verduurzaming van internationale ketens. In aanloop naar het voorstel, had het kabinet op 2 februari jl. ook al een non-paper gepubliceerd.

Het Zweeds voorzitterschap heeft dit prioritair verklaard en wil eind juni 2023 tot een onderhandelingspositie van de Raad komen. Op 22 mei heeft er een eerste beleidsdebat over dit voorstel plaatsgevonden tijdens de Raad voor Concurrentievermogen:

• Een van de besproken punten is de tegenstand van de maatschappij tegen het openen van mijnen. Portugal noemt het een paradox; “people would like to develop a very advanced technological civilisation, but they reject completely the development of new mines.” Een groot deel van de lidstaten sloten zich hierbij aan. In enkele landen (Portugal, Duitsland, Zweden en Spanje) zijn er protesten tegen mijnbouw.

• Ierland waarschuwde ook voor de lage sociale acceptatie en riep op tot meer publieke betrokkenheid. Ook dringt Ierland er bij de Commissie op aan om een meer gedetailleerde studie uit te voeren naar de standpunten van stakeholders in verschillende regio’s en op EU-niveau.

• Italië geeft aan dat veel van de Italiaanse grondstoffen zich in toeristische regio’s (Toscane, Ligurië, Sardinië) bevinden waar ook natuurreservaten de mijnbouwactiviteit bemoeilijkt. De Italiaanse minister geeft aan dat er niet alleen snellere vergunningen nodig zijn maar ook meer flexibiliteit bij het toepassen van de milieuwetgeving. Slowakije noemt ook dat er geen mijnbouw is zonder impact op het milieu.

• Duitsland heeft voorgesteld om minimale recyclingdoelstellingen voor specifieke grondstoffen in te voeren. Frankrijk heeft voorgesteld om de export van afval te beperken om op die manier de circulaire economie aan te moedigen.

• Verschillende lidstaten benadrukten ook de behoefte om de afhankelijkheid van China te verminderen door partnerschappen met andere landen te sluiten. In dit kader noemde Spanje het Mercosur verdrag en riep op om partnerschappen te sluiten met Latijn-Amerikaanse landen.

Europees Parlement

De ITRE-commissie (commissie voor Industrie) is verantwoordelijk voor de positiebepaling van het Europees Parlement op dit voorstel. De rapporteur is Nicola Beer (Renew) en een van de schaduwrapporteurs is Mohammed Chahim (PVDA/S&D). De rapporteur heeft op 15 mei haar concept rapport gepubliceerd. In dit rapport beargumenteert de rapporteur dat aan de sterke stijging van de vraag naar grondstoffen niet volledig kan worden voldaan door alleen productie, recycling en hergebruik op te schalen en noemt ze het essentieel dat de EU zorgt voor financiering voor onderzoek naar vervangende materialen en duurzame productieprocessen. Verder doet ze voorstellen om de verwerkingstijden van het aanvragen van de status van een strategisch project te verkorten en de lasten voor bedrijven, met name voor het mkb, te verlagen. Tot 25 mei konden amendementen worden ingediend (er zijn ongeveer 1000 amendementen ingediend). De stemming in de ITRE-commissie is voorzien op 7 september a.s.

Verder heeft de INTA-commissie (Internationale Handel), die volgcommissie is op dit dossier, al een concept opinie gepubliceerd. De andere commissie die een opinie zullen geven zijn DEVE (ontwikkelingssamenwerking), AFET (Buitenlandse zaken), ENVI (milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid), REGI (regionale ontwikkeling), ECON (economische en monetaire zaken). Alle rapporteurs van deze commissies zijn van EVP (Christendemocraten).

Activiteiten rapporteurs

Gesprek met kabinetschef van het Kabinet Frans Timmermans

Op maandag 5 juni spraken wij met Diederik Samson, de kabinetschef van kabinet Frans Timmermans in de Europese Commissie. De volgende onderwerpen kwamen aan bod: open strategische autonomie, overriding public interest, circulariteit, en het belang van Europese samenwerking.

De Europese visie op kritieke grondstoffen en de manier waarop we deze verkrijgen, is in de afgelopen vier jaar drastisch veranderd. Door crises zoals de coronapandemie en de Russische agressie tegen Oekraïne is open strategische autonomie en de afbouw van strategische afhankelijkheden een steeds grotere rol gaan spelen. De Commissie speelt in op de voorgenoemde ontwikkelingen met het EU-voorstel kritieke grondstoffen, waarin doelen worden gesteld voor de winning, verwerking en recycling van kritieke grondstoffen in de EU. Het winnen van grondstoffen door middel van mijnbouw zorgt ook voor dilemma’s. Door het overriding public interest in het voorstel zou het in theorie tegen bestaande natuurwetgeving in kunnen gaan terwijl tegelijkertijd de klimaatdoelstellingen wel moeten worden gehaald.

