Hervormingsagenda Jeugd

De voorzitter:

Goedemiddag. Welkom bij het rondetafelgesprek van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de Hervormingsagenda Jeugd. We doen dat in vier blokken. Er zijn veel Kamerleden aanwezig. Ik heb onze gasten dus gevraagd om zichzelf kort te introduceren, zodat de collega's ze veel vragen kunnen stellen.

De voorzitter:

Een hartelijk welkom aan de heer Den Dulk, de heer Boote, mevrouw De Gee en mevrouw Hollestelle. Zij zullen zichzelf even introduceren en vertellen wat op hun lever ligt. Ik denk dat ik het stellen van vragen per drie Kamerleden doe. Dan kijken we wel hoe het loopt. Ik sluit dit blok, als het goed is, om 13.55 uur af. We schorsen dan vijf minuten en daarna gaan we naar het volgende blok. Ik hou mijn mond maar snel.

Ik geef graag het woord aan de heer Den Dulk.

De heer Den Dulk:

Dank u wel, voorzitter. Een korte introductie, zei u. Mag ik dan meteen mijn verhaal vertellen? Ja? Oké. Dus dan mag ik nu vijf minuten praten?

De heer Den Dulk:

Nou goed, dan is het voor mij duidelijk.

Mijn achternaam staat er al. Mijn voornaam is Herman. Ik ben ouder van een kind dat onder andere gediagnostiseerd is met een eetstoornis. Dat was echter niet de enige eetdiagnose die ze kreeg. Er was bijna sprake van een stapeling van diagnoses. Mijn buurvrouw is van de NVA. Dat heeft ze ook gehad. Die stoornis is niet over, maar het was de verkeerde diagnose. Dat kan dus ook gebeuren.

Door die stapeling van diagnoses konden behandelaren kiezen welke diagnose ze wilden oppakken. Helaas heeft dat ook geleid tot afschuiven en doorschuiven, met als gevolg dat we veel op wachtlijsten hebben gestaan voor jeugdzorg, jeugd-ggz en later ook de volwassen-ggz. De redenen daarvoor zijn divers. Daar kun je naar gissen. De zorgorganisaties die daar echt eerlijk over zijn geweest tegenover ons zijn misschien niet eens op één hand te tellen. Ik vermoed echter dat het ook wel met geld te maken heeft gehad.

Vanuit de achterban van WEET, de patiëntenvereniging voor mensen met een eetstoornis, worden deze verhalen ruimschoots bevestigd. De eetstoornis is voor mij ook reden geweest om me aan te melden als bestuurder bij WEET. Dat ben ik nu dus ook. Als we het over eetstoornissen hebben, dan praten we niet alleen over anorexia en te dunne meisjes — daar besteedt de pers graag aandacht aan — maar ook over boulimia, binge eating disorder, ARFID en nog veel meer. Een eetstoornis is een niet te onderschatten psychiatrische ziekte, met helaas ook een dodelijke afloop, die direct of indirect met deze eetstoornis te maken heeft. Onze voorzitter zei onlangs in een uitzending van RTL Nieuws, toen het ging over de WEDAD, de World Eating Disorders Action Day, op 2 juni: "Veel eetstoornissen zitten helaas nog onder de radar. We weten nog lang niet alles. Met andere woorden: de omvang van het probleem is nog lang niet zichtbaar, zeker niet bij jongeren." Op dit gebied zijn de gevolgen van de coronacrisis ook nog niet helder. Los daarvan is het de vraag of het probleem wel op tijd onderkend wordt. Dan heb je het over vroegsignalering.

De beantwoording van de vooraf gestelde vragen vindt u in mijn positionpaper. Die heb ik opgesteld toen ik vakantie had. Dat is niet zo'n goede tijd om dat te doen; dat kan ik wel zeggen, hoor. Dan ben je namelijk anders georiënteerd. Ik kan daarover zeggen dat de positionpaper geenszins volledig is. Er valt veel meer over te zeggen. Daarvoor zijn mijn vijf minuten te kort. Als ik langer spreek, gaat de voorzitter ingrijpen, begrijp ik.

Het is voor ons de vraag of het verbeteren van het huidige stelsel voldoende zal zijn. Ieder heeft een eigen belang. Iedereen gaat er anders mee om. Het is afwachten of we ons kunnen focussen op het belang van degenen waarvoor we het doen. De praktijk is vaak: hoe verder je je focus legt op deelbelangen, hoe verder je af komt te staan van het belang van de jongeren en hun gezinnen.

Kan de Hervormingsagenda helpen? De Hervormingsagenda geeft hier en daar goede aanzetten. Eén. Naar een gezin kijken in de totale context. Een eetstoornis heb je namelijk niet alleen, maar samen met het hele gezin en soms ook met de familie eromheen. Daarom zijn wij bij WEET meer voor een holistische benadering, die bovendien aansluit bij de leefwereld van de cliënt. Dat betekent ook dat we als patiëntenvereniging breder willen kijken dan de zogenaamde gangbare medisch geaccepteerde denkwijzen. We vragen ons overigens wel af wat dat is, want dat schijnt een term te zijn die binnen het ministerie van VWS circuleert. Veel mensen in onze achterban voelen zich namelijk geholpen door de zogenaamde reguliere behandelaren. Laten we even zeggen dat dat die geaccepteerde medische standaarden zijn. Velen voelen zich echter ook geholpen door andere organisaties, die daar officieel niet onder vallen. Wij willen waarschuwen voor blauwdrukken leggen op verschillende situaties. Dat werkt gewoon niet.

Kan de Hervormingsagenda helpen? Punt 2. Vroegsignalering en preventie. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Daarmee voorkom je ook erger. Iedereen weet dat als je een waarschuwingslampje op het dashboard van je auto negeert, de problemen op den duur groter zullen zijn. Dan gaat het ook meer geld kosten. Hier ligt een mooie taak voor de lokale sociale teams, maar ook voor de kinderopvang, het onderwijs, de sportclubs en dergelijke. Bundel kennis- en ervaringsnetwerken en borg die kennis in de eerste lijn. WEET wil daar, als het kan, zo veel mogelijk bij ondersteunen.

Kan de Hervormingsagenda helpen? Punt 3. Koop hoogspecialistische behandelingen, zoals de behandeling van eetstoornissen, landelijk in. Een eetstoornis is in principe een dodelijke aandoening. Neem daarbij niet het risico dat daar per regio te divers mee om wordt gegaan en dat het afhankelijk is van waar je woont of je goed geholpen gaat worden.

Punt 4. Stop de zorg niet als iemand 18 wordt. Dat is nou juist een leeftijd waarop binding nog erg belangrijk is. Te vaak horen we nog vanuit de achterban: "Tot mijn 18de verjaardag had ik een fijne hulpverlener. Nu heb ik niets meer, want ik kreeg een nieuwe omdat ik 18 werd, maar het klikt helemaal niet; die keek anders naar mij."

Punt 5. Maak jeugdzorg aantrekkelijk om in te werken. Prik die paarse krokodil nu eens door en zorg dat de energie en tijd naar de cliënten gaan.

Wat is jeugdzorg wel en wat niet? Dat vond ik een strikvraag, want dat gaat over de reikwijdte. Dan moet je voorbeelden gaan noemen en daar heb ik niet zo veel zin in. Ook vanuit mijn positie als bestuurder van WEET zie ik dat niet zo zitten, dus die sla ik over, maar misschien zien mijn collega's het wel zitten.

Welke knelpunten zijn er in het huidige stelsel van jeugdhulp? Versnippering van de inkoop van hoogspecialistische jeugdzorg, te lange wachttijden, wat jullie niet onbekend zal zijn, hulp die te diagnosegebonden en te individualistisch is, te weinig holistisch is en te weinig gericht is op positieve gezondheid. Ervaringsdeskundigheid wordt te weinig ingezet. En er wordt nog te veel doorgeschoven en afgeschoven.

Hoe zou het stelsel eruit moeten zien? Kort: lokaal vroegsignalering en preventie — daar valt ook onder helpen om erger te voorkomen, dus niet meteen doorverwijzen — regionale samenwerking als er meer gevraagd wordt en als dat nodig is, hoogspecialistische zorg landelijk, het inzetten van ervaringsdeskundigheid — heel belangrijk — en het aansluiten op de leefwereld van de cliënt.

Laatste stukje. Kan dat nog?

De heer Den Dulk:

Het eind is het eind; dat ga ik dan doen. In hoeverre kan de Hervormingsagenda knelpunten oplossen? Wij bij WEET zijn er voorstander van om met de Hervormingsagenda aan de slag te gaan, maar evalueer niet pas in 2030 maar eerder in de vijfhoek, en luister niet alleen naar een commissie van wijzen maar ook naar jongeren en ouders. Het meteen inboeken van bezuinigingen vinden wij niet zo'n goed plan, want dan wordt dat het doel en niet de inhoud van de jeugdzorg. Nu al hangt er voor 2026 een bezuiniging van 1,1 miljard euro boven jeugdzorgland. We vinden het zeer onverstandig om dat op voorhand te doen.

Ik ben zelf ook gemeenteraadslid en weet dat de uitkeringen vanuit het Gemeentefonds een herschikking zullen ondergaan. In onze gemeente betekent dat dat we al gaan rekenen met de toekomst. Dat zullen meerdere gemeenten gaan doen. Ik denk dus dat het ook goed is om weer op tijd met de VNG te gaan praten. Ook het idee om een eigen bijdrage te gaan vragen en de behandelduur te verkorten vinden wij geen goed plan. Dan is de jeugdzorg er alleen voor mensen met geld. Of dan is het als je een eetstoornis hebt: prima, je krijgt tien sessies, maar dan moet het kaar zijn. Wat willen we eigenlijk uitstralen hiermee? Ga inhoudelijk aan de slag en evalueer.

Tot zover, voorzitter.

De heer Boote:

Yes, dank u wel. Ik sluit me helemaal bij u aan. We hebben niet afgestemd, maar we hebben vergelijkbare punten, denk ik. Ik ben inmiddels 33, maar ik voel me wel jongere in die zin dat ik moet moeite van mijn mobiel afblijf. Haha.

Het proces van de Hervormingsagenda bracht me terug naar toen ik jong was, naar mijn eigen ervaringen in de jeugdzorg. Ik voelde me vroeger namelijk niet gehoord en werd onvoldoende meegenomen in besluiten. Ik dacht dat ze met mijn ouders samenwerkten, maar toen ik er met mijn moeder op terugkeek, bleek dat zij juist dacht dat er meer naar mij geluisterd werd. Mijn pleegmoeder voelde zich al helemaal niet betrokken in het proces. Dat is ongeveer hoe ik me nu voel rondom de Hervormingsagenda. De gesprekken die ik voer met mensen uit de jeugdzorg gaan ook over die vraag, namelijk of ze nog aan de hervormingstafel zitten of niet meer.

Om vooruit te kunnen kijken naar wat nodig is in de toekomst, neem ik u graag eerst even mee terug naar de afgelopen periode, inmiddels al de afgelopen jaren. Het proces van de Hervormingsagenda begon namelijk met verschillende werkgroepen. In elke werkgroep zat via MIND en via de NJR een ExpEx. Hoe de samenwerking werd ervaren, verschilde echt heel erg per werkgroep. Als ik daarna aan de ExpEx vroeg hoe het was, zei de een "fantastisch" en de ander "mag ik stoppen?". In één werkgroep, over de kennisinfrastructuur, liep het zelfs zo lekker dat die nog los verder is gegaan en nu samen met de partijen nog een apart plan maakt. Ik denk dat we moeten leren van wat wel en wat niet werkte in dat proces om in de toekomst beter te kunnen organiseren dat jongeren in dit soort processen en andere processen structureel kunnen meedoen.

Dan ga ik naar het moment waarop wij besloten niet meer mee te doen. We zijn ietwat stilletjes via de achterdeur vertrokken. We dachten "de NJR blijft en MIND blijft, en dat proces willen we niet in de weg zitten", maar we vertrokken toen we te horen kregen dat de problematiek van 18-min/18-plus geheel buiten de Hervormingsagenda zou vallen. Dat vonden wij echt onacceptabel. De partijen die aan de bestuurderstafel zitten, besluiten daarover, terwijl dit voor alle jongeren in de jeugdzorg die ik spreek, een van de grootste problemen is.

Daarvoor lagen ook allerlei adviezen van de werkgroep klaar, waar niks mee is gedaan. De NJR heeft nog een hele tijd lopen strijden voor dit punt, maar uiteindelijk kregen we te horen dat de Big 5 die wij mede hebben ontwikkeld, er wél onderdeel van geworden is. Ons werd gevraagd of we daar dan niet wél blij mee waren. Daar zouden we blij mee zijn geweest als er gewoon had gestaan dat de jeugdzorg pas mag worden afgesloten als die Big 5 op orde is. Nu staat er, simpel gezegd: begin vroeg genoeg met de Big 5, want dan kan je het op je 18de afsluiten.

Na een jarenlange strijd — de oudere mensen in de jeugdzorg zijn al twintig jaar met dit punt bezig — snappen we gewoon niet waarom deze passage in de Hervormingsagenda niet is verbeterd en dat mensen serieus denken dat we hier blij mee zijn. We weten dat het op de langere termijn meer oplevert en minder kost als je langer door kan gaan. Een wetenschappelijke onderbouwing daarvan hebben we in onze positionpaper gezet. Ik denk dat dit komt doordat de belangen van de leefwereld onvoldoende sterk vertegenwoordigd zijn aan dergelijke tafels, waar over onze levens wordt besloten. In tegenstelling tot de andere hoeken van de vijfhoek, zijn jongeren en ervaringsdeskundigen nog niet zo goed georganiseerd. We hebben geen geld om ruimtes te huren, om leden te raadplegen enzovoorts.

In de brief aan de Kamer vermeldt de staatssecretaris dat de NJR gesprekken gaat voeren met jongeren om te achterhalen wat onder hen leeft. Aangezien we al zo lang met de Hervormingsagenda bezig zijn, vind ik dat rijkelijk laat. Daarbij komt dat jongeren met ervaring in allerlei vormen van jeugdzorg moeten meedenken. Het is niet zo dat vooral jongeren met een ggz-ervaring het verdienen om gehoord te worden. Wij willen dat bij de vraag wat er in de Hervormingsagenda moet en hoe, een groep wordt geraadpleegd die qua ervaring en achtergrond ook op andere vlakken representatief is. Ik noem bijvoorbeeld JongWijs, voor pleegzorg, de JBB, voor onder andere de residentiële jeugdzorg, de zorg voor jongeren die gevlucht zijn, Jongerenpanel de 3de Kamer, om mee te denken over de vraag wat er nodig is om dakloosheid te voorkomen enzovoorts. Dat willen wij beter organiseren met elkaar, maar daar is wel wat voor nodig. Daar kom ik straks op.

