Defensie moet beschikken over voldoende en goed functionerend materieel. Vanwege de snel verslechterende veiligheidssituatie richt Defensie zich de komende jaren in hogere mate op hoofdtaak 1. De krijgsmacht moet daarom de juiste gevechtskracht hebben om tegenstanders af te schrikken. Hiervoor moet de krijgsmacht beschikken over robuuste gevechtseenheden met de juiste wapensystemen. Naast de vervanging van oud materieel investeert Defensie ook in nieuwe benodigde capaciteiten, zoals zwaardere gevechtscapaciteiten voor het landoptreden, lucht- en raketverdediging, zelfbeschermingsmiddelen voor helikopters en onbemenste systemen. Specifieke aantallen materieel kan Defensie in het kader van operationele veiligheid niet openbaren.

Defensie stemt de behoeftestelling van materieel en bijbehorend personeel secuur op elkaar af en kijkt daarbij zo ver als mogelijk in de tijd vooruit. Indien noodzakelijk worden prioriteiten verlegd en krijgen medewerkers zo nodig andere taken. Het aantal vacatures per 1 september 2024 is als volgt:

Met de DMP E-brief ‘Deelproject Groot pantserwielvoertuig Boxer’ (Kamerstuk 27830, nr. 445) is uw Kamer op 23 september 2024 geïnformeerd dat Defensie voornemens is om 72 additionele Boxers te verwerven. Dit is een aanvullende behoefte binnen het lopende Boxer-project. Voor dit niet-gemandateerde project is de D-brief al in 2006 verstuurd. Het opnemen van dit voornemen in de E-brief en het onderbrengen van deze behoefte in een Duits contract, is in lijn met het streven van Defensie om versnelling aan te brengen in het materieelproces conform de afspraken in geactualiseerde brochure ‘DMP bij de Tijd 2.0’ (Kamerstuk 27830, nr. 431). Uw Kamer ontvangt daarom geen verdere DMP-brieven en blijft over de voortgang van het Boxer-project geïnformeerd via het Defensieprojectenoverzicht (DPO) en het Defensie Materieelbegrotingsfonds (DMF).

Ik heb uw Kamer 14 oktober 2024geïnformeerd met een DMP A/D-brief over het project ‘Verwerving Leopard 2A8 gevechtstanks’, waardoor behandeling tijdens het aankomend Wetgevingsoverleg (WGO) Personeel/Materieel mogelijk is. Defensie kan na parlementaire behandeling van deze Kamerstukken verplichtingen aangaan.

Met de Voorjaarsnota 2024 zijn additionele financiële middelen beschikbaar gekomen. Dit is € 500 miljoen incidenteel om versneld extra munitieleveringen in 2028 te realiseren. Het Commando Materieel en IT heeft hiervoor aanvullende orders geplaatst. Daarnaast zijn structurele middelen beschikbaar gekomen om de munitievoorraden aan te vullen. Deze leveringen zijn voorzien in de periode 2028 t/m 2032. Om snelle verwerving te faciliteren maakt Defensie, naast de ruimte in de eigen raamcontracten, ook gebruik van de bestaande contracten die de NATO Supply and Procurement Agency (NSPA) aan lidstaten biedt. Verder worden via het door de Verenigde Staten gefaciliteerde Foreign Military Sales (FMS) proces kapitale munitieartikelen verworven.

Elk munitie-artikel kent een eigen houdbaarheid afhankelijk van de samenstelling. De maximale levensduur wordt door de fabrikant voorgeschreven. Op het moment dat de levensduur is bereikt, kan Defensie ervoor kiezen om een levensduurverlengend onderzoek uit te voeren om vast te stellen of munitie langer inzetbaar is. Dit is vaak het geval.

Het is niet mogelijk om voor alle munitie artikelen een gestandaardiseerde configuratie te kopen omdat niet ieder land dezelfde wapensystemen gebruikt. Dit betekent dat de munitie niet in alle wapensystemen past. Waar standaardisering van munitie wel mogelijk is, koopt Defensie deze munitie. Dit gaat bijvoorbeeld om luchtmunitie voor de F-35 en de Apache. In een aantal gevallen geldt dit ook voor klein kaliber munitie.

Uw Kamer is op 14 oktober 2024 geïnformeerd over het project Medium Range Air Defence (MRAD) en Short Range Air Defence (SHORAD) met de D-brief. Dit project voorziet in de vervanging en uitbreiding van de huidige MRAD en SHORAD-capaciteit. Met de extra financiële ruimte voor munitie en luchtverdediging in de Voorjaarsnota 2024 heeft Defensie de omvang van het project uitgebreid, inclusief bijhorende munitie. Dit draagt bij aan de bescherming van vitale infrastructuur, zoals bevolkingscentra.