Circulariteit is een ander belangrijk onderdeel van toekomstige productie. Wanneer een bedrijf kan recyclen, hoeven er minder vervuilende grondstoffen uit de grond gehaald te worden. In het voorstel staat dat minstens 15 procent van consumptie in de EU gerecycled moet worden. Het streefdoel op de lange termijn zou zijn om 100 procent te kunnen recyclen. Voor de discussie over circulariteit is ‘normeren’ ook belangrijk. Circulariteit door middel van recyclen vereist echter veel energie en geld. Daarom gaan nu alle opbrengsten van het ETS naar het innovatiefonds.³ Hiermee zou grofweg 800 miljard euro vrijkomen.

De Europese samenwerking komt ook ter sprake. Er wordt momenteel een pijplijn aangelegd in Spanje en Frankrijk, waar uiteindelijk met name Duitsland gebruik van gaat maken. Ondanks dat samenwerking op deze pijpleiding goed zou zijn om milieudoelstellingen te behalen, stuit het idee toch op veel weerstand in Spanje en Frankrijk aangezien zij geen direct profijt hebben van dit project. Dit voorbeeld wordt gebruikt om te illustreren dat lidstaten vaak nog vanuit eigenbelang naar ontwikkelingen kijken met betrekking tot klimaat- en milieudossiers in plaats van naar het belang voor de Europese Unie in zijn geheel.

Gesprek met kabinet Thierry Breton

Tijdens het werkbezoek op 5 juni jl. hebben we gesproken met Joan Canton, lid van het kabinet van Thierry Breton (eerstverantwoordelijke Eurocommissaris voor Kritieke Grondstoffen).

Eerst wordt de verwachte tijdlijn voor het voorstel geschetst. Naar verwachting wordt eind juni de Raadspositie al vastgesteld en worden de triloog-onderhandelingen in het najaar afgerond (onder het Spaanse voorzitterschap). Een aantal discussiepunten binnen de instellingen zijn de doelstellingen, de rol van de private sector en het mandaat van de Critical Raw Materials Board.

Een belangrijk onderdeel van het voorstel is dat er wordt gekeken naar de hele keten van grondstoffen (winning, productie, recycling) zodat alle lidstaten profijt kunnen hebben van dit voorstel.

Daarnaast is er uitgebreid gesproken over financieringsmogelijkheden. In het huidige voorstel is er geen voorstel gedaan voor additionele financiering. Binnenkort komt de herziening van het Multi-Financieel Kader (MFK), mogelijk komt er dan extra financiering vrij maar het budget is relatief beperkt. Op dit moment kan wel al het verruimde staatssteunkader worden gebruikt. Er worden voorbeelden gegeven van al ingediende voorstellen van Spanje en Griekenland. Daarbij is het, door de kortere vergunningsprocedures, interessanter gemaakt voor private partijen om te investeren. Verder wordt het voor bedrijven ook interessant om een project in Europa op te zetten doordat er een regelgevend kader komt met dit voorstel.

Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan het diversifiëren van de keten door partnerschappen te sluiten met landen buiten de EU, zoals bijvoorbeeld Kazachstan en Canada. Ook is het mogelijk om projecten te starten in derde landen. Qua financiering, kan hiervoor het budget van de Global Gateway worden gebruikt.

Tot slot, het is belangrijk om dit voorstel in samenhang te zien met andere (komende) EU-voorstellen, zoals de afval wetgeving. Hoe om te gaan met het hergebruiken van grondstoffen zal naar verwachting daarin gedetailleerder worden uitgewerkt.

Gesprek met plaatsvervangend Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de Europese Unie

Wij hebben op 5 juni jl. eveneens gesproken met de plaatsvervangend Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de Europese Unie, de heer Michael Stibbe. Tijdens dit gesprek kwamen enkele discussiepunten in de Raad aan bod. Deze betreffen: de rechtsbasis, de percentages van de doelen, het overriding public interest, vergunningsprocedures, de Critical Raw Materials Board, en de financiering.

In het Commissievoorstel staat dat de EU tegen 2030 tenminste 10% van het jaarlijkse gebruik aan de kritieke grondstoffen zelf kan winnen, minstens 40% in de EU moet worden verwerkt, en minstens 15% van de grondstoffen uit hergebruik te halen. In de Raad is er momenteel nog veel discussie over deze percentages en mogelijk worden deze naar boven bijgesteld.