Een andere reden voor ExpEx om minder tijd en energie aan deze Hervormingsagenda te gaan besteden, was trouwens dat iedereen daarvoor in werktijd actief is en wij in onze vrije tijd. Het was een proces waarin je stukken kreeg van heel veel pagina's waarop je binnen drie dagen moest reageren. Dat lukte ons dus niet. Wij willen wel heel graag op allerlei manieren meewerken aan het verbeteren van de jeugdzorg, maar hiervoor moeten we beter gefaciliteerd worden. We roepen jullie dan ook op om samen met ons te pleiten voor een structurele financiering voor organisaties voor en van jongeren, zodat wij in een dergelijk proces net zo sterk kunnen staan als de partijen van de systeemwereld. Het moment en de kans om de samenwerking met jongeren met ervaringskennis goed te organiseren, zijn er nu.

De inzet van ervaringsdeskundigen is overigens niet enkel nodig op landelijk niveau. Die willen we borgen in de hele jeugdzorg, in de gemeenten, in de instellingen. De ervaringskennis de basis laten zijn, begint in het hulpverleningstraject. Jongeren en ouders moeten echt over het eigen hulpverlenerstraject de regie hebben en voelen. Er wordt gesproken over het organiseren van een hoogwaardige deskundigheid aan de voorkant. Ervaringskennis hoort daar ook bij. Ervaringsdeskundigen denken graag mee over welke hulp nodig en juist is voor welke jongere. We gunnen ook iedereen een inloop die laagdrempelig is en waar je met gelijkgestemden ervaringen kunt uitwisselen.

Ik kom terug op de gesprekken in de wandelgangen van de jeugdzorg, waar ik het over had. Bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen en hulpverleners zijn het helemaal niet zo oneens met elkaar. Wij willen dezelfde dingen. Als ik iemand van de VNG sprak, hoorde ik dat ook hij 18-min/18-plus wil verbeteren. Maar net als vroeger bij Bureau Jeugdzorg spelen er heel veel belangen. Ook nu wordt maar soms gevraagd wat jongeren er zelf van vinden. Laten we de besluiten dus meer samen nemen. Dan was mij in mijn jeugd heel veel bespaard gebleven. Dat had voor mij heel veel opgelost. En nu kan het de jeugdzorg dingen besparen en in de jeugdzorg heel veel oplossen.

Kortom, om te komen van woorden naar daden en van vage visie naar concrete actie is niet praten over, maar samen met ons onmisbaar.

Dank u wel.

Mevrouw De Gee:

Goedemiddag. Ik ben Renske de Gee. Ik ben getrouwd en ik heb twee kinderen. Beiden hebben autisme. Ik heb een zoon van bijna 15 — hij heet Thijs — en ik heb een dochter van 13. Zij heet Lieke. Mijn zoon Thijs heeft de diagnose autisme gekregen toen hij 3,5 was en mijn dochter heeft die drie maanden geleden kregen.

Ik wil u als eerste bedanken voor de uitnodiging om hier mijn verhaal te doen. Ik maak daar graag gebruik van om over deze Hervormingsagenda te spreken en vooral om de positieve punten en de knelpunten te bespreken. Ik heb dus wat op papier gezet, net als de anderen.

Wat positief is, is dat de Hervormingsagenda laat zien dat kwetsbare kinderen en jongeren die hulp nodig hebben, die ook gaan krijgen. Die hebben wij niet gekregen voor mijn dochter Lieke. Wij zijn al sinds maart vorig jaar bezig om haar te laten diagnosticeren, maar wij konden nergens terecht. Wij zijn meerdere malen bij de huisarts geweest, maar ook de huisarts kon ons niet verder verwijzen, want in onze regio waren er zelfs geen wachtlijsten. Ze kon nergens terecht. Uiteindelijk heeft de huisarts ons geadviseerd om in het particuliere circuit een diagnose te laten stellen door een psycholoog. Zo heeft zij de diagnose autisme gekregen. Daar zullen wij de rekening nog van krijgen, want die moeten wij zelf betalen. Ze zit sinds februari thuis en gaat niet meer naar school. Uiteindelijk zal ze naar het speciaal onderwijs moeten. Had zij de diagnose eerder gekregen — we waren hier al vorig jaar mee bezig — dan was het wellicht gelukt om haar in het reguliere onderwijs te houden.

Mijn angst is dat kinderen en jongeren niet op tijd toegang krijgen tot de jeugdhulp en vooral ook de specialistische ggz-hulp. Autisme is heel complex. Dat doe je er niet even bij. Het vraagt om kennis over autisme. Vaak krijgen kinderen en jongeren een dubbele diagnose. Het is dan niet alleen autisme, maar ook depressie, ADHD, een angststoornis of een verstandelijke beperking. Dit is heel complex en vraagt dus om een specialistische behandeling en ondersteuning. Mijn dochter heeft autisme en ADD.

Een goede behandeling gebaseerd op kennis over autisme is dus echt noodzakelijk, want anders kunnen de problemen voor zowel het kind als het gezin snel verergeren. Dat hebben wij als ouders ook zelf bij onze beide kinderen ervaren. We moeten dan ook af van de eilandencultuur binnen de jeugd-ggz, zodat ouders en kinderen niet van het kastje naar de muur worden gestuurd. Als een kind een eetstoornis heeft, moet je dat niet apart gaan behandelen als het ook autisme heeft. Je moet die samen behandelen. Mijn dochter doet helaas aan automutilatie. En dat staat niet los van, maar hangt samen met haar autisme en overprikkeling.

Autisme is complex. Bij ieder kind kan het er weer anders uitzien. Daarom vraagt het om heel veel kennis over dit onderwerp en vooral ook om een passende behandeling. Onze twee kinderen hebben beiden autisme, maar bij beiden uit het zich op een andere manier. In het dagelijkse leven lopen ze tegen verschillende problemen aan. Thijs heeft de afgelopen jaren passende hulp gekregen. Wij hebben er als ouders keihard voor moeten knokken om die te krijgen. Hij kon drie jaar niet naar school, maar sinds dit schooljaar kan hij naar het voortgezet speciaal onderwijs. Hij kan zelfs alleen naar school toe fietsen, terwijl hij eigenlijk recht zou hebben op taxivervoer.

In de Hervormingsagenda wordt vermeld dat wijkteams willen gaan samenwerken met de regionale veiligheidsdienst en vaker met een brede blik achter de voordeur willen gaan kijken. Dit vind ik een enorm knelpunt. Omdat autisme complex is en omdat er zonder de juiste kennis hierover snel verkeerd wordt geïnterpreteerd, verwacht ik dat het aantal onterechte meldingen zal toenemen. Vaak hebben wijkteams te weinig kennis over autisme en verwijzen ze te laat door, waardoor de problemen bij het kind verergeren, de ouders overbelast raken, de school het niet meer aankan, het kind thuis komt te zitten en ouders uiteindelijk niet meer kunnen werken.

Ik werk bij de Nederlandse Vereniging voor Autisme. Mijn collega's snappen het dus als ik een dagje thuiswerk of als ik mijn uren een beetje verschuif voor een afspraak met school of een psycholoog. Maar genoeg ouders kunnen vanwege de zorg voor hun kind níet meer werken. Huisartsen moeten daarom, ook bij twijfel, direct kunnen doorverwijzen naar de jeugd-ggz, zodat na de diagnosestelling direct kan worden gestart met psycho-educatie, zodat ouders en kind kunnen gaan begrijpen wat autisme is en gaan ontdekken wat het kind nodig heeft om zich staande te houden in deze maatschappij, die helaas niet autismevriendelijk is. Had Lieke een diagnose gekregen via de jeugd-ggz, dan was de behandeling direct gestart. Zij krijgt nu geen behandeling en staat op een wachtlijst bij het wijkteam, dus het duurt nog veel langer voordat er uiteindelijk weer een behandeling gaat starten.

Wat vooral het belangrijkste is, is dat hulp niet ophoudt bij het achttiende levensjaar; dat hebben we al eerder gehoord. Autisme stopt dan niet. Het wordt dan juist alleen maar lastiger, omdat je dan zelfstandiger hoort te zijn. Dit is iets waarover ik mij als ouder enorm veel zorgen maak: hoe gaan mijn beide kinderen het redden in de maatschappij? Kunnen ze ooit op zichzelf wonen en een baan vinden? Ze hebben dan juist passende ondersteuning en begeleiding nodig om niet in een gat te vallen, want autisme heb je een leven lang.

Mevrouw Hollestelle :

Bedankt. Ik vind dit altijd heel spannend, dat zeg ik maar even bij. Mijn naam is Hanne Hollestelle en ik zit hier vandaag namens MIND. Ik heb geprobeerd het kort op te schrijven, dus ik hoop dat ik minder lang bezig ben dan vijf minuten.

In mijn omgeving zit op dit moment een meisje van 14 al zes maanden thuis. Zij gaat niet meer naar school en heeft dus geen sociale contacten, buiten haar ouders of haar moeder om. Ze heeft geen vrienden waar ze mee afspreekt en is eigenlijk al zes maanden aan het wachten op hulp; hulp die ze volgens iedereen nodig heeft en ook heel graag zou willen. Ze heeft heel veel last van allemaal heftige emoties die ze ervaart door dingen die er gebeurd zijn en überhaupt door dingen die spelen in haar leven. Daar wil ze heel graag over praten met iemand die er verstand van heeft, iemand die haar kan helpen om zichzelf terug te vinden en een plekje voor de toekomst te vinden. Maar ze staat al zes maanden op een wachtlijst voor diagnostiek. Gelukkig kan ze hopelijk begin volgende maand die diagnostiek krijgen.

Ik ben ondertussen heel blij dat er overeenstemming lijkt te zijn over de Hervormingsagenda. MIND is dat ook. Ik denk dat iedereen dat wel is, want we hebben hierover heel lang gepraat. Ik ben blij dat we een nieuwe fase in kunnen, waarin er eindelijk gebouwd kan worden aan de jeugdhulp. Onze grootste zorg zit eigenlijk bij de snelheid en de kwaliteit van de uitvoering. Dit meisje waar ik het over had, heeft heel erg baat bij een snelle en goede uitvoering van de Hervormingsagenda. Immers, wachtlijsten zijn lang en ze is nu 14 en over een halfjaar of een jaar is ze bijna 15. Op het moment dat zij die diagnostiek heeft gehad en duidelijk is wat voor behandeling zij nodig heeft, moet het niet zo zijn dat zij weer zes maanden op een wachtlijst staat, of misschien wel langer. Het kan zijn dat haar problemen in de tussentijd erger worden. Zit ze dan nog wel op de goede wachtlijst, na bijvoorbeeld zes maanden wachten? Hebben we het dan niet over een jongedame die wacht op jeugdhulp? Wat gebeurt er met haar school? Kan zij zichzelf nog wel op een school terugvinden zodat zij haar diploma kan halen voor haar achttiende? Wat gebeurt er als ze 18 wordt? Heeft ze dan recht op verlengde jeugdhulp? Heeft zij dan goede, integrale zorg, zodat ze niet in de problemen komt en op haar 18de dakloos wordt?

Al deze dingen staan op dit moment centraal in haar eigen leven. Er moet snel hulp zijn voor haar, maar dat hangt af van de snelheid van de Hervormingsagenda. Daar kunnen wij met z'n allen, iedereen die hier zit, iedereen die betrokken is bij de Hervormingsagenda, maar ook zeker de leden van de Tweede Kamer, wat aan gaan doen. We hopen dan ook dat de Hervormingsagenda in samenspraak met het cliëntenperspectief liever vandaag dan morgen al gerealiseerd is. We zijn eigenlijk al een jaar achter op schema. We hopen ook dat de Tweede Kamer dit steunt door hier haar aanjagende, agenderende en controlerende rol te pakken, zodat dit meisje zo snel mogelijk de juiste hulp heeft en kan werken aan haar toekomst.

Verder wou ik nog een paar korte punten toelichten. Ten eerste de toegang tot specialistische zorg. We vinden het belangrijk dat specialistische zorg beschikbaar en bereikbaar wordt. Dat is het op dit moment deels, maar er zijn natuurlijk een heleboel problemen rondom wachtlijsten, financiering en afbouw, omdat er gewoon geen middelen meer zijn om dingen te financieren. De druk is alleen maar toegenomen. De kwaliteit van hulp is eigenlijk ook afgenomen in de afgelopen paar jaar, juist omdat heel veel mensen weglopen en er sprake is van een braindrain, zeker in de hoogspecialistische zorg. We zijn dan ook blij met de voornemens om specialistische zorg op regionaal niveau in te kopen en om beschikbaarheidsfinanciering voor hoogspecialistische zorg in te regelen.

Wel willen we ervoor waken dat het op hogere schaal organiseren en bekostigen van deze typen zorg, dus specialistische en hoogspecialistische zorg, niet afdoet aan de bereikbaarheid van deze typen zorg binnen elke gemeente. Het moet niet zo zijn dat de gemeente het gevoel heeft dat dit duurdere hulp is en het daarom niet gaat toewijzen, zodat het allemaal blijft bij het lokale team of het wijkteam, of hoe de gemeente het ook heeft ingericht.

Verder moet het ook niet zo zijn dat het een al te lang proces wordt. In de ggz voor volwassenen zijn ze ook bezig met beschikbaarheidsfinanciering voor specialistische zorg, maar dat is al vanaf 2022 en dat gaat nog tot 2024 duren. Dat is veel te lang voor de jongeren en voor dit meisje dat nu aan het wachten is op hulp en nu deze hulp nodig heeft.

Verder is het ook van belang om bij de financiering en de inregeling van al die schaalvormen en manieren van inkopen nog steeds te waken voor matched care in plaats van stepped care. Het moet niet zo zijn dat de specialistische zorg te ver weg is georganiseerd van de wijkteams. Deze moet nog wel kunnen aansluiten en niet worden ingevlogen en dan weer weg zijn. Als kind heb je er behoefte aan dat je gewoon even makkelijk iets kan vragen. Je tijdsbesef is nog niet zo heel erg lang, dus je wil gewoon hulp krijgen op het moment dat je die nodig hebt en niet weer moeten wachten totdat je bij de volgende specialist je vraag kan doen, dus je moet gewoon betrokken blijven.

Verder vinden we het belangrijk dat cliënten op alle niveaus aan tafel zitten en dat de leefwereldtoets een duidelijke plek krijgt, maar ook dat er continu cliëntbetrokkenheid is. Als we het hebben over de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van specialistische zorg, dan moeten we heel goed rekening houden met de signalen die er zijn van kinderen en ouders. Op het moment dat de juiste zorg misschien ergens in het land wel beschikbaar is, maar je er niet komt, omdat er een bepaalde manier van toewijzen is in de gemeente of omdat mensen de sociale kaart niet kennen, dan regelen we het nog steeds niet helemaal op de juiste manier. Daarvoor is het heel belangrijk dat we op alle niveaus cliënten en ervaringsdeskundigen echt betrokken houden om dit met elkaar te toetsen. Hiermee hangt ook samen dat we willen dat er op al deze verschillende niveaus echt afdwingbaar toezicht is en dat ook afdwingbaar is dat iedereen afspraken ook daadwerkelijk nakomt.

