0
Visitatie
ProDemos 2024
Eindrapport, 4 maart 2025
0
Visitatie
ProDemos 2024
Eindrapport, 4 maart 2025
1
Inhoudsopgave
1.
Inleiding
2
2.
Proces en aanpak
3
2.1
Beoordelingsprotocol
4
2.2
Beoordelingskader
5
3.
Oordeel van de commissie
6
4.
Bevindingen van de commissie
8
4.1
Algemeen
8
4.2
Publieksbereik
13
4.3
Samenwerking
18
4.4
Bedrijfsvoering
21
5.
Conclusies en aanbevelingen
27
6.
Wederhoor
28
Bijlage A
Geïnterviewde personen
30
Bijlage B
Organisatiestructuur ProDemos
31
Bijlage C
Bereikcijfers ProDemos 2018-2024
32
Bijlage D
Visitatieprotocol 2015
33
Pagina 2
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
1.
Inleiding
Iedere vijf jaar onderzoekt een onafhankelijke commissie in opdracht van het ministerie van
Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de manier waarop ProDemos, Huis van Democratie
en Rechtsstaat, zijn taken uitvoert. De laatste visitatie van ProDemos is in 2019 door een vijftal
commissieleden uitgevoerd.1 In de periode oktober 2024
– februari 2025 heeft wederom een visitatie
plaatsgevonden. Ook ditmaal bestond de door het ministerie van BZK ingestelde visitatiecommissie uit
vijf leden. De commissie heeft zich in lijn met het visitatieprotocol2 gericht op de volgende aspecten
van de organisatie:
• de missie en de doelstellingen;
• het publieksbereik;
• de samenwerking met stakeholders;
• de bedrijfsvoering.
In het rapport dat voor u ligt heeft de visitatiecommissie haar bevindingen, scores en aanbevelingen
opgenomen. De visitatiecommissie beschrijft in hoofdstuk 2 eerst het visitatieproces en de werkwijze.
In hoofdstuk 3 staat het oordeel van de commissie. In hoofdstuk 4 licht de commissie haar
bevindingen toe aan de hand van de vier bovengenoemde categorieën: algemeen, publieksbereik,
samenwerking en bedrijfsvoering. Voor ieder beoordelingselement licht de commissie haar
bevindingen toe en geeft zij een score. Op basis van de bevindingen trekt de commissie in hoofdstuk
5 haar conclusies en doet zij aanbevelingen. Hoofdstuk 6 bevat het wederhoor van ProDemos.
De visitatiecommissie is ProDemos erkentelijk voor de aangeleverde documenten, de informatie
tijdens tal van gesprekken en de mogelijkheden die zij kreeg om deel te nemen aan de activiteiten van
ProDemos. Ook wil de commissie de stakeholders van ProDemos hartelijk danken voor hun deelname
aan de visitatiegesprekken.
1 Visitatierapport ProDemos 2019, https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2019D42716.
2 Idem, pp. 23-25.
Pagina 3
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
2.
Proces en aanpak
De subsidieregeling van ProDemos schrijft een periodieke visitatie voor.3 Het vertrekpunt van deze
visitatie is de zelfevaluatie van ProDemos uit maart 2024. De zelfevaluatie is opgesteld door een
extern adviseur4 in samenwerking met een begeleidingscommissie vanuit ProDemos.
Het visitatieprotocol schrijft voor dat de visitatiecommissie onderzoekt of de zelfevaluatie van
ProDemos een getrouw beeld geeft over het functioneren van ProDemos. Het protocol geeft enige
ruimte aan de commissie om te bepalen met welke personen en organisaties zij in gesprek wil gaan.
De commissie heeft in het kader van de visitatie 31 personen gesproken. Dit betreft veertien
medewerkers van ProDemos, twee leden van de raad van toezicht en twee leden van de raad van
adviseurs. Daarnaast heeft de commissie gesproken met dertien stakeholders (vier medewerkers en
vier leden van de Staten-Generaal en vijf overige stakeholders). Verder heeft de commissie samen
met docenten en schoolklassen deelgenomen aan zes verschillende
programma’s van ProDemos,
zowel in Den Haag als in het land. Bijlage A bevat een overzicht van de personen die de
visitatiecommissie heeft gesproken
en de programma’s waaraan de commissie heeft deelgenomen.
Verder heeft de commissie een grote hoeveelheid relevante documentatie en data onderzocht. Naast
de informatie die ProDemos voor deze visitatie heeft aangeleverd heeft de commissie ook ProDemos
om aanvullende informatie gevraagd.
De Tweede Kamer heeft op 30 oktober 2024 een brief ontvangen over de visitatie van ProDemos.5 De
commissie is op 20 november 2024 benoemd door de minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties. De leden van de visitatiecommissie hebben complementaire expertise op het
gebied van bedrijfsvoering en cultureel ondernemerschap, publiekscommunicatie, democratie en
rechtsstaat en burgerschapseducatie.
De commissie bestond uit de volgende leden:
• dr. M.E. (Marlies) Honingh, universitair hoofddocent bestuurskunde bij de Radboud Universiteit in
Nijmegen en Senior Research Fellow bij de NSOB
• ir. R.E (Robert) van der Noordaa, onderzoeksjournalist en expert op gebied van desinformatie
• drs. D.M.G. (Daniella) Roovers, Eerste Kamerlid voor GroenLinks-PvdA
• jhr. E.F.M. (Eppo) van Nispen tot Sevenaer, algemeen directeur museum beeld en geluid
• drs. J.Z.C.M. (Judith) Tielen, Tweede Kamerlid voor de VVD
De visitatiecommissie heeft Eppo van Nispen tot Sevenaer benoemd als haar voorzitter. De
werkzaamheden van de commissieleden zijn ondersteund en begeleid door de secretaris, drs. Koen
Oosthoek.
3 Subsidieregeling ProDemos, 2013-0000329553, https://wetten.overheid.nl/BWBR0033558/2021-10-29.
4 mr. Harry M. Loozen, Zelfevaluatie ProDemos, v 2.1, maart 2024.
5 Huis voor democratie en rechtsstaat, 31475-29, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven-
Pagina 4
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
2.1
Beoordelingsprotocol
De visitatiecommissie richt zich op haar taak zoals omschreven in het instellingsbesluit Commissie
visitatie ProDemos6 en heeft bij het uitvoeren van die taak het visitatieprotocol7 gevolgd. Het
beoordelingsprotocol dat de commissie hierbij hanteert bestaat uit vier categorieën, die ieder
specifieke beoordelingselementen bevatten.
Algemeen
1.1
ProDemos heeft een relevante missie en past die bij beleidsontwikkeling consequent toe.
1.2
ProDemos verdeelt de aandacht over de verschillende aspecten en componenten van de
democratische rechtsstaat evenwichtig.
1.3
ProDemos kent zijn stakeholders en betrekt deze op relevante momenten bij
beleidsontwikkeling en
–evaluatie.
1.4
De Raad van Toezicht krijgt tijdig de relevante informatie en benut deze effectief voor de
uitoefening van zijn rol.
1.5
ProDemos slaagt erin de beleidsontwikkeling te vertalen naar concrete plannen en activiteiten.
1.6
ProDemos is overtuigend in het bepalen van zijn positie in de samenleving.
1.7
De toekomstvisie van ProDemos is actueel en relevant.
Publieksbereik
2.1
ProDemos heeft zijn publiek goed in beeld in de onderscheiden doelgroepen.
2.2
ProDemos heeft inzicht in het publieksbereik van zijn activiteiten en is effectief in het bereiken
van publiek, ook in relatie tot de ingezette middelen.
2.3
ProDemos is ten behoeve van de verschillende doelgroepen op een relevante en doelmatige
manier aanwezig in de nieuwe media.
2.4
ProDemos onderzoekt en ontwikkelt de kwaliteit van zijn activiteiten adequaat.
Samenwerking
3.1
ProDemos werkt goed samen met de relevante instituties van de democratische rechtsstaat.
3.2
ProDemos onderhoudt en benut een relevant netwerk van experts en kennisinstituten.
3.3
ProDemos werkt goed samen met relevante instellingen in andere landen.
Bedrijfsvoering
4.1
De organisatie is effectief toegesneden op de doelstellingen.
4.2
Het personeel is kwalitatief en kwantitatief in staat om een optimale bijdrage te leveren aan de
realisatie van de doelstellingen.
4.3
De (financiële) planning en control cyclus levert relevante sturingsinformatie.
4.4
De opvolging van calamiteiten is in de organisatie geborgd.
4.5
ProDemos heeft zijn kwaliteitszorgprocessen op orde.
4.6
Het beleid om inkomsten te genereren (uit opdrachten) is passend bij de organisatie en solide.
4.7
De huisvesting van ProDemos past bij het niveau van activiteiten en de bedrijfsvoering en is
van voldoende kwaliteit.
6 Instellings- en benoemingsbesluit Commissie visitatie ProDemos 2024, 20 november 2024, nr. 2024-0000033133,
https://wetten.overheid.nl/BWBR0050430/2024-11-20
7 Visitatieprotocol 2015, nr. 2015-0000488822 https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2019D42716, pp. 23-25.
Pagina 5
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
2.2
Beoordelingskader
De scores die de commissie per beoordelingselement geeft hebben de volgende betekenis.
• Excellent: hoeft niet per se perfect te zijn (in die zin dat er geen ruimte is voor verbetering) maar is
zodanig goed dat er sprake is van een voorbeeldwerking.
• Goed: gaat boven de standaard uit, met nog steeds enige ruimte voor verbetering.
• Voldoende: beantwoordt aan de verwachtingen die ‘standaard’ van overheids- of
maatschappijwege gesteld mogen worden. Ruimte voor verbetering.
• Onvoldoende: beantwoordt nog niet helemaal aan de standaard, ruimte voor (ten dele) forse
verbetering.
• Slecht: voldoet in het geheel niet aan de standaard, dient van de grond af opgebouwd te worden.
Pagina 6
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
3.
Oordeel van de commissie
Dankzij een sterk imago en een breed bereik weet ProDemos een enorm grote groep scholieren en
volwassenen te bereiken. De visitatiecommissie is op basis van de gevoerde gesprekken met interne
en externe betrokkenen enthousiast over,
en onder de indruk van de educatieve programma’s van
ProDemos.
De commissie stelt vast dat ProDemos een unieke organisatie is die bestaat uit bevlogen,
enthousiaste en gepassioneerde medewerkers die zich in Den Haag, maar ook op tal van andere
plekken in het land inzetten om bij te dragen aan kennisvermeerdering over democratie en
rechtsstaat. Duidelijk is dat de missie van ProDemos leeft. Alle medewerkers onderstrepen het belang
van de missie van ProDemos en dragen deze in alle lagen van de organisatie uit. De missie wordt niet
alleen door de medewerkers, maar ook door de doelgroepen en stakeholders waar ProDemos mee
samenwerkt breed erkend en onderstreept.
ProDemos werkt momenteel intensief aan de ontwikkeling van toekomstscenario's. De commissie stelt
vast dat het gaat om aanzienlijke en urgente vraagstukken die dwingen tot een gedegen analyse van
de externe en interne kansen en bedreigingen voor de toekomst. Deze analyses moeten uitmonden in
een heldere toekomstvisie: welke positie wil ProDemos, gezien de huidige en toekomstige
maatschappelijke ontwikkelingen, innemen? De commissie ziet dat de buitenwereld met klem vraagt
om meer inzet van ProDemos. Bovendien blijkt uit de gesprekken dat ProDemos dit niet alleen kan.
Het is noodzakelijk andere organisaties, die sleutelposities vervullen in het functioneren van de
democratie en rechtsstaat, hierbij te betrekken.
Daarnaast stelt de commissie vast dat ProDemos ook intern de uitdaging heeft zich te bezinnen op de
toekomst, vooral als het gaat om de financiële basis van de organisatie. De commissie ziet het als een
substantieel risico dat ProDemos primair afhankelijk is van één subsidiegever (het ministerie van
BZK). Dit maakt ProDemos uiterst kwetsbaar. De vorige visitatiecommissies 2014 en 2019 hebben
ProDemos hier reeds op gewezen. De commissie constateert dat dit fundamentele vraagstuk tot nog
toe te weinig opvolging heeft gekregen in de organisatie.
De commissie geeft ProDemos op een aantal beoordelingselementen een excellent, maar op enkele
ook een onvoldoende. Daar plaatst zij een belangrijke opmerking bij. De commissie ziet de scores die
zij geeft niet als absoluut. De scores zijn in veel gevallen afhankelijk van de specifieke context en
situatie waarin ProDemos zich bevindt. Enerzijds betekenen onvoldoendes niet automatisch dat het
handelen van ProDemos tekortschiet, bijvoorbeeld als het gaat om de huisvesting. De huidige situatie
duidt de commissie als zeer risicovol en urgent. Duidelijk is echter, dat de ontstane situatie maar zeer
ten dele toe te rekenen is aan ProDemos. ProDemos is ook op dit gebied in sterke mate (te)
afhankelijk van zijn subsidieverstrekker. Anderzijds wil de commissie ook met voldoendes ProDemos
blijven aansporen om zijn werk te blijven verbeteren.
De commissie is er zich hierbij van bewust dat ProDemos in 2019 met misstanden in de organisatie te
maken heeft gehad, met een herstelplan en substantiële reorganisatie als gevolg. Ook heeft de
coronapandemie in de periode 2020-2022 de organisatie en haar activiteiten aanzienlijk beïnvloed.
Daarnaast stelt de verbouwing van het Binnenhof ProDemos voor diverse uitdagingen.
Pagina 7
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
In de zelfevaluatie van maart 2024 is te lezen dat bij ProDemos
‘alle seinen op groen’ staan. De
visitatiecommissie stelt op basis van de gesprekken vast dat ProDemos inmiddels te maken heeft met
een fors financierings- en huisvestigingsvraagstuk. Het niet benoemen van deze vraagstukken in de
zelfevaluatie loopt niet in de pas met recente ontwikkelingen. De visitatiecommissie wil ProDemos met
dit visitatierapport aansporen om de uitdagingen op het terrein van huisvesting en financiën expliciet
te maken. Het financierings- en huisvestingsvraagstuk kan de missie van ProDemos in de weg staan.