De actieve luchtverdediging wordt uitgebreid, maar dit is nog niet toereikend om alle bevolkingscentra van Nederland te verdedigen. Daarvoor is een combinatie van offensieve, actieve en passieve luchtverdedigingsmiddelen nodig. Naast actieve luchtverdedigingsmiddelen, zoals bijvoorbeeld de MRAD en SHORAD-capaciteit, richt passieve luchtverdediging zich op alle maatregelen om de effecten van de inslag van een wapen tot een minimum te beperken, bijvoorbeeld het luchtalarm dat de bevolking waarschuwt. Offensieve capaciteiten zijn gericht op het reduceren van de inzetmogelijkheden van vijandelijke wapensystemen. Een geloofwaardige en robuuste luchtverdediging met de combinatie van deze capaciteiten is essentieel om een potentiële tegenstander te weerhouden om een aanval uit te voeren en onze bevolkingscentra veilig te houden.

Defensie vervangt de Harpoon-raketten op de Luchtverdedigings- en commandofregatten (LC-fregatten) door de Naval Strike Missile. De vervangers van de multipurpose fregatten, het Anti Submarine Warfare (ASW-)fregat, worden ook met de Naval Strike Missile uitgerust. De integratie van de Naval Strike Missile op de LC-fregatten is gepland in de opvolgende groot onderhoudsperioden, welke tot aan het einde van dit decennium zijn gepland. Dan zal ook het laatste multipurpose fregat uit dienst worden gesteld.

Defensie zal tevens tot aan de uitdienststelling van de Harpoon-raketten blijven beoordelen of deze kunnen worden gedoneerd aan Oekraïne zonder dat dit ten koste gaat van de eigen slagkracht.

In aanvulling op de voorbeelden van de Duits-Nederlandse samenwerking op het Boxer-project (vraag 4) en de mogelijke licentieproductie van hoogkapitale munitie (vraag 12) nog enkele voorbeelden:

Gevechtstank: De landmacht samenwerking tussen Nederland en Duitsland is al decennia in toenemende mate nauw en omvat diverse vormen van geïntegreerde samenwerking. Onderdeel daarvan is de integratie van de 43 Gemechaniseerde Brigade (Heavy Infantry Brigade) in de Duitse 1e Pantserdivisie en, als onderdeel daarvan, een operationele Duitse tankeenheid in de Nederlandse brigade. Dit binationale 414 Tankbataljon maakt gebruik van gevechtstanks Leopard-2A6 die Duitsland in eigendom heeft en – ook voor het Nederlandse tankeskadron – beschikbaar stelt. De Leopard-2 gevechtstank heeft een grote Europese gebruikersgroep. Dit levert voordelen op voor training, instandhouding, reservedelen-voorziening en kennisdeling. Nederland is door Duitsland uitgenodigd deel te nemen aan de gezamenlijke verwerving van tanks via een vraagbundelingsinitiatief: het Europese Leopard 2A8 Procurement Initiative.

In de Defensienota 2024 is besloten om op basis van de door NAVO opgedragen prioritaire doelstellingen een volwaardig tankbataljon op te richten. Uw Kamer is onlangs geïnformeerd met de DMP A/D-brief over de verwerving van de gevechtstanks.

F-35: Nederland werkt op basis van verschillende MoU’s vanaf 2001 als partnerland samen met andere partnerlanden in het F-35 programma. De VS is de belangrijkste partner in het F-35 programma. Het VK is level 1 partner, Nederland en Italië zijn level 2 partners. De overige partnerlanden zijn Australië, Canada, Denemarken en Noorwegen.

Het F-35 programma wordt geleid door het Joint Program Office (JPO) waar ook Nederland deel van uitmaakt; Nederland is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de F-35 en de Nederlandse industrie doet mee aan de ontwikkeling, productie en onderhoud van de F-35. Woensdrecht is één van de Europese logistieke hubs. Europese partners uit het F-35 programma worden bevoorraad vanuit Woensdrecht.

MRTT: Nederland werkt in het MRTT (Multi Role Tanker Transport Capability) samen met Duitsland, België, Luxemburg, Noorwegen en Tsjechië. Deze landen beheren een pool van 8 tank- en transportvliegtuigen. In de toekomst komen er nog 2 vliegtuigen bij. De vliegtuigen opereren vanaf de vliegvelden in Eindhoven en Keulen.

