18e vergadering, donderdag 26 oktober 2023

De voorzitter:

Ik open de vergadering van donderdag 26 oktober 2023. Ik zie dat de minister al klaarstaat, maar ik heb nog een paar administratieve mededelingen.

De voorzitter:

Aan de orde is nu de aanbieding van de Klimaatnota. Ik geef als eerste het woord aan de minister voor Klimaat en Energie. Gaat uw gang.

Minister Jetten:

Dank u wel, voorzitter. Nederland moet zich voorbereiden op zwaardere weersomstandigheden: nattere winters, drogere zomers, zwaardere regenbuien en een stijgende zeespiegel. Zelfs in de meest optimistische scenario's van het KNMI blijft het klimaat nog een flinke tijd veranderen, met grote gevolgen voor Nederland. Om daar iets aan te doen, moet Nederland flink aan de bak. We stellen daarom ambitieuze klimaatdoelen en moeten ook doortastend aan de slag. Het mantra van het klimaatbeleid voor de komende jaren is daarom: uitvoeren, uitvoeren, uitvoeren.

Vandaag bied ik uw Kamer de Klimaatnota aan, waarmee het kabinet verantwoording aflegt over het klimaatbeleid tot nu toe. Op 20 december is hierover met uw Kamer ook een notaoverleg ingepland. Daarnaast bied ik u de volledige Klimaat- en Energieverkenning aan, met daarin ook de laatste cijfers over energiebesparing en de opwek van hernieuwbare energie in Nederland. Uit deze verkenning van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat het klimaatdoel voor 2030 voor het eerst binnen bereik ligt. Dat komt doordat het kabinet eerder dit jaar met 122 extra maatregelen is gekomen om meer klimaatactie voor elkaar te krijgen.

Naast het Planbureau voor de Leefomgeving legt ook de Raad van State bij het klimaatbeleid de nadruk voor de komende jaren op heldere keuzes en maximale uitvoering. We mogen ons nog niet rijk rekenen. Het zal het nodige vergen om vaart te houden in de uitvoering van klimaatbeleid, want ook op de lange termijn is er nog veel te doen. Binnenkort deel ik de contouren van het Klimaatplan met uw Kamer. In dat Klimaatplan legt het kabinet weer verantwoording af over hoe we de komende jaren de grote lijnen voor het klimaatbeleid gaan voortzetten, en hoe we de komende tien jaar ook door kunnen gaan met die klimaatactie.

We moeten daarbij ter harte nemen wat de wetenschap ons vertelt, hier in Nederland en wereldwijd. Die wetenschap wijst ons steeds duidelijker op de grote gevolgen van klimaatverandering, maar biedt ons ook veel technische oplossingen om er wat aan te doen. In Nederland is daarvoor speciaal de Wetenschappelijke Klimaatraad opgericht, die eind dit jaar voor het eerst een grootschalig advies zal uitbrengen over de toekomst van het klimaatbeleid in Nederland. Maar overheid en wetenschap kunnen dit niet alleen. De overheid moet het samen doen met gemeentes, provincies, bedrijven, maatschappelijke organisaties en mensen door het hele land, zoals Klimaatburgemeester Dieuwertje Vorstenbosch uit Tilburg. Zij helpt het klimaat door de leefomgeving van mensen te verduurzamen en zegt daarover: als we samenwerken, kunnen we ook echt iets veranderen in onze eigen buurt. Of neem Klimaatsupporter Censo, een bedrijf dat andere bedrijven helpt om te verduurzamen via bijvoorbeeld het slim isoleren van bedrijfspanden en het plaatsen van zonnepanelen en warmtepompen. Volgende week zetten we tijdens de Nationale Klimaatweek de inspanningen van alle andere Klimaatburgemeesters en Klimaatsupporters in het zonnetje.

We moedigen daarmee andere mensen, andere bedrijven, organisaties, provincies en gemeenten aan om ook een steentje bij te dragen aan een beter klimaat. Tegelijkertijd mogen zij ook wel echt meer verwachten van de rijksoverheid, bijvoorbeeld om te zorgen dat iedereen ook echt mee kan doen. De rijksoverheid moet ook het goede voorbeeld geven, we moeten energiearmoede beter bestrijden en woningen in kwetsbare wijken versneld verduurzamen. Zij mogen ook verwachten dat we geen klimaatbeleid maken dat zichzelf in de weg staat. Dat betekent dus ook zorgen dat we fossiele subsidies terugdringen en de schone alternatieven sneller opbouwen. We moeten voorkomen dat het succes van de snelle vergroening eigenlijk in de weg wordt gezeten door een elektriciteitsnet dat het nog niet aankan. Dus wederom: uitvoering, uitvoering, uitvoering. Want het klimaatdoel voor 2030 ligt binnen bereik. Laten we er ook samen voor zorgen dat we dat ook echt gaan halen.

Voorzitter. Met die woorden bied ik u nu graag de Klimaatnota aan, en de reflectie van het PBL en de Raad van State.

De voorzitter:

Dank u wel, dank u wel, dank u wel, zeg ik daarbij. Ik dank de minister voor het aanbieden van de Klimaatnota, die in dat duurzame klimaatkoffertje zit. De Klimaatnota wordt aangeboden op basis van de Klimaatwet uit 2019. De nota bevat de verantwoording van het kabinet over het gevoerde klimaatbeleid en schetst de prioriteiten voor het komende jaar. Samen met de Klimaatnota ontvangt de Kamer ook de Klimaat- en Energieverkenning, waarin het Planbureau voor de Leefomgeving de voortgang van het klimaatbeleid monitort. Dat is een belangrijk hulpmiddel voor de Tweede Kamer om haar taken goed uit te kunnen voeren.

Er is het afgelopen jaar veel gebeurd op het terrein van deze minister. De Klimaatwet is gewijzigd, waardoor de nationale CO₂-besparingsdoelen aangescherpt zijn, en de Kamer heeft ingestemd met de oprichting van een Klimaatfonds. Het kabinet heeft nu een demissionaire status, maar het werk op dit gebied gaat gewoon door, onder meer als het gaat om de behandeling van het wetsvoorstel Energiewet. Het is aan de Kamer om vanuit haar controlerende taak het debat met het kabinet aan te gaan over de klimaatplannen. Ik stel voor deze nota in handen te stellen van de vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat, die reeds besloten heeft om over dit onderwerp een notaoverleg in te plannen. Ik dank nogmaals de minister, de mensen in de zaal, de mensen die op de publieke tribune zitten en de mensen die deze ontvangst van de Klimaatnota hebben gevolgd. Ik schors de vergadering voor een enkel moment. Daarna gaan we verder met een hele lijst debatten. Heel fijn dat de collega's vandaag hierbij aanwezig waren.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Afrikastrategie, te houden naar aanleiding van het commissiedebat van 5 oktober. Ik heet de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking van harte welkom. Ik heet de leden van harte welkom, de mensen die dit thuis volgen en de mooi volle publieke tribune. Allemaal welkom.