Uiteindelijk is het aan de politiek om hier besluiten over te nemen.
De commissie stelt juist vast dat de inhoudelijke werkzaamheden van ProDemos door tal van
stakeholders enorm gewaardeerd en als kwalitatief zeer goed beoordeeld worden. Bovendien blijkt uit
de afgelopen jaren dat de vraag van externe partijen die zich inzetten voor democratie en rechtsstaat
een sterker beroep op ProDemos zijn gaan doen. Deze partijen willen samen programma's
ontwikkelen of op nieuwe manieren bijdragen aan de missie van ProDemos. De commissie wenst dat
dit rapport ProDemos helpt om zijn belangrijke werk - gesteund door een goed netwerk - verder te
versterken en op enkele punten te verbeteren. Dit om een duurzame en solide toekomst voor deze in
onze ogen onmisbare ondersteuning van ons democratisch denken en doen mogelijk te maken.
Pagina 8
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
4.
Bevindingen van de commissie
4.1
Algemeen
In deze paragraaf gaat de commissie in op de missie van ProDemos en hoe de organisatie deze
verwezenlijkt. Daarnaast bespreekt de commissie de aandacht die ProDemos geeft aan de
verschillende aspecten van de democratische rechtsstaat en de balans tussen beide aspecten. Ook
gaat de commissie in op de wijze waarop ProDemos stakeholders bij zijn activiteiten betrekt.
Daarnaast licht de commissie de informatievoorziening van de directie aan de raad van toezicht toe.
Tot slot wordt ingegaan op de positie van ProDemos in de samenleving en enkele ontwikkelingen in
relatie tot de toekomstvisie van ProDemos.
1.1
ProDemos heeft een relevante missie en past die bij beleidsontwikkeling consequent
toe.
1.5
ProDemos slaagt erin de beleidsontwikkeling te vertalen naar concrete plannen en
activiteiten.
De kern van de missie van ProDemos is het uitleggen van de spelregels van de democratie en
rechtsstaat en de manieren waarop burgers kunnen participeren.8 De kernwaarden van ProDemos zijn
‘onpartijdigheid’, ‘toegankelijkheid’ en ‘activerend’9 De missie en kernwaarden leven in de organisatie.
Deze worden niet alleen door de medewerkers van ProDemos onderstreept, maar ook door de
doelgroepen van ProDemos en de partners waarmee de organisatie samenwerkt.
Tijdens programma’s ervaren leerlingen op een laagdrempelige manier dat discussie, consensus,
dissensus, meerderheden en bescherming van minderheden belangrijke randvoorwaarden zijn voor
een democratie. Bijvoorbeeld bij het programma Politiek in een Dag10, waarbij leerlingen de
basisprincipes van de democratische rechtsstaat leren kennen. Hierbij bezoeken leerlingen niet alleen
een debat in de Tweede of Eerste Kamer, maar gaan zij ook met elkaar in debat. ProDemos heeft in
zijn huisvesting op de Hofweg in Den Haag diverse interactieve ruimtes ingericht, waaronder twee
nagebouwde Tweede Kamers. In deze ruimtes kunnen leerlingen de spelregels van de democratie in
de vorm van een Kamerdebat in praktijk brengen.
De commissie constateert dat ProDemos een goed onderbouwde missie heeft die leeft en tot
uitdrukking komt in alle lagen van de organisatie. De missie wordt ook onderstreept door de
organisaties waarmee ProDemos intensief samenwerkt. De commissie stelt ook vast dat de
kernwaarden bij de medewerkers leven en worden uitgedragen.
Score 1.1: excellent
Score 1.5: excellent
8 Op de website heeft ProDemos
de volgende missie opgenomen: “ProDemos legt uit wat de democratie en de rechtsstaat zijn
en laat zien wat je zelf kunt doen om invloed uit te oefenen
– in de gemeente, het waterschap, de provincie, het land en de
Europese Unie.
”. Zie https://prodemos.nl/over-prodemos/missie/
9https://prodemos.nl/app/uploads/2023/01/ProDemos-Strategisch-plan-2022-2026.pdf, p. 8.
10
Voor een toelichting op dit programma en de overige programma’s, zie https://prodemos.nl/programmas/
Pagina 9
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
1.2
ProDemos verdeelt de aandacht over de verschillende aspecten en componenten van
de democratische rechtsstaat evenwichtig.
De commissie constateert dat ProDemos veel aandacht heeft voor de electorale en politieke aspecten
van de democratische rechtsstaat. De commissie stelt vast dat ProDemos relatief weinig aandacht
besteedt aan de (niet altijd eenvoudig te onderwijzen) aspecten van de rechtsstaat.11 Helaas stelt de
commissie vast dat eerdere oproepen van voorgaande commissies om meer aandacht te besteden
aan de rechtsstaat niet tot het gewenste effect hebben geleid. Om deze reden herhaalt de
visitatiecommissie de oproep uit de visitatierapporten 2014 en 2019 aan ProDemos om meer
aandacht te geven aan de rechtsstaat in zijn programma’s. Aangezien de rechtsstaat in het
maatschappelijke en politieke debat in toenemende mate een centrale rol speelt is dit voor de
commissie een zwaarwegend punt.
Uit de gevoerde gesprekken komen meerdere redenen naar voren waaruit duidelijk wordt waarom de
democratie bij ProDemos meer aandacht krijgt dan de rechtsstaat. Medewerkers en betrokkenen
geven in de eerste plaats aan dat de electorale aspecten van de democratie makkelijker zijn uit te
leggen dan de rechtsstaat en ook meer tot de verbeelding spreken bij de deelnemers aan de
programma's. ProDemos kan de democratie voor leerlingen met een interactieve werkvorm tastbaar
maken. Medewerkers ervaren dat dit niet altijd even eenvoudig is voor de verschillende aspecten van
de rechtsstaat en de functie van de rechtsstaat in de democratie.
De democratie kan worden gezien als de motor van het systeem door bijvoorbeeld wetten te maken
en te stemmen, zoals een van de geïnterviewden vertelde. De rechtsstaat kan worden gezien als de
rem voor de momenten waarop de grenzen van de wet worden overschreden. Fundamentele en vaak
abstracte principes zoals de scheiding der machten (Trias Politica), het legaliteitsbeginsel, afwegingen
tussen soms conflicterende wetten, rechtsbescherming en toegang tot het recht spelen bij het
verkrijgen van zicht op de rechtsstaat een centrale rol. Het aantal actoren in de samenleving dat een
verantwoordelijkheid draagt in deze begrenzende rol is aanzienlijk. Het gaat dan naast rechtbanken
en de Raad van State ook om controle vanuit de journalistiek, wetenschap en toegang tot informatie.
De rol van deze begrenzende partijen en de functie die zij hebben in het beschermen van de vrijheden
van burgers in de democratische rechtsstaat vragen binnen ProDemos om meer aandacht.
ProDemos streeft ernaar om leerlingen ook kennis te laten maken met de rechtspraak door hen een
rechtbank te laten bezoeken. De wijze waarop dit invulling krijgt, verschilt per rechtbank. In de
rechtbanken Arnhem, Zutphen en Zwolle kan ProDemos gebruik maken van een ruimte waar een
begeleider de leerlingen ontvangt en de leerlingen een zitting kunnen naspelen. De leerlingen
bezoeken hierna een zitting van de politierechter en reflecteren na afloop met de begeleider op de
zaak. Bij de overige acht rechtbanken kan ProDemos niet gebruik maken van een ruimte. Om die
reden organiseert ProDemos een gastles voorafgaand aan het bezoek op de school van de
deelnemende leerlingen. Naast gastlessen biedt ProDemos online ook uitgebreid lesmateriaal aan
over de rechtspraak en bredere rechtsstatelijke onderwerpen.12
11 ProDemos onderneemt de volgende activiteiten op het gebied van de rechtsstaat: 1) MBO-festival grondrechten, 2) gastles
Rechtspraak, 3) gastles Regels en Rechten, 4) gastles Kinderrechten/Kinderrechtbank, 5) workshops voor leraren in opleiding,
6) recht voor iedereen, 7) rechtbankbezoek, 8) lesmateriaal gericht op de rechtsstaat.
Pagina 10
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
De commissie constateert dat docenten bij de programma’s die zich primair op democratie richten en
in Den Haag plaatsvinden, meer worden ontzorgd. De school hoeft alleen een programma te boeken
en vervoer naar Den Haag te regelen. Dit is anders met de rechtbankbezoeken, waarvoor meer
initiatief en begeleiding bij de docent zelf ligt. Hoewel het mogelijk is een zitting bij de politierechter via
het systeem van ProDemos te boeken, moet de docent doorgaans zelf de klas begeleiden naar en
tijdens die zitting. Een bezoek aan de rechtbank vraagt dan ook om meer inspanning van de school en
vooral de docent. Het is jammer wanneer er vanwege praktische redenen minder animo is voor het
bezoeken van een rechtbank. Zeker ook omdat de grenzen aan de bezoekersaantallen daar nog niet
bereikt lijken te zijn.
Score: onvoldoende
1.3
ProDemos kent zijn stakeholders en betrekt deze op relevante momenten bij
beleidsontwikkeling en
–evaluatie.
De scholen en docenten waar ProDemos mee samenwerkt zijn belangrijke stakeholders voor de
organisatie. De educatiemedewerkers van ProDemos organiseren en leiden aparte klankbordgroepen
voor docenten uit het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo. Docenten kunnen in deze
klankbordgroepen hun behoeften en wensen delen over bijvoorbeeld nieuwe werkvormen of de
toegankelijkheid van het lesmateriaal. De klankbordgroepen vinden twee keer per jaar plaats.
ProDemos gebruikt de input van docenten tijdens deze sessies om zijn
beleid en programma’s verder
aan te scherpen.
Verder heeft ProDemos een nauwe band met de Nederlandse Vereniging Leraren Maatschappijleer
(NVLM), waarmee het de jaarlijkse Docentendag organiseert. Tijdens deze vakconferentie komen
docenten maatschappijleer uit het voortgezet onderwijs bijeen om onder meer lezingen bij te wonen
en aan workshops deel te nemen.
De commissie stelt vast dat ProDemos de docenten en scholen nauw betrekt bij de ontwikkeling van
beleid en de evaluatie daarvan. Uit de visitatieronde van de commissie blijkt dat dit minder het geval is
voor zijn andere stakeholders. Hoewel ProDemos onder meer samenwerkingen heeft met de Staten-
Generaal, de Raad van State en het Expertisepunt Burgerschap (zie hoofdstuk 3: samenwerking),
worden zij wel inhoudelijk, maar minder op strategisch vlak betrokken.
ProDemos kent op dit moment geen samenwerking met de Hoge Raad. Dat is jammer, want het meer
strategisch betrekken van deze stakeholder kan de positie van ProDemos versterken en
ondersteunen. Ook uit de gesprekken met andere stakeholders blijkt dat daar behoefte aan is. Gezien
de uitdagingen waar ProDemos voor staat lijkt dat het overwegen waard. De commissie ziet dan ook
ruimte voor ProDemos om zijn stakeholders meer op strategisch vlak te betrekken. Daarnaast ziet de
commissie mogelijkheden om ProDemos als netwerkorganisatie te ontwikkelen. Hierdoor wordt de
missie door meerdere partijen gedragen, wat ook kan bijdragen aan een bredere, gerelateerde
financiering en een groter bereik. Een goed voorbeeld hiervan is het Netwerk Mediawijsheid.
Score: voldoende
Pagina 11
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
1.4
De raad van toezicht (RvT) krijgt tijdig de relevante informatie en benut deze effectief
voor de uitoefening van zijn rol.
De RvT benadrukt dat de samenwerking met de directie goed verloopt. Zowel de directie als de RvT
gaan op een open en transparante wijze met elkaar om. De RvT vindt dat de informatievoorziening
vanuit de directie meer dan voldoende is en dat de raad die informatie ook goed kan inzetten voor zijn
rol. De RvT voert regelmatig gesprekken met de directie, onder andere over de relevantie van de
missie. Daarnaast heeft de RvT jaarlijks overleg met de directie Democratie en Bestuur van het
ministerie van BZK.
De commissie constateert dat de RvT zich nadrukkelijk inzet vanuit een langetermijnperspectief. De
RvT benoemt concrete zorgen ten aanzien van de komende periode: de financiële positie en de
huisvesting (zie beoordelingselement 4.6 en 4.7) van ProDemos op de tijdelijke locatie.
Score: goed
1.6
ProDemos is overtuigend in het bepalen van zijn positie in de samenleving.
Het uitleggen van de spelregels van de democratie en rechtsstaat wordt door de medewerkers van
ProDemos, de doelgroepen en de samenwerkingspartners als cruciaal ervaren. ProDemos vindt een
goed begrip van de spelregels een belangrijke voorwaarde voor het voeren van een discussie over
een politiek thema. Uit recent onderzoek naar burgerschapsonderwijs en politiek bewustzijn van
Nederlandse jongeren blijkt dat Nederlandse jongeren minder weten over democratie dan
leeftijdsgenoten in vergelijkbare landen.13
De commissie vindt dat het werk van ProDemos in de hedendaagse Nederlandse samenleving van
enorm belang is en in de afgelopen jaren sterk is toegenomen. De commissie verwacht dat dit de
komende jaren eerder zal toenemen dan afnemen. De indruk van de commissie is dat ProDemos
daarbij zijn positie op overtuigende wijze bepaalt en inzet. Deze sterke positie biedt een basis om ook
meer buiten het bekende netwerk van belang te zijn.
Zo’n beweging vergroot het netwerk van
ProDemos en bekrachtigt zijn unieke positie.
Score: goed
1.7
De toekomstvisie van ProDemos is relevant en actueel.
ProDemos speelt in op de groeiende vraag van scholen om leerlingen kennis bij te brengen over het
functioneren van de democratische rechtsstaat. Scholen moeten sterker dan voorheen voldoen aan
wettelijke eisen op het gebied van burgerschapsonderwijs en de democratische rechtsstaat.
ProDemos onderkent de groeiende vraag naar zijn programma
’s. De commissie constateert echter dat
ProDemos proactiever kan reageren op maatschappelijke ontwikkelingen. De commissie vindt het
daarbij van belang dat ProDemos zich focust op de vraag hoe het zijn positie verder kan versterken.