Een belangrijk punt, dat al heel lang speelt, zijn de wachtlijsten. Volgens mij hoef ik aan niemand te vertellen dat de wachtlijsten verschrikkelijk zijn. Probleem is alleen dat we ook in de jeugdhulp nog steeds niet zo goed weten wat nou precies een wachtlijst is. De definitie is niet helder en inzicht daarom zeker niet. Het is tijd dat daar echt wat aan gebeurt, of eigenlijk is het al overdone. We moeten daarop kunnen monitoren en sturen. Kijk ook hier weer met het cliëntperspectief naar wat die wachtlijst is en wat een logische manier is om inzicht te geven in deze wachtlijsten en een definitie daarvan.

Er zijn ook een heleboel vragen aan ons gesteld, maar die ga ik niet allemaal beantwoorden. De overkoepelende vraag was: wat is jeugdzorg? Dat is een hele moeilijke vraag. Jeugdzorg is wat een kind, jongere of ouder op dat moment nodig heeft van de maatschappij. Het allerbelangrijkste is dat zij weten wat zij kunnen verwachten van de maatschappij rondom de jeugdzorg. Dat betekent niet alleen dat er minimale verwachtingen moeten zijn, maar ook dat zij daar recht op kunnen hebben, dus dat het recht op zorg en de zorgplicht, die volgens mij nu uit de Jeugdwet zijn geschrapt, weer terugkomen. Hoe kan je opgroeien in een samenleving waarin je nog niet eens weet wat jouw rechten zijn op het moment dat je het moeilijker hebt? Dat is in de jeugdzorg heel erg ingewikkeld. Laten we dat makkelijker maken, om gewoon op een goede manier op te kunnen groeien.

Verder lijkt het me geen goed idee om een eigen bijdrage in te voeren. Jeugdzorg is al heel erg onduidelijk en onzeker voor ouders, kinderen en jongeren. Geef hun daarbij niet meer financiële stress. Nota bene in de Hervormingsagenda wordt heel duidelijk gesteld dat de bestaanszekerheid voor veel gezinnen een probleem is, net als huisvestingsproblematiek en andere sociale problemen. Laten we daar niet nog een schep bovenop doen, en niet alleen om die reden; er zijn een heleboel redenen waarom dat geen goed plan is.

Verder lijkt het mij ook goed om te bewaken dat wij de kwaliteitsafspraken die we nu met de Hervormingsagenda willen inzetten, in de toekomst daadwerkelijk kunnen uitvoeren. Er is op dit moment nog steeds financiële onzekerheid. Ik hoorde de eerste spreker al vertellen dat gemeentes nu al aan het anticiperen zijn door conservatief om te gaan met de eventuele middelen die nu vrijkomen. Ook met het neerzetten van nieuwe systemen voor de jeugdhulp kan het zo zijn dat de kwaliteitsimpuls en de beoogde verandering die wij willen, vanuit de visie dat het sociale domein meer en mede verantwoordelijk wordt voor de jeugdhulp, eigenlijk niet goed worden uitgevoerd door die financiële onzekerheid. Dat geeft ook heel veel onzekerheid bij kinderen, jongeren en hun ouders. Immers, wat gaat er veranderen in de toekomst? Zal het in de jeugdhulp nog steeds zo zijn dat er elk jaar, één keer in de zoveel jaar opnieuw wordt ingekocht? Wat gebeurt er met mijn behandelaar? Houd ik mijn vertrouwde gezicht nog wel? Gaat hier harder op afgerekend worden? Wat betekent normering van de behandelduur voor mij? Betekent dat dat ik nog meer hulpverleners ga krijgen? Ik heb het al een paar keer in de Kamer verteld: ik heb zelf voor mijn 18de 150 verschillende jeugdhulpverleners gehad. Het meisje van 14 waar ik het net over had, heeft er in haar leven al bijna evenveel gehad. Laten we echt gaan voor duurzame en kwalitatief goede jeugdhulp en laten we niet schromen om daar ook de middelen voor vrij te maken.

Hartstikke bedankt.

De voorzitter:

Dank u wel. Ik heb u alle vier wat extra spreektijd gegeven, omdat ik denk dat dat waardevol is. Ik zie geen bezwaar. Dat betekent wel dat we iets minder tijd hebben voor vragen. Ik wil ze even per drie groeperen. Graag ook even zeggen aan wie u de vraag stelt. Eerst geef ik meneer Mohandis, meneer Raemakers en meneer Verkuijlen het woord om vragen te stellen. Meneer Mohandis, gaat uw gang.

De voorzitter:

En die vraag stelt u aan iedereen?

De voorzitter:

Ja. De heer Raemakers.

De voorzitter:

Dank u wel. Meneer Verkuijlen.

De voorzitter:

Dank u wel. Ik geef als eerste het woord aan de heer Boote. Het is een open deur, maar als u kort en bondig wil antwoorden, dan lukt het ook nog om de andere collega's de gelegenheid te geven om vragen te stellen.

De voorzitter:

Dank u wel. Meneer Van der Staaij.

De voorzitter:

Dank u wel. Mevrouw Westerveld.

De voorzitter:

Mevrouw Den Haan.

De voorzitter:

Volgens mij eerst mevrouw Hollestelle.

De voorzitter:

Dank u wel. Meneer Boote, twee vragen aan u.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan ga ik naar mevrouw Maeijer, dan naar mevrouw Pouw-Verweij en dan naar meneer Peters, die ongetwijfeld op afstand heeft meegeluisterd; hij kwam wat later binnen vanwege het ov, heb ik begrepen.

De voorzitter:

Mevrouw Hollestelle, als eerste. Dan meneer Den Dulk en dan kom ik weer bij u terug.

De voorzitter:

Hartelijk dank. Dan komen we aan het eind van het eerste blokje. Ik denk dat het zeer informatief is geweest. Hartelijk dank, meneer Den Dulk, meneer Boote, mevrouw De Gee en mevrouw Hollestelle. Ik schors even, dan doen we een changement. Over een paar minuutjes gaan we verder.

De voorzitter:

Goedemiddag. Ik wil weer verdergaan. Mag ik uw aandacht en ook die van de mensen op de publieke tribune? Dank u wel. Heel goed. Willen de collega's ook gaan zitten? We gaan door met het tweede blokje: zorgaanbieders.

De voorzitter:

Welkom aan meneer Timman, mevrouw Huesken, mevrouw Bloemendal en meneer Van der Loo. Hartelijk welkom. U heeft het net gezien. We doen het precies hetzelfde, dus ik geef u het woord, meneer Timman.

De heer Timman:

Dank u wel, voorzitter. Mijn naam is Bas Timman. Ik ben bestuurslid van Jeugdzorg Nederland. In het dagelijks leven ben ik bestuurder van Jeugdformaat. Dat is een organisatie voor jeugd- en opvoedhulp hier in Haaglanden. Ik ben ook bestuurder van Schakenbosch. Dat is een instelling voor gesloten jeugdzorg of, beter gezegd, JeugdzorgPlus. Ik ben zelf bijna 39 jaar werkzaam in de jeugdzorg. Ik ben ooit begonnen als jeugdprofessional.

Ik wil uw Kamer ook even complimenteren met het feit dat die zich zo breed laat informeren. The whole system is in the room: cliëntenorganisaties, jongeren, ouders, gemeenten, zorgorganisaties. Ik moet zeggen dat ik echt onder de indruk ben van de vorige vier sprekers. Ik denk dat die een aantal dingen heel goed hebben geadresseerd. Ik zal proberen om het kort te houden. We hebben ook een positionpaper aangeleverd.

Er zijn twee vragen die u in ieder geval stelde. Is het mogelijk om tot een scherpere afbakening te komen? Het is net ook al gezegd. Ik denk dat veel van de gezinnen, de jongeren en de kinderen met wie wij te maken hebben, ook te maken hebben met andere vormen van problemen, zoals sociaal-economische achterstanden, maar ook complexe echtscheidingssituaties. We weten dat ongeveer 70% van de ouders bij de jeugdbescherming vaak ook te maken heeft met complexe echtscheidingssituaties. Een ander probleem is prestatiedruk. Ik kan dan eigenlijk ook alleen zeggen dat een verdere afbakening van de jeugdhulp alleen kan slagen als er ook wordt geïnvesteerd in betaalbare huisvesting voor jongeren, zeker als ze 18 zijn, in goed onderwijs en in armoedebestrijding.

Sturen en selecteren op de kwaliteit en niet op de behandelduur zal naar onze mening een belangrijke bijdrage leveren aan houdbare en betaalbare jeugdhulp. Je moet dus niet sturen op de behandelduur, maar vooral op de kwaliteit. Als zorgaanbieders voelen wij daarin ook een belangrijke verantwoordelijkheid. In de agenda hebben we ook een hele belangrijke bijdrage geleverd aan de kwaliteitsparagraaf. Het is een stevige kwaliteitsparagraaf, waar wij ook echt zo mee aan de gang willen. Ik vind namelijk dat ouders, jongeren en kinderen recht hebben op goede kwaliteit van de jeugdzorg.

Welke knelpunten zien wij in het hier en nu? Het is net al genoemd. Ik wil niet helemaal meegaan in de mêlee, maar er is een cocktail van problemen ontstaan: versnippering, gebrek aan regie, ondoordachte aanbestedingen, verloop van personeel en uiteindelijk wachtlijsten voor kinderen, jongeren en gezinnen. Het betreft met name kinderen en gezinnen die in de meest kwetsbare situaties zitten. Ik denk dat het ook juist de maatschappelijke organisaties zijn, organisaties met een maatschappelijke opdracht, die niet werken voor winst en die zich inzetten voor de meest kwetsbare kinderen, jongeren en gezinnen. Ik wil dat benadrukken. Het zijn vaak ook die organisaties die op dit moment in financiële nood zitten.

Wat is er acuut nodig? Ik denk dat er ook iets acuuts nodig is, naast de Hervormingsagenda. Wij steunen de Hervormingsagenda, maar er staat heel veel in. Ik denk dat er op korte termijn echt heldere regie in de regio's, een vermindering van de administratieve lasten en reële tarieven nodig zijn. Het werk moet ook gewoon netjes betaald worden. Daar kunnen wij niet langer mee wachten.

De Hervormingsagenda is het juiste kader, maar daarbij is ook nadrukkelijk wetgeving noodzakelijk. De belangrijkste les van de afgelopen jaren is … Dat vond ik ook naar aanleiding van de evaluatie van de wet. Dat was een heel uitgebreid rapport, waarin werd gesteld dat de rollen en verantwoordelijkheden in het stelsel onvoldoende helder waren. Ik denk dat de Hervormingsagenda ons ook een helder kader gaat geven.

Ik zal die rollen maar eens even schetsen. Van ex-cliënten, jongeren en ouders, mogen we vragen om hun ervaringen te delen. Dat hebben zij ook gedaan. Ik vraag daarbij aan te geven wat er niet goed gaat, maar ook wat er wel goed gaat. Er gaat namelijk heel veel wél goed in de jeugdzorg. Van professionals mogen we verwachten dat zij blijvend investeren in kwaliteit, in opleiding en in ontwikkeling. Van zorgaanbieders mogen we goed werkgeverschap en goed opdrachtnemerschap verwachten, conform de Governancecode Zorg. Ik vind ook echt dat we ons daaraan moeten houden. Van de gemeenten mogen we verwachten dat ze de regie pakken in de regio en keuzes maken op basis van kwaliteit en niet op basis van prijs. Van de rijksoverheid en van u, als wetgever, mogen we verwachten dat de aangekondigde wetstrajecten — het is nogal een aantal — op het gebied van reikwijdte, tarieven, regionale inkoop en beperkte administratieve lasten voortvarend worden opgepakt. We weten wat ons te doen staat. Als alle actoren hun verantwoordelijkheid en rol oppakken, dan zal de Hervormingsagenda ons zeker gaan helpen om te komen tot een goedwerkende en efficiënte jeugdhulp en tot toekomstperspectief voor onze kinderen, jongeren en gezinnen. Dat is onze taak.

Mevrouw Huesken:

Dank u wel, voorzitter, en dank u wel voor de uitnodiging om hier aanwezig te zijn. Mijn naam is Ina Huesken en ik ben bestuurder van Elker, een hoogspecialistische, systeemgerichte jeugdhulp- en onderwijsaanbieder uit Groningen. We hebben 500 medewerkers en we bieden jaarlijks hulp aan 2.000 cliënten. Ik zal u een korte toelichting geven op de positionpaper die u van Elker heeft ontvangen.

Waar lopen wij nu tegenaan? Wij zien vaak dat kinderen te laat specifieke hulp krijgen. Er wordt vaak stepped care ingezet, waardoor er vaak al veel hulpsoorten zijn ingezet, die mislukt zijn, en dan volgt de volgende behandeling, met als gevolg dat problemen verergeren en pas later kunnen worden opgepakt. De ouders, kinderen en het netwerk worden zo behandelmoe. Wij vragen daarom om van stepped care naar matched care te gaan. Dat lukt nu niet door een veelvoud aan oorzaken. Dat heeft ermee te maken dat je eerst moet bepalen welke hulp een kind nodig heeft. Dat betekent dat je specifieke multidisciplinaire expertise bij de toegang moet zetten. Die expertise kunnen lokale teams natuurlijk niet allemaal zelf hebben; dat moet in samenwerking met gespecialiseerde aanbieders vanuit verschillende disciplines. De Hervormingsagenda benoemt dit ook, maar wij zouden graag zien dat dit verder wordt geconcretiseerd.

Er is natuurlijk een enorm aantal aanbieders en de specialistische hulp en de kwetsbare kinderen en gezinnen die juist daarvan afhankelijk zijn, hebben last van de totale contractering en het managen van al die aanbieders. Dat kost namelijk enorm veel menskracht en geld. Ik begreep dat het daarbij om een derde van het jeugdhulpbudget gaat. Dat geld zou terug moeten naar de directe hulp aan kinderen en gezinnen. Dat kan door middel van een kritische inkoopselectie, die wildgroei tegengaat en op basis van kwaliteitscriteria en standaarden, dus niet eens zozeer via reikwijdte, de continuïteit van de zorg kan waarborgen.

De versnippering van het aanbod van specialistische hulp zou tegengegaan moeten worden. Daarvoor is nodig dat de specialistische jeugdhulp niet gemeentelijk, maar regionaal wordt georganiseerd en ingekocht. De hoogspecialistische jeugdhulp zou landelijk moeten worden ingekocht.