Voordat we van start gaan alvast even een huishoudelijke mededeling. Ik had gehoopt dat we in de ochtend wat meer ruimte zouden hebben om de debatten wat uitgebreider te voeren. Maar we beginnen iets later en ik zie ook dat een aantal sprekers zich hebben aangemeld die dat aan de voorkant niet hadden gedaan en waar we in de planning geen rekening mee hadden gehouden. Dat betekent dat we nu toch een beetje voortvarend moeten zijn en dat er beperkte mogelijkheden zijn om te interrumperen. Dat heeft ermee te maken — dat zeg ik ook voor de mensen die dit thuis volgen — dat we om 12.00 uur de viering hebben van 175 jaar grondwetswijziging. We worden allemaal geacht om daarbij aanwezig te zijn. Nogmaals, in de planning was daar rekening mee gehouden, maar het loopt iets anders. Dat vraagt dus wat flexibiliteit van ons allemaal.

Ik wil voorstellen om snel van start te gaan met de eerste spreker. Dat is de heer Amhaouch van het CDA. Maar voor ik hem het woord geef, wil mevrouw Van der Graaf nog een vraag stellen.

De voorzitter:

Ik kijk even of daar bezwaar tegen is. Ik zie de heer Klink knikken. Bedoelt u dat u bezwaar heeft, of dat u daarmee instemt? U stemt daarmee in, begrijp ik. Dan noteren we u, mevrouw Van der Graaf. Ik geef de heer Amhaouch nu het woord namens het CDA.

De heer Amhaouch (CDA):

Voorzitter, dank u wel. Dit tweeminutendebat is eigenlijk een beetje een afsluiting van een periode waarin wij met de collega's in de afgelopen jaren over de Afrikastrategie hebben gesproken, over de focus op wat we in de toekomst zouden moeten doen met een continent dat op 30 of 40 kilometer van Europa af ligt of in elk geval over het intensiveren van ons partnerschap en de gelijkwaardigheid met de Afrikaanse landen, want het is een continent met 54 landen. Ik denk dat het ons goed gelukt is om de discussie daarover te voeren. Het kabinet heeft het goed opgepakt met de Afrikastrategie. Ik hoop dat het volgende kabinet daarop door kan pakken, want dat is cruciaal. Daarom heb ik ook nog één amendement om een accent te zetten.

De heer Amhaouch (CDA):

Zei ik "amendement"?

De heer Amhaouch (CDA):

Dan weet u wat er in mijn hoofd omgaat.

De heer Eppink (BBB):

Voorzitter. Ik heb gewoon een motie. De amendementen komen straks bij het Belastingplan. Goedemorgen, minister! Ik heb dus één motie, die ik nu ga voorlezen.

De heer Eppink (BBB):

Dank u.

De heer Klink (VVD):

Enkele bijzondere moves, zo op de vroege ochtend. Ik sluit me aan bij de mooie woorden van de heer Amhaouch over de Afrikastrategie. Er ligt echt een mooie strategie, die het kabinet heeft neergelegd. Nu komt het aan op de uitvoering.

Voorzitter. Ik ga direct door, want ik heb twee moties. De eerste motie luidt als volgt.

De heer Klink (VVD):

De tweede motie luidt als volgt.

De heer Klink (VVD):

Dank u wel, voorzitter.

De heer Hammelburg (D66):

Dank, voorzitter. Ik dank mijn collega's, maar zeker ook de minister, voor een goed en af en toe ook pittig debat over de Afrikastrategie. Mijn fractie heeft duidelijk aangegeven dat we blij zijn dat er meer integraal wordt nagedacht over de verhouding tussen Nederland en de Europese Unie aan de ene kant en de Afrikaanse landen aan de andere kant, en dat we de banden moeten aanhalen en versterken, niet alleen op handel, maar zeker ook op duurzame ontwikkeling. Ik hoop dat het werk en de uitvoering daarin steeds verder gaan integreren en strategischer worden. Ik heb namelijk toch nog het gevoel dat er een beetje sprake was van een visie. Desalniettemin is er een hoop werk verzet. In de toekomst zal er nog meer werk worden verzet. Ik heb nog wel een motie. Die ziet op het proces rond het klimaatschadefonds.

De heer Hammelburg (D66):

Dank u wel.

De heer Thijssen (PvdA):

Dank, voorzitter. Het is goed dat we het debat voeren over de vraag wat voor relatie we willen aangaan met Afrika. Mijn fractie vindt ook dat de doelen wat preciezer zouden kunnen, net als de actieplannen om die doelen te kunnen halen. Volgens ons is het heel erg belangrijk dat er dan wordt samengewerkt met partners in de gemeenschappen in Afrika. Daarom de volgende motie.

De heer Thijssen (PvdA):

Dan nog een tweede motie, over hoe onze voedselvoorziening en onze voedselproductie lokale voedselproductie, onder andere in Afrika, in de weg kan zitten.

De heer Thijssen (PvdA):

Deze motie is dus mede ingediend door collega Amhaouch. Dat we op deze dag nog samen een motie indienen, vind ik nou zo leuk!

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Afrikastrategie, naar aanleiding van een commissiedebat op 5 oktober. De minister is inmiddels aanwezig en bereid om de moties te appreciëren; het waren er negen. Ik geef de minister het woord.

Minister Schreinemacher:

Dank u wel, voorzittter. Op uw verzoek zal ik zo kort mogelijk zijn in mijn appreciatie, dus ik ga meteen door naar de moties.

De motie op stuk nr. 190 van de heer Amhaouch. Mijn beoordeling zou oordeel Kamer zijn, mits ik "in de kortetermijnprioriteiten opnemen" mag lezen als "op de kortst mogelijke termijn". "Korte termijn" betekent in de tabel die we hebben opgenomen "deze kabinetsperiode". Dat wordt lastig.

Minister Schreinemacher:

De heer Amhaouch en ik begrijpen elkaar goed. Volgens mij gaat om de kortst mogelijke termijn en het niet op de lange baan schuiven. Wij zijn er al mee aan de slag gegaan, maar het lukt niet om het af te ronden binnen deze kabinetsperiode.

Minister Schreinemacher:

Dan de motie-Eppink op stuk nr. 191. Met deze motie verzoekt hij de regering om in haar dialoog met de regering van Zuid-Afrika de toestand aan de orde te stellen. Dat doen we al. Dat doen we in breder verband met EU-partners en we doen het ook in onze bredere dialoog met de regering van Zuid-Afrika. Daarin stellen we de veiligheid van de boeren aan de orde, ook als het gaat om het ondernemingsklimaat. Daarom zou ik deze motie oordeel Kamer willen geven.