Het wijdverbreide gebruik van sociale media en de toename aan online desinformatie en de impact
13Daas, R., ten Dam, G., Dijkstra, A.B., Karkdijk, E.M., Naayer, H.M., Nieuwelink, H., & van der Veen, I. (2023). Burgerschap in
Beeld. Burgerschapscompetenties en burgerschapsonderwijs in vergelijkend perspectief. Amsterdam University Press.
Pagina 12
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
daarvan op de democratische rechtsstaat zijn voorbeelden van ontwikkelingen waar ProDemos meer
aandacht aan kan besteden (zie beoordelingselement 2.3).
ProDemos heeft in 2022 zijn missie en visie in een organisatiebrede strategische dialoog herijkt.
Sindsdien organiseert het kernteam strategie van ProDemos een jaarlijkse strategische dialoog om te
evalueren of externe ontwikkelingen om aanpassingen in de koers van de organisatie vragen. De
commissie juicht dit toe. Tegelijkertijd riep de visitatiecommissie in 2019 ook al op tot proactief
handelen in relatie tot de toekomst van de organisatie. De commissie is van mening dat ProDemos
het zich niet kan permitteren om ogenschijnlijk stil te blijven staan of af te wachten, terwijl
maatschappelijke en technologische ontwikkelingen steeds sneller gaan en direct raken aan de missie
van ProDemos.
Score: onvoldoende
Beoordeling
#
Beoordelingselement
Slecht
Onvoldoende Voldoende
Goed
Excellent
1.1 ProDemos heeft een relevante missie
en past die bij beleidsontwikkeling
consequent toe.
1.2 ProDemos verdeelt de aandacht over
de verschillende aspecten en
componenten van de democratische
rechtsstaat evenwichtig
1.3 ProDemos kent zijn stakeholders en
betrekt deze op relevante momenten
bij beleidsontwikkeling- en evaluatie.
1.4 De raad van toezicht krijgt tijdig de
relevante informatie en benut deze
effectief voor de uitoefening van zijn rol
1.5 ProDemos slaagt erin de
beleidsontwikkeling te vertalen naar
concrete plannen en activiteiten.
1.6 ProDemos is overtuigend in het
bepalen van zijn positie in de
samenleving.
1.7 De toekomstvisie van ProDemos is
actueel en relevant.
Pagina 13
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
4.2
Publieksbereik
In deze paragraaf bespreekt de commissie de mate waarin ProDemos zijn doelgroepen in beeld heeft.
Daarnaast gaat de commissie in op het publieksbereik van de organisatie. Vervolgens bespreekt de
commissie de aanwezigheid van ProDemos op sociale media. Tot slot gaat de commissie in op de
mate waarin ProDemos de kwaliteit van zijn activiteiten adequaat onderzoekt en ontwikkelt.
2.1
ProDemos heeft zijn publiek goed in beeld in de (door hen) onderscheiden
doelgroepen.
In het jaarplan 2025 heeft ProDemos een wijziging doorgevoerd in de programmastructuur. Waar
eerder vijf programmalijnen centraal stonden, zijn dat er vanaf 2025 vier. De nieuwe indeling omvat de
volgende programmalijnen:
• De basis van democratisch besef: gericht op leerlingen in het primair onderwijs.
• Beleving van de democratische rechtsstaat: speciaal ontwikkeld voor scholieren in het voortgezet
onderwijs.
• Klaar voor het burgerschap: gericht op studenten in het mbo.
• Democratisch burgerschap stimuleren: voor een volwassen publiek.
De commissie constateert dat ProDemos
programma’s ontwikkelt die goed aansluiten op de
leerbehoeften en wensen van de doelgroepen binnen het primair en voortgezet onderwijs, het mbo en
van volwassenen. ProDemos differentieert niet alleen in zijn
programma’s en lesmateriaal, maar ook
in de interactie met deze doelgroepen. De commissie vindt het bewonderingswaardig hoe de
begeleiders omgaan met de verschillen binnen en tussen de schoolklassen die zij begeleiden.
Begeleiders voelen (onverwachte) situaties goed aan en gaan hier op een professionele en
zorgvuldige manier mee om.
Score: excellent
2.2
ProDemos heeft inzicht in het publieksbereik van zijn activiteiten en is effectief in het
bereiken van publiek, ook in relatie tot de ingezette middelen.
De afdeling marketing en communicatie is verantwoordelijk voor het publieksbereik van de
organisatie. Deze afdeling bestaat uit één teamhoofd, één redacteur, vijf communicatieadviseurs
(waarvan één tijdelijke zzp’er), één relatiemanager en drie tijdelijke regionale relatiemanagers (zzp).
De visitatiecommissie 2019 constateerde dat hoewel ProDemos zich grotendeels richt op Den Haag,
de organisatie haar activiteiten aan het uitbreiden is in het land. De bereikcijfers in tabel 1 (hieronder),
aangeleverd door ProDemos, laten zien dat de organisatie een groter bereik heeft gekregen in het
land. In 2024 bezochten 118.000 deelnemers de activiteiten in Den Haag, en 105.250 deelnemers in
het land maakten gebruik van de programma's en activiteiten van ProDemos. Daarmee ontstaat het
beeld dat vooral de leerlingen uit het voortgezet onderwijs en volwassenen naar Den Haag komen.
Ook lijkt het bereik van ProDemos in het land vooral gericht te zijn op basisscholen en
ROC’s. Ook
laat de tabel een piek zien
in het ‘overig landelijk bereik’ tijdens verkiezingsjaren. Het totaaloverzicht
van het bereik van de doelgroepen van ProDemos is opgenomen in Bijlage C.
Pagina 14
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Logischerwijs is de coronapandemie van invloed geweest op de bereikcijfers van ProDemos. In
periode 2020-2021 waren er nauwelijks programma's onder begeleiding mogelijk. Het aantal
deelnemers is vanaf 2022 weer geleidelijk toegenomen. Een tweede belangrijke beperkende factor in
de capaciteit van de bezoeken is de renovatie van het Binnenhof sinds 2022. De tijdelijke locatie heeft
een kleinere ontvangstcapaciteit en heeft, zo vermoedt ProDemos, minder aantrekkingskracht voor
scholen. Daarbij speelt het bijvoorbeeld ook een rol dat de Ridderzaal niet bezocht kan worden.
Jaar14 Den Haag
In het land
Overig landelijk bereik
2018
143.500
72.250
2.375.000
2019
155.250
78.000
9.060.000
2020
42.750
29.250
530.000
2021
27.750
34.500
9.020.000
2022
79.500
50.000
2.275.000
2023
101.000
71.750
11.305.000
2024
118.000
105.250
4.205.000
Tabel 1: De kolommen ‘Den Haag’ en ‘In het land’ hebben betrekking op het bereik van ProDemos via
zijn fysieke programma’s. De kolom ‘overig bereik’ heeft betrekking op het bereik van ProDemos via
online platforms (zoals de StemWijzer en Young Voice) en fysieke materialen (excl. bereik corporate
website en sociale media). Deze kolom laat met name in piek zien tijdens verkiezingsjaren.15
ProDemos richt zich ook op volwassenen als doelgroep in het hele land. Dat doet de organisatie
bijvoorbeeld bij
het programma ‘Democratie voor iedereen’. Dit programma is bedoeld voor mensen
die interesse in de democratie en rechtsstaat hebben, maar die zelf niet goed weten hoe ze hier
toegang toe kunnen krijgen. ProDemos werkt voor dit programma samen met buurthuizen en
bibliotheken. Voor de volwassenen (en kinderen) die zelf op bezoek komen naar Den Haag om een
democratische instelling te bezoeken biedt ProDemos onder meer rondleidingen aan in de Tweede en
Eerste Kamer. Hiervoor zet ProDemos op dit moment ook een online betaalde campagne uit.16 De
volwassenendoelgroep is een brede en diverse groep. Gezien het beperkte budget, is het nodig dat
ProDemos keuzes maakt welke subgroepen de organisatie binnen deze groep wil bereiken.
De commissie constateert dat ProDemos goed inzicht heeft in het publieksbereik van zijn activiteiten.
ProDemos heeft goede contacten met scholen en weet deze goed te bereiken. De commissie ziet dat
ProDemos aan zijn maximale capaciteit in Den Haag zit om scholen te ontvangen. Om die reden wil
de commissie ProDemos ook meegeven om, hoewel het bereik op dit gebied al toeneemt, de
14 Verkiezingen in 2018 (gemeenteraad), 2019 (Provinciale Staten, waterschappen en Europees Parlement), 2021 (Tweede
Kamer), 2022 (gemeenteraad), 2023 (Provinciale Staten, waterschappen en Tweede Kamer), 2024 (Europees Parlement).
15 Verantwoording van ProDemos: In de afgelopen jaren is zowel het aanbod als de manier van werken van ProDemos sterkt
veranderd. Er zijn activiteiten afgeschaald en uitgefaseerd en nieuwe activiteiten bijgekomen. Daarnaast is ProDemos
overgestapt naar het programmatisch werken. Tegelijk is de organisatie stapsgewijs overgegaan naar een nieuwe manier van
monitoren en rapporteren op bereik. Zo zijn er aanpassingen gedaan in het meten van bereik, bijvoorbeeld ten aanzien van de
online bereikcijfers. Daardoor moeten we een kanttekening plaatsen bij de validiteit van deze gegevens. De programmalijnen
zijn pas in 2022 ingevoerd, terwijl het activiteitenaanbod er in de jaren daarvoor er anders uitzag en de manier van meten
anders werd uitgevoerd. Hierdoor kan sprake zijn van verkeerde toewijzingen aan programmalijnen, doordat activiteiten niet
goed zijn te herleiden en/of omissies doordat verschillende bronnen moesten worden gebruikt om dit overzicht te maken. De
bereikcijfers van de begeleide activiteiten zijn afgerond op 250. De landelijke bereikcijfers op 5000.
16 Zie bijvoorbeeld https://www.dagjeweg.nl/tip/5882/Rondleiding-Tweede-Kamer#google_vignette en
https://www.kidsproof.nl/denhaag/uitje/prodemos-familierondleiding-interactief-denhaag/
Pagina 15
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
mogelijkheden om actiever in het land te zijn verder te benutten en onderzoeken. De inmiddels
tweemaal aangenomen amendementen in de Tweede Kamer17 hebben een goede basis gelegd voor
het relatiemanagement met scholen in het land, maar zijn van beperkte duur en te afhankelijk van de
politieke besluitvorming op dat moment.
Score: goed
2.3
ProDemos is ten behoeve van de verschillende doelgroepen op een relevante en
doelmatige manier aanwezig in de nieuwe media.
De term nieuwe media vraagt een nadere afbakening.
Met ‘nieuwe media’ bedoelt de commissie aan
de ene kant het gebruik van sociale media ten behoeve van werving en marketing. Aan de andere
kant gaat het ook om het gebruik van digitale tools en media bij de educatieve
programma’s. Bij dit
beoordelingselement gaat de commissie eerst in op sociale media ten behoeve van exposure, en
vervolgens op de digitale educatieve tools.
ProDemos is actief op LinkedIn, Facebook, X, Instagram en YouTube. Hieronder is het aantal volgers
en aantal bereikte personen per kanaal opgenomen (stand: einde 2023).
Platform
Aantal volgers
Aantal bereikte personen
8.109
145.362
7.400
15.441
X
6.795
205.200
2.114
9.329
YouTube
1.967
265.821
Tabel 2: het bereik van ProDemos op sociale media.
Met de eigen sociale mediakanalen beoogt ProDemos vooral bereik te creëren onder organisaties
zoals scholen en gemeenten. Scholieren, jongeren en volwassenen bereikt ProDemos voornamelijk
tijdens verkiezingen met stemhulpen zoals Stemwijzer en Young Voice, een stemhulp die zich in
samenwerking met influencers specifiek richt op jongeren.
De commissie constateert dat de sociale media van ProDemos weinig tractie hebben. Zo krijgen de
posts op Facebook en X relatief weinig likes en reacties. Van enige activatie van en interactie met de
doelgroep op deze sociale mediakanalen lijkt geen sprake. De commissie stelt vast dat de content op
de kanalen van ProDemos hoofdzakelijk is gericht op het promoten en verslagleggen van de
evenementen die ProDemos organiseert. ProDemos is op dit moment bezig met een contentstrategie
om beter aan te sluiten op de behoeften van organisaties zoals scholen en gemeenten en meer
interactie te genereren. Ook heeft ProDemos zijn visie op het gebruik van sociale media door jongeren
opgenomen in een recent besluit over mediawijsheid.
17 Amendement van het lid Sneller c.s. ter vervanging van nr. 17 over middelen voor ProDemos (oktober 2023),
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/amendementen/detail?id=2023Z17633&did=2023D42758.
Gewijzigd amendement van de leden Sneller en Buijsse ter vervanging van nr. 9 over extra middelen voor Prodemos
(november 2024), https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2024D44923&did=2024D44923.
Pagina 16
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
We leven in een tijd waarin de samenleving en zeker jongeren, in sterke mate gebruik maken van
sociale media en daar geconfronteerd worden met desinformatie en andere vormen van impact op de
democratische rechtsstaat. De commissie merkt op dat ProDemos voor dit onderwerp meer aandacht
kan hebben. De commissie kaart graag aan dat hier mogelijk kansen worden gemist om de spelregels
van de democratie en rechtsstaat ook online te thematiseren en op een interactieve en toegankelijke
manier uit te leggen. Er zijn meer mogelijkheden zijn om jongeren (en volwassenen), te bereiken via
sociale media en digitale programma
’s.
De commissie is positief over het gebruik van digitale tools in de huidige
programma’s. Onder meer bij
het Democratielab, maar ook tijdens het naspelen van een debat of bij het programmaonderdeel
‘Eindbazen’ worden tablets en 3D-projecties op een goede en leuke manier ingezet. Dit draagt bij aan
het leerproces en de beleving van leerlingen.
Score: voldoende
2.4
ProDemos onderzoekt en ontwikkelt de kwaliteit van zijn activiteiten adequaat.