Hoogspecialistische hulp zou altijd beschikbaar moeten zijn en met een zogenaamde brandweerfunctie bekostigd moeten worden op basis van beschikbaarheid en niet op basis van gebruik. Dit betreft niet alleen residentiële vormen van hoogspecialistische jeugdzorg, maar zeker ook ambulante vormen, waarmee je residentiële opnames kunt voorkomen.

Dan heb ik nog een kritisch punt over de Hervormingsagenda. Wij vinden dat er in de Hervormingsagenda heel veel goede plannen en voornemens staan. Wij zouden eigenlijk graag willen dat de agenda nog verder wordt uitgewerkt met niet-vrijblijvende afspraken om te komen tot concrete afspraken met de juiste partijen.

Tot slot maken wij ons grote zorgen over het financiële hoofdstuk, want hoe kom je tot een transformatie wanneer er nog bezuinigd moet worden?

Dat was mijn bijdrage. Dank u wel.

Mevrouw Bloemendal:

Dank u wel, voorzitter. Dank dat ik hier mag komen spreken. Ik ben bestuurder van de welzijns- en gezondheidszorgorganisatie Leger des Heils en van Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering. Ik zal in de toelichting op onze positionpaper ook af en toe raken aan de jeugdbescherming, omdat ik denk dat jeugdhulpverlening en jeugdbescherming eigenlijk heel veel met elkaar te maken hebben.

Ik vind het in ieder geval fijn, geachte Kamerleden, dat u de tijd neemt om u te verdiepen in wat er in de jeugdzorg aan de hand is, temeer omdat u straks de grote verantwoordelijkheid heeft om u een oordeel te vormen over de Hervormingsagenda Jeugd. Hoewel die Hervormingsagenda Jeugd vanuit de beste intenties is opgesteld, hebben wij daar als Leger des Heils, bij onze brancheorganisatie Jeugdzorg Nederland, uiteindelijk toch tegengestemd. Wij vinden dat de Hervormingsagenda onvoldoende recht doet aan de dagelijkse praktijk en daar onvoldoende oplossingen voor biedt. Wij zien in onze praktijk dat de caseload van onze jeugdhulpverleners en jeugdbeschermers veel te vol is. Er is gemiddeld twee uur per week voor een casus waarin bijvoorbeeld sprake is van multicomplexe gezinsproblematiek en zeer onveilige situaties voor het kind.

Wij zien in de praktijk dat onze medewerkers onder druk staan. Het is een lastig punt, maar ik noem het toch. Ze staan ook onder druk omdat ouders en betrokkenen de weg naar de SKJ hebben gevonden en medewerkers vaker worden aangeklaagd. Dat gebeurt uit onmacht. Dat kan ik mijzelf, als ouder, ook heel goed voorstellen. Maar ik probeer nu aandacht te vragen voor de medewerker. Probeert u zich de medewerker voor te stellen die met grote regelmaat te maken kan krijgen met een tuchtrechter. Kan je nog vanuit de bedoeling werken als angst regeert?

Wij zien in de praktijk dat steeds meer medewerkers wat anders gaan doen omdat deze druk te hoog is, te groot. Het tekort aan medewerkers wordt daarmee nog groter. Zo verkeren we in een vicieuze cirkel die lastig te doorbreken is. En erger nog: er moet in nog beperktere tijd zorg en toezicht worden geboden aan gezinnen en kinderen in zeer complexe situaties.

Wij zien in de praktijk dat jongeren die de 18-jarige leeftijd bereiken en niet meer behandeld of begeleid worden door de jeugdzorg, in toenemende mate onze maatschappelijke opvang bevolken. Die jongeren verdwijnen uit beeld, komen in verkeerde circuits terecht en hebben jaren nodig om weer te werken aan herstel. Hoe kan het dat we het met elkaar goed en belangrijk vinden dat we deze jongeren in beeld hebben tot hun 18de levensjaar, maar dat we hen op hun 18de laten gaan, omdat we het op deze, misschien wel goedkope, wijze met elkaar geregeld hebben? Beste Kamerleden, weet u dat de meerderheid van de jongeren in onze maatschappelijke opvang een achtergrond in de jeugdzorg heeft?

Kortom — het klinkt wat strak, maar het is toch de ervaring die we hebben — de professional is murw, de kinderen, jongeren en gezinnen ontvangen verschillende en fragmentarische hulp en toezicht, en na alle investeringen die we doen, zeggen we op 18-jarige leeftijd "zoek het zelf maar uit", met alle gevolgen van dien.

Voorbij de praktijk is de vraag: wat verbetert er echt met deze Hervormingsagenda? Het is niet het hele verhaal en het is ook niet de hele oplossing. Wij zien in de financiering van de jeugdzorg, maar ook in de Hervormingsagenda, de maakbaarheidsgedachte van preventie en het afbouwen van residentiële voorzieningen en gesloten jeugdzorg, terwijl er nog geen sprake is van een redelijk alternatief. De agenda gaat over wat we niet meer willen, en niet over de vraag wat duurzame oplossingen zijn.

De Hervormingsagenda houdt daarnaast onvoldoende rekening met de structurele arbeidsproblematiek. Ik kan u vertellen: dat is een uitdaging voor ons als zorgaanbieders. Het arbeidsmarkttekort vraagt een andere manier van organiseren, waarbij er ook nagedacht moet worden over sociale en technologische innovaties om de kwaliteit op orde te houden of te krijgen, en dat kost geld.

Ook het feit dat de samenleving niet in staat is om de jeugdzorgtaken over te nemen, is niet terug te vinden in de Hervormingsagenda. De marktwerking hebben we nog maar net achter ons gelaten, maar daarmee neemt de samenleving het niet gelijk van ons over. Vanuit zorgorganisaties en overheden is het nodig om weer het appel op de samenleving te doen en te bouwen aan communities, ook voor jongeren. Dat lukt niet als de aandacht eerst gaat zitten in de afbouw van vele residentiële voorzieningen of in zorgen dat we binnen de marges van krappe financiering onze bedrijfsvoering op orde houden.

Ten slotte, maar niet onbelangrijk, is het nodig dat de dreiging van 1,1 miljard aan bezuinigingen in 2026 van tafel gaat. Dat we toekunnen met minder geld is de mogelijke opbrengst aan het einde van een transformatie; als voorwaarde vooraf maakt dat het ons onmogelijk om te doen wat nodig is. En wat is er dan nodig? Het is nodig dat we met ervaringsdeskundigen, ouders en jongeren gaan kijken wat passende jeugdzorg en passende jeugdbescherming is, hoe het anders kan. Vervolgens kijken we wat dat kost, en niet andersom.

Ten slotte heb ik een vraag aan u, de leden van de Tweede Kamer. Wat kunt u doen om het wenkende perspectief te formuleren en het omzien naar elkaar samen met ons te realiseren?

Dank u wel.

De heer Van der Loo:

Dank u wel. Ik ben Peter van der Loo. Ik werk al een jaar of tien voor de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen. Ik ben ongeveer twintig jaar pleegouder, of beter gezegd: wij zijn pleeggezin. Want zo werkt dat, samen met de ouders. Sinds enige tijd bieden wij ook een Kamer met Aandacht aan. Dat is in ieder geval al wel een richting voor een oplossing voor 18-plus- en 18-minproblematiek, denk ik.

Nogmaals dank voor de gelegenheid om namens de pleeggezinnen onze gedachten over de Hervormingsagenda toe te lichten. We waren best wel verrast dat we in het blokje van de aanbieders terechtgekomen waren. Ja, het is natuurlijk waar: pleeggezinnen zijn aanbieders van hulp en zorg in hun eigen huis, maar het zijn ook opvoeders — niet ouders, maar wel opvoeders — en ze zijn vaak professioneel in wat ze doen. Wat dat betreft hadden we in alle drie de blokjes kunnen zitten. Het is ook wel een teken van de moeite die er af en toe is om pleegouders in een blokje in te delen. Wij zien ons perspectief maar even als de zesde hoek, naast de vijf hoeken die zo vaak aan tafel zaten bij de Hervormingsagenda. In die hoek zitten niet alleen pleegouders, maar ook buurtgezinnen, steungezinnen, mensen met Kamers met Aandacht, allerlei mensen die niet beroepsmatig een bijdrage leveren aan oplossingen voor kwetsbare kinderen, jongeren en gezinnen.

Gerichte actie is echt nodig in de zorg voor jeugd. Het is dus goed dat er nu uiteindelijk toch een Hervormingsagenda is waarin de betrokken partijen een gezamenlijke richting hebben bepaald. De Hervormingsagenda biedt daardoor een basis om aan de slag te gaan met het realiseren van concrete verbeteringen. Hoe sneller we beginnen met het oplossen van wachtlijsten voor specialistische zorg, het voorkomen van doorplaatsing en het verminderen van problemen in gezinnen, hoe liever pleeggezinnen dat willen, want ook zij worden geraakt door die vraagstukken.

Er lijkt brede overeenstemming te zijn over de richting, maar er blijven zorgen — dit hoorden we bij de vorige sprekers ook — over de financiële randvoorwaarden. In onze positionpaper hebben we daarom gewezen op het gat dat we zien in de Hervormingsagenda, waar mijn buurvrouw ook op al wees. Daarbij kwam ook de uitspraak op die ik al eens een keer in een dergelijke setting had willen gebruiken: there's only one thing worse than being talked about, and that's not being talked about. Natuurlijk beschrijft de agenda op hoofdlijnen de gewenste trends of bewegingen, maar de daadwerkelijke uitvoering moet nog vorm krijgen. Toch zet een agenda als deze de toon en de focus. In een omgeving waarin de bomen niet tot de hemel groeien, waarin de beschikbare middelen beperkt zijn, is het belangrijk om uitdrukkelijk alle wenselijke speerpunten te benoemen. Dan zien we dat het uitdrukkelijk versterken van alternatieven voor residentiële zorg in de agenda mist. Dat versterken gaat niet vanzelf en moet gebeuren terwijl er gewerkt wordt aan het afbouwen van de residentiële zorg, om daadwerkelijk passende hulp, matched care, mogelijk te maken voor de kinderen die ondanks alle inspanningen toch niet thuis kunnen blijven wonen.

Al tien jaar geleden werd door een amendement in de wet opgenomen dat kinderen die niet thuis kunnen wonen zo veel mogelijk in een ander gezin opgevoed zouden moeten worden. Sindsdien is het aandeel kinderen dat in gezinnen wordt geplaatst echter niet noemenswaardig toegenomen. Het is recent zelfs weer gedaald. De heer Peters wees er al op dat misschien niet alles wat we een hele poos geleden wilden, daadwerkelijk gerealiseerd is. Daarbij zal naar onze verwachting de zorgvraag van kinderen die alsnog niet thuis kunnen wonen, niet geringer zijn dan nu, integendeel zelfs. Dat vraagt dus nu al om toekomstgerichte investeringen. Dat vraagt om een veel lagere caseload voor professionals, die bijvoorbeeld de regelmatig complexe samenwerking tussen ouders en pleegouders begeleiden, die steeds belangrijker wordt in de pleegzorg. Dat vraagt om een versterking van de jeugdbescherming. Die relatie is namelijk heel erg groot. Als je kijkt naar de nummer een en nummer twee stressoren van pleegouders, is samenwerking met de jeugdbescherming denk ik wel nummer één, boven die met ouders. Daardoor komt er tijd om echt samen naar de juiste oplossingen te zoeken. Denk ook aan financiële ruimte om pleegouders daadwerkelijk hun kosten te vergoeden, zoals bijvoorbeeld die voor de kinderopvang van pleegkinderen. De mogelijkheden om de stem van kinderen en jongeren naar voren te laten komen op alle niveaus, werden in het vorige blokje al onderstreept. Wij zien in het netwerk JongWijs, dat wij ondersteunen, veel mooie ontwikkelingen daarin.

Samenvattend is het goed dat er een Hervormingsagenda is, maar we maken ons wel zorgen over de ruimte die er zal zijn om het echte "zo thuis mogelijk opgroeien" vorm te geven. We zullen ons daarvoor onverminderd inzetten en hopen dat u als Tweede Kamer daar ook uitdrukkelijk de vinger aan de pols houdt.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van der Loo. Ik stel voor dat we het op dezelfde manier doen als in het vorige blokje, dus eerst meneer Mohandis, dan meneer Raemakers en dan meneer Verkuijlen.

De voorzitter:

Dank u wel. Eerst meneer Timman.

De voorzitter:

Die was ook voor meneer Timman, toch, voor de zekerheid? Ja. Dan geef ik eerst het woord aan mevrouw Bloemendal.

De voorzitter:

Dank u wel. Heel kort, mevrouw Westerveld. Ik dacht het al.

De voorzitter:

Ik wil graag mevrouw Maeijer de gelegenheid geven om een vraag te stellen.

De voorzitter:

Ik denk dat ik eerst om de antwoorden vraag op de laatste twee vragen. Meneer Van der Loo, kunt u eerst antwoord geven?

De voorzitter:

Vraagt u dit aan specifiek één iemand?

De voorzitter:

Wellicht geef ik u allemaal de gelegenheid om te reageren, als er meer tijd is. Er komt eerst nog een vraag van meneer Ceder, daarna komt u aan de beurt, mevrouw Huesken.

De voorzitter:

Zal ik mevrouw Huesken eerst de gelegenheid geven om te antwoorden?

De voorzitter:

Ja, kort. Een verduidelijking?

De voorzitter:

Dank u wel. Nog iemand? Mevrouw Bloemendal zie ik al. Gaat uw gang.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan nog de vraag van meneer Ceder voor meneer Van der Loo.

De voorzitter:

Gezien de tijd komen we ook aan het einde van het blok. Heel veel dank. Dit was ook weer heel verhelderend. Meneer Timman, mevrouw Huesken, mevrouw Bloemendal en meneer Van der Loo, hartelijk dank. Ik schors even zodat de volgende sprekers aan tafel kunnen. We zien elkaar zo weer terug.

De voorzitter:

Goedemiddag. Ik wil weer gaan beginnen. We zijn bij het blokje professionals.

De voorzitter:

Welkom aan de heer Popma, mevrouw Schwarz, mevrouw Van der Aar en mevrouw Ter Beek. Ook in dit blok krijgen de sprekers weer vijf minuten per persoon voor de inleiding; kort! Hoe korter, hoe beter. En dan volgen de vragen. U weet hoe het werkt. Aan u het woord, meneer Popma.

De heer Popma:

Dank u wel. Ik ben kinder- en jeugdpsychiater en zit hier namens de Samenwerkende Beroepsverenigingen Jeugd. Mijn eerste suggestie is dat vandaag een partij Mannus Boote en Hannah Hollestelle als duaal leiders aanstelt en met hen in een eerste duaal premierschap het land gaat leiden. Dat is een serieuze suggestie, maar goed.