NNCC: België en Nederland hebben de marines verregaand geïntegreerd met identieke schepen voor mijnenbestrijding en fregatten voor onderzeebootbestrijding. Voor landen in Noord-Europa bestaat een groot potentieel voor maritieme industriële samenwerking en Nederland zoekt actief naar mogelijkheden. Dit kan ertoe leiden dat Nederlands marinematerieel deels door deze partners wordt ontwikkeld, maar ook dat Nederland marinematerieel voor deze partners kan ontwikkelen.

Denemarken, Duitsland, Finland, Nederland, Noorwegen en Zweden hebben op 7 december 2023 een Memorandum of Understanding (MoU) ondertekend over samenwerking bij de bouw van maritiem materieel (Northern Naval Capability Cooperation, NNCC). Het doel van dit MoU is te onderzoeken hoe de synergie tussen de maritieme industrieën in deze landen kan worden versterkt en dit voornemen uit te werken in concrete projecten.

Vervanging M-fregatten (ASWF)en Mijnenbestrijdings capaciteit: België en Nederland werken al decennia intensief samen op marinegebied in BENESAM (Belgisch-Nederlandse Samenwerking). Daarmee lopen deze landen voorop in Europa. De samenwerking voorziet in gezamenlijke en geïntegreerde staven, opleidingen, trainingen en operaties, en taakspecialisatie in onderhoud en logistiek en is daarmee toonaangevend in Europa. Daarbij onderhoudt België de mijnenbestrijdingsvaartuigen van beide landen en doet Nederland dat bij de M-fregatten.

In 2018 hebben beide landen afgesproken om de mijnenbestrijdingsvaartuigen onder Belgische leiding te vervangen en de vervanging van de M-fregatten onder Nederlandse leiding te laten plaatsvinden. In 2019 heeft België na een Europese aanbesteding het contract voor in totaal twaalf mijnenbestrijdingsvaartuigen, zes per land, gegund aan het Franse Naval Group. In 2023 heeft Defensie de contracten getekend met Damen Naval en Thales NL voor de bouw van vier ASW-fregatten, waarvan twee voor België.

Voor meer informatie over internationale materieelsamenwerking bij individuele materieel en wapensysteemgebonden-IT projecten verwijs ik u door naar het Defensie Projectenoverzicht (DPO) van afgelopen mei en de onlangs met Prinsjesdag verstuurde afwijkingsrapportage (AWR) op het DPO. Het DPO bevat de meest recente informatie van de lopende materieelprojecten met een budgetomvang van meer dan € 50 miljoen.

Defensie draagt overtollige defensieterreinen over aan het Rijksvastgoedbedrijf (RVB), conform het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV). In het KORV zijn afspraken opgenomen over onder meer de verkoop en aankoop, de betaling en de verdeling van risico’s, kosten en opbrengsten. In de taxatie van de terreinen voorafgaand aan overdracht aan het RVB wordt rekening gehouden met de mogelijke toekomstige bestemming. Deze locaties zijn na overdracht aan het RVB niet meer in eigendom van het Ministerie van Defensie. Het RVB is als de nieuwe eigenaar verantwoordelijk voor een eventuele herontwikkeling en verkoop aan marktpartijen van deze terreinen.

De ruimtelijke en vastgoedbehoefte van Defensie neemt in de komende jaren toe. Voordat een object wordt afgestoten vindt een zorgvuldige afweging plaats. Dit kan betekenen dat objecten die momenteel op de nominatie staan om af te stoten, toch behouden blijven.

Wat zijn de begrotingstechnische regels ten aanzien van de voeding van begrotingsfondsen en is een dergelijk voorstel in een lopend begrotingsjaar toegestaan?

Zie het antwoord op vraag 18.

Wat zijn, naast het praktische argument van verminderde werklast, de voor- en nadelen van het laten vervallen van artikel 13?

Zie het antwoord op vraag 18.

Waarom wordt het voorstel artikel 13 te laten vervallen in het lopende begrotingsjaar al geëffectueerd? Waarom kan dit niet wachten tot de begroting voor 2025?

Zie het antwoord op vraag 18.