ProDemos monitort de programma’s bij leerlingen en docenten. Na deelname aan een programma,
vullen leerlingen en docenten een enquête in waarin zij het programma en de begeleiding daarvan
beoordelen. Daarnaast organiseert ProDemos ook klankbordgroepen met docenten, zoals eerder
genoemd bij beoordelingselement 1.3. Verder organiseert ProDemos regelmatig feedbackrondes met
begeleiders. Dit vraagt om een flinke inzet van de organisatie, aangezien ProDemos veel projecten en
programma’s uitvoert.
De
waardering van de programma’s van ProDemos ligt consistent erg hoog. Leerlingen uit het primair
onderwijs beoordelen een programma gemiddeld met een 9, terwijl leerlingen uit het voortgezet
onderwijs gemiddeld een 8,5 geven.
Omdat het inmiddels een bekend gegeven is dat de programma’s
van ProDemos een hoge score krijgen, stelt ProDemos de afgelopen tijd meer vragen over de
beleving van leerlingen, bijvoorbeeld of zij zich gezien voelen door een begeleider. Dit aspect licht de
commissie verder toe in beoordelingselement 4.5.
ProDemos neemt de uitkomst van enquêtes mee bij het maken van strategische keuzes. Zo kreeg
ProDemos feedback van leerlingen dat zij hun aandacht gedurende een programma niet erbij konden
houden, aangezien het te lang duurde. Daarop heeft ProDemos het interactieve programmaonderdeel
‘Eindbazen’ ontwikkeld, als onderdeel van het programma ‘Politiek in Vogelvlucht’. Dit programma is
verkort naar 2 uur en 45 minuten.18 ProDemos heeft in het verleden
ook programma’s geschrapt
vanwege een gebrek aan deelname.
De commissie spreekt haar waardering uit voor de wijze waarop ProDemos de kwaliteit van zijn
activiteiten onderzoekt. Daarnaast stelt de commissie vast dat ProDemos de uitkomsten van de
vragenlijsten op een goede manier gebruikt om zijn
programma’s verder te verbeteren.
Score: goed
Pagina 17
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Beoordeling
#
Beoordelingselement
Slecht
Onvoldoende Voldoende
Goed
Excellent
2.1 ProDemos heeft zijn publiek goed in
beeld in de onderscheiden
doelgroepen.
2.2 ProDemos heeft inzicht in het
publieksbereik van zijn activiteiten en is
effectief in het bereiken.
2.3 ProDemos is ten behoeve van de
verschillende doelgroepen op een
relevante en doelmatige manier
aanwezig in de nieuwe media.
2.4 ProDemos onderzoekt en ontwikkelt de
kwaliteit van zijn activiteiten adequaat.
Pagina 18
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
4.3
Samenwerking
In deze paragraaf bespreekt de commissie de samenwerking van ProDemos met de relevante
instituties van de democratische rechtsstaat zoals de Eerste en Tweede Kamer, de Hoge Raad en de
Raad van State. Daarnaast gaat de commissie in op de wijze waarop ProDemos zijn netwerk van
experts en kennisinstituten onderhoudt en benut. Tot slot belicht de commissie de internationale
samenwerking van ProDemos met relevante instellingen zoals BELvue in België en het Zentrum für
politische Bildung in Duitsland.
3.1
ProDemos werkt goed samen met de relevante instituties van de democratische
rechtsstaat.
ProDemos werkt nauw en structureel samen met de Tweede en Eerste Kamer om alle rondleidingen
en educatieve activiteiten efficiënt en soepel te laten verlopen. H
et lesprogramma ‘de Derde Kamer
der Staten-
Generaal’ is in samenwerking met de Tweede en Eerste Kamer tot stand gekomen. Tijdens
dit programma leren leerlingen bijvoorbeeld wat er gebeurt tijdens Prinsjesdag, hoe verkiezingen
werken en georganiseerd worden en wat de Staten-Generaal doet. ProDemos heeft regelmatig
contact met de Tweede en Eerste Kamer, onder meer bij de kwartaalgesprekken, waarbij de
kwartaalcijfers en activiteiten worden besproken. ProDemos legt de gemaakte afspraken met de
Tweede Kamer jaarlijks vast in een werkplan.
De commissie stelt vast dat de instituties van de democratische rechtsstaat die de commissie in het
kader van de visitatie heeft gesproken, over het algemeen positief zijn over de samenwerking met
ProDemos. Een mooi voorbeeld is het contact rond de Docentendag Maatschappijleer. In de
gesprekken klinkt de wens door om samen meer op te trekken op het gebied van initiatieven en
projecten die in het teken staan van de democratie en rechtsstaat. Waar de samenwerking met de
Eerste Kamer voorheen bijvoorbeeld van vrijblijvende aard was, is deze in de afgelopen jaren
geïntensiveerd. De commissie ziet in die lijn ook mogelijkheden om de samenwerking met de Staten-
Generaal, de Raad van State en de Hoge Raad verder te versterken.
De commissie constateert dat de instituties van de democratische rechtsstaat, in vergelijking met de
vorige visitatie uit 2019, actiever zijn geworden op het gebied van communicatie en
publieksvoorlichting. Tegen deze achtergrond zoeken deze instituties meer dan voorheen naar
synergiën met een gevestigd instituut zoals ProDemos. Ook stellen zij hogere eisen aan ProDemos in
de onderlinge samenwerking en zoeken zij naar mogelijkheden om hun eigen activiteiten - soms ook
in samenwerking met ProDemos - naar buiten te versterken.
Gegeven de beperkte middelen die de organisatie heeft, liggen er in de samenwerkingen met deze
instituties kansen voor ProDemos. Dit geeft ProDemos bovendien de mogelijkheid deze instituties
meer te betrekken bij zijn urgente vraagstukken op het gebied van financiering en huisvesting.
Score: voldoende
Pagina 19
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
3.2
ProDemos onderhoudt en benut een relevant netwerk van experts en kennisinstituten.
De commissie constateert dat ProDemos zijn netwerk van experts en kennisinstituten goed benut.
ProDemos maakt een bewuste afweging in de samenwerkingen die het aangaat. Er komen veel
partners naar ProDemos toe met de vraag of ProDemos met hen wil samenwerken. ProDemos vindt
het van belang om hier strategisch naar te kijken en om die reden selectief hiermee om te gaan.
De directie van ProDemos laat zich onder meer adviseren door de raad van adviseurs (RvA). De RvA
vergadert vier keer per jaar en bestaat uit zeven leden met diverse achtergronden, gerelateerd aan de
beleidsvelden waarop ProDemos actief is. Leden van de RvA geven aan dat zij hun kennis en
ervaring goed kunnen inzetten voor ProDemos. Zij ervaren de samenwerking met de directie als open
en prettig.
Daarnaast maakt ProDemos onderdeel uit van het Expertisepunt Burgerschap, dat een samenwerking
is tussen ProDemos, Stichting School & Veiligheid, het Kennispunt MBO Burgerschap en SLO. Het
doel van het Expertisepunt Burgerschap is om ondersteuning te bieden aan scholen en
onderwijsinstellingen op het gebied van burgerschap.
Verder werkt ProDemos samen met Nieuwspoort voor de evenementen
‘Haagse Stemmen’19 en het
‘Kamergesprek’20.
Ondanks het feit dat vele mogelijkheden benut worden, ziet de commissie nog aanvullende
mogelijkheden om andere partijen (meer) te betrekken. Dit geldt vooral op het terrein van de
rechtsstaat, waarin een groot aantal instituties en organisaties een wezenlijke rol vervult. Op dit
moment speelt ProDemos bijvoorbeeld geen rol bij de organisatie van de activiteit
‘rondje rechtsstaat’.
Hierbij stellen acht instituten die betrokken zijn bij de democratische rechtsstaat voor een dag hun
deuren open aan bezoekers.
Score: goed
3.3
ProDemos werkt goed samen met relevante instellingen in andere landen.
Hoewel ProDemos nationaal georiënteerd is, onderhoudt de organisatie internationale contacten en
probeert zij te leren van buitenlandse voorbeelden. Zo is de activiteit Democracity geïnspireerd op een
initiatief van de Belgische Koning Boudewijnstichting, waarmee ProDemos regelmatig contact heeft.
Ook onderhoudt ProDemos banden met BELvue in België en het Zentrum für politische Bildung in
Duitsland. ProDemos was eerder lid van NECE, een internationaal netwerk voor
burgerschapsonderwijs, dat inmiddels is opgeheven.
ProDemos is vanuit internationaal perspectief uniek in zijn soort. Het is dan ook een opgave om
vergelijkbare organisaties in het buitenland te vinden. Deze zijn eerder gericht op het ontvangen en
rondleiden van bezoekers in parlementen, en richten zich minder op burgerschapsactiviteiten.
Tegelijkertijd ziet de commissie kansen om de samenwerking met internationale instituties (waaronder
19 Voorbeeld: https://www.nieuwspoort.nl/programma/haagse-stemmen-de-formatiespecial/.
20 https://www.nieuwspoort.nl/societeit/tradities/het-kamergesprek/
Pagina 20
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
de Europese Unie of de Raad van Europa) te verbeteren, ook met het oog op het
financieringsvraagstuk (zie beoordelingselement 4.6).
Score: goed
Beoordeling
#
Beoordelingselement
Slecht
Onvoldoende Voldoende
Goed
Excellent
3.1 ProDemos werkt goed samen met de
relevante instituties van de
democratische rechtsstaat.
3.2 ProDemos onderhoudt en benut een
relevant netwerk van experts en
kennisinstituten.
3.3 ProDemos werkt goed samen met
relevante instellingen in andere landen.
Pagina 21
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
4.4
Bedrijfsvoering
In dit hoofdstuk gaat de commissie in op de vraag of de organisatie van ProDemos is toegesneden op
zijn doelstellingen. Hierbij bespreekt de commissie de mate waarin het personeel een bijdrage aan het
realiseren van deze doelstellingen kan leveren. Verder komen de PDCA-cyclus, de opvolging van
calamiteiten en de kwaliteitszorgprocessen aan bod. Daarnaast behandelt de commissie de mate
waarin de huidige financieringsmix en huisvesting passend en solide zijn.
4.1
De organisatie is effectief toegesneden op de doelstellingen.
De commissie gaat bij dit beoordelingselement in op de organisatiestructuur van ProDemos, de
werkdruk binnen de ICT-afdeling en de samenwerking in de directie.
De organisatie heeft de bedrijfsvoering sinds de misstanden uit 2019 met diverse aanpassingen in
haar organisatiestructuur aanzienlijk verbeterd. Een overzicht van de afdelingen van ProDemos en het
aantal medewerkers dat hiervoor werkt is opgenomen in bijlage C. Medewerkers geven aan dat
ProDemos in de organisatie een solide basis heeft en minder kwetsbaar is geworden. Tegelijkertijd
heeft ProDemos te maken met een toenemende vraag naar zijn
programma’s. Dit stelt de directie en
het personeel voor een aanzienlijk vraagstuk, zeker gezien het financieringsvraagstuk. De dagen
zitten bij ProDemos erg vol. Zo geeft een medewerker aan dat begeleiders door de drukte weinig tijd
hebben om de ruimtes klaar te maken voor hun programma.
Naast de begeleiders hebben ook ICT-medewerkers te maken gehad met een hoge werkdruk, met
name rondom de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De situatie verbeterde nadat ICT
een nieuwe medewerker had aangenomen. Ook heeft ICT een aantal organisatorische taken
teruggegeven aan de afdeling Educatie en Projecten en heeft het meer werk in de flexibele schil
belegd. Een grote uitdaging voor ICT blijft echter om het portfolio beheersbaar te maken.
De commissie constateert dat het personeel soms een hoge werkdruk ervaart, maar dat de
organisatie ook passende maatregelen neemt om dit te verminderen.
Daarnaast benoemt de commissie specifiek en kort de directie. De organisatie heeft een tweekoppige
directie met een directeur en een adjunct-directeur. De adjunct is sinds juli 2024 werkzaam bij
ProDemos. De directie legt verantwoording af aan de raad van toezicht en wordt daarnaast
geadviseerd door de raad van adviseurs. De directeur is eindverantwoordelijk bestuurder; de adjunct-
directeur is verantwoordelijk voor bedrijfsvoering en de uitvoering van de educatieve programm
a’s. De
commissie constateert dat het om gerichte aandacht en afstemming vraagt om ervoor te zorgen dat
deze samenwerking zich op een complementaire wijze verder kan ontwikkelen.
Score: voldoende
4.2
Het personeel is kwalitatief en kwantitatief in staat om een optimale bijdrage te leveren
aan de realisatie van de doelstellingen.
De medewerkers hebben een grote passie voor het delen en overbrengen van kennis over de
democratie en rechtsstaat en zijn erg betrokken bij het werk en de missie van ProDemos. Deze
intrinsieke motivatie komt nadrukkelijk tot uiting bij de begeleiders van de organisatie. Zij ontvangen
Pagina 22
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
en begeleiden met veel enthousiasme en toewijding grote klassen. Dit doen zij niet alleen in Den
Haag, maar ook in scholen, rechtbanken en gemeente- en provinciehuizen door het hele land. De
mensen van ProDemos maken de organisatie uniek.
Begeleiders en medewerkers van ProDemos geven aan dat de verharding in de samenleving
weerslag heeft op hun werk. Hierdoor zijn begeleiders in de praktijk niet alleen ‘begeleider’, maar
soms ook ongewild
‘moderator’ van discussies over maatschappelijke en politieke gebeurtenissen.
Deze discussies kunnen gaan over binnenlandse onderwerpen, maar ook over conflicten en
spanningen op het wereldtoneel. De organisatie benoemt dat de toon van deelnemers en soms ook
die van docenten agressiever is geworden in de afgelopen jaren. Ook spreken zij van een toename in
racistische, vrouwonvriendelijke en LHBTIQA+-onvriendelijke opmerkingen bij leerlingen. Incidenteel
gaat het ook om ongepaste uitingen van een docent of gemeenteraadslid tegenover een begeleider.