Minister Schreinemacher:

De motie-Klink op stuk nr. 192 krijgt oordeel Kamer.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 193 van de heer Klink: oordeel Kamer.

Minister Schreinemacher:

In zijn motie op stuk nr. 194 stelt de heer Hammelburg in de tweede constatering dat het fonds mislukt is. Wat het kabinet betreft, is dat niet mislukt, juist omdat er nog een extra bijeenkomst wordt gepland. Wij zijn daarbij met een aantal andere EU-lidstaten medetrekker. We zetten daar in de EU echt wel stevig op in. Wij zijn nu dus medetrekker. Ik zie deze motie dus meer als ondersteuning van beleid en daarmee wil ik de motie oordeel Kamer geven. Maar ik heb wel moeite met die tweede constatering.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 194 van de heer Thijssen verzoekt de regering om beleid te formuleren. Wat ons betreft is het juist staand beleid. We spreken al met onze lokale stakeholders over de totstandkoming en monitoring van de partnerschappen. Daarom zou ik de motie oordeel Kamer willen geven. We gaan nu dus geen nieuw beleid formuleren, want dit maakt al deel uit van ons beleid.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 196 van de heer Thijssen en de heer Amhaouch ontraad ik. Ten eerste gaat het in de constatering over "voedseldumping van Nederland". Dat is een oordeel dat ik niet onderschrijf. We hebben hierover in het debat ook eigenlijk al wel flink van gedachten gewisseld. Het is toch echt aan landen zelf om het aan de orde te stellen als zij het idee hebben en constateren dat er sprake is van dumping. Bij de WTO helpen wij daarbij. Dus ik ontraad deze motie.

Minister Schreinemacher:

Het maatschappelijk middenveld heeft al een stevige plek aan tafel. Maar als je de doelen anders formuleert, dan kom je wel tot andere resultaten. Zo zie ik het. De manier waarop we het doen, is volgens mij hetzelfde. Het doel dat we voor ogen hebben, is alleen anders. Dat zijn namelijk die gelijkwaardige partnerschappen waar de heer Thijssen het over heeft en die ik ook erken in de ...

Minister Schreinemacher:

De motie van mevrouw Van der Graaf op stuk nr. 197 ontraad ik. We hebben daarover in het debat uitgebreid van gedachten gewisseld. Op dit moment hebben we drie thema's geïdentificeerd wat betreft de beleidscoherentieagenda. Ik heb in dat debat ook toegezegd dat we daar in de toekomst andere thema's aan gaan toevoegen. Maar dat doen we nu nog niet, omdat we juist even willen kijken hoe we deze drie thema's verder brengen. Daarom ontraad ik deze motie.

Minister Schreinemacher:

Die is oordeel Kamer.

De voorzitter:

Ik zie dat alle sprekers al aanwezig zijn. Dit is het tweeminutendebat Acute situatie in Marokko en Libië, naar aanleiding van het commissiedebat dat is gehouden op 25 september. De eerste spreker staat al klaar. Dat is de heer Hammelburg, D66.

De heer Hammelburg (D66):

Dank u wel, voorzitter. We hebben alweer een tijd geleden een debat gehad over de vreselijke gebeurtenissen naar aanleiding van de storm in Libië en de gruwelijke aardbeving in de omgeving van Marrakech in Marokko. We hebben het vaker met rampen: de verwoestende beelden zijn misschien alweer van ons netvlies verdwenen, maar voor de mensen die daar wonen zijn de consequenties dat niet. Daarom is hulp keihard nodig. Nederland heeft wat steun gegeven, maar we hebben eerder dit jaar, bij eerdere rampen, ook moeten constateren dat het geld voor noodhulp en humanitaire hulp al op was. Elke keer bij een dergelijke verschrikkelijke gebeurtenis willen we helpen, maar moeten we het geld bij elkaar schrapen. Met een aantal collega's kom ik vanmiddag nog met een amendement om die pot te verruimen. Ik heb nu alvast deze motie.

De heer Kuzu (DENK):

Voorzitter, dank u wel. Vanwege alle ellende in de wereld zou je haast vergeten dat Marokko is getroffen door een vreselijke aardbeving en dat er een verschrikkelijke storm is geweest in Libië, maar ook dat er een vreselijke aardbeving is geweest in Afghanistan. De heer Hammelburg zei het net heel terecht: het is misschien wel van ons netvlies, maar we moeten natuurlijk bekijken hoe we als Nederland en als internationale gemeenschap kunnen bijdragen aan het verzachten van het menselijk leed na deze verschrikkelijke gebeurtenis. Dat is gewoon heel erg belangrijk.

Ik heb twee moties daarover.

De heer Kuzu (DENK):

De motie is medeondertekend door de heer Van Baarle, voor wie ik inval.

Dan de tweede motie, voorzitter. We zien bij dit soort gebeurtenissen heel vaak dat er private initiatieven zijn die ondersteund moeten worden, maar vaak is de weg richting de overheid vinden ook wel moeilijk. Daarom de volgende motie.

De heer Kuzu (DENK):

Bedankt daarvoor. Ik hoop dat de heer Hammelburg mij ook begrijpt. Ik val op dit moment in. Ik heb een kwartier van tevoren twee moties in mijn handen gedrukt gekregen. Collega Van Baarle is ziek; hij zal later op de middag aanwezig zijn. Maar ik hoor het graag van de minister en als het overbodig is, dan trekken we het netjes in.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Boswijk (CDA):

Dank u wel, voorzitter. Toen wij het debat hadden over de verschrikkelijke ramp die plaatsvond in zowel Marokko als Libië vond er ook nog een andere ramp plaats, namelijk een aardbeving in Afghanistan met meer dan 2.000 doden. Ik heb daar in het debat ook aandacht voor gevraagd. Wat mijn fractie opviel was dat wij via Giro555 verschillende inzamelingsacties zijn begonnen voor Marokko en Libië, wat natuurlijk goed is, maar dat dit voor Afghanistan niet is gebeurd. Als ik dan op de website kijk, was de argumentatie daarbij dat er niet een verzoek vanuit ngo's is geweest richting Giro555 of vanuit de overheid om zoiets te organiseren, terwijl wij andere signalen hebben gekregen, namelijk dat die verzoeken er wel zijn geweest. Ik snap dat ik de minister hier misschien mee overval, dus ik hoef nu niet meteen en plein public het antwoord te hebben, maar ik zou het wel heel erg waarderen als de minister door middel van een brief hierop inhoudelijk wil reageren en wellicht meteen een update kan geven van hoe de hulpverlening in Afghanistan op dit moment verloopt.

Dank u wel.