De kern van goede jeugdhulp is vertrouwen tussen kind, jongere, gezin en hulpverlener. Er is één voorwaarde, namelijk dat je goed opgeleide professionals moet hebben, die met zelfvertrouwen hun werk uitvoeren en die de ruimte hebben om zich continu te blijven ontwikkelen en te blijven reflecteren op hun werk, bijvoorbeeld door intervisie en supervisie. De grote nog onbeantwoorde vraag is nu of de Hervormingsagenda Jeugd daarbij gaat helpen. Het stuk dat er nu ligt, is het resultaat van een ontwikkeling van eigenlijk de afgelopen decennia en zeker de afgelopen twee tot drie jaar. Vanaf het begin hebben wij ons als professionals hard gemaakt voor een daadwerkelijk gelijkwaardige positie van professionals aan tafel bij het schrijven en uitvoeren van de Hervormingsagenda. Het proces daartoe is in alle eerlijkheid vreselijk kwetsbaar en soms ook schadelijk gebleken. We zijn blij met en hebben vertrouwen in de rol die wij nu kunnen gaan innemen in de vijfhoek, maar we ondersteunen ook de oproep van de jongeren om hen beter te faciliteren om ook hun rol in de vijfhoek in te nemen. Voor professionals denken we een grote stap vooruit te hebben gemaakt in het adagium "nothing about us without us", maar het is in eerste instantie natuurlijk het adagium van de jongeren zelf. Hier moet dus echt nog verbetering op plaatsvinden.

Verder vinden ook wij dat er een structureel overleg met de vakbonden zou moeten worden ingericht. Waar wij als beroepsverenigingen gaan over de kwaliteit van het professioneel handelen, zijn de vakbonden van groot belang om op te komen voor de randvoorwaarden die professionals in staat stellen om die kwaliteit te leveren. Zij vertegenwoordigen ook het ondersteunende personeel. Dit is nu niet geregeld, maar dat is wel noodzakelijk.

Eerlijk is eerlijk, hoewel wij enorm hard gewerkt hebben om de stem van de professionals te borgen, is een deel van onze achterban echt sceptisch. Ze zijn sceptisch gewórden. De duur en de lelijkheid van het proces en ook de nog vele uit te werken onderdelen maken dat velen zeggen: eerst zien, dan geloven. Dat is geen chagrijn, dat zijn gewoon terechte zorgen. We zullen moeten gaan waarmaken wat de Hervormingsagenda beoogt. Pas als het op de werkvloer beter gaat, zullen veel professionals echt enthousiast worden en vertrouwen krijgen, en terecht.

De beroepsverenigingen hebben ondertussen ook zelf in de spiegel gekeken. In het verleden en, in alle eerlijkheid, soms nog steeds werkten professionals met verschillende expertises te veel langs elkaar heen en trokken ze te weinig in gezamenlijkheid op om de jeugdhulp gezamenlijk te verbeteren. Soms kibbelden ze over hun beroepsbelangen, terwijl ze in die tijd ook kinderen, jongeren en gezinnen hadden kunnen helpen. We zijn de afgelopen jaren, ook als de Hervormingsagenda weer eens stilviel, hard bezig geweest om dit met elf beroepsverenigingen van jeugdprofessionals, van kinderarts tot jongerenwerker, definitief te stoppen en om tot een samenwerkingsverband te komen waarmee we vanuit een gemeenschappelijke visie optrekken. Twee weken geleden hebben wij de samenwerkingsovereenkomst als SBJ, Samenwerkende Beroepsverenigingen Jeugd, ondertekend. We denken hiermee een grote stap te hebben gezet om over de beroepsbelangen heen samen op te trekken voor jongeren in de vijfhoek. Volgens ons zou dat een gamechanger kunnen zijn: een andere manier van structureel meesturen op wat er allemaal moet gebeuren voor duurzaam doorontwikkelen.

We zijn blij met de investering in kwaliteit en blijvend leren. Daarin nemen we graag met cliënten en aanbieders de lead. We zijn ook tevreden over het feit dat we de reikwijdtediscussie van een spreadsheetdiscussie naar een inhoudelijke discussie hebben weten om te buigen, zodat we naar een passend afwegingskader door een daartoe bevoegde professional komen.

De elementen die de achterbannen van de Samenwerkende Beroepsverenigingen Jeugd cruciaal vinden in de uitwerking van de Hervormingsagenda zijn onder meer dat professionals kunnen werken conform professionele standaarden en zich goed kunnen laten opleiden en nascholen, dat zij actief betrokken worden bij de ontwikkeling van de algemene maatregel van bestuur voor de zorginkoop van specialistische jeugdzorg, die helaas nog niet af is, dat het medisch beroepsgeheim te allen tijde gerespecteerd wordt, dat de administratieve lasten daadwerkelijk verminderd worden, dat vrijgevestigde zorgaanbieders onderdeel blijven uitmaken van een gevarieerd, kwalitatief goed en toegankelijk jeugdhulpveld en dat er een impactanalyse komt naar de effecten van de afbouw van de gesloten jeugdhulp, wat wij ten zeerste toejuichen. Die impactanalyse moet worden gemaakt.

Tot slot nog even over de bezuiniging van 511 miljoen die boven de markt hangt. We doen een dringend beroep op het kabinet om die per direct van tafel te vegen. Je kunt van mening verschillen over hoeveel geld we aan jeugdzorg willen uitgeven. Ik vind persoonlijk een paar procent van het hele gezondheidszorgbudget niet te veel. We weten dat in jonge mensen investeren een veelvoud terugverdient op lange termijn, maar dat slaat terug in verschillende potjes en is daarmee helaas politiek oninteressant.

Maar dat daargelaten, er bestaat simpelweg nog zoiets als zorgvuldig bestuur, zou je hopen. Het feit dat die bezuinigingen nog boven de markt hangen en met een pennenstreek in het coalitieakkoord zijn geknald, is simpelweg een belediging voor iedereen die jeugdhulp nodig heeft of biedt. Het is een enorm risico dat we door conflicten over het financieel kader opnieuw in een impasse komen, zoals waar we tijdens de voorbereiding op deze agenda een jaar lang in zijn beland. Dat mag echt nooit meer gebeuren.

Dank u wel.

Mevrouw Schwarz:

Dank u wel. Mijn naam is Karin Schwarz. Ik ben werkzaam binnen de gehandicaptensector als procesmanager Jeugd bij Koraal. Ik heb inmiddels jarenlange ervaring als groepsleidster en meewerkend teamleider bij intramurale en ambulante behandelproducten. Op dit moment ben ik vooral bezig met de implementatie van onze strategie Jeugd.

Mevrouw Schwarz:

Hierdoor heb ik veel contact met mijn collega's die dagelijks werken met jeugd en met die gezinnen. Ik draai veel pilots met deze professionals, voor en met gezinnen. Op deze manier draag ik mijn steentje bij aan betere zorg voor de gezinnen die bij ons in zorg zijn. Dat geeft mij ook de ruimte om veel te signaleren.

Werken met mensen met een lichtverstandelijke beperking is een specialisme. Ik hoor te vaak mensen zeggen: ik ga wel wat simpeler praten en we ondersteunen het met wat plaatjes en dan gaat het wel goedkomen. Daarmee sla je echt de plank mis en kun je zelfs extra schade toebrengen. Sterker nog, het herkennen en erkennen van een lichtverstandelijke beperking wordt vaak gemist.

Zoals u hoort kom ik uit de praktijk en dadelijk wil ik u ook graag in wat praktijkvoorbeelden meenemen. Als wij gezinnen ontmoeten, hebben zij vaak al veel meegemaakt en heel veel hulpverleners gezien, van veel verschillende instanties. Schrijnend is dat de dossiers vaak niet compleet zijn en er dus weinig info over de levensgeschiedenis van de kinderen en de ouders is. Wat zijn krachten en wat zijn lasten en hoe ziet hun netwerk eruit? Als we allemaal zouden beginnen met een gedeelde verklarende analyse, dan zouden we veel beter passende jeugdhulp en hulp voor ouders kunnen inzetten. Dat begint met echt, oprecht luisteren naar mensen die een hulpvraag hebben. Dat doen we soms nog echt te weinig. Het start met een gelijkwaardige relatie en verbinding maken.

Dan een aantal praktijkvoorbeelden. We krijgen een alleenstaande moeder met een dochtertje van 5 in zorg, met een vraag voor ambulante behandeling. Moeder heeft een lichtverstandelijke beperking en heeft zelf een verleden binnen de jeugdhulp. Er spelen nog trauma's die haar dagelijks parten spelen en die ook van invloed zijn op de opvoeding van haar dochtertje. Onze doelgroep heeft überhaupt meer kans op ingrijpende ervaringen en is vaker dader of slachtoffer vanuit hun kwetsbaarheid. Als wij bij de intake gaan inventariseren wie er allemaal bij het gezin betrokken is, blijken er maar liefst twaalf instanties betrokken te zijn. Sommige daarvan weten nog niet eens van elkaars betrokkenheid, merken wij bij het eerste RTO-overleg dat wij organiseren. Niemand voert hier dus duidelijk de regie. Dit zou een gezinsregisseur dienen op te volgen. Die zou regie dienen te voeren over het gezin. Moeder wil heel graag behandeld worden voor haar trauma's. Wij willen dit heel snel oppakken, met de juiste expertise. Maar daar geeft de verwijzer geen toestemming voor, want moeder hoort thuis bij de volwassenenzorg en dient zich daar maar aan te melden. De wachtlijst is ruim negen maanden, met als gevolg dat moeder afhaakt en dat het uiteindelijk slechter gaat met moeder, waardoor haar dochtertje tijdelijk uit huis geplaatst wordt.

Het is zo belangrijk om snel gespecialiseerde hulp te kunnen inzetten. Als er nu een hulpvraag is, dient die niet pas over negen maanden opgepakt te worden. Er gaat tijd, energie, maar vooral ook hoop verloren voor deze gezinnen. Het is zo belangrijk om gezinsgericht in plaats van kindgericht te kijken. Onbedoeld brengen wij door het huidige systeem regelmatig schade toe aan gezinnen.

Een ander voorbeeld is dat wij drie kindjes als "crisis" aangemeld krijgen; drie jonge kinderen, twee broertjes en een zusjes in de leeftijd van 2, 3 en 5 jaar. Beide ouders hebben nog het gezag. Wij willen graag een kortdurende, intensieve gezinsopname aanbieden, waarin we 24 uur per dag aanwezig zullen zijn, zodat wij behandeling, ondersteuning en veiligheid kunnen bieden en garanderen. Maar de verwijzer gaat daar niet in mee, met als resultaat dat de kinderen uit elkaar worden gehaald en in twee verschillende crisispleeggezinnen worden geplaatst. Na enkele weken worden alle drie de kinderen apart in een pleeggezin geplaatst, waar ze langdurig kunnen gaan wonen. Traumatisch is dit, voor zowel de kinderen als de ouders. De redenen die gegeven worden zijn dat de ouders waarschijnlijk niet leerbaar zijn, dat de kosten te hoog zijn, dat ouders mogelijk niet mee willen werken aan die opname. Dit zijn allemaal mitsen en maren, maar geen harde feiten. Feit is wel dat dit systeem nu ontwricht is en we ze een trauma cadeau hebben gedaan.

Onze gezinnen zijn vaak hulpverlenersmoe. Zij zien zoveel gezichten, van veel verschillende instanties, vaak al beginnend in hun eigen jeugd. Iedere keer weer opnieuw je verhaal dienen te vertellen, weer wennen aan nieuwe professionals. Laten we stoppen met kijken en handelen vanuit die systeemwereld, maar gaan kijken en handelen vanuit de leefwereld van onze gezinnen; snel die gespecialiseerde hulp en behandeling inzetten, gezinsbreed, zonder al die schotten waar we nu wel tegen aanlopen, en dan echt over de domeinen heen van uitkering, Wmo, Belastingdienst, schuldhulpverlening, ggz, jeugdhulp et cetera.

Het is van belang dat een organisatie langduriger betrokken kan zijn in een waakvlamconstruct. Voorkom op die manier dat gezinnen aan de bel gaan trekken op het moment dat het weer bijna-crisis is of zelfs al crisis is geworden. Ook voorkom je dat er vanuit die crisis alweer nieuwe gezichten in zo'n gezin gaan komen.

Dan onze zorgprofessionals. Voor onze medewerkers geldt dat onder andere die administratievelastendruk enorm is. Om één dossier bij te houden, is er heel veel papierwerk nodig. Wij krijgen met regelmaat ook te maken met grote gezinnen, waarvoor wij dan beschikkingen over meerdere kinderen krijgen om de zorg te financieren. Dat betekent per definitie: meer dossiers en dus een verdubbeling van de administratievelastendruk. Wij zijn binnen de jeugdhulp allemaal komen werken vanuit onze idealen, met passie en een warm hart. Wij willen veel liever direct hulp kunnen bieden in plaats van al die papieren rompslomp die vaak geen meerwaarde lijkt te hebben. Daarnaast zien wij uiteraard ook dat een groot personeelstekort extra druk legt op onze medewerkers.

Laten we alstublieft gaan doen wat goed is voor die gezinnen en wat echt helpt. Stop met de schotten tussen de jeugdhulp en de volwassenenzorg en andere domeinen waar deze gezinnen ook vaak van afhankelijk zijn. Laten we echt gaan luisteren naar deze gezinnen. Stop het oneindige web van afhankelijkheid; doorbreek die intergenerationele problematiek en lever snel die kwalitatief goede, gespecialiseerde hulp waar dat nodig is. Dit zouden we kunnen toetsen door regelluwe pilots te starten, over de domeinen heen, vanuit de leefwereld van die gezinnen in plaats van vanuit alle verschillende uitvoeringsorganisaties met hun eigen regels en hun eigen wachtlijsten.

Ik heb een aantal voorbeelden gebruikt die geen uitzondering zijn en ik heb helaas nog heel veel meer schrijnende voorbeelden om te noemen. Alle mooie ideeën op papier willen we heel graag omzetten in doen, want dat is wat die gezinnen nodig hebben en verdienen. Daar zit uiteindelijk de winst: ontwikkelkansen voor deze gezinnen en financieel voor gemeenten en het Rijk. Hiervoor is eigenlijk een mindset nodig, en dat is denken vanuit de leefwereld van de gezinnen die het betreft. Zij zijn deskundigen van hun eigen leven en wij kunnen daar iets aan toevoegen, zoals behandeling en ondersteuning, vanuit gelijkwaardigheid, vertrouwen, verbinding en veiligheid.

Dank u wel.