ProDemos hanteert voor incidenten een escalatieladder, die de commissie onder
beoordelingselement 4.4 verder bespreekt. ProDemos geeft veel aandacht aan het begeleiden van
medewerkers. De organisatie voorziet ProDemos in intervisie en weerbaarheidstraining. Ook krijgen
begeleiders vanaf hun inwerktijd een coach toegewezen, die tevens de intervisiesessies begeleidt. De
coaches zijn voor de begeleiders een belangrijk klankbord en hebben voor de teamleiding een
belangrijke signaalfunctie. Verder is er een buddysysteem, waarbij ervaren begeleiders minder
ervaren begeleiders onder hun hoede nemen. Geïnterviewde begeleiders zien de trainingen als een
veilige omgeving waarin zij ervaringen en zorgen kunnen delen. De commissie heeft de indruk dat de
begeleiding van medewerkers goed en stevig, maar ook arbeidsintensief is.
ProDemos hecht grote waarde aan zijn politieke neutraliteit en onpartijdigheid. Het valt de commissie
hierbij op dat ProDemos neutraliteit invult als het wegblijven van politieke standpunten en uitlatingen.
Dit houdt concreet in dat begeleiders geen politiek standpunt innemen als zij een programma
begeleiden. Begeleiders brengen het neutraliteitsprincipe in de praktijk door consequent te benoemen
dat verschillende mensen over ieder onderwerp een andere mening kunnen hebben en dat een
leerling het dus met heel veel standpunten oneens kan zijn (pluriformiteit). Als in een groep discussies
ontstaan of (pittige) stellingen worden ingenomen, verwijzen begeleiders in de regel naar
rechtsstatelijke principes en de Grondwet.
Begeleiders geven aan dat het neutraliteitsprincipe voor hen soms schuurt, vooral op momenten
waarop er erg pittige stellingen worden ingenomen. ProDemos besteedt veel aandacht aan het trainen
van begeleiders op dit terrein. Zo komen praktische manieren om hiermee om te gaan bij de
neutraliteitstraining aan bod.
De commissie vindt dat het personeel op een goede manier bijdraagt aan de realisatie van de
doelstellingen van ProDemos.
De commissie beoordeelt dit beoordelingselement met de score ‘goed’,
maar wil hierbij benadrukken dat zij het van belang vindt dat ProDemos actief blijft luisteren naar
eventuele zorgen van personeel en proactief blijft voorzien in trainingsaanbod.
Score: goed
Pagina 23
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
4.3
De (financiële) planning en control cyclus levert relevante sturingsinformatie.
De RvT vindt dat de planning- en control cyclus voldoende informatie oplevert. De RvT gebruikt deze
informatie om zijn toezichthoudende taken te kunnen vervullen. De managementinformatie is in het
afgelopen jaar verder verbeterd, onder meer door het gebruik van toegankelijke infographics.
De ondernemingsraad krijgt op verzoek vrijwel alle gewenste informatie van de directie, maar zegt
hier, afgezien van de begroting, het jaarverslag en de jaarrekening, wel vaak expliciet om te moeten
vragen. De OR ziet kansen om de betrokkenheid bij de PDCA-cyclus te vergroten door betere
afspraken met de directie te maken over de informatievoorziening. Vanuit de organisatie krijgt de OR
voldoende ondersteuning en toelichting op informatie, waardoor de raad zijn rol goed kan oppakken.
De commissie stelt vast dat de PDCA-cyclus voldoende relevante sturingsinformatie oplevert.
Score: voldoende
4.4
De opvolging van calamiteiten is in de organisatie geborgd.
De visitatiecommissie maakt bij dit beoordelingselement onderscheid tussen interne en externe
incidenten. De commissie constateert dat de incidenten die plaatsvinden hoofdzakelijk betrekking
hebben op ferme en ongepaste uitspraken van deelnemers tijdens een activiteit. Tien tot vijftien keer
per jaar wordt een programma gestopt en er komt gemiddeld één keer per week een externe
incidentmelding binnen. Incidenten kunnen variëren van BHV-meldingen tot grensoverschrijdend
gedrag. Belangrijk om hierbij te melden is dat overgrote deel v
an de programma’s zonder incidenten
verloopt.
Indien een incident plaatsvindt tijdens een programma, hanteert ProDemos een escalatieladder. Bij
operationele incidenten wordt er ten minste opgeschaald naar een dagcoördinator. Bij incidenten die
raken aan de begeleiders wordt er ten minste opgeschaald naar een teamhoofd. Bij incidenten die
raken aan de belangen van ProDemos wordt er ten minste opgeschaald naar de afdeling
communicatie en/of de directie.
In geval van een incident kan een begeleider altijd zelf besluiten om een programma te beëindigen.
De begeleider voert dan een gesprek met een dagcoördinator of afdelingshoofd, die vervolgstappen
nemen en indien nodig nazorg regelen, waaronder een gesprek met de school of docent. De directie
geeft aan dat het probleem hiermee vaak is opgelost. Mocht dat niet het geval zijn, gaat de directeur
in gesprek met de school, waarna de scholen tot nu toe altijd excuses hebben aangeboden.
Daarnaast constateert de commissie dat ProDemos prioriteit en aandacht geeft aan het creëren van
een veilige interne werkomgeving voor zijn medewerkers. Sinds de misstanden uit 2019 heeft
ProDemos zowel in de cultuur als structuur van de organisatie veranderingen doorgevoerd. Hierdoor
weten werknemers waar zij bij eventuele incidenten terechtkunnen. Diverse medewerkers geven aan
dat zij het als een lage drempel ervaren om een collega, manager of directielid aan te spreken. Er is
binnen de organisatie dan ook veel aandacht voor het bespreekbaar maken en melden van
incidenten. Op dit moment werken twee interne en twee externe vertrouwenspersonen voor
ProDemos, die voor medewerkers altijd bereikbaar zijn. Ook tijdens de introductiedag komt
nadrukkelijk aan bod op welke manier medewerkers incidenten binnen de organisatie kunnen melden.
Pagina 24
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
De commissie vindt dat ProDemos de opvolging van calamiteiten goed in de organisatie heeft
geborgd.
Score: goed
4.5
ProDemos heeft zijn kwaliteitszorgprocessen op orde.
De kwaliteitszorg binnen ProDemos blijft in ontwikkeling. In 2022 heeft het team Kwaliteitszorg in
samenwerking met alle afdelingen een gestandaardiseerde vragenlijst ontwikkeld. Deze is bedoeld
voor de deelnemers
aan programma’s die plaatsvinden onder begeleiding van begeleiders. Dit was
voor ProDemos een belangrijke stap in het systematiseren en uniformeren van de kwaliteitszorg.
Het team Kwaliteitszorg is van mening dat de vragenlijsten voldoende informatie bieden om de
kwaliteit van programma’s en leerdoelen te beoordelen. Tegelijkertijd constateert het team dat het op
dit moment onduidelijk is of de activiteiten volledig aansluiten op de missie en educatieve visie van
ProDemos, de verwachtingen van docenten en de eisen van het nieuwe burgerschapsonderwijs. Om
die reden zet het team sinds juli 2024 nieuwe vragenlijsten in om beter inzicht in bovenstaande
aspecten te krijgen.
De commissie constateert dat ProDemos prioriteit geeft aan zijn kwaliteitszorgprocessen en kritisch
kijkt naar mogelijkheden tot verbetering.
Score: goed
4.6
Het beleid om inkomsten te genereren (uit opdrachten) is passend bij de organisatie en
solide.
Bij dit beoordelingselement gaat de commissie in op de financieringsmix van ProDemos en de
financiële toekomstbestendigheid van de organisatie.
De RvT geeft aan dat de financiële toekomstbestendigheid van ProDemos in gevaar is. Dit heeft te
maken met diverse ontwikkelingen. In de eerste plaats ontvangt ProDemos op basis van het
hoofdlijnenakkoord (en net als de vorige twee jaren) geen (incidentele) loon-en prijsbijstelling van
ongeveer 400.000 euro. Ook moet ProDemos zelf de huur van de nevenlocatie in Nieuw Babylon
betalen, een huur van ongeveer 300.000 euro per jaar. Deze nevenlocatie is nodig vanwege de
verhuizing van de Tweede Kamer naar de Bezuidenhoutseweg 67 en het aldaar veilig kunnen
begeleiden van groepen. Daarnaast moet ProDemos op basis van het hoofdlijnenakkoord vanaf 2027
rekening houden met een structurele korting. Dit betreft naar verwachting een korting van 10 procent
op het totale subsidiebedrag van 9 miljoen van het ministerie van BZK.
ProDemos is (te) sterk afhankelijk van deze subsidie van het ministerie van BZK. De subsidie is goed
voor ongeveer 90 procent van de inkomsten van ProDemos. Dit maakt ProDemos kwetsbaar. Hoewel
ProDemos ook een financiële bijdrage van de Tweede Kamer ontvangt, krijgt de Tweede Kamer deze
gelden op zijn beurt ook van het ministerie van BZK. De overige inkomsten komen onder meer vanuit
de Europese Commissie, het ministerie van OCW en de provincie Limburg. Ook genereert ProDemos
in toenemende mate inkomsten met de cursus Politiek Actief, die ProDemos in samenwerking met
Pagina 25
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
gemeenten organiseert. De commissie ziet dat er binnen ProDemos een verschil van inzicht bestaat in
relatie tot de financieringsmix van de organisatie. Sommigen geven aan dat zij liever één
financieringsstroom zien, terwijl anderen de voorkeur zouden geven aan meerdere
financieringsstromen.
De commissie ziet dat de financiering van ProDemos een complex vraagstuk is. Zeker gezien de
huidige vragen aan ProDemos en het belang van een organisatie als ProDemos in de hedendaagse
samenleving. Het probleem wordt door de directie en de RvT erkend. Op dit moment is ProDemos in
het kader van een strategische dialoog opnieuw aan het kijken naar de financieringsmix. De
bewegingsruimte van ProDemos is hierbij relatief beperkt, aangezien het zijn politieke neutraliteit wil
bewaken en keuzes moet maken in samenspraak met de grootste subsidieverstrekker, het ministerie
van BZK. Het financieringsvraagstuk staat op de agenda van ProDemos en is gesprek van onderwerp
met de RvT en het ministerie van BZK.
De visitatiecommissie constateert dat deze uitdagingen vragen om een bredere verantwoordelijkheid
dan van ProDemos alleen. ProDemos heeft geprobeerd meer financiering vanuit het ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) te krijgen, maar stuit hierbij op de bekostigingsfilosofie van
scholen door OCW. De commissie stelt vast dat ProDemos zich desalniettemin proactiever kan
opstellen in het zoeken naar financiering uit andere publieke bronnen. De commissie vindt het de
overweging waard om meer financiering vanuit de EU of ook de Council of Europe te realiseren.
Verder wil de commissie de RvT en directie van ProDemos oproepen om zo spoedig mogelijk meer
naar buiten te treden met het urgente financieringsvraagstuk en relevante partijen hierbij expliciet te
betrekken.
Score: onvoldoende
4.7
De huisvesting van ProDemos past bij het niveau van activiteiten en de bedrijfsvoering
en is van voldoende kwaliteit.
ProDemos verwacht dat de heropening van het Binnenhof, inmiddels gepland vanaf 2030, zal leiden
tot een aanzienlijke toename van bezoekersaantallen. Hoewel dit groeikansen biedt, constateert
ProDemos dat aanpassingen in de huidige huisvesting noodzakelijk zijn om het groeiende aantal
leerlingen en bezoekers te kunnen ontvangen. Hierbij komt bovendien de benodigde vervanging van
de twintig jaar oude luchtventilatie binnen een periode van vijf jaar. ProDemos schat de kosten hiervan
op dit moment in op 5 tot 6 miljoen euro.
Het ministerie van BZK heeft aangegeven deze investeringen niet te financieren of hiervoor garant te
kunnen staan. Tegelijkertijd is in de subsidieverordening vastgelegd dat de minister van BZK de
huisvesting van ProDemos aanwijst.
In het verleden heeft ProDemos samen met de Rijksgebouwendienst naar alternatieve gebouwen
gekeken, maar zonder succes. De focus ligt nu op onderhandelingen met de verhuurder, waarbij
wordt onderzocht of de verhuurder (een deel van) de benodigde aanpassingen kan financieren. Deze
aanpassingen zouden in dit geval door de verhuurder kunnen worden doorberekend in de huursom.
De commissie vindt de toekomst van de huisvesting van ProDemos een cruciaal en urgent vraagstuk.
De commissie constateert dat daarmee een serieus probleem ontstaat voor het voortbestaan van
Pagina 26
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
ProDemos. De commissie roept ProDemos op om met zijn financiers en stakeholders gezamenlijk
actie te ondernemen om oplossingen te vinden.
Score: onvoldoende
Beoordeling
#
Beoordelingselement
Slecht
Onvoldoende Voldoende
Goed
Excellent
4.1 De organisatie is effectief toegesneden
op de doelstellingen.
4.2 Het personeel is kwalitatief en
kwantitatief in staat om een optimale
bijdrage te leveren aan de realisatie
van de doelstellingen.
4.3 De (financiële) planning en control
cyclus levert relevante
sturingsinformatie.
4.4 De opvolging van calamiteiten is in de
organisatie geborgd.
4.5 ProDemos heeft zijn
kwaliteitszorgprocessen op orde.
4.6 Het beleid om inkomsten te genereren
(uit opdrachten) is passend bij de
organisatie en solide.
4.7 De huisvesting van ProDemos past bij
het niveau van activiteiten en de
bedrijfsvoering en is van voldoende
kwaliteit.
Pagina 27
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
5.
Conclusies en aanbevelingen
ProDemos heeft, dankzij een sterk imago en een breed bereik, veel impact in het land als het gaat om
kennis en inzicht in de spelregels van de democratische rechtsstaat. Bevlogen medewerkers dragen
met veel enthousiasme en passie de missie van de organisatie uit. De missie wordt breed buiten én
binnen de organisatie erkend. De visitatiecommissie is samen met de scholen, leerlingen en
stakeholders enthousiast over, en onder de indruk van (de programma
’s van) ProDemos.
De commissie stelt vast dat de missie van ProDemos actueler en relevanter is dan ooit. Het belang
van de missie zal de komende tijd alleen maar toenemen. Tegelijkertijd heeft ProDemos te maken met
een urgent financierings- en huisvestingsvraagstuk. De visitatiecommissie wil ProDemos
aanmoedigen, in de bewegingsruimte die de organisatie heeft, zijn relevante rol in en voor de
democratische rechtsstaat te herbevestigen. Hiervoor doet de commissie aanbevelingen aan
ProDemos op verschillende gebieden.