De heer Thijssen (PvdA):

Dank, voorzitter. Het waren natuurlijk verschrikkelijke gebeurtenissen kort op elkaar, zowel in Marokko als in Libië. We hebben een goed debat gehad over de hulp die daar nodig is. We hebben er toen ook over gesproken dat Nederland al klaarstond om te helpen maar dat Marokko een aantal landen had uitgekozen om zich te laten helpen. Ik ben benieuwd of de minister iets weet over wat nu de noden zijn in Marokko en Libië. De winter komt eraan. Het wordt koud. In heel veel huizen zullen de mensen nog niet terechtkunnen. Dus ligt er misschien nu wel een vraag aan Nederland, in de zin van: dit is wat we heel erg hard nodig hebben en kom ons alstublieft helpen, want onze mensen kunnen dat heel erg goed gebruiken.

We hebben in het debat ook gesproken over geld en of er meer geld beschikbaar gesteld kan worden. We hebben ook enorme inspanningen gezien van de Marokkaanse autoriteiten om zo goed mogelijk te zorgen voor hun volk, wat natuurlijk hartstikke goed is, maar ik ben wel heel erg benieuwd naar wat nu de financiële noden zijn in zowel Marokko als Libië en of we niet wat ruimhartiger moeten zijn als Nederland om die mensen de winter door te helpen en hun bestaan weer op te bouwen. Ik ben dus heel benieuwd naar de appreciatie van de motie van collega Hammelburg.

Dank, voorzitter.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Acute situatie in Marokko en Libië. We hebben net de termijn van de zijde van de Kamer gehad. We zijn nu aanbeland bij de termijn van de minister, die de drie moties zal appreciëren. Voorts zal zij nog wat vragen beantwoorden.

Minister Schreinemacher:

Dank u wel, voorzitter. We hebben hier een paar weken geleden een belangrijk debat over gevoerd. Ik ga meteen over tot het appreciëren van de moties.

De motie van de heer Hammelburg op stuk nr. 79 verzoekt de regering om zo snel mogelijk in overleg te treden met het maatschappelijk middenveld, internationale organisaties en de Marokkaanse en Libische autoriteiten met de vraag wat er nog nodig is. Ik heb ook in het debat al laten weten dat wij de humanitaire organisaties die daar nu actief zijn, steunen. Die hebben wij dus ook nog weer met extra fondsen gesteund. Die humanitaire organisaties houden al rekening met winterization. Ik was daar zelf twee weken geleden en heb toen met eigen ogen gezien wat zij daar doen. Ze doen ontzettend goed werk. De meeste mensen die geen onderkomen hebben, zitten nu in tenten. Dat zijn zomertenten, om het maar zo te zeggen. Er wordt nu al rekening gehouden met de winter en er worden andere soorten tenten neergezet met dubbele doeken om het daarin warmer te hebben. Dat is natuurlijk niet het ideale scenario, maar dat is wel wat de humanitaire organisaties op dit moment kunnen doen. Die zijn dus al druk bezig met die winterization.

De heer Hammelburg verzoekt de regering om aan de autoriteiten te vragen waar nog behoefte aan is. Toen ik twee weken geleden in Marokko was, heb ik 50 miljoen euro toegezegd voor hulp bij de wederopbouw. Dat werd zeer gewaardeerd door de Marokkaanse autoriteiten en de mensen daar. Dus voor de wat langere termijn hebben we al bilaterale hulp toegezegd. Zoals ik tijdens het commissiedebat al gezegd heb, komen we hier natuurlijk ook nog op terug in het verslag van de vergadering van de Wereldbank, want daarin wordt ook die needs assessment van de Wereldbank nog opgenomen. Dat is dus iets voor de langere termijn. Voor de korte termijn houden de humanitaire organisaties dus rekening met de komende winter.

Het is een lang verhaal, maar ik vind het belangrijk om nog wel even te zeggen dat het geen onwil is. We doen al heel veel. Op dit moment is er in het BHOS-budget op de humanitaire post in ieder geval geen ruimte voor meer humanitaire hulp. Zoals de heer Hammelburg liet weten, gaan we het daar vanmiddag natuurlijk ook nog over hebben.

Minister Schreinemacher:

Ja, de motie wordt ontraden.

Minister Schreinemacher:

Daarmee zou ik vooruitlopen op een amendement dat al dan niet wordt aangenomen. Dus daarom ontraad ik de motie toch. Maar ik wil de heer Hammelburg wel toezeggen dat wij natuurlijk in gesprek blijven met de autoriteiten om te kijken wat wij in de toekomst eventueel nog zouden kunnen doen.

Minister Schreinemacher:

Ik ga door met de motie op stuk nr. 80. Mijn reactie op de vorige motie heeft eigenlijk ook betrekking op de motie van de heer Kuzu. Ik begrijp het heel goed. We willen allemaal een warm onderkomen voor de mensen die getroffen zijn door de aardbeving in Marokko. Dat wordt nu ook met hulp van Nederland door de humanitaire organisaties ondersteund. Dus ook die motie ontraad ik.

Minister Schreinemacher:

Ik ontraad ook de motie op stuk nr. 81. Ik verwijs daarbij naar de brief van 19 oktober.

Minister Schreinemacher:

Ik heb al eerder gezegd dat het humanitaire budget op mijn begroting gewoon is uitgeput. Ik heb in het debat al aangegeven dat ik voor Marokko echt heb moeten schrapen om nog 5 miljoen voor elkaar te krijgen. De hulporganisaties hebben daar heel goed werk mee verricht. Dat doen zij nog steeds, onder andere met die 5 miljoen. Het is dus niet alsof wij Marokko niet steunen. Sterker nog, we hebben er juist alles aan gedaan om binnen de begroting nog ruimte te vinden, en dat ook nog buiten het humanitaire budget. Vorige week hebben we 10 miljoen vrijgemaakt voor de humanitaire hulp in Gaza. Dat hebben we dus extra moeten doen, omdat het er verder gewoon niet meer was.

Minister Schreinemacher:

Ja.

Minister Schreinemacher:

Ja. Als het gaat om Giro555, zeg ik: dat zijn wij niet. Het zijn de hulporganisaties zelf die aangeven, ook op hun website, dat ze geen steunverzoeken hebben ontvangen. Daar kan ik verder dus niet op reageren. Natuurlijk helpen we in Afghanistan via alle noodhulpkanalen die we ter plaatse al hebben.

De heer Boswijk vroeg ook nog naar de stand van zaken van de hulpverlening in Afghanistan. Ik zou willen voorstellen dat ik dat opneem in de geannoteerde agenda voor de RBZ/OS. Het schriftelijk overleg daarover is op 14 november. Daaraan voorafgaand zal de geannoteerde agenda naar de Kamer komen. Ik wil daarin graag een update geven.