Defensie, in goed overleg met het ministerie van Financiën, gaat over tot het in ongebruik stellen van het voedingsartikel om verschillende redenen. Zo zorgt het in ongebruik stellen van het voedingsartikel voor een aanzienlijke administratieve verlichting. Daarnaast leidt het in ongebruik stellen van het voedingsartikel tot verbeterd inzicht in de omvang van de Defensiebegroting. Immers, omdat de voeding van het Defensiematerieelbegrotingsfonds niet meer meetelt in het totaal van de Defensiebegroting, geeft dit totaal zonder het voedingsartikel het daadwerkelijke uitgaventotaal van deze begroting weer. Het totaal van de Defensie-uitgaven is daarmee gelijk aan de optelling van de begrotingstotalen van de Defensiebegrotingen (Defensiebegroting en Defensiematerieelbegrotingsfonds). Dit zorgt voor transparantere Defensie-uitgaven. Ter illustratie: in de Defensiebegroting werden ook de mutaties op het voedingsartikel toegelicht, terwijl de eigenlijke oorzaak van die mutaties ligt in de bijstellingen van de uitgavenramingen op het Defensiematerieelbegrotingsfonds. Met het afschaffen van het voedingsartikel worden mutaties toegelicht op de begroting waar deze mutaties plaatsvinden.

Noch de begrotingsregels, noch de comptabiliteitswet, stellen begrotingstechnische eisen of voorwaarden aan een voedingsartikel. Het in ongebruik stellen van het voedingsartikel kan daarom met het presenteren van een nieuwe (suppletoire) begrotingswet. Het is in de begrotingsadministratie niet mogelijk om het voedingsartikel te behouden voor het lopende begrotingsjaar en tegelijk af te schaffen voor het toekomende begrotingsjaar. Daarom is gekozen voor afschaffen van het voedingsartikel met de presentatie van zowel de suppletoire begroting september 2024 en de ontwerpbegroting 2025. Beide benoemde begrotingsproducten zijn als voorstel aan uw Kamer verzonden. Bij de behandeling van deze voorstellen kan worden gesproken over het afschaffen van het voedingsartikel.

Voor informatie over verschuivingen op product, tijd of geld op individuele materieel en wapensysteemgebonden-IT projecten verwijs ik u naar het Defensie Projectenoverzicht (DPO) van afgelopen mei en de onlangs met Prinsjesdag verstuurde afwijkingsrapportage (AWR) op het DPO. Het DPO bevat de meest recente planning van de lopende materieelprojecten met een budgetomvang van meer dan € 50 miljoen.

Zoals aangegeven in de antwoorden op feitelijke vragen over Wijziging van de begrotingsstaat van het Defensiematerieelbegrotingsfonds voor het jaar 2024 (Kamerstuk 36613-K) kunnen er diverse redenen zijn waarom projectplanningen verschuiven. Als voorbeeld is recent gebleken dat de D-fase van het project Foxtrot Militaire Transmissie Bouwblok (MTBB) waarschijnlijk later wordt afgerond. Dit als gevolg van het nog niet hebben ontvangen van de definitieve offerte (een Letter of Offer and Acceptance (LoA)). Defensie verwacht hierdoor de D-brief begin 2025 naar de Tweede Kamer te versturen. Het uitgangspunt is om eventuele gevolgen voor de instroomplanning zo veel mogelijk te beperken.

Het actieve industrie- en innovatiebeleid van Defensie heeft juist als doel om de Nederlandse positie in de leveringsketen te versterken, en daarmee de kans op orders te vergroten.  Mijn collega-minister van EZ zet zich hiervoor in o.a. via het industriële participatiebeleid, en ik zal aan de voorkant toetsen of bij het plaatsen van orders voldoende rekening wordt gehouden met het betrekken van Nederlandse bedrijven. Zo voorkomen we dat we onnodig misgrijpen, in het bijzonder bij materieel waarvoor we in Nederland over de kennis en kunde beschikken waarmee we het hier ook kunnen produceren. Dat zal niet altijd lukken, maar ik zal me hier hard voor maken.

Ons doel om productie- en leveringszekerheid te verbeteren vraagt om weerbare toeleveringsketens en leveringszekerheid van schaarse grondstoffen. Defensie bekijkt per behoefte wat kan worden gedaan om strategische afhankelijkheden te mitigeren, waaronder bijvoorbeeld inkopen via artikel 346 VWEU.

Defensie voert op zowel nationaal als internationaal niveau overleg over investeringen. Hierbij leunt Defensie onder andere op de Defensie Industrie Strategie (DIS) uit 2022. Op internationaal niveau voert Defensie bilateraal en multilateraal overleg met partners en bondgenoten over materieelinvesteringen binnen de NAVO en het European Defence Agency (EDA) van de EU. In een vroeg stadium wordt bezien in hoeverre operationele eisen en tijdlijnen kunnen worden geharmoniseerd. Ook mogelijkheden voor samenwerking komen in die gesprekken aan de orde.