Algemene positionering
• Heroverweeg op welke manier ProDemos vanuit zijn missie en door middel van zijn activiteiten
(offline en online) proactief kan inspelen op actuele ontwikkelingen in de hedendaagse
maatschappij. In het bijzonder als het gaat om het functioneren van de democratische rechtsstaat.
• Betrek cruciale stakeholders actief op strategisch vlak bij de ontwikkeling en evaluatie van beleid.
Rechtsstaat
• Besteed meer aandacht aan de bredere reikwijdte en functie van de rechtsstaat in de
programma’s.
• Benut de relaties met stakeholders die een rol spelen in de rechtsstaat intensiever om de
aandacht voor en het belang van de rechtsstaat te versterken.
Financiering
• Ontwikkel een strategisch plan dat rekening houdt met de toekomstige financiering van ProDemos
en de duurzaamheid daarvan.
• Overweeg alternatieve financieringsstromen, bijvoorbeeld vanuit de Europese Unie en/of de
Council of Europe.
Sociale media
• Overweeg een visie op de rol van sociale media in de hedendaagse samenleving en op de
democratische rechtsstaat en maak hier beleid op.
• Vertaal dit beleid door naar publieksbeleid, profilering en positionering op sociale media.
Pagina 28
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
6.
Wederhoor
ProDemos is de visitatiecommissie erkentelijk voor het verrichte werk. We onderschrijven ten zeerste
de constatering van de commissie dat de missie van ProDemos actueler, relevanter en urgenter is
dan ooit.
Het is goed om de positieve bevindingen te zien over het bevlogen en gepassioneerde personeel van
ProDemos, het brede bereik, het sterke imago van de organisatie en meer. De uitnodiging om te
blijven inspelen op de actuele maatschappelijke ontwikkelingen omarmen we van harte. Wij zien die
ontwikkelingen ook; onze begeleiders ervaren dagelijks de consequenties van de maatschappelijke
verharding en verruwing via uitingen van sommige deelnemers aan onze activiteiten.
ProDemos kan zich geheel vinden in de aandacht van de commissie voor onze grote
kwetsbaarheden: de financiering en huisvesting. Terecht stelt de commissie (blz. 7): “Het
financierings- en huisvestingsvraagstuk kan de missie van ProDemos in de weg staan. Uiteindelijk is
het aan de politiek om hier besluiten over te nemen.” Met veel nadruk onderstreept ProDemos dit
appel aan de politiek.
De financiële uitdagingen zijn nog groter dan de commissie al beschrijft. Bovenop de 10%
subsidiekorting vanaf 2027 die de commissie benoemt (blz. 24) wordt ProDemos geconfronteerd met
a) de impact van het meerdere jaren niet toekennen van loon-prijscompensatie, b) de opnieuw
vertraagde Binnenhofrenovatie die noodzaakt tot het jaren langer aanhouden van een dure
nevenlocatie en c) ontbrekende extra middelen voor de noodzakelijke huisvestinginvesteringen aan de
Hofweg. Deze optelsom bleek pas in alle scherpte eind 2024, dus ruim na het uitvoeren van de
zelfevaluatie (uit maart 2024) die de commissie heeft beoordeeld. Als dit allemaal doorgang vindt,
loopt het effect hiervan in de miljoenen. In dat geval is het onontkoombaar dat ProDemos moet gaan
snijden in de activiteiten. Juist in een tijd waarin democratie en rechtsstaat zwaar onder druk staan, is
dit zeer onwenselijk.
Evenzeer terecht wijst de commissie op de beperkte bewegingsruimte van ProDemos om iets te doen
aan dit negatieve financiële beeld. De oproep om andere financiële bronnen aan te boren is
begrijpelijk. Wel roepen additionele bronnen een principiële vraag op. Het werk van ProDemos is van
fundamenteel belang voor het uitdragen van democratische waarden en de beginselen van de
rechtsstaat. Bij dit type werk hoort ten principale overheidsfinanciering. Dit rechtvaardigt een nog
sterker beroep op de overheid dan de commissie al doet. Ook blijkt uit eerdere pogingen van
ProDemos op dit vlak hoe complex verbreding van de inkomsten ligt. Zo roept financiering door
derden onherroepelijk vragen op over de herkomst van die middelen en daarmee verbonden
belangen. Ook verhoudt financiering door derden zich niet altijd goed met de stringente eisen van
ProDemos aan onpartijdigheid, privacy en integriteit. Verder stuit deze soms op blokkades zoals de
bekostigingsfilosofie van OCW, die de commissie zelf ook al noemt (blz. 25). Overigens blijkt er veel
administratieve last gemoeid met de al wél verworven bijdragen van bijvoorbeeld de Europese Unie.
ProDemos is echter blij met het pleidooi van de commissie voor extra financiering. Dit zou het
realiseren van de aanbevelingen van de commissie ook haalbaar en uitvoerbaar maken. Voorbeeld is
het advies van de commissie tot meer samenwerkingen en tot uitbreiding en verdieping van ons
aanbod. Met steeds minder middelen steeds meer moeten doen, is ook voor ons onmogelijk.
Pagina 29
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Kortom, ProDemos herkent zich in veruit de meeste bevindingen van de visitatie. Wij gaan daarmee
ons voordeel doen. Als lerende organisatie omarmt ProDemos alle constructieve kritiek.
Naast de financiering en de huisvesting geeft de commissie op twee andere punten het oordeel
‘onvoldoende’. Daarbij tekent de commissie aan (blz. 6) dat ‘onvoldoende’ niet betekent dat
ProDemos tekortschiet en zaken ook aan anderen kunnen liggen.
Ten eerste gaat het dan om het oordeel over de aandacht voor de rechtsstaat (blz. 9 en 10). Ook
ProDemos hecht aan een goede balans tussen aandacht voor democratie en rechtsstaat. Tot nu toe
besteedt ProDemos in acht van de bijna veertig activiteiten expliciete aandacht aan de rechtsstaat. In
veel andere zijn de democratie en de rechtsstaat onlosmakelijk met elkaar verweven. Graag willen we
meer jongeren een begeleid rechtbankbezoek bieden, maar de praktische ruimte daarvoor is helaas
beperkt. Vaak past een (te) klein aantal leerlingen in een rechtszaal, duurt het lang voor alle leerlingen
een zitting hebben kunnen bijwonen en is niet vooraf bekend hoelang een zitting duurt. We blijven
hierover dan ook continu met rechtbanken in gesprek.
Het tweede punt waarover de commissie streng oordeelt is het proactief reageren op
maatschappelijke ontwikkelingen, en specifiek dat de impact van socialemediagebruik en
desinformatie nog nauwelijks aandacht zou krijgen. We gaan zo goed mogelijk opvolging geven aan
de aanbeveling van de visitatiecommissie hierover. Wel passen enkele kanttekeningen. Zo is de
stevig verankerde programma- en organisatiestructuur van ProDemos randvoorwaarde om onze
kerntaak goed te kunnen uitvoeren. Dit maakt de organisatie minder wendbaar om snel in te spelen op
acute maatschappelijke tendensen. Anderzijds ontwikkelt ProDemos wel voortdurend werkvormen
over de democratische rechtsstaat. We herkennen de kans om de fundamentele rol van media daarin
– nog meer dan nu – uit te leggen. Mensen toerusten op goed burgerschap kan immers ook niet
zonder inzicht te bieden in die rol.
ProDemos staat midden in de samenleving. We blijven inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen,
zij het met de focus op onze opdracht om onpartijdig de spelregels van de democratische rechtsstaat
uit te leggen. Hiertoe moet de politiek kunnen blijven vertrouwen op onze onpartijdigheid. Die
onpartijdigheid biedt ons unieke toegang tot het parlement en de rechtbanken en medewerking van
alle politieke partijen aan onze StemWijzer. Zodra ProDemos iets begint te ‘vinden’, leveren we in op
verbinden en vertrouwen. Wel bewaken we hierbij onze grenzen, hetgeen er bijvoorbeeld toe heeft
geleid dat ProDemos inmiddels geen actief gebruik meer maakt van het platform X.
Graag danken we alle leden van de visitatiecommissie hartelijk voor hun interesse, tijd en
werkzaamheden. Uit dit rapport spreekt duidelijk steun voor het werk van onze organisatie.
Pagina 30
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Bijlage A
Geïnterviewde personen
ProDemos
1. Begeleider
2. Begeleider
3. Dagcoördinator
4. Dagcoördinator en OR-lid
5. Dagcoördinator en voorzitter OR
6. Directeur
7. Adjunct-directeur
8. Vooorzitter RvT
9. Lid RvT
10. Lid RvA
11. Lid RvA
12. Expert educatie en vertrouwenspersoon
13. Teamhoofd afdeling Publiek
14. Teamleider afdeling Educatie en
Projecten
15. Programmaleider PO en VO
16. Projectleider Politiek in den Haag
17. Hoofd Marketing en Communicatie
18. Hoofd ICT en HR
Docenten en leerlingen21
19. Basisschool Abbs Elzenhagen
Groep 7-8
Democracity
20. Scholengroep OZHW
VMBO-kader
Politiek in een Dag
21. ROC Rijn IJssel (MBO-1)
MBO-1
Gastles Rechtspraak
22. Regionaal Opleidingen Centrum Nijmegen
MBO-4
Politiek in een Dag
23. Zadkine College (MBO-4)
MBO-4
Gastles Regels en Rechten
24. Hogeschool Van Hall Larenstein (HBO)
HBO
Provinciespel Gelderland
Staten-Generaal
25. Eerste Kamerlid (D66)
26. Eerste Kamerlid (BBB)
27. Senior adviseur externe communicatie Eerste Kamer
28. Griffier Eerste Kamer
29. Tweede Kamerlid (D66)
30. Tweede Kamerlid (GroenLinks-PvdA)
31. Hoofd communicatie Tweede Kamer
32. Griffier Tweede Kamer
21 De commissieleden hebben samen met deze schoolklassen deelgenomen aan een programma van ProDemos.
Pagina 31
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Overige stakeholders
33. Woordvoerder Raad van State
34. Strategisch adviseur Hoge Raad
35. Programmamanager Expertisepunt Burgerschap / Stichting
School & Veiligheid
36. Leerplanontwikkelaar bij Expertisepunt Burgerschap / SLO
37. Voorzitter Nederlandse Vereniging Leraren Maatschappijleer
Bijlage B
Organisatiestructuur ProDemos
Afdeling
Medewerkers
Publiek
5 teamhoofden, 117 begeleiders, 7 project-
medewerkers, 5 dagcoördinatoren, 5 coaches, 1 sprekerscoördinator
1 administratief medewerker
Educatie en Projecten
1 teamhoofd.
Educatie bestaat uit 8 medewerkers.
Projecten bestaat uit 2 programmaleiders, 7 projectleiders, 6
projectmedewerkers en 1 administratief medewerker
Marketing en
Communicatie
1 teamhoofd, 5 communicatieadviseurs (waarvan 1 tijdelijk zzp), 1
redacteur en 4 (regionale) relatiemanagers (waarvan 3 tijdelijk zzp).
HR
1 teamhoofd (is ook teamhoofd ICT), 2 adviseurs en 2 administratief
medewerkers
Bestuursondersteuning
en Financiën
1 teamhoofd, 2 beleidsadviseurs, 1 directiesecretaris, 1
managementassistent, 1 financial controller, 1 business controller
(zzp), 1 medewerker financiële administratie
ICT
1 teamhoofd (is ook teamhoofd HR), 2 webdevelopers, 2 IT-
medewerkers, 1 IT-specialist.
Facilitaire dienst
1 teamhoofd en 4 medewerkers
Pagina 32
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Bijlage C
Bereikcijfers ProDemos 2018-2024
PO
VO
MBO
Volwassenen
Totaal
Jaar
DH
Land
DH
Land
DH
Land
DH
Land*
DH
Land
2018
11.500
11.750
66.500
21.500
19.500
28.500
46.000
10.500
143.500
72.250
2019
8.750
13.250
77.250
22.000
23.500
32.250
45.750
10.500
155.250
78.000
2020
2.500
4.500
26.500
8.250
4.250
14.000
9.500
2.500
42.750
29.250
2021
0
3.750
23.750
8.500
0
18.000
4.000
4.250
27.750
34.500
2022
0
10.000
63.250
15.500
6.250
19.250
10.000
5.250
79.500
50.000
2023
0
15.750
75.500
20.000
10.000
30.750
15.500
5.250
101.000
71.750
2024
0
26.250
90.750
35.500
14.250
37.250
13.000
6.250
118.000
105.250
Jaar
Overig landelijk bereik
2018
2.375.000
2019
9.060.000
2020
530.000
2021
9.020.000
2022
2.275.000
2023
11.305.000
2024
4.205.000
Verantwoording bij de cijfers door ProDemos
• In de afgelopen jaren is zowel het aanbod als de manier van werken van ProDemos sterkt
veranderd. Er zijn activiteiten afgeschaald en uitgefaseerd en nieuwe activiteiten bijgekomen.
Daarnaast is ProDemos overgestapt naar het programmatisch werken. Tegelijk is de organisatie
stapsgewijs overgegaan naar een nieuwe manier van monitoren en rapporteren op bereik. Zo zijn
er aanpassingen gedaan in het meten van bereik, bijvoorbeeld ten aanzien van de online
bereikcijfers. Daardoor moeten we een kanttekening plaatsen bij de validiteit van deze gegevens.
De programmalijnen zijn pas in 2022 ingevoerd, terwijl het activiteitenaanbod er in de jaren
daarvoor er anders uitzag en de manier van meten anders werd uitgevoerd. Hierdoor kan sprake
zijn van verkeerde toewijzingen aan programmalijnen, doordat activiteiten niet goed zijn te
herleiden en/of omissies doordat verschillende bronnen moesten worden gebruikt om dit overzicht
te maken. De bereikcijfers van de begeleide activiteiten zijn afgerond op 250. De landelijke
bereikcijfers op 5.000.