De voorzitter:

Nu de bel heeft geklonken, gaan we door naar het tweeminutendebat Beleidscoherentie voor ontwikkeling, naar aanleiding van een commissiedebat dat is gehouden op 6 juli. Ik heet iedereen natuurlijk weer van harte welkom, ook de minister, die nog steeds bij ons is. De eerste spreker staat al klaar. Er zijn ook een aantal nieuwe sprekers bij gekomen. 12.00 uur is een harde deadline. Dan moeten we echt stoppen, dus we hebben hier een halfuur max voor. De heer Hammelburg, D66, krijgt het woord.

De heer Hammelburg (D66):

Dank u wel, voorzitter. Ik vrees dat wij de komende jaren nog door blijven akkeren over beleidscoherentie in het beleid dat alle ministeries voeren als het gaat over de activiteiten van Nederland in het buitenland. Bedrijfsactiviteiten en economische activiteiten van Nederlandse bedrijven in het buitenland zorgen voor uitstoot, terwijl we op hetzelfde moment geld uitgeven voor klimaatadaptatie zonder na te denken over de relatie tussen beide, om maar eens een voorbeeld te noemen. Hetzelfde geldt voor landen waarmee we handelsbevordering hebben, terwijl we tegelijkertijd zien dat er vreselijke mensenrechtenschendingen zijn. Telkenmale blijven we doorgaan met handelsbevordering terwijl er sprake is van vervolging van minderheidsgroepen, om maar eens wat te noemen. Daar zijn een aantal praktische voorbeelden van. Een daarvan is wat er is gebeurd in Uganda met de vervolging van lhbtqi+, waarna we wel gewoon door blijven gaan met onze handelsinstrumentaria.

Vandaar de volgende motie.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Voorzitter. Op mondiaal niveau ontwijkt het grootbedrijf ongeveer 300 miljard euro aan belasting. Dat is nou puur onrecht. Daarom heb ik een motie om daar wat aan te doen.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dat hoop ik ook.

De heer Klink (VVD):

Voorzitter. Het is al bijna vier maanden geleden dat we dit commissiedebat hebben gehad, dus dat is echt een hele tijd geleden. Toen zag de wereld er in die zin heel anders uit.

In de afgelopen tweeënhalf jaar heb ik in de debatten over buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking steeds iets ingebracht over voedselzekerheid. Tien dagen geleden was het Wereldvoedseldag. In dat kader dien ik een motie in over voedselzekerheid.

De heer Thijssen (PvdA):

Dank, voorzitter. Het was een superbelangrijk debat. Dat hebben we ook al in het debat gezegd. De regering moet niet met de ene hand iets geven en het met de andere hand weer wegnemen. Het is dus goed dat we dit debat hebben gehad. Het is goed dat er een strategie ligt, alleen ook hierover heeft mijn fractie wel ingebracht dat het iets concreter mag. Er mag een concreter doel zijn. Er mogen ook concretere actiepunten zijn, zodat we ieder jaar kunnen zien of we nou progressie maken. Om niet alleen maar te zeggen dat dit moet, hebben we ook een oplossing, namelijk om de Spillover Index als doelstelling te nemen. Daarom hebben we de volgende motie.

De heer Thijssen (PvdA):

Over het verzoek wat betreft de stijging in de index zeg ik dat het ook meer mag zijn; dat lijkt me heel mooi.

Totdat we die Spillover Index tot doelstelling van het beleid hebben verheven, hebben we in ieder geval de SDG-toets, die bij allerlei wetten gedaan moet worden. We zien alleen dat dit bij een heleboel wetten niet gebeurt. Aangezien de minister heeft toegezegd dat ze met allerlei ministers in gesprek gaat over beleidscoherentie, is dit volgens mij een heel mooi punt om mee te nemen. Dat heb ik dus nog even in een motie gezet.

De heer Thijssen (PvdA):

Ik zeg er overigens bij: dank voor de toegezegde gesprekken.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Beleidscoherentie voor ontwikkeling, naar aanleiding van een commissiedebat gehouden op 6 juli. We hebben net de inbreng van de zijde van de Kamer gehad. Er zijn zeven moties ingediend. De minister zie ik klaarstaan voor de appreciatie daarvan.

Minister Schreinemacher:

Dank u wel, voorzitter. Inderdaad is dit debat al een tijdje geleden gevoerd, maar het is heel belangrijk. Dus ik ben blij dat we nog dit tweeminutendebat hier hebben. Ik ga naar de moties en begin met de motie op stuk nr. 82 van de heer Hammelburg. Dit is uitgebreid in het debat aan de orde gekomen. Toen heb ik dit ook niet toegezegd en daarom ontraad ik deze motie. Het kabinet zet zich in Qatar, Uganda en vele andere landen in voor mensenrechten. Ik herken dus ook het beeld van de onjuiste afwegingen in de motie niet.

Minister Schreinemacher:

Er is een heel belangrijk project stopgezet in Uganda. Dat neemt de Ugandese overheid ook niet licht op. Ik vind ook niet dat wij daar heel kinderachtig over moeten doen. Als wij stoppen met handelsbevordering, kunnen we ook niet meer meehelpen aan lokale economische ontwikkeling in landen als Uganda. Dus ik blijf bij "ontraden".

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 83, van de heer Jasper van Dijk, ontraad ik ook. Dat doe ik niet omdat we niet ook naar een rol voor de VN willen kijken. Maar op dit moment zijn er meer dan 140 landen die meedoen in de OESO aan deze regels. We kijken nog hoe daar de inclusiviteit verder kan worden verbeterd. Het is voor ons dus eigenlijk en-en. We willen heel graag vasthouden aan de OESO. We willen het niet verplaatsen van de OESO naar de VN. We willen het bij de OESO houden, maar we willen ook dat de VN hier een belangrijke rol zal spelen. Om het nu helemaal te verplaatsen naar de VN zien wij niet als effectief. Bij die meer dan 140 landen zitten ook veel ontwikkelingslanden.

Minister Schreinemacher:

De motie-Van der Graaf op stuk nr. 84: oordeel Kamer.

Minister Schreinemacher:

De motie-Van der Graaf op stuk nr. 85 geef ik ook oordeel Kamer. Ik wil daar wel bij aantekenen dat wij de NCP-analyse al hebben gedeeld met relevante partijen aan de onderhandelingstafel, maar we hebben daar ook onze appreciatie bij gegeven. Want we hebben natuurlijk ook de appreciatie naar de Kamer gestuurd en wij zijn het niet honderd procent eens met die analyse. Ik vind dat wel belangrijk om nog te vermelden. We hebben de NCP-analyse daar niet als ons eigen standpunt ingebracht.

Minister Schreinemacher:

Conform het BNC-fiche heeft het kabinet zich vóór de NCP-analyse ingezet om geheel te voldoen aan de OESO-richtlijnen. Ook daarna blijven we dat doen.

Minister Schreinemacher:

Oordeel Kamer.