Mevrouw Van der Aar:

Dank u wel. FNV dankt de commissie dat wij in staat worden gesteld om namens medewerkers in de jeugdzorg hier te spreken. Bij het opstellen van de agenda zijn wij geweigerd. Het stellige frame dat alle professionals betrokken zijn, werpen wij dan ook verre van ons. Dat de beroepsverenigingen zijn betrokken en daarmee vakinhoud en kwaliteitsvraagstukken zijn vertegenwoordigd, is echt goed, maar de professionals zelf en alle ondersteunende medewerkers die in het geheel niet zijn vertegenwoordigd hebben hun positie, zeggenschap, autonomie, arbeidsrechten en belangen door het ontbreken van de vakbonden niet vertegenwoordigd gezien. Medewerkers zijn niet collectief betrokken en niet collectief voorgelicht en er is geen draagvlak georganiseerd. Dat betekent dat bij de meesten de discussie nu pas begint. Deze minuten in uw Kamer zijn waardevol maar voelen ook een beetje als het moeten afraffelen van onze enige kans op invloed. En dat voor de grootste reorganisatie sinds de decentralisatie.

De afwezigheid van de vertegenwoordiging en kennis over de medewerkerspositie is helaas ook zichtbaar in de agenda. En dat is geen klein probleem, want medewerkers zijn geen aanhangsel, maar een keiharde randvoorwaarde voor zorg en de uitvoering van welk plan dan ook, maar zijn in de hervormingen rechteloos en belangeloos gemaakt en dat is echt een kwalijke zaak. Laat ons heel helder zijn: het hervormen van de jeugdzorg is nodig. We stonden niet voor niks sinds 2018 al negen keer op het Malieveld. We leverden in ons advies De Jeugdsprong en vanuit de SER ook nog serieuze, doordachte en breed gedragen oplossingen aan. Het zijn niet de onderwerpen die ons zorgen baren, maar de al dan niet uitwerking ervan. Het ontbreken van randvoorwaarden en een realistische basis, het ontbreken van een medewerkerspositie en de positie van ervaringsdeskundigen, het ontbreken van een gedegen antwoord op 18-plus en 18-min, het inperken van de keuzevrijheid van cliënten en medewerkers en het feit dat de financiën vooruitlopen op de inhoud baren ons dusdanige zorgen dat voor ons geen sprake kan zijn van een akkoord op dit document. Deze Hervormingsagenda is een voorbode van teleurstelling, onrust en opnieuw verzet in wording.

De agenda bouwt op een sociale samenleving, maar is die er nog wel? Voor de mensen met een zwakkere positie in onze maatschappij zijn de omgang tussen burgers onderling, de omgang met social media, de uitholling van politie, onderwijs, sociaal werk, armoedebestrijding, wonen en schurende wet- en regelgeving stagnerende factoren. De Hervormingsagenda geeft hier geen antwoord op. Ze ademt vooral controle en beheersing, een terugduwen naar een maatschappij met vangnetten en regels die we wel willen, maar er niet zijn. Een hervorming kan niet gebouwd worden op onrealistische basis. Voor ons is het allang helder dat de jeugdzorg niet door kan met de financiële reductie van 25%. Zeker niet omdat wij niet geloven dat deze agenda deze reductie zal opleveren en dat de agenda zelf dat ook niet realistisch berekent. Momenteel lekt er 1,5 miljard in de jeugdzorg. Dat lekte niet in de zorg zelf, maar in de lagen eromheen. De agenda zelf zet echter wel in op de reductie van de zorg. Een onbegrijpelijke keuze en naar onze verwachting ook een onzinnige.

In 2018, vijf jaar geleden, riepen medewerkers bij een staking op het Malieveld op tot minder administratie. Wat volgde was het VWS-programma (Ont)Regel de Zorg. Dat is voor de jeugdzorg door ons geïnitieerd, ingevuld en uitgevoerd en we waren onderdeel van het opdrachtgeversoverleg. Uit dit programma bleken zes grote administratieve ergernissen. Ze zijn te vinden op de website van (Ont)Regel de Zorg. En op nr. 1 stond tijdschrijven. Hierover sloten we een convenant en de uitwerking daarvan zou worden gevat in een AMvB eind 2021 en niet 2023, zoals de agenda opeens beweert. Het aanpakken van tijdschrijven heeft ons vijf jaar wekelijks werk gekost en het was bovendien geen goedkoop programma. 500 professionals hebben onbetaald in hun vrije tijd hieraan gewerkt en het is nog niet geregeld. Het lijkt erop dat de Hervormingsagenda nu opnieuw wil beginnen en in dit tempo zijn de zes administratieve ergernissen over 30 jaar misschien een keer opgelost, maar dan is wel iedereen gillend weggerend.

Dat de arbeidsmarkttafel is opgenomen in de Hervormingsagenda zonder de FNV daarover maar te bevragen is raar, want de FNV is helemaal geen uitvoeringsorganisatie van de Vijfhoek. Bovendien ontbreekt in de verdere agenda de aanpak van de arbeidsmarktproblemen. Het suggereert dat deze arbeidsmarkttafel de arbeidsmarktproblemen in haar eentje gaat oplossen en dat is natuurlijk onrealistisch.

Dan over de inkoop. Iedereen is het erover eens dat er te veel aanbieders zijn maar checks-and-balances en keuzevrijheid voor cliënten en medewerkers horen belangrijk te zijn. De voorwaarden bij inkoop moeten in de eerste plaats gaan over het hebben van een antwoord en dus specialisme op de vraag van gezinnen, na gedegen monitoring van de vragen, het toepassen van de juiste cao, maatschappelijk verantwoord ondernemen, het beperken van winsten, opleiding en ontwikkeling, platte organisaties et cetera. Dus niet slechts minder aanbieders maar vooral wat voor soort aanbieders, met zeggenschap voor medewerkers, cliënten en ervaringsdeskundigen. We willen er extra op wijzen dat verwijzers zoals artsen en jeugdbeschermers in het geheel niet zijn betrokken bij deze agenda maar dat de agenda wel verwacht dat zij naar gecontracteerde zorg door gaan verwijzen. Feit is dat dit helemaal niet gecontroleerd kan worden vanuit deze agenda, want daarvoor is andere wet- en regelgeving in de lead en de agenda geeft hier geen antwoord op.

Dan over de regionalisering. De beleidsvrijheid van gemeenten heeft geleid tot vergaande versnippering en rechtsongelijkheid voor cliënten en medewerkers. Als het goed is, is het u bekend dat wij het noodzakelijk vinden dat hoogspecialistische jeugdhulp, maar ook specialistische jeugdhulp en jeugdbescherming moeten bestaan uit landelijke basisvoorzieningen met landelijke kwalitatieve en financiële kaders en dat ze daarom moeten worden gefinancierd door het Rijk met inhoudelijke zeggenschap voor medewerkers, cliënten en ervaringsdeskundigen. De belangrijkste reden daarvoor is dat wij vinden dat ieder kind in het hele land aanspraak moeten kunnen maken op dezelfde basisvoorzieningen en dat de aansturing op kwaliteit van organisaties en medewerkers gelijk dient te zijn. Verplichte regionale inkoop zal deze basis helemaal niet veroorzaken en is op zichzelf ook geen veroorzaker van partnerschap. De oorzaken van de huidige problemen tussen gemeentebelangen en organisatiebelangen worden niet opgelost, maar mogelijk slechts zichtbaar gemaakt en zullen vervolgens leiden tot nieuwe problemen in dezelfde lagen. En niet in de laatste plaats verwachten wij dat er veel geld zal gaan naar dure inkoopbureaus en dat de lokale democratie het nakijken krijgt. Daarmee is geen kind en geen medewerker geholpen.

Dan over het beperken van de behandelduur. De agenda stelt dat werkgevers samen met gemeenten de behandelduur van bovenaf gaan beperken. Dat perkt de professionele autonomie in, zet medewerkers klem tussen de beroepscode en het instructierecht van werkgevers, verhoogt de kans op agressie en klachten, verhoogt de bureaucratie en de herindicaties en verhoogt de interne aansturing op duur, vinkjes en lijstjes door de behandelduur te gaan monitoren. We moeten toe naar aansturing op inhoud. Het is een financiële overweging om te kiezen voor deze oplossing. Wij mogen een belofte doen: FNV-leden weigeren hieraan mee te werken.

Dan over de veiligheid. Bij de ombouw van gesloten en open plaatsing naar kleinschalig wordt in de agenda geen rekening gehouden met de inzet en de scholing en veiligheid van medewerkers. Hier moet echt een gedegen antwoord opkomen.

Tot slot. Een inhoudelijke droom hebben is mooi, maar als je er vervolgens niet voor zorgt dat die droom ook werkelijkheid kan worden door de randvoorwaarden en kaders te regelen en ze op z'n minst te benoemen, door draagvlak te organiseren en de juiste partijen en belangen te betrekken, dan noemen wij dat wensdenken. Wie zijn handtekening zet onder wensdenken in een zo kwetsbare sector maakt zichzelf onderdeel van het probleem.

Dank u wel.

Mevrouw Ter Beek:

Mijn naam is Ellis ter Beek, ik werk momenteel in de jeugd-ggz. Ik zit hier dus als medewerker van de jeugd-ggz, maar ik ben inmiddels iets meer dan 25 jaar werkzaam in de jeugdzorg en heb ook nog in heel vele andere branches gewerkt. Dus ik spreek ook een beetje vanuit de andere branches.

Medewerkers in de specialistische jeugdhulp willen bezig zijn met mensen. Ze willen hun kwaliteit en kennis effectief inzetten en bijdragen aan ontwikkeling. Ook deze Hervormingsagenda staat vol inhoudelijk te prijzen doelstellingen, meer samen, meer integraal, eerder en meer thuis, maar in deze Hervormingsagenda worden de moeilijke keuzes niet gemaakt. De transformaties van de afgelopen jaren waren allemaal inhoudelijk goed te volgen. Het dichterbij organiseren van zorg was natuurlijk inhoudelijk wenselijk, maar leidde logischerwijs ook tot meer en eerder signaleren van problemen. Dat was ook de doelstelling. Door meer preventief te werken, zou complexe problematiek minder ontstaan en dat zou geld opleveren. De toen begonnen stijging van lichte hulpvragen zou alleen al daarom geen verrassing moeten zijn. Het aantal aanbieders steeg ook vanwege de wens tot vrije keuze. Helaas waren er ook de coronapandemie, globale ontwikkelingen zoals oorlogen en klimaat en de steeds verder toenemende maatschappelijke druk op jongeren. De vraag naar complexe zorg steeg en stijgt dus ook. Uiteindelijk wordt dan in de praktijk de beheersing van kosten toch een primair doel.

De moeilijke keuzes waar ik net over sprak, namelijk of je investeert in preventievere of lichtere zorg of vooral in complexe zorg, worden daarom nu al dagelijks gemaakt op gemeentelijk niveau. Daarbij moet dure zorg in het algemeen voorkomen worden en minder en minder lang worden ingezet. Omdat dit op gemeentelijk niveau plaatsheeft, hebben medewerkers in de complexe zorg evenzovele manieren van aanvragen van een toewijzing als gemeenten waarvoor zij werken. Ik zal een voorbeeld geven. Ons bovenregionaal team eetstoornissen werkt voor 31 gemeenten in drie jeugdhulpregio's. Ze hebben letterlijk 31 gesprekspartners als het gaat over aanvragen en het verantwoorden van wat zij doen, en dus zijn er ook 31 verschillende manieren. Een regionaal contract leidt dus helaas niet automatisch tot uniformiteit.

In de Hervormingsagenda wordt ervan uitgegaan dat dat als zaken regionaal ingekocht gaan worden in wat grotere regio's dit leidt tot eenduidigheid, beschikbaarheid en administratievelastenverlichting.

Mevrouw Ter Beek:

Dat laatste zal bij grotere inkoopregio's mogelijk wel ontstaan, maar dat eerste niet per se, omdat de gemeentelijke toegangen zich in ieder geval nu nog steeds op hun eigen wijze verhouden tot een contract. Ik geef een voorbeeld. Het Intensive Home Treatment, een crisismodule voor thuis die perfect past in alle inhoudelijke doelstellingen maar wel duur is, is in het regionale contract ingekocht, maar dat wil niet zeggen dat iedere gemeente die module dan ook indiceert. Er bestaan gemeenten waar IHT niet wordt ingezet als de toegangsmedewerker het niet nodig vindt. Bij bepaalde gebieden van zorg is dat desastreus, met name bij de complexe zorg. Hetzelfde staat nu te gebeuren met JeugdzorgPlus. Pas als er een ander goed werkend alternatief is, kun je dit waarmaken en kunnen wij dit waarmaken. Het alternatief is waarschijnlijk niet goedkoper.

Het is meer dan logisch dat de kern van de Hervormingsagenda zou moeten zijn dat we als maatschappij de gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen beter moeten gaan verdragen, we minder druk op een individu moeten leggen en we minder perfectionistisch en individualistisch zouden moeten worden. Maar die opdracht ligt niet alleen bij jeugdhulp. Als we spreken over inkadering van jeugdhulp, zou ik daarom willen spreken over inkadering van het effect dat van jeugdhulp wordt verwacht. Zolang de maatschappij zich blijft ontwikkelen zoals deze doet, zal de druk op jeugdzorg hoog blijven. Daarmee zal de moeilijke keuze omtrent meer geld voor preventie of voor complexe zorg een en-en moeten zijn.

De Hervormingsagenda kan bijdragen aan betere zorg voor de jeugd als we meer integraal hulp verlenen en meer samenwerken over domeinen heen, maar we ook het sociaal domein, verwijzers en specialistische zorg steeds beter met elkaar verbinden. We moeten uitstralen dat specialistische zorg soms nodig is, maar niet de oplossing is voor alles. Wat we niet nodig hebben, is een nieuw mantra, alles in en door het netwerk, en harde schotten tussen preventief en specialistisch. Preventie en specialistische zorg zijn en blijven gewoon beide van belang. Niet alles kan namelijk ook met preventie opgelost worden.

Ook is matched care soms toch lastig te organiseren. Een verklarende analyse is work in progress. Het is geen statisch document, waardoor je, als je het eenmaal hebt gemaakt, weet wat er aan de hand is. Het is echt lopend werk. Ook in het sociaal domein heb je soms de kennis van een specialist nodig. Verbinding tussen het sociaal domein, volwassenzorg, onderwijs en specialistische jeugdhulp is dus cruciaal, niet om cliënten te werven, maar om elkaar te steunen en om niet onnodig te hoeven doorverwijzen naar elkaar.

Er wordt voorlopig in deze Hervormingsagenda niet bezuinigd. Toch klinkt in de agenda door dat deze op termijn moet bijdragen aan een duurzaam en betaalbaar zorglandschap. Dat laatste is evident een doel. Tegelijkertijd is de inhoudelijke doelstelling voor mij het meest van belang. Als gezinnen goed geholpen worden, komen ze namelijk minder snel in zorg terecht. Ik vraag u: hoe gaan we bezuinigen niet toch weer het primaire doel maken? Hoe gaan we integraal zorgen voor de meest kwetsbare doelgroepen en hoe gaan we dat in samenhang met het sociaal domein en onderwijs vormgeven? Die belangrijke zaken zijn in deze agenda nog niet uitgewerkt.