• De kolom met ‘overig bereik’ heeft betrekking op het bereik met online platforms en fysieke
materialen. Het bereik van corporate website en sociale media is hier buiten beschouwing gelaten
• Verkiezingen in 2018 (gemeenteraad), 2019 (Provinciale Staten, waterschappen en Europees
Parlement), 2021 (Tweede Kamer), 2022 (gemeenteraad), 2023 (Provinciale Staten,
waterschappen en Tweede Kamer), 2024 (Europees Parlement).
Pagina 33
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
Bijlage D
Visitatieprotocol 2015
ProDemos
– Huis voor democratie en rechtsstaat
Augustus 2015
A. Protocol visitatie t.b.v. de visitatiecommissie
Opdracht
1. De opdrachtgever voor de visitatie is de minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties.
2. De visitatiecommissie beoordeelt in haar rapport:
a. de relevantie van de missie en de doelstellingen,
b. de wijze waarop de instelling uitvoering geeft aan de opdracht die is verwoord in de
Subsidieregeling ProDemos van 10 juni 2013, nr. 2013-0000329553,
c. de kwaliteit van de organisatie,
d. de productiviteit en het publieksbereik,
e. de condities voor continuïteit.
3. Ter voorbereiding van de visitatie schrijft ProDemos een zelfevaluatie. De commissie beantwoordt
de vraag of de zelfevaluatie van ProDemos een getrouw beeld geeft van de werkelijkheid.
4. De commissie geeft op grond van haar bevindingen adviezen aan ProDemos.
Samenstelling commissie
5. ProDemos levert aan de minister van BZK
– in overleg met stakeholders – een lijst met tenminste 8
kandidaat-leden voor de visitatiecommissie. De minister van BZK benoemt de leden van de
visitatiecommissie. Zie verder punt 16 t/m 22.
6. De commissie bestaat uit 3 tot 5 leden. Binnen de commissie is tenminste expertise aanwezig op
de volgende terreinen:
a. bedrijfsvoering en cultureel ondernemerschap
b. publiekscommunicatie
c. democratie en rechtsstaat
d. burgerschapseducatie
Ook moet het perspectief van de doelgroepen van ProDemos in de commissie
vertegenwoordigd zijn.
De commissiesecretaris is geen lid van de visitatiecommissie.
Werkwijze
8. De visitatiecommissie bepaalt haar eigen werkwijze. Zij verantwoordt deze in haar rapport, inclusief
een explicitering van het beoordelingskader dat zij heeft gehanteerd.
9. Tenminste de volgende instrumenten staan de visitatiecommissie ter beschikking voor het
beantwoorden van de vragen:
a. het zelfevaluatierapport van ProDemos,
b. de bijlagen bij het zelfevaluatierapport,
c. de handleiding zelfevaluatie en het beoordelingskader,
Pagina 34
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
d. gesprekken met (groepen) betrokkenen binnen en uit de omgeving van ProDemos, waaronder
tenminste
i. de directie,
ii. de Raad van Toezicht en de Raad van Advies,
iii. medewerkers uit alle geledingen,
iv. vertegenwoordigers van de Eerste en de Tweede Kamer der Staten-Generaal,
v. externe stakeholders (denk aan gemeenten, gerechten, landelijke koepels van bijvoorbeeld
griffiers en rechtbanken),
vi. personen die samen de gevarieerde doelgroepen van ProDemos weerspiegelen.
10. Indien binnen de visitatiecommissie een onoverbrugbaar verschil van inzicht bestaat inzake de
beoordeling van (een aspect van) ProDemos wordt dit in het rapport inzichtelijk gemaakt.
11. De secretaris van de visitatiecommissie (die door de minister van BZK wordt toegevoegd aan de
commissie) ondersteunt de commissie, vraagt tijdig de documenten op bij ProDemos, zorgt voor de
verspreiding daarvan onder de leden van de commissie, doet verslag van de bijeenkomsten en schrijft
in opdracht van de commissie het eindrapport. Het eindrapport wordt onder verantwoordelijkheid van
de commissie vastgesteld.
12. Het visitatieproces omvat tenminste vijf fases:
a. De voorbereiding van het bezoek aan ProDemos. Deze omvat de bestudering van de door
ProDemos aangeleverde documenten en een bijeenkomst ter kennismaking, taakverdeling
en bespreking van eerste bevindingen.
b. Het bezoek aan ProDemos. Deze bijeenkomst duurt minimaal één en maximaal twee dagen.
Op de bezoekdag worden de gesprekken met de betrokkenen uit ProDemos en de externe
stakeholders en vertegenwoordigers van doelgroepen gevoerd. Aan het einde van het
bezoek wordt aan de directie een eerste indruk teruggegeven op basis van de gesprekken.
c. De conceptfase. Hierin wordt overeenstemming bereikt over de bevindingen op basis van
een eerste ruw conceptrapport dat door de secretaris is opgesteld op basis van de
gesprekken tijdens het bezoek.
d. Het vaststellen van het conceptrapport dat aan de directie van ProDemos voor wederhoor
wordt aangeboden.
e. De definitieve vaststelling van het eindrapport, waarin verwerkt de reactie op het wederhoor
van de directie van ProDemos . Vervolgens biedt de visitatiecommissie haar eindrapport aan
de minister van BZK aan.
13. Het visitatierapport omvat in elk geval de volgende onderdelen:
a. Beschrijving van de gevolgde procedure, inclusief toelichting op de activiteiten.
b. Een overzicht van alle personen met wie de commissie heeft gesproken.
c. Een explicitering van het beoordelingskader dat de commissie heeft gehanteerd.
d. Een beoordeling per onderdeel van de zelfevaluatie, die zelfstandig leesbaar is, d.w.z. ook
zonder kennis van de tekst van de zelfevaluatie.
14. De doorlooptijd van het visitatieproces is maximaal 9 maanden. De visitatiecommissie verricht
haar werkzaamheden binnen maximaal 3 maanden. Daaraan vooraf gaat het proces van zelfevaluatie
binnen ProDemos. De commissie werkt binnen een door BZK vastgesteld budget.
15. Na indiening van het definitieve rapport draagt de minister van BZK zorg voor het openbaar maken
van het rapport.
Criteria voor de samenstelling van en werkwijze van de commissie
16. ProDemos stelt in overleg met stakeholders een lijst met minimaal 8 potentiële leden van de
visitatiecommissie samen.
Pagina 35
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
17. De leden van de visitatiecommissie zijn in de vijf jaar voorafgaand aan de visitatie niet in dienst
van of anderszins functioneel betrokken geweest bij ProDemos, hebben in diezelfde periode geen
opdrachten vervuld voor ProDemos en van hen is in dezelfde periode geen projectvoorstel of
sollicitatie afgewezen.
18. De leden van de visitatiecommissie zijn in de commissie opgenomen vanwege hun deskundigheid
en onafhankelijkheid. Zij hebben in relatie tot de visitatie geen ander belang dan een zo getrouw
mogelijk beeld te geven van hetgeen door hen tijdens het visitatieproces is of wordt gevonden.
19. Indien een kandidaat-commissielid vooraf feiten kent die hem/haar zouden kunnen belemmeren in
zijn/haar onafhankelijkheid, dient dit kandidaat-lid dit onverwijld te melden en zich terug te trekken uit
de commissie. Indien tijdens het visitatieproces dergelijke feiten blijken aan het betrokken lid of een
der andere leden, dient ook daaruit de conclusie getrokken te worden dat het betrokken lid zich
terugtrekt.
20. De voorzitter van de commissie wordt door de commissieleden uit haar midden benoemd. De
verdere taakverdeling tussen de commissielieden wordt eveneens binnen de commissie afgesproken.
21. Als de minister van BZK bij de benoeming van de commissieleden afwijkt van de groslijst van
kandidaat-leden die door ProDemos is aangeleverd, wordt het voornemen daartoe meegedeeld aan
de directie van ProDemos. De directie van ProDemos heeft dan het recht om aan te geven welke
potentiële commissieleden niet in aanmerking komen, uitsluitend op grond van een (vermeend)
gebrek aan onafhankelijkheid, zoals beschreven in punt 18.
22. De leden van de visitatiecommissie ontvangen voor hun deelname aan de commissie vacatiegeld
van het ministerie van BZK. Tevens worden alle ten behoeve van de visitatie gemaakte onkosten
vergoed. Hierbij zijn tenminste begrepen: reis- en verblijfkosten, inclusief het instellingsbezoek.
B. Handleiding voor zelfevaluatie van ProDemos
Inleiding
Het maken van een zelfevaluatie is de eerste en belangrijkste stap in het visitatietraject. De commissie
zal op grond van de zelfevaluatie, andere documenten en gesprekken met mensen uit de organisatie
en met externe stakeholders een oordeel vormen over de kwaliteit van ProDemos en van zijn
producten. Na hoor en wederhoor zal het rapport van de visitatiecommissie worden gepubliceerd. Het
zelfevaluatierapport is het schakelpunt tussen de interne kwaliteitszorg van ProDemos en de externe
kwaliteitsbeoordeling door de visitatiecommissie.
Het doel van de visitatie is dat ProDemos een beter, completer en extern gevalideerd inzicht krijgt in
de kracht en de zwaktes van de eigen organisatie. Daardoor wordt ProDemos in staat gesteld om nog
beter te sturen op de doelen die ProDemos wil bereiken en kan ProDemos na verloop van tijd nog
beter vaststellen of, hoe en tegen welke kosten ProDemos deze doelen heeft bereikt. Het geeft
ProDemos instrumenten in handen om de kwaliteit van ProDemos verder te versterken. Tegelijkertijd
biedt het een maatschappelijke verantwoording van de wijze waarop ProDemos zijn maatschappelijke
rol invult en deze steeds aan de eisen van de tijd aanpast.
Aan de beoordeling van de visitatiecommissie wordt door de subsidiegever geen direct gevolg
gehangen in de vorm van een subsidiebesluit. Wel acht de subsidiegever het van belang dat langs
deze weg maatschappelijk verantwoording wordt afgelegd.
De zelfevaluatie van ProDemos is een document dat uitsluitend bestemd is voor ProDemos zelf en de
visitatiecommissie. De commissieleden zijn gebonden aan geheimhouding van de documenten en
Pagina 36
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
informatie die ProDemos aan hen aanlevert. Zij publiceren slechts hun eigen bevindingen, en waar
relevant wordt daarin verwezen naar hetgeen ProDemos heeft aangeleverd. Indien daarbij
vertrouwelijke informatie in het geding is (bij voorbeeld informatie over de beveiliging van ProDemos)
prevaleert het (veiligheids)belang van ProDemos.
Uitgangspunten
Kwaliteitsbeoordeling is maatwerk
De handleiding voor de zelfevaluatie en het bijbehorende beoordelingskader zijn toegesneden op
ProDemos. Kwaliteit is geen eenduidig begrip. En kwaliteit is ook niet altijd meetbaar. Daar komt bij
dat ProDemos in veel opzichten een unieke organisatie is. Er is dus geen sjabloon met behulp
waarvan de kwaliteit van ProDemos kan worden vastgesteld. Doel van het visitatieproces is te bezien
of ProDemos zijn doelen
– uitgaande van de subsidieregeling - voldoende relevant heeft beschreven,
of ze binnen ProDemos voldoende leven en of de organisatie er in voldoende mate op is ingericht en
eraan werkt om ze bereiken. Het oordeel van stakeholders is daarbij belangrijk.
Kwaliteitsbeoordeling is maatwerk, maar op onderdelen of aspecten is vergelijking met andere
instellingen wel degelijk interessant. Te denken valt aan internationale vergelijking met instellingen
met het oog op burgerschapseducatie, maar ook aan vergelijking met museale en educatieve
instellingen waar het gaat om publieksbereik.
Betrokkenheid hele organisatie
Het is belangrijk dat het visitatieproces door de hele organisatie wordt uitgevoerd. Door met elkaar te
spreken over de vragen die in deze handleiding worden gesteld, ontstaat het meerdimensionale
beeld van kwaliteit. Het gesprek gaat over de doelen en hun relevantie, over wat beter kan om de
doelen te bereiken. Daarmee wordt al bij de zelfevaluatie draagvlak ontwikkeld voor verbetering.
Maatschappelijke relevantie
In het visitatieproces wordt de vraag gesteld of de doelen van ProDemos voldoende relevant zijn in de
maatschappelijke werkelijkheid. Door deze vraag te stellen onderwerp ProDemos zich aan de
maatschappelijke wens tot het afleggen van verantwoording. Vanzelfsprekend is ook hier het oordeel
van stakeholders belangrijk. In de vragenlijst wordt specifiek gevraagd naar de samenwerking met
maatschappelijke organisaties en met de instituties van de democratische rechtsstaat. In de opdracht
voor de visitatiecommissie zijn ook gesprekken met stakeholders opgenomen.
Multidisciplinair samengestelde visitatiecommissie
Voor een adequate benadering van de vraag naar de kwaliteit van ProDemos is belangrijk dat de
visitatiecommissie multidisciplinair is samengesteld. Daardoor is het mogelijk een zo breed mogelijke
blik in ProDemos te kunnen werpen. ProDemos kan aangeven welke disciplines in de commissie
vertegenwoordigd zouden moeten zijn, en kan ook aanbevelingen doen voor personen. Het
belangrijkste criterium is de onafhankelijkheid van de leden: geen (voormalige) medewerkers, geen
mensen die vooringenomen zijn.
De inhoud van de zelfevaluatie
De zelfevaluatie bestaat uit vijf hoofdstukken:
i. Algemeen
ii. Inhoud
iii. Publieksbereik
iv. Samenwerking
Pagina 37
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
v. Bedrijfsvoering
Voor elk van deze hoofdstukken worden hieronder vragen geformuleerd die in de zelfevaluatie
beantwoord worden. Het is mogelijk de vragen in samenhang te beantwoorden. Wel wordt gevraagd
in de zelfevaluatie expliciet voor elk van de vragen aan te geven waar deze wordt beantwoord. Als
ProDemos een vraag niet beantwoord, wordt uitgelegd waarom niet.
Algemeen
1. Is de missie van ProDemos omschreven? Zo ja, document bijvoegen.
a. Hoe beoordeelt ProDemos de relevantie van de missie?
b. Hoe beoordeelt ProDemos de ambitie die in de missie tot uitdrukking komt in relatie tot de
haalbaarheid?