Minister Schreinemacher:

Althans, als ik de motie mag opvatten als een inspanningsverplichting om te kijken of en hoe dergelijke indicatoren kunnen worden ontwikkeld, en de Kamer over de voortgang te informeren. Meer doen is op dit moment gewoon heel lastig. We hebben dat ook met de collega's bij LNV overlegd. Ik zie het dus als een inspanningsverplichting voor het kabinet.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 87 ontraad ik; daarbij verwijs ik ook naar het debat. Dat komt eigenlijk doordat de Spillover Index over zo veel meer gaat. Die gaat ook over nationaal beleid. Daar hebben we het ook tijdens het debat uitgebreid over gehad. Ik denk niet dat we hiermee kunnen meten hoe Nederland het doet op beleidscoherentie voor ontwikkeling, omdat ook heel veel indicatoren in die Spillover Index gaan over nationaal beleid, over obesitas en over de elderly poverty rate. Die lijkt me dus gewoon geen goede graadmeter voor hoe wij het doen in de beleidscoherentie.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 88 wil ik ontraden, want ik ga geen verslagen van gesprekken tussen ministers naar de Kamer sturen. Wat ik wél wil doen — ik heb namelijk toegezegd om één keer in het halfjaar met mijn collega's te spreken — is in de reguliere jaarrapportage beleidscoherentie over die gesprekken rapporteren. Maar ik ga geen gespreksverslagen naar de Kamer sturen. Ik weet niet of we op die manier nog tot iets kunnen komen.

Minister Schreinemacher:

Ik zit even te denken of ik nu in de beleidscoherentie alle concrete wetten die er in een halfjaar aan komen, allemaal kan opnemen. Dat kan ik nu niet toezeggen, nee. Dan kan ik de motie dus niet "oordeel Kamer" geven.

Minister Schreinemacher:

Ja.

Minister Schreinemacher:

Dat zal ik bespreken. Ik wil ook rapporteren over wat ik heb besproken, maar ik ga daarvan niet een heel overzicht geven voor alle wetten die eraan komen, want zo'n beleidscoherentieverslag wordt dan gewoon een hele bundel. Volgens mij begrijpen we elkaar. Maar ik ga niet rapporteren wat er precies over elk wetsvoorstel gezegd is. Het lijkt me ook niet aan mij om dat over al mijn collega's aan de Kamer te rapporteren. Ik vind ook dat er daarvoor een zelfstandige verantwoordelijkheid ligt. Ik coördineer. Ik wil ze daar heel graag op wijzen en graag vertellen wat ik met ze heb besproken, maar ik ga niet alle wetsvoorstellen opnemen in die rapportage.

Minister Schreinemacher:

Dat ga ik dan in de gesprekken aan de orde stellen.

Minister Schreinemacher:

Dan begrijpen we elkaar, volgens mij.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 88 krijgt dan oordeel Kamer.

Minister Schreinemacher:

Het is een verslag, en geen gespreksverslag.

Minister Schreinemacher:

Ja.

De voorzitter:

Aan de orde is het afscheid van collega Jeroen van Wijngaarden. Zoals te doen gebruikelijk, lees ik eerst de afscheidsbrief van de heer Van Wijngaarden voor. Hartelijk welkom ook aan de partner van Jeroen van Wijngaarden, Karst Heida, en zoontje Isaiah. Welkom hier. Fijn dat jullie er vandaag zijn. Zoals te doen gebruikelijk lees ik eerst de afscheidsbrief van Jeroen voor.

"Geachte Voorzitter, beste Vera, collega's,

Net als iedere zichzelf respecterende VVD'er kom ik af en toe met de auto naar de Tweede Kamer. Bij diverse ingangen van het Kamergebouw, zo ook bij de parkeergarage, staan twee korte woorden: ingang Kamerbewoners. Ik heb de term "Kamerbewoner" altijd een mystieke term gevonden met twee betekenissen. De eerste is de letterlijke betekenis. Die verwijst voor mij terug naar onze eigenlijke en enige echte huisvesting aan het Binnenhof. Een gebouw als een kasteel met een Harry Potterachtige charme. Een gebouw dat zelfs gemist wordt door Kamerleden die er nooit hebben gezeten. Dat gebouw aan het Binnenhof liet Kamerleden goed voelen dat ze onderdeel waren van iets dat veel groter is dan zijzelf. In dat gebouw wás je niet alleen passant, je vóélde je ook zo. En terecht. Mijn mening over de brutalistische bunker waar we nu in zitten, zal ik jullie verder besparen.

Tijdens een speurtocht, uitgezet in het oude Kamergebouw, met mijn oudste zoon, kwamen we via de bibliotheek met een geheime deurcode in de krochten van het Binnenhof Pieter Heerma tegen. Hij zei tegen ons: zo liep ik hier vroeger ook met mijn vader. Het zijn dit soort momenten van collegiale warmte tussen Kamerbewoners die we, denk ik, moeten koesteren. Het is een wijze van met elkaar als Kamerbewoners omgaan die past bij onze voorbeeldfunctie. Het is ook diezelfde collegiale warmte die ik heb ervaren nadat ik een week geleden twee familierechercheurs van de Amsterdamse politie aan de deur kreeg met een heel naar bericht uit Zuid-Frankrijk. Ik wil iedereen voor die warmte bedanken. Blijf altijd de mens achter de politicus zien in een ander en in jezelf.

De tweede betekenis van het mystieke begrip "Kamerbewoner" is voor mij de staatsrechtelijke. Allemaal zijn we bewoners van het huis van de democratie, en alle Nederlanders met het passief kiesrecht zijn potentieel toekomstige bewoners van dit huis. Ook Kamerbewoner ben je per definitie tijdelijk. Wel is de vraag die ik mij stel: hoeveel mensen voelen zich nog geroepen tot het mooiste ambt? In de periode tussen 2014, toen ik Kamerbewoner werd, en vandaag, heb ik het ambt van Kamerlid en van een afstand dat van bewindspersoon zwaarder, rauwer en in die zin onaantrekkelijker zien worden.

Beschimping en bedreiging zijn er bijna bij gaan horen. Maar wat niet normaal is mogen we nooit normaal gaan vinden, want ze werpen een drempel op voor mensen om zich in te zetten voor Nederland vanuit hun eigen overtuigingen. Het is goed dat er meer aandacht is en blijft voor de veiligheid van Kamerleden, en voor de strafvervolging voor hen die de wet overtreden. Ik wil naast al het Kamerpersoneel daarom een bijzonder woord van dank uitspreken aan alle mensen van het OM, de NCTV, de politie en de beveiliging hier in de Tweede Kamer."

De voorzitter:

"Jullie houden niet alleen ons veilig, maar ook de democratie zelf. Lang bewoog de slinger in de richting dat alles toch gewoon gezegd moet kunnen worden, maar ik wens en denk dat de slinger nu weer wat de andere kant op gaat bewegen. De Tweede Kamer is geen YouTubestudio.