In het voorstel wordt voorgesteld om de vergunningverlening procedures te versnellen. Nederland zit in principe al binnen de voorgestelde termijnen dus dit effect zal minimaal zijn. Voor sommige lidstaten zal dit echter wel een versnelling opleveren. Het versnellingseffect van het overriding public interest zal waarschijnlijk ook beperkt zijn aangezien de ADC-toets⁴ nog steeds nodig blijft bij de meeste vergunningverlening en de klimaatdoelstellingen alsnog gehaald moeten worden.

Voor de financiering van deze projecten zijn er verschillende geldstromen, waaronder verruimde staatssteunkaders, de Global Gateway, Herstel en Veerkracht fonds, Cohesiefonds en mogelijk een nieuw fonds. De verwachting is dat er een voorstel komt voor een Europees Soevereiniteitsfonds. Momenteel is er nog veel discussie gaande hoe het fonds eruit komt te zien. Dit voorstel zal mee worden genomen in de herziening van het Multi-Financieel Kader.

Daarbij benadrukt de heer Stibbe dat het voorstel met veel vaart door het proces gaat. Naar verwachting zal de Raadspositie al op 30 juni worden aangenomen.

Gesprek met schaduwrapporteur Europees Parlement

Op 5 juni jl. hebben wij tenslotte een gesprek gevoerd met een van de schaduwrapporteurs binnen het Europees Parlement, de heer Mohammed Chahim (PVDA, S&D). In het Europees Parlement hebben de rapporteurs recent hun rapport gepresenteerd. Op het rapport zijn ongeveer 1000 amendementen ingediend door andere Europarlementariërs.

Enkele discussiepunten in het Europees Parlement zijn de reikwijdte (en specifiek de definitie van groot bedrijf), de precieze definitie van overriding public interest, de samenhang met andere voorstellen zoals de Vogel en Habitat richtlijn, en hoe om te gaan met mijnbouwprojecten in natura 2000 gebieden.

Verder is er gesproken over de financiering van de projecten. Het Multi-Financieel Kader (MFK) wordt herzien en er is een Soevereiniteitsfonds in de maak. Het is echter nog de vraag hoeveel geld er dan beschikbaar zou komen voor deze projecten. De inzet van de schaduwrapporteur is dan ook om naar andere manieren van financiering te kijken, bijvoorbeeld een grote rol voor het EIB, exportgaranties en /of exportkredietverzekeringen. Hierbij wordt ook gekeken naar de aanpak die gebruikt is voor waterstofprojecten/waterstofbank en Carbon Contracts for difference (CCfD’s). CCfD’s vragen bedrijven een prijs vast te stellen die hen concurrerend maakt, waarbij de overheid het verschil tussen de werkelijke en vastgestelde prijzen financiert. Zodra het goedkoop genoeg wordt, moeten bedrijven overtollige inkomsten dan terugbetalen aan de staatskas. In dit kader is ook de recente verruiming van de staatssteunkaders ter sprake gekomen.

In antwoord op gestelde vragen over de noodzaak van het voorstel kritieke grondstoffen, noemt de heer Chahim dat het een toevoeging is dat dit voorstel definities creëert en ook voorwaarden stelt. Daarbij is het voor investeerders belangrijk dat een lijst is opgesteld. Dit geeft zekerheid.

Tot slot wordt er gesproken over nieuwe innovaties zoals blind mining/refilling en diepzeemijnbouw.

Vervolg van het EU-rapporteurschap

Wij zijn voornemens nog gesprekken te voeren met leden van de Duitse Bondsdag. Daarbij volgen we de positiebepaling in het Europees Parlement en in de Raad. Daarover zullen we verder verslag uitbrengen middels een eindrapportage.

Boucke

Amhaouch

---

1. Verordeningen zijn bindend en rechtstreeks toepasselijk in de hele EU.↩︎

2. Een mededeling is een niet-bindend rechtsinstrument.↩︎

3. Innovatiefonds: https://climate.ec.europa.eu/eu-action/funding-climate-action/innovation-fund_en↩︎

4. In de ADC-toets moet worden aangetoond dat er 1) geen Alternatieven zijn voor (de uitvoering van) het project; 2) dat het project een Dwingende reden van groot openbaar belang dient; 3) dat voor de significante effecten van tevoren Compensatie plaatsvindt.↩︎