2. Is beschreven hoe de missie van ProDemos doorwerkt in
a. beleidsplannen
b. activiteitenprogramma’s
c. bedrijfsplan
d. communicatieplannen?
Documenten bijvoegen.
Hoe beoordeelt ProDemos deze doorwerking?
3. Op welke manier en over welke onderwerpen worden de Raad van Toezicht en de Raad van
Advies geïnformeerd? Voeg verslagen van de drie laatstgehouden vergaderingen van beide Raden
bij.
4. Wanneer is de missie voor het laatst benut voor het nemen van een (strategische) beslissing?
a. Voor welke beslissing?
b. Hoe is dat gebeurd?
c. Wat was de uitkomst van de beslissing?
5. Wanneer is de missie geschreven dan wel voor het laatst herzien?
a. Wie waren betrokken bij de laatste beschrijving/ herziening van de missie? Waren dat eigen
medewerkers of ook externen?
b. Zijn de Raad van Toezicht en de Raad van Advies betrokken geweest? Hoe?
c. Is een omgevingsanalyse gemaakt? Zo ja, document bijvoegen. Zo nee, waarom niet?
6. Heeft ProDemos recentelijk een SWOT-analyse uitgevoerd? Zo ja, document bijvoegen. Wat is er
gebeurd met de aanbevelingen van de analyse?
7. Heeft ProDemos zijn positie en missie vergeleken met die van min of meer verwante instellingen in
het buitenland? Zo ja, wat is de uitkomst daarvan?
8. Betrekt ProDemos bezoekers en deelnemers bij de ontwikkeling van de missie en het beleid? Zo ja
hoe? Voeg eventuele documenten bij.
9. Is beschreven wanneer en hoe de missie van ProDemos opnieuw tegen het licht wordt gehouden?
Zijn er ontwikkelingen in de samenleving, in het onderwijs of in de wereld van democratie en
rechtsstaat die reden zouden kunnen zijn om het beleid van ProDemos aan te passen?
10. Zijn er plannen, prioriteiten, contouren van toekomstig beleid die nog niet in de vorm van
beleidsdocumenten zijn neergeslagen maar die wel relevant zijn voor de toekomstige positionering
van ProDemos? Zo ja, kunt u deze beschrijven?
Inhoud
11. ProDemos heeft als opdracht mensen te informeren over en te betrekken bij de democratische
rechtsstaat. Hoe vat ProDemos deze meervoudige opdracht op?
Pagina 38
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
a. Hoe ziet ProDemos de samenhang tussen democratie en rechtsstaat? Op welke manier werkt deze
visie door in de activiteiten?
b. Hoe gaat ProDemos om met de onderscheiden terreinen van openbaar bestuur, politiek,
volksvertegenwoordiging, burgerparticipatie en de wereld van recht en rechtspraak?
c. In het openbaar bestuur en de democratie zijn verschillende lagen te onderscheiden: lokaal,
provinciaal, landelijk en Europees. Op welke wijze besteedt ProDemos in zijn activiteiten aandacht
aan deze niveaus?
12. ProDemos werkt voor een algemeen belang, dat politieke en maatschappelijke verschillen
overstijgt. Hoe realiseert ProDemos deze onafhankelijke rol?
Publieksbereik
13. Hoe beschrijft ProDemos zijn doelgroepen?
a. Ligt deze beschrijving vast in beleidsstukken? Zo ja, documenten toevoegen.
b. Wanneer heeft ProDemos het laatst zijn doelgroepen beschreven? Wie in (en buiten) de organisatie
zijn daarbij betrokken geweest?
c. Welke instrumenten heeft ProDemos benut om het publiek te beschrijven? (bij voorbeeld
publieksonderzoek, omgevingsanalyse)
14. Geef inzicht in de publiekscijfers (aantallen, doelgroepen) over de afgelopen drie jaar.
Kunt u in deze cijfers trends aanwijzen (omvang, samenstelling, aard van betrokkenheid)? Kunt u
aangeven waar deze trends uit voortkomen?
15. Zijn de veranderingen door ProDemos gezocht of spontaan ontstaan?
a. Indien gezocht, waarom en hoe heeft ProDemos die gezocht?
b. Welke instrumenten zijn daarbij gebruikt? Indien relevant documenten bijvoegen.
16. Is het huidige publiek het gewenste publiek?
a. Waarom wel, waarom niet?
b. Indien niet, wat doet ProDemos om het gewenste publiek te bereiken?
c. Hoe heeft ProDemos deze inzet verankerd in de organisatie? Wie is verantwoordelijk?
17. Werkt ProDemos samen met scholen en/of andere maatschappelijke organisaties ter bevordering
van het publieksbereik?
a. Zo ja, met wie en hoe?
b. Gebeurt dit planmatig? Zo ja, voeg het plan bij.
c. Zo nee, hoe ontstaan samenwerkingsverbanden en zijn deze ad hoc of blijvend?
d. Wie is binnen de organisatie van ProDemos verantwoordelijk voor de samenwerking?
18. Heeft ProDemos een vriendenvereniging of
– stichting?
a. Zo ja, welke rol vervult deze?
b. Betrekt ProDemos deze vereniging of stichting bij het (publieks)beleid? Zo ja hoe?
c. Hoe vaak en waarover vergadert ProDemos met de vriendenvereniging of
– stichting? Voeg
verslagen van recente vergaderingen bij.
19. Welke kracht, zwakheden, kansen en bedreigingen ziet ProDemos ten aanzien van de
publieksfunctie?
a. Benoem de knelpunten.
b. Geef een oordeel over (het belang van) de knelpunten.
c. Heeft ProDemos een verbeterplan? Zo ja, documentatie bijvoegen.
20. Hoe wordt de kwaliteit van de publieksgerichte activiteiten en producten onderzocht en
beoordeeld?
a. Vindt het onderzoek naar de kwaliteit systematisch plaats? Is de aanpak beschreven? Zo ja,
documenten bijvoegen.
Pagina 39
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
b. Wordt de tevredenheid van de bezoekers, deelnemers aan activiteiten en gebruikers van producten
onderzocht? Zo ja, voeg uitkomsten over de afgelopen drie jaren bij.
c. Hoe stelt ProDemos vast of een activiteit het gewenste resultaat heeft gehad?
d. Wat wordt gedaan met de uitkomsten van onderzoek naar resultaat, kwaliteit en tevredenheid m.b.t.
activiteiten en producten?
e. Wie is verantwoordelijk voor de opvolging van onderzoek?
f. Hoe wordt gemeten of deze opvolging het gewenste resultaat heeft, op de verschillende terreinen
waarop ProDemos zich beweegt?
21. Welke activiteiten verricht ProDemos om het (gewenste) publiek aan zich te binden? Voeg
voorbeelden bij van plannen en evaluaties.
22. Heeft ProDemos een communicatieplan?
a. Zo ja, voeg het betreffende document bij. Zo nee, waarom niet?
b. Geef aan (indien niet in het document beschreven) hoe marketing en PR passen in de missie van
ProDemos. 30
Samenwerking
23. Is er sprake van samenwerking met de instituties van de democratische rechtsstaat?
a. Is er sprake van structurele samenwerking? Is deze beschreven? Zo ja, voeg documentatie bij.
b. Van welke aard is de samenwerking? Bij voorbeeld opdrachtgever, partner, belanghebbende,
doelgroep?
c. Zijn er wensen met het oog op tot nu toe niet gerealiseerde samenwerking? Zo ja, welke? Wat staat
hier de samenwerking in de weg?
24. Is er sprake van samenwerking van ProDemos met experts en/of kennisinstituten?
a. Zo ja, is deze samenwerking beschreven? Voeg eventuele documenten bij.
b. Wat is het doel van die samenwerking?
c. Is die samenwerking structureel?
d. Zijn er wensen met het oog op tot nu toe niet gerealiseerde samenwerking? Zo ja, welke? Wat staat
hier de samenwerking in de weg?
25. Werkt ProDemos samen met Nederlandse instellingen met min of meer verwante doelstellingen?
Zo ja, met welk doel en op welke manier?
26. Werkt ProDemos samen met instellingen in het buitenland? Zo ja, met welk doel en op welke
manier?
Bedrijfsvoering
27. Voeg het organogram van ProDemos bij.
a. Is dit passend bij de organisatie? Zo ja, beargumenteer. Zo nee, waarom niet?
b. Wat doet ProDemos om het organogram passend te maken?
28. Welke kracht, zwakheden, kansen en bedreigingen ziet ProDemos ten aanzien van de
bedrijfsvoering?
a. Benoem de knelpunten.
b. Geef een oordeel over (het belang van) de knelpunten.
c. Heeft ProDemos een verbeterplan? Zo ja, documentatie bijvoegen.
29. Is er een personeelsplan? Zo ja, voeg document bij. Zo nee, waarom niet?
a. Wie is verantwoordelijk voor het personeelsbeleid?
b. Hoe is de p&o-functie in de organisatie verankerd?
30. Voert ProDemos personeelstevredenheidsonderzoek uit?
a. Zo ja. voeg de meest recente uitkomsten bij.
Pagina 40
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
b. Welke acties heeft ProDemos ondernomen om aan eventueel geconstateerde klachten tegemoet te
komen?
c. Wie is daarvoor verantwoordelijk?
d. Hoe wordt gecontroleerd of acties worden uitgevoerd en of ze effectief zijn?
e. Zo nee, hoe weet ProDemos wat er speelt onder de medewerkers?
31. Hoe is het werkoverleg georganiseerd?
32. Worden functioneringsgesprekken en/ of beoordelingsgesprekken gevoerd?
a. Wie is verantwoordelijk voor de verslaglegging?
b. Wie is verantwoordelijk voor de opvolging van afspraken uit deze gesprekken?
33. Hoe is het verloop van het ziekteverzuim in de afgelopen twee jaar? Indien mogelijk, geef een
analyse van het verloop.
34. Wie is verantwoordelijk voor de huisvesting van ProDemos?
a. Is er een onderhoudsplan? Zo ja: 31
b. Hoe is dit tot stand gekomen?
c. Wie zijn bij de ontwikkeling van het plan betrokken?
d. Wie zijn betrokken bij de uitvoering ervan?
35. Wie is verantwoordelijk voor het signaleren van problemen aan het gebouw die om bouwkundige
aanpassingen vragen?
a. Wordt de oplossing daarvan in plannen ondergebracht? Zo ja, voeg voorbeelden bij.
b. Wie is verantwoordelijk voor het opstellen van dergelijke plannen?
c. Wie voert uit?
d. Hoe wordt de (kwaliteit van de) uitvoering gecontroleerd?
36. Doet ProDemos systematisch aan interne kwaliteitszorg?
a. Voor de hele organisatie of voor delen daarvan?
b. Welke kwaliteitszorgsystemen benut u intern? Voeg voorbeelden bij, waar mogelijk van enkele
jaren.
c. Welke instrumenten benut ProDemos voor de aanpak van geconstateerde kwaliteitsproblemen?
37. Evalueert ProDemos projecten?
a. Zo ja hoe? Voeg voorbeelden van evaluaties bij, waar mogelijk van enkele jaren.
b. Welke instrumenten benut ProDemos voor de aanpak van geconstateerde kwaliteitsproblemen?
38. Voeg de twee meest recente begrotingen en jaarrekeningen bij, inclusief accountantsrapportage.
a. Is ProDemos financieel gezond?
b. Stuurt ProDemos op kostenbewustzijn? Hoe?
C. Beoordelingskader t.b.v. visitatiecommissie ProDemos
Algemeen
# Beoordelingselement
Slecht Onvoldoende Voldoende Goed Excellent
1 ProDemos heeft een relevante
missie en past die bij
beleidsontwikkeling consequent
toe.
2 ProDemos verdeelt de aandacht
over de verschillende aspecten en
componenten van de
Pagina 41
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
democratische rechtsstaat
evenwichtig.
3 ProDemos kent zijn stakeholders
en betrekt deze op relevante
momenten bij beleidsontwikkeling
en
–evaluatie.
4 De Raad van Toezicht krijgt tijdig
de relevante informatie en benut
deze effectief voor de uitoefening
van zijn rol.
5 ProDemos slaagt erin de
beleidsontwikkeling te vertalen
naar concrete plannen en
activiteiten.
6 ProDemos is overtuigend in het
bepalen van zijn positie in de
samenleving.
7 De toekomstvisie van ProDemos is
actueel en relevant.
Publieksbereik
# Beoordelingselement
Slecht Onvoldoende Voldoende Goed Excellent
1 ProDemos heeft zijn publiek goed
in beeld in de onderscheiden
doelgroepen
2 ProDemos heeft inzicht in het
publieksbereik van zijn activiteiten
en is effectief in het bereiken van
publiek, ook in relatie tot de
ingezette middelen
3 ProDemos is ten behoeve van de
verschillende doelgroepen op een
relevante en doelmatige manier
aanwezig in nieuwe media
4 ProDemos onderzoekt en
ontwikkelt de kwaliteit van zijn
activiteiten adequaat.
Samenwerking
# Beoordelingselement
Slecht Onvoldoende Voldoende Goed Excellent
1 ProDemos werkt goed samen met
de relevante instituties van de
democratische rechtsstaat
2 ProDemos onderhoudt en benut
een relevant netwerk van experts
en kennisinstituten
Pagina 42
4-3-2025
Visitatierapport ProDemos 2024
3 ProDemos werkt goed samen met
relevante instellingen in andere
landen
Bedrijfsvoering
# Beoordelingselement
Slecht Onvoldoende Voldoende Goed Excellent
1 De organisatie is effectief
toegesneden op de doelstellingen.
2 Het personeel is kwalitatief en
kwantitatief in staat om een
optimale bijdrage te leveren aan de
realisatie van de doelstellingen.
3 De (financiële) planning en control
cyclus levert relevante
sturingsinformatie.
4 De opvolging van calamiteiten is in
de organisatie geborgd.
5 ProDemos heeft zijn
kwaliteitszorgprocessen op orde.
6 Het beleid om inkomsten te
generen uit opdrachten is passend
bij de organisatie en solide.
7 De huisvesting van ProDemos past
bij het niveau van de activiteiten en
de bedrijfsvoering is van voldoende
kwaliteit.