Voor de verwerving van de gevechtstanks is Nederland gevraagd aan te sluiten bij het ‘Leopard 2A8 Procurement Initiative’ van de Duitse regering. U bent hierover geïnformeerd middels een informatiebrief (Kamerstuk 27830, nr. 422). Deze verwerving is in lijn met de motie Ceder c.s. (Kamerstuk 36 410-X, nr. 56), motie Valstar c.s. (Kamerstuk 27 830, nr. 410) en motie Paternotte/Van Campen (Kamerstuk 21501-20, nr. 2046) en draagt bij aan de standaardisatie in Europa, de Europese defensie-industrie en de Duits-Nederlandse samenwerking van eenheden. Nederland en Duitsland treden als gevolg van het NATO New Force Model en ter versterking van de bondgenootschappelijke afschrikking en verdediging operationeel geïntegreerd op in grotere militaire internationale verbanden (divisies binnen een legerkorps, zie ook het antwoord op vraag 13). Materiële interoperabiliteit door gebruik van identieke wapensystemen versterkt de effectiviteit. Uw Kamer is onlangs geïnformeerd met de DMP A/D-brief voor de verwerving van de gevechtstanks.

Het kabinet heeft uw Kamer in de Stand van Defensie najaar 2024 (Kamerstuk 36600-X, nr. 4) geïnformeerd over de voortgang van de realisatie van munitievoorraden. De situatie is dat, zoals vermeld in kamerbrief “Aanvullende bestelling munitievoorraden voorjaar 2024” (Kamerstuk 27830, nr. 434), de munitievoorraden met deze investeringen toenemen binnen de financiële kaders. Ondanks deze substantiële stap voldoet de inzetvoorraad munitie na de recente investeringen nog niet aan de NAVO-norm.

Het kabinet kan de NAVO-norm voor inzetvoorraad munitie vanwege rubricering niet delen met uw Kamer. Ditzelfde geldt voor het delen van informatie van andere bondgenoten over het al dan niet voldoen aan de NAVO-norm.

Defensie spant zich op verschillende manieren in voor de bescherming van de Noordzee infrastructuur. Zo voert de MIVD onderzoeken uit naar (verborgen) activiteiten van statelijke actoren op de Noordzee, die een mogelijk risico zijn voor de nationale veiligheid. Daarnaast heeft Defensie een permante taak op de Noordzee, die bestaat uit het doen van beeldopbouw en het escorteren van niet-NAVO eenheden door de Nederlandse EEZ, wanneer daar aanleiding voor is. Verder kan Defensie op verzoek – en wanneer capaciteiten dit toestaan – militaire bijstand verlenen aan civiele autoriteiten op de Noordzee.

Momenteel treft Defensie verschillende maatregelen om de infrastructuur te beschermen. Ten eerste investeert Defensie in additionele waarnemingscapaciteit op zee, in vorm van sensoren en commerciële satellietcapaciteit. Ten tweede verwerft Defensie in totaal vier lichtbemande vaartuigen met onderwatercapaciteiten, die kunnen worden ingezet om dreigingen op zee te op te sporen en nader te onderzoeken. Ten derde zet Defensie in op de ontwikkeling van nieuwe technologieën met de oprichting van het Seabed Security Experimentation Centre (SeaSEC) in Scheveningen. Tot slot verwerft Defensie in de komende jaren verschillende hoogwaardige capaciteiten, zoals mijnenbestrijdingsvaartuigen, hulpvaartuigen voor hydrografische taken, ASW-fregatten en NH90-helikopters. Deze capaciteiten hebben een bredere taakstelling, maar zijn ook geschikt voor de bescherming van de infrastructuur op de zeebodem en kunnen ook als zodanig worden ingezet.

Echter vraagt de bescherming van de vitale infrastructuur op de Noordzee niet alleen om militaire inspanningen, maar ook om civiele maatregelen zoals het verhogen van de weerbaarheid van dit type infrastructuur. Daarom werkt Defensie samen met andere departementen (IenW, EZ, KGG en JenV) in een interdepartementale aanpak om maatregelen in kaart te brengen en uit te voeren. Het kabinet heeft uw Kamer per brief (Kamerstuk 33450, nr. 128) geïnformeerd over de beoogde doelstellingen en maatregelen.

De inzet van Defensie t.a.v. de bescherming van de vitale infrastructuur op zee heeft betrekking op het Nederlandse deel van de Noordzee. Deze inzet is in juli 2023 geformaliseerd tot permanente taak voor Defensie, waarover het kabinet uw Kamer per brief (Kamerstuk 33450, nr. 122) heeft geïnformeerd. Daarnaast is Nederland nauw betrokken bij samenwerking in NAVO-verband, die zich richt op vijf maritieme regio’s in het NAVO verdragsgebied (Noordzee, Baltische Zee, Middellandse Zee, Zwarte Zee en Atlantische Oceaan).