Voorzitter. Ik verlaat de Kamer niet met zwaar gemoed. Het was niet alleen een eer, maar vooral een plezier om namens mijn club, de VVD, vanuit onze overtuigingen een bijdrage te leveren aan onze volksvertegenwoordiging. Een lange bloemlezing van wat ik gedaan heb en in mijn ogen bereikt heb, bespaar ik jullie. Daarvoor hebben we gelukkig parlement.com, en daar moeten anderen over oordelen. Eén ding wil ik er wel uitlichten, en dat zijn de gesprekken met de nabestaanden van slachtoffers van ernstige gewelds- en zedenmisdrijven. Hun leed en pijn zal ik nooit vergeten. Het debat over de moord op Anne Faber was een debat waarin dit voor mij allemaal samenkwam.

Ik ben de collega's uit onze fractie, en in het bijzonder mijn fractievoorzitter, Sophie Hermans, grote dank verschuldigd. Ook collega's buiten de fractie ga ik missen. Het vuur van Sandra Beckerman, de ironie van Martin Bosma", het machonisme …

Hoe zeg je dat nou? U merkt dat ik dit woord niet al te vaak gebruik. "Het machismo van Jesse Klaver (…)"

De voorzitter:

Ik denk dat ik daarom moeite had met de zin! Oeps.

"(…) het ongeduld van Attje Kuiken en de doorzettingskracht van Pieter Omtzigt, en te veel anderen om op te noemen. We zijn toch een mooi stel bij elkaar.

Ik word nu van Kamerbewoner weer gewoon een toeschouwer. Het ga jullie goed en iedereen die herverkiesbaar is, wens ik een mooie en waardige campagne op de inhoud.

Jeroen"

De voorzitter:

Beste Jeroen,

Op de dag voor het verkiezingsreces nemen wij, na negen jaar, afscheid van jou als Kamerlid. Per 1 november ga je aan de slag als directeur bij de branchevereniging voor vermogensbeheerders. In 2014 kwam je in de Kamer en je maidenspeech ging over het initiatiefwetsvoorstel over acquisitiefraude. Je moest toen toegeven aan de voorzitter dat het niet de eerste keer was dat je in de plenaire zaal stond. Want als student van de rechtenfaculteit van de Universiteit van Amsterdam deed jij met een fictieve fractie mee aan een plenair debat, dat werd gejureerd door niemand minder dan oud-Kamervoorzitter Weisglas.

Wat je toen ook aangaf in je speech, was dat ieder mens, ieder Kamerlid, mensen om zich heen nodig heeft. En dat heb jij. Zo speelt de VVD voor jou een belangrijke rol. Want als geboren en getogen Amsterdammer werd jij fractievoorzitter voor de VVD in stadsdeel Amsterdam-Zuid, en later werd je voor de VVD lid van de Tweede Kamer. Met dank aan je ouders, die je alle kansen hebben gegeven in het leven en zonder wie je hier de afgelopen negen jaar niet had gestaan. Jouw beide ouders waren in 2014 aanwezig bij je beëdiging. Dat was een heel bijzonder moment en het is een mooie herinnering. Ik weet zeker dat ze enorm trots op je zijn.

Maar ook door de onvoorwaardelijke steun van je partner om de politiek te omarmen of juist soms even te vergeten, zo gaf je aan in je maidenspeech. Je mag je gelukkig prijzen met zo veel fijne mensen om je heen, die de afgelopen jaren in je hebben geloofd en je hebben gesteund om het Kamerlidmaatschap in te vullen op een manier die bij je past: toegewijd, ambitieus en constructief. Dat is ook terug te zien aan het werk dat je allemaal verzet hebt in de afgelopen jaren. Toch ga ik dat voorlezen in plaats van te verwijzen naar parlement.com.

Je was mede-indiener van maar liefst vijf aangenomen initiatiefwetten, waaronder eentje samen met mij — dat kan ik niet ongenoemd laten — over de directe koppeling van erkenning en gezamenlijk gezag voor ongehuwde en niet-geregistreerde partners. Ook gaat de discriminatie van de regenbooggemeenschap je aan het hart. Zo gaf je in 2021 in een interview met Winq aan: "Wat we tot nu toe hebben bereikt, is niet onkwetsbaar, want het gevecht tegen discriminatie is nog niet voorbij."

Je begon je politieke carrière als woordvoerder op de portefeuille Justitie en Veiligheid. Dat was een stevige portefeuille. Het waren niet altijd gemakkelijke onderwerpen waar je mee te maken kreeg als Kamerlid; dat zei je ook in je brief. Zo was er in 2019 het debat over de moord op Anne Faber, een zwaar en emotioneel debat over een pijnlijke en vreselijke gebeurtenis. De familie van Anne Faber was ook aanwezig bij het debat en kreeg een speciale plek in de plenaire zaal. Een debat dat "in je geheugen gegrift" staat, zo gaf je zelf aan. Dat geldt ook voor de debatten over de spoedwet en de avondklok tijdens corona, de val van Kabul en onlangs over de parlementaire enquête over aardgaswinning in Groningen. Dat zijn debatten die je altijd bij zullen blijven door de enorme impact die ze hebben gehad op mensen.

Je vindt het belangrijk de problemen te benoemen die je ziet. Dat is ook de rode draad in het werk als Kamerlid. Zo heb je het voor elkaar gekregen dat de straf op doodslag met tien jaar is verhoogd, maar ook dat er een verbod is ingevoerd op het pedohandboek. Ook was je lid van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Samen met je collega's van de commissie heb je grondig onderzoek gedaan naar de fraudeaanpak bij de kinderopvangtoeslag en naar waarom het zo lang heeft kunnen doorgaan. Dat was een zware opgave. Het eindrapport Ongekend onrecht heeft nog steeds veel impact op de samenleving en heeft veel schrijnend onrecht blootgelegd.

Beste Jeroen, ik ga afronden. De afgelopen jaren heb jij je als Kamerlid met hart en ziel ingezet voor Nederland, en nu ga je de Kamer verlaten. Dat is jammer, want met jou gaat ook veel kennis en ervaring verloren. Voor jou is het een weloverwogen keuze. Je gaat je richten op een nieuw avontuur buiten de politiek, waar je hopelijk ook meer tijd krijgt voor je gezin, familie en vrienden. Ik wil jou en je familie heel veel sterkte toewensen in deze moeilijke tijd, met het plotselinge verlies van je vader, Fred van Wijngaarden. Ik wens je moeder een spoedig herstel toe en veel beterschap.

Dan rest mij nog een laatste opmerking, want jij hebt inmiddels ruim tien jaar in een openbare bestuursfunctie gezeten. We zijn daarom niet de enigen die je op gepaste wijze willen bedanken. Het heeft namelijk Zijne Majesteit de Koning behaagd om je te benoemen tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Mag ik je verzoeken om naar voren te komen?

De voorzitter:

Ik schors de vergadering voor een enkel moment, zodat de felicitaties in het Ledenrestaurant gedeeld kunnen worden.

De voorzitter:

Ik stel voor zo dadelijk ook te stemmen over:

• een brief van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken (36294, nr. 6);
• een brief van de commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (36044, nr. 3);

En ik stel voor zo dadelijk ook te stemmen over de volgende aangehouden moties:

• de moties-Dassen: 2749 (21501-02); 75 (35207);
• de motie-Van den Berg: 527 (29282);
• de moties-Van Esch: 80 (36200-XVI); 264 (33118);
• de motie-Akerboom/Tjeerd de Groot: 1589 (21501-32);
• de moties-Kröger: 1032 (31936), 1068 (31936), 19 (36410-IV), 26 (36410-IV), 61 (36410-XIII), 44 (36274), 255 (32852);
• de motie-Palland: 47 (36410-XV);
• de motie-Boucke: 1069 (31936);
• de moties-Van der Graaf: 89 (36200-A), 236 (32852);
• de motie-Piri: 3143 (19637);

De voorzitter:

Voordat we gaan stemmen, geef ik het woord aan mevrouw Van der Plas, BBB.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Ik zou graag het verzoek willen doen om de stemmingen over de onderdelen 7 tot en met 23 uit te stellen tot vanavond. We stellen onderdeel 6, de stemmingen in verband met het Belastingplan 2024, namelijk al uit. Graag zouden wij over alle belastingonderdelen in één keer stemmen. Daar komt bij dat in ieder geval wij meer tijd nodig hebben. Het zijn ontzettend veel stemmingsonderwerpen, die ook heel veel verandering kunnen gaan brengen of niet. Daar willen we eigenlijk graag nog zorgvuldiger naar kijken. Ik kan me voorstellen dat er misschien meer fracties zijn die daar iets meer tijd voor nodig hebben.

De voorzitter:

Ik kijk even naar de collega's om te zien of daar bezwaar tegen is. De heer Erkens, VVD.

De heer Erkens (VVD):

Op zich sta ik daar wel sympathiek tegenover. Maar is het dan misschien een idee om daar bijvoorbeeld voor de dinerschorsing over te stemmen? Want ik denk dat het niet bijdraagt aan de zorgvuldigheid om alles wat er komt — dan heb ik het over 40, 50 pagina's — om 3.00 uur 's nachts te doen.

De voorzitter:

Nee. Ik laat het ook echt over aan de Griffie plenair om dat soort dingen op een goede manier te organiseren. Ik zie dat er geen bezwaar tegen is. Dat betekent dat we de punten 7 tot en met 23 uitstellen. Ik geef het woord aan mevrouw Van den Berg en dan aan mevrouw Westerveld. Eerst mevrouw Van den Berg.

Mevrouw Van den Berg (CDA):

Onder punt 27, de stemmingen over de motie ingediend bij het tweeminutendebat Arbeidsmarktbeleid in de zorg, wil ik de motie op stuk nr. 542 graag intrekken, met het volgende vreugdevolle bericht. Het heeft drie jaar geduurd, maar de spoedeisendehulpartsen zijn erkend als medisch specialisten. We hebben daarover zojuist een brief ontvangen. Voor de motie in stemming is gebracht, is het resultaat er nu dus. Dank aan de collega's die hebben meegetekend.

Gaat u verder.

Mevrouw Van den Berg (CDA):

De motie op stuk nr. 827 onder punt 32 over hoogcomplexe zorg wil ik graag aanhouden tot vanavond.

Mevrouw Van den Berg (CDA):

De motie op stuk nr. 527 onder punt 46 over de SBOH wil ik ook graag aanhouden tot vanavond.

De voorzitter:

Dan mevrouw Westerveld.

Mevrouw Westerveld (GroenLinks):

Ik wil ook graag een motie aanhouden tot vanavond. Dat is de motie op stuk nr. 1083 onder 3, over de rente op studieschuld voor alle studenten komend jaar bevriezen. Die motie wil ik dus aanhouden tot vanavond.

De voorzitter:

De heer Kuzu van DENK.

De heer Kuzu (DENK):

U heeft het al afgeconcludeerd. U heeft ook terecht aangegeven dat we de plenaire Griffie de ruimte moeten geven om eventueel nog een stemmingsmoment te organiseren. Maar ik zou, ook mede namens de fractie van BIJ1, het verzoek willen doen om dat niet voor 21.00 uur in de avond te doen. Ook in het kader van de voorspelbaarheid van de agenda hebben we namelijk ook andere afspraken gemaakt. Dus graag extra stemmingen, maar niet voor 21.00 uur in de avond.

De voorzitter:

Dank u wel. We gaan kijken wat we kunnen doen om deze puzzel weer compleet te maken. We gaan nu stemmen. Het is een hele lijst, dus we gaan ervoor.

De heer Van Weyenberg, D66.

De voorzitter:

Dank u wel. We zullen dit opnemen in de Handelingen. De heer Krul, CDA.

De voorzitter:

Dank u wel. We zullen dit doorgeleiden richting het kabinet. De heer Dassen, Volt.

De voorzitter:

Dank u wel. Ook dit zullen we opnemen in de Handelingen.

We gaan nu bladeren. Even kijken. We gaan verder bij punt 24, de stemmingen over moties ingediend bij het tweeminutendebat Rapport "Schaduwdansen" over grensoverschrijdend gedrag in de danssector. De rest doen we dus op een later moment.

De heer Kuzu, DENK.

De voorzitter:

Dank u wel. We zullen dit opnemen in de Handelingen.

Mevrouw Simons, BIJ1.

De voorzitter:

Ja. Ik zeg ja omdat het enigszins … De heer Van Haga, Groep Van Haga.

De voorzitter:

We zullen dit opnemen in de Handelingen, hoewel je nooit uit moet gaan van de vanzelfsprekendheid, zeg ik maar.

De voorzitter:

Mevrouw Agema.

De voorzitter:

Dank u zeer.

De voorzitter:

Het informatieverzoek zal ik doorgeleiden richting het kabinet. Dank u wel, mevrouw Agema.

Meneer Drost, ChristenUnie.

De voorzitter:

Die is aangehouden.

De voorzitter:

Dat kan. Het is ook een behoorlijke lijst, maar we weten allemaal wat u zou stemmen.

De voorzitter:

Ik stel voor niet schriftelijk te stemmen en de voordracht conform het voorstel van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken als volgt vast te stellen:

1. de heer prof. dr. E.R. Verheul, CISA CISSP;

2. de heer prof. dr. A.F. Harmsen.

Mevrouw Akerboom, Partij voor