Ook landelijke, of minimaal bovenregionale én domeinoverstijgende afspraken zijn daarvoor nodig. Stel alstublieft de schaarste professionals in de jeugdhulp in staat om hun werk vooral goed te doen. We weten dat kindfactoren maar een klein onderdeel zijn van jeugdhulp. Help ons daarom te focussen op gezinnen en ecosystemen, en focus dus ook zelf in dit vraagstuk op meer dan de jeugdhulp alleen.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Ter Beek. Dan, op dezelfde manier, is eerst meneer Mohandis.

De voorzitter:

Dank u wel. Eerst mevrouw Van der Aar.

De voorzitter:

Ja.

De voorzitter:

De heer Raemakers, kort.

De voorzitter:

Heel kort.

De voorzitter:

Wil mevrouw Van der Aar eerst antwoorden?

De voorzitter:

Meneer Van der Staaij, heel kort.

De voorzitter:

Er was nog een ander vraagje. Wilt u die kort beantwoorden?

De voorzitter:

Volgens mij eerst meneer Popma? Ja.

De voorzitter:

Dank u wel. Heel goed. Mevrouw Schwarz.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan komen we aan het eind. Hartelijk dank, meneer Popma, mevrouw Schwarz, mevrouw Van der Aar en mevrouw Ter Beek. Ik schors weer eventjes, zodat de nieuwe sprekers zich kunnen installeren.

De voorzitter:

Goedemiddag. Ik wil weer doorgaan als u dat goedvindt.

De voorzitter:

Ik heet de vier wethouders van de gemeenten Helmond, Tilburg, Weert en Utrecht welkom. Ik zeg het in de goede volgorde, volgens mij. Dat zijn mevrouw Dortmans, mevrouw Hendrickx, mevrouw Ferrière en meneer De Vries. Ook u heeft ongeveer vijf minuten spreektijd en daarna gaan we vragen stellen. Eerst is het woord aan mevrouw Dortmans. Gaat uw gang.

Mevrouw Dortmans:

Dank u wel, voorzitter. Dank u wel voor de uitnodiging om vandaag in dit rondetafelgesprek een toelichting te mogen geven. Ik doe dat niet alleen als wethouder van de gemeente Helmond, maar ook als voorzitter van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs.

Het is door een aantal van u al gezegd en er zijn ook vragen over gesteld: de totstandkoming van de Hervormingsagenda is een moeizaam proces geweest. Ik kan namens alle gemeenten spreken als ik zeg dat ook wij hadden gewild dat dit minder moeizaam was verlopen. Nadat we als gemeente arbitrage hadden ingezet en er een advies van de Commissie van Wijzen was in mei 2021, was het de bedoeling dat er dus ook al per 1 januari 2022 een Hervormingsagenda zou liggen. Een van de redenen waarom er sprake is geweest van vertraging, is de 511 miljoen — volgens mij heeft daar eerder ook al iemand een opmerking over gemaakt — die opgenomen werd in het coalitieakkoord. Dat was ook voor ons een grote verrassing. Daarna hebben wij de gesprekken met het kabinet toch weer op een andere wijze verder moeten voeren. Dus ook wij hadden graag gezien dat die agenda per 1 januari 2022 al zou zijn ingevoerd. Alle werkzaamheden om dat voor elkaar te krijgen, waren ook al in gang gezet. Er is door de vijfhoek, waarover eerder al is gesproken, al heel veel werk verzet in aanloop naar die 1 januari 2022.

De actualiteit is dat vorige week tijdens de ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten ruim 94% uiteindelijk heeft kunnen instemmen met de Hervormingsagenda. Dat is een mooi en hoog percentage. Dat betekent in mijn optiek dus ook dat gemeenten echt aan de slag willen met deze agenda en dat is ook wat ik van heel veel wethouders hoor. Als zonet, in de vorige ronde, de indruk werd gewekt dat gemeenten niet bereid zijn iets te veranderen aan de jeugdzorg en het stelsel, wil ik dat met grote stelligheid ontkrachten. Volgens mij zijn we in de afgelopen jaren ook al bijzonder actief geweest, want los van het feit dat we veel discussie hebben mogen voeren met het kabinet over het financiële kader, is er elke dag jeugdzorg geleverd. Dat gebeurde misschien met wat mitsen en maren, maar ik ken geen enkele wethouder Jeugd die zich niet vol overgave en hartstocht inzet voor dit dossier.

Er is echter vorige week ook wel een aantal dingen meegegeven, namelijk dat er vanuit de gemeenten dus brede steun is voor de inhoudelijke koers. Men vraagt zich wel af: hoe gaan we dit nu allemaal realiseren met elkaar? Een aantal vragen van uw zijde sluit daar in die zin erg op aan. Wij zien vanaf 2026 een flinke bezuiniging op ons afkomen, ook al hebben we nu de bezuinigingen voor de komende jaren wat weten te verzachten. Het is overigens een algeheel vraagstuk voor gemeenten om de financiering vanaf 2026 op heel veel beleidsterreinen voor ons te zien, maar dat is een ander gesprek dat we met het kabinet voeren.

De agenda ligt er. Er werd door een aantal van u ook al gevraagd: maar wat verandert er nu? Kijk, het echte werk begint nu eigenlijk. Ik vind het zelf heel positief dat we dat echte werk ook in die vijfhoek, waarmee we dus al een aantal jaren in gesprek zijn, gaan oppakken. Om dit allemaal tot een succes te maken, hebben we elkaar namelijk heel hard nodig. Een aantal onderdelen is in ieder geval voor gemeenten eerst aangelegen. Dat zijn het organiseren van een stevige toegang, de vermindering van administratieve lasten en het punt van die regionalisering, dat ook al een aantal keer over tafel is gegaan. Nogmaals, ik proef van alle kanten de bereidheid om daar als gemeenten onze schouders onder te zetten. Ondanks alle goede inzet van de afgelopen jaren en de beste intenties, zien ook wij dat er dingen verbeterd kunnen worden. Daar zijn we ook absoluut niet blind voor.

Het heet de Hervormingsagenda Jeugd, maar eigenlijk zou het een maatschappelijke agenda moeten zijn. Gelukkig wordt in die Hervormingsagenda ook gerefereerd aan volwassenenzorg, bestaanszekerheid en aan onderwijs, want je kunt die absoluut niet los van elkaar zien. In onze optiek is het daarom ook logisch dat het stelsel niet volledig op de kop gaat, maar dat de decentralisatie voorop blijft staan, juist omdat wij op gemeentelijk niveau de verbindingen tussen beleidsterreinen kunnen leggen. Het zou in die zin buitengewoon prettig zijn als er ook in Den Haag meer integraal wordt gewerkt. We zien nu dat best veel dingen vanuit de departementale scheidslijnen op gemeenten afkomen en daar brengen wij die dan zo goed mogelijk met elkaar in verbinding. Ik noem bijvoorbeeld het Gezond en Actief Leven Akkoord. Dat is fantastisch als het gaat om allerlei preventie en gezondheid, bijvoorbeeld mentale gezondheid, ook van onze jongeren, maar ook dat is weer een afzonderlijk programma los van die Hervormingsagenda. Aan ons de mooie taak om dat met elkaar in verband te brengen. Eerder stelde een van u de vraag: zou er niet wat breder gekeken kunnen worden? Bij dezen de suggestie om ook in uw Kamer de aanpalende commissies er wat meer bij aan te laten haken, juist omdat het over veel meer gaat dan alleen jeugdzorg, iets wat u terecht ook heeft geconstateerd.

Er zijn volgens mij in de voorgaande rondes nog mooie aanknopingspunten gegeven voor die verdere uitwerking. Het is ook niet zo dat al wat nu in die agenda staat, niet nog verder kan worden uitgewerkt. Elke input en alle suggesties en aandachtspunten kunnen daarin wat ons betreft ook zeker nog een rol krijgen. Zelf werk ik regionaal erg veel met ervaringsdeskundigheid. Zo heb ik bijvoorbeeld gesprekken met jongeren. Gesprekken met jongeren en ouders leren mij nog altijd ongelofelijk veel, maar ook gesprekken met sociaal werkers en jeugdbeschermers. Ik kan mij voorstellen dat wij dat ook in het vervolg op een grotere schaal een plek gaan geven.

Verbetering van kwaliteit is een rode draad in de Hervormingsagenda en wat mij betreft ook een ongelofelijk belangrijke, want we hebben nog meer kennis nodig over wat werkt en wat niet werkt. Ook weten we nog te weinig als het gaat over data. Hoeveel wordt ergens gebruik van gemaakt en heeft iets dan ook gewerkt op het moment dat we daar bepaalde inzet op hebben gepleegd?

Tot slot. We hebben een aantal dingen in de onderhandelingen met het kabinet voor de komende jaren in een wat rustiger vaarwater weten te brengen als het gaat over de financiële randvoorwaarden, maar het is niet alleen een middelenprobleem als het gaat over de doorontwikkeling van de jeugdzorg. Het is inmiddels ook een capaciteitsprobleem en dat vraagt slim samenwerken. Je ziet nu nogal eens dat sociaal werkers van de gemeenten naar de jeugdbescherming gaan en vice versa. En zo vissen we allemaal zo'n beetje in dezelfde vijver. Dus ik denk dat het ook neerkomt op slim samenwerken. Vandaar is het ook goed dat we in vijfhoekverband verder over de uitvoering met elkaar zullen spreken.

Maar ik wil toch ook nog een ander punt benadrukken, want niet alles gaat fout in de jeugdzorg. We hebben nog wel eens de neiging — en begrijpelijk want als het misgaat, gaat het soms ook heel erg mis — om daar dan heel erg de nadruk op te leggen. Ik zou iedereen en dus ook ons willen vragen om ook af en toe de successen te vieren. Want het capaciteitsprobleem heeft ook te maken met een imagoprobleem in de jeugdzorg. Vertel nu maar eens op een verjaardagsfeestje dat je jeugdbeschermer bent. Een aantal jaren geleden ging het om de leerkrachten in het onderwijs en nu is het toch de medewerker in de jeugdhulp. Ik denk dat we met z'n allen een opdracht hebben om ook echt aan dat imago te werken.

En dan een allerlaatste opmerking. De Tweede Kamer is wat mij betreft ook zelf aan zet als het gaat om de uitvoering van de Hervormingsagenda. Als straks wetsvoorstellen uw kant op komen, bijvoorbeeld over de reikwijdtediscussie, dan helpt het natuurlijk ook om die wetsvoorstellen snel in behandeling te nemen, uiteraard met dat goede gesprek erover. Dat helpt ons allemaal om snel resultaten te kunnen boeken.

Mevrouw Hendrickx:

Dank u wel, voorzitter. Dank u wel voor de uitnodiging om hier wederom aanwezig te zijn en om u iets te mogen vertellen over het gemeentelijk perspectief. Ik zit hier als wethouder Tilburg, maar zeker ook als bestuurlijk opdrachtgever namens de gemeenten van het toekomstscenario. Wat mij betreft is dat laatste de noodzakelijke stap om met name in de jeugdbescherming het echte verschil te gaan maken. Ik hoop u te laten zien en te vertellen dat de verschillende elementen in de Hervormingsagenda cruciaal zijn om de belangrijke ontwikkeling in de jeugdzorg, maar ook die in de jeugdbescherming succesvol te laten zijn.

Wat mij betreft is de kern van de Hervormingsagenda, ook als het gaat om de jeugdbescherming, dat we de krachten met de jeugdhulpaanbieders bundelen, maar ook met het onderwijs, de advocatuur en het jongerenwerk en dat we de blik voorwaarts richten, dat we ruimte geven aan de mooie kansrijke voorbeelden en dat we tegelijkertijd, wetend dat we met schaarste te maken hebben wat betreft de personeelscapaciteit in de jeugdhulp en ook wat betreft financiële middelen, voortdurend zorgvuldig de keuzes kunnen maken om die middelen en capaciteit goed in te zetten. Tegelijkertijd hebben we uitsluitsel nodig over de algemene financiële situatie van gemeentes. Ik denk dat dit veel collega's in het land rust zou geven.

Ik ga een voorbeeld geven uit mijn eigen regio: Hart van Brabant. Dat is een regio met elf gemeenten. Het waren er eerst negen, maar omdat we zo succesvol samenwerken en echt een stevige regionale samenwerking hebben, zijn er nog twee toegetreden. We doen dus een gezamenlijke inkoop en we doen dat taakgericht. Dat betekent dat we op één manier contracteren, maar ook op één manier via onze toegang werken. Taakgericht betekent dat we dus ook afspraken hebben met de aanbieders. En ja, wij hebben ook de beweging gemaakt van een open house naar een kleinere, afgebakende groep van hoofdaannemers zodat zij, die zorgaanbieders, inhoudelijke afspraken kunnen maken en in feite met een lumpsumbedrag zelf ook kunnen bepalen op welke manier ze de jongeren en het gezin van die jongeren kunnen helpen. Dat is lastig, want het betekent dat je een heel groot deel van de markt in feite naar hun gevoel buitenspel zet, maar ik denk dat deze beweging heel belangrijk is geweest om met name de samenwerking met onderwijs en andere partners vorm te geven. Het voorbeeld is de proeftuin. Een aantal van u is afgelopen vrijdag bij ons op bezoek geweest, wat wij in ieder geval heel erg leuk vonden. Deze werkwijze is wat ons betreft ook heel typerend voor veel andere succesvolle ontwikkelingen.

Wat hebben we daar nou voor nodig als gemeentes? Het betekent leergeld en experimenteerruimte. Het is ongelofelijk belangrijk dat we binnen zo'n pilot of ontwikkeltraject ook kunnen experimenteren, weliswaar binnen de wetgeving maar door de professionals. We werken dus in de jeugdbescherming niet meer in een keten. Een keten is achter elkaar en wachtend op elkaar. Wij werken gelijktijdig met diverse deskundigheden naast het gezin en met het gezin. Dat is ontzettend belangrijk. We zetten direct alle expertise in die nodig is en we komen samen met het huishouden of gezin en alle experts tot een concrete oplossing. Ook heel belangrijk: het plan wordt gemaakt door de kinderen en het gezin zelf. We zetten jongeren en ouders met ervaringsdeskundigheid in, ook om naast het gezin of naast de jongeren een rol te kunnen spelen. Veiligheidspartners, zorgaanbieders, onderwijs en jongerenwerk werken samen. Dit hebben we dus ook via de inkoop geregeld. Alles gaat in principe via vrijwillige samenwerking met ouders, waarbij gekeken wordt naar achterliggende oorzaken. Veel problemen in de jeugdhulp worden veroorzaakt door problemen van ouders. Dat kan van alles zijn, maar die wil je uiteindelijk aanpakken. Dat betekent dat je ook een heel ander pakket aan maatregelen, maar ook financiering moet kunnen inzetten.

Dan is uiteindelijk bijvoorbeeld een pilot die we kunnen inzetten bij het toekomstscenario, die met de gezinsadvocaat. Zoals bekend, zijn echtscheidingen helaas grotendeels complex. De gezinsadvocaat zorgt ervoor dat veel van die complexe scheidingen niet leiden tot uithuisplaatsing, maar tot een oplossing voor het hele gezin, waarbij de kinderen thuis kunnen blijven.

Voor ons is de Hervormingsagenda een soort basis waar wij al heel veel op geanticipeerd hebben. Er kan al heel veel. Wij roepen voortdurend al onze collega's op: zoek de ruimte op want er kan al heel veel, maar doe dat idealiter met elkaar. De Hervormingsagenda gaat ons daarbij helpen.

Mevrouw Ferrière:

Dank je wel, voorzitter. Ook dank voor de uitnodiging. Ik zit hier namens de gemeente Weert. Voordat ik een jaar geleden wethouder werd, werkte ik bij de toegang van de jeugdzorg en in het opbouwwerk jeugdpreventie en jeugdparticipatie. Dat kleurt ook wel de manier waarop ik deze Hervormingsagenda lees. Er zijn twee dingen waar ik het helemaal mee eens ben, wat niet betekent dat ik het met de rest niet eens zou zijn, maar op deze twee punten zou ik wat meer willen inzoomen. Dat is ten eerste dat niet iedere hulpvraag een zorgantwoord behoeft en ten tweede dat om de jeugdzorg te transformeren een domeinoverstijgende aanpak nodig is. Domeinoverstijgend, niet alleen binnen de gemeentes en de zorgaanbieders zelf, maar ook waar het gaat om de commissies van de Tweede Kamer.

Jeugdigen hebben in feite heel vaak een probleem waar zij geen eigenaar van zijn. Ze zijn in veel gevallen dus een spiegel van wat misgaat in het systeem om hen heen. Er is naast in de zorg een goede investering nodig om de bronnen van hulpvragen die buiten de scope van de jeugdzorg liggen, aan te pakken. En hoe effectiever we deze bronnen aanpakken, hoe minder jeugdigen überhaupt een zorgvraag zullen hebben, mijns inziens. Denk inderdaad bijvoorbeeld aan wat al vaker benoemd is: vechtscheidingen, prestatiedruk, bestaansrecht. Hierbij hoort dus ook een kijk op normaliseren, zoals dat wel vaker voorkomt in de agenda. Normaliseren is niet alleen nodig om jeugdigen en hun ouders te helpen begrijpen dat sommige dingen gewoon bij het leven horen, want in feite zijn verdriet en tegenslag ook heel belangrijk om te weten wat het is om euforie, geluk, succes te kunnen ervaren. Dus het hoort bij het leven. Normaliseren is ook nodig in de maatschappij: in het onderwijs, en zeker ook in de politiek. Hiermee bedoel ik dat we zullen moeten accepteren, het normaal gaan vinden, dat als we die bronnen van de problemen die jeugdigen ervaren niet kunnen aanpakken of verzachten, de vraag en de kosten voor de jeugdhulp zullen blijven stijgen. Heel goed dus dat het Rijk de maatschappelijke dialoog op gang wil brengen over normaliseren. Ik vind dat ik als wethouder daar ook een taak in heb, om dat op ook lokaal niveau op gang te brengen, om met elkaar het gesprek te voeren over "wat is nou normaal?". Daarbij hoort een soort bewustwordingscampagne — zo heb ik dat voor me — van: hoe vergroot je het besef van de gevolgen van de dingen die we doen en de manier waarop we met elkaar omgaan, en welke impact heeft dat dan op de jeugd, die vervolgens een beroep moet doen op de jeugdzorg? Als het ons lukt, zal daar ook de nodige ruimte ontstaan om de hulpvragen die wel bij de jeugdzorg thuishoren tijdig en effectief aandacht te kunnen geven. Vooral jeugdigen die overal tussen wal en schip vallen hebben onze aandacht nodig. En buiten alle schotten om moet er meer ruimte komen voor maatwerk, of we moeten de ruimte voor maatwerk meer gaan pakken, en die moet ingezet worden vanuit de leefwereld en de behoeften van de jeugdigen en hun gezinnen.

Wat is nodig? Een grootschalige — zo noem ik het maar —attitudeverandering: veel meer vertrouwen; gelijkwaardigheid; jeugdigen boven marktwerking; en de kwaliteit van leven voor jeugdigen en hun gezinnen moet bovenop staan. Ik ben een grote fan van positieve gezondheid, en mensen kennen mij daarvan. Waarom? Omdat het voor mij een feest van herkenning was. Ik ben naast wethouder in mijn werkervaring ook moeder van twee kinderen, allebei op verschillende manieren ... Laat ik het zo zeggen: aan ons gezin is geen hulpverlening vreemd. Positieve gezondheid was voor mij een feest van herkenning, omdat het ruimte geeft voor eigen kracht en eigen regie, en omdat het uitgaat van wat kan: waar liggen de mogelijkheden? Dit in plaats van problematiseren en medicaliseren, wat we eigenlijk met heel veel hulpvraag toepassen terwijl er iets heel anders nodig is. Het helpt ons om alledaagse vragen niet meer op deze manier te behandelen. In de gemeente Weert is positieve gezondheid eigenlijk de rode draad door het beleid op alle beleidsterreinen. En het wordt ook omarmd door heel veel van onze partners. Dat is heel fijn, want dan ga je samen dezelfde taal spreken.

Ik sla even een stukje over, omdat dat al zo vaak benoemd is. Wat ik wel goed vind om te benoemen, is dat wij met de Hervormingsagenda nu niet bij nul gaan beginnen met de uitvoering. In de jeugdzorg werken namelijk heel veel bevlogen, kundige, betrokken professionals, die iedere dag wel het verschil maken voor onze jeugdigen. En ja, het gaat niet altijd goed, maar er gaat wel heel veel goed. Naast alle crises in de wereld gebeuren er namelijk ook heel veel goede dingen, die bijdragen aan de transformatie van deze zorg.

Eén zijstraatje voordat ik naar mijn slotparagraafje ga, en dat is eigenlijk een pleidooi: dat er, wanneer we kijken naar de evaluaties en de monitoring van de invoering, aandacht is voor een paar dingen. Nummer een is: wat is nou echt concreet meetbaar in het sociaal domein? Want het succes van initiatieven is afhankelijk van heel veel verschillende factoren. Niet de minste is de relatie tussen de hulpvrager en de hulpverlener. Eigenlijk ligt bijna 70% — dat is blijkbaar onderzocht — van de succesfactoren aan de relatie. En ik wil ook pleiten voor dat er meer aandacht is voor wat meer merkbaar is. In de eerste ronde van de gesprekken van vandaag hebben we met de verhalen die we hebben gehoord van ouders en jeugdigen zelf en zelfs vanuit de commissie, gehoord hoe waardevol eigenlijk vertellen is tegenover tellen. Dat wil ik ook meegeven bij de monitoring en de evaluaties: dat het heel belangrijk is om gewoon de menselijke maat ook daarin te behouden, en om niet te veel te stranden in cijfers.

Tot slot, voorzitter. Jeugdigen die met toenemende mate een beroep doen op de zorg zijn de kanaries in de kolenmijn. Eigenlijk geven ze al lange tijd het signaal af dat het niet goed gaat met de mentale gezondheid. Wij vinden dat ze veerkrachtiger moeten worden en meer weerbaar gemaakt moeten worden tegen de uitdagingen van de complexe ontwikkelingen in de maatschappij. Eigenlijk is dat helemaal niet gek, want we hoeven alleen maar op sociale media te surfen of de krant open te slaan. Dat laatste hadden we een aantal jaren geleden gezegd; tegenwoordig scrollen we de sociale media. Als we dat doen, nemen we kennis van wat er allemaal niet goed gaat in de wereld: relatiecrises, vechtscheidende ouders, individualisering, polarisatie, klimaatcrisis, energiecrisis en ga zo maar door. Laten wij samen beginnen met de kanaries een meer positief en hoopvol toekomstperspectief te geven. Mijns inziens zijn die jeugdigen juist ongelofelijk veerkrachtig, maar op een gegeven moment is ook bij hen de rek eruit.

Dank u wel.

De heer De Vries:

Voorzitter, dank u wel. De laatste van vele sprekers. Ik hoop dat het nog goed zit met de spanningsboog, zeg ik als oud-onderwijzer. Laat ik gelijk beginnen. Als we naar de Hervormingsagenda kijken, zien we een aantal positieve zaken terugkomen. Dat zien we ook in Utrecht. En daar zien we ook een aantal overeenkomsten in terug. Ik ga er een aantal benoemen. De manier waarop we met lokale teams in de wijk werken, waar zorg heel dichtbij en beschikbaar is en waar ouders en kinderen ook kunnen binnenkomen met de zorgvragen die ze hebben. Dat werkt. Tegelijkertijd kan het soms zo zijn dat er doorverwezen moet worden naar specialistische zorg. Nou, dat doen we ook zo lokaal mogelijk. We werken samen met twee organisaties voor de gehele stad, en dat doen we op een taakgerichte manier, waarbij de professional ook daadwerkelijk aan het roer zit. We zien dat dat werkt. De gevolgen daarvan zien we ook. Dat betekent: minder hoogspecialistische zorg, en tegelijkertijd wel een grotere vraag voor die lokale buurtteams. Want die vraag, die zal er zijn en die zal ook blijven. Wat ook werkt, is dat we in de stad gezamenlijk met elkaar samenwerken vanuit een gedeelde pedagogische visie. Dat doen we samen met kinderen, jongeren, ouders en uiteraard alle professionals. Dat werkt ook in het bepalen van de maatregelen op het gebied van jeugd en jeugdzorg.

Tegelijkertijd heb ik ook een aantal vraagtekens. Het is al eerder gegaan over bijvoorbeeld de reikwijdte. Ik denk dat het gevaarlijk kan zijn om als Rijk die reikwijdte af te gaan bakenen. Want het voorbeeld dat ik net gaf over die lokale hulpteams en de hulpvragen waarmee ouders en kinderen binnen kunnen komen: die zullen er zijn en ze zullen blijven. Het is misschien een illusie om te gaan bekijken of we dit kunnen gaan afbakenen. En het is al eerder gegaan over boemerangbeleid. Ik zal alvast een kleine voorspelling doen: als we dat gaan afbakenen met elkaar, dan verwacht ik ook dat we daarnaartoe gaan schrijven. Dus dan zal de boemerangbeweging vervolgens zijn dat we toch ineens weer veel meer zorgvragen zullen gaan hebben. Het is goed om daar aan de voorkant over na te denken.

Tegelijkertijd vind ik het ook van belang om toch een aantal punten van kritiek te benoemen. Ik heb dat ook beschreven in de paper die u waarschijnlijk hebt gelezen. Het is vandaag ook al eerder benoemd: als we kijken naar de Hervormingsagenda, dan vind ik dat er een hoge mate van wensdenken in zit. De gevolgen van hoe wij onze samenleving organiseren, landen in de jeugdzorg, en vervolgens zeggen we dat de jeugdzorg aan zet is om dat te gaan repareren. Ik zeg: kijk nou eerst eens een keer naar de manier waarop we met elkaar de samenleving hebben ingericht. Het gesprek zou moeten gaan over bestaanszekerheid. U spreekt hier met de wethouder Wonen en Volkshuisvesting; het gesprek zou ook moeten gaan over hoe we ervoor zorgen dat iedereen een dak boven zijn hoofd heeft. Als we dat niet hebben geregeld, dan is het een illusie; het spijt me. Dus het voorstel om dit met meerdere commissies te bespreken, daar kan ik me inderdaad volledig helemaal in vinden. En volgens mij is dat ook wat hier politiek is. Laat de professionals nadenken, zoals we dat ook lokaal doen, over het lokaal zo goed mogelijk organiseren voor de mensen en voor de kinderen die daar behoefte aan hebben, maar laten wij hier met elkaar gaan nadenken over de manier waarop wij de samenleving inrichten.

Een ander voorbeeld, zeg ik erbij als oud-onderwijzer. Als we niks veranderen aan de manier waarop wij het onderwijs inrichten, is dit ook weer wensdenken. Zolang het onderwijs is ingericht op basis van het cognitief talent en we spreken over "hoog" en "laag", zodra we selecteren na groep 8, doet dat iets met kinderen. En vervolgens gaan we het hebben over prestatiedruk in de samenleving. Laten we het vooral hebben over de manier waarop wij het met elkaar stimuleren en organiseren. Dus laten we dat wensdenken hierin gewoon erkennen met elkaar, en aanpakken.

Ik ben er vrij snel doorheen gegaan, maar ik denk dat dat wel mijn belangrijkste punten waren, voorzitter. En we kunnen daar zeker nog over doorpraten, denk ik.

De voorzitter:

Heel goed. U bent een volleerd politicus, vermoed ik zo. We doen de vragen weer op dezelfde manier, dus ik geef graag het woord aan de heer Mohandis.

De voorzitter:

Eerst mevrouw Dortmans.

De voorzitter:

Op de tribune wordt het gefluisterd.

De voorzitter:

Dank u wel. Er zijn twee vragen voor mevrouw Ferrière.

De voorzitter:

Heel, heel kort, meneer Verkuijlen.

De voorzitter:

Het gaat om impact, zegt mevrouw Ferrière buiten de microfoon. Meneer Van der Staaij.

De voorzitter:

Dat is ongetwijfeld de gemeente waar tijdschrijven nog steeds gebeurt. Nee, ik zeg niet dat dit bij u het geval is, mevrouw Dortmans. Mevrouw Westerveld.

De voorzitter:

Ik denk dat ik eerst het woord aan u geef, mevrouw Dortmans.

De voorzitter:

Mevrouw Westerveld.

De voorzitter:

Van wie zou u antwoord willen krijgen?

De voorzitter:

Eerst meneer De Vries.

De voorzitter:

Dan was er nog een vraag van meneer Peters voor mevrouw Hendrickx.

De voorzitter:

U heeft volgens mij een opdracht gekregen, meneer Peters.

De voorzitter:

Toch ga ik dit rondetafelgesprek afronden. Ik denk dat we een hele nuttige, volle middag hebben gehad over de Hervormingsagenda Jeugd. In ieder geval hartelijk dank aan mevrouw Dortmans, mevrouw Hendrickx, mevrouw Ferrière en meneer De Vries. Collega's bedankt. Dank aan de ondersteuning en natuurlijk aan de voorbereidingsgroep, die hier veel tijd en energie in gestopt heeft. En hartelijk dank aan de mensen die hier of thuis gekeken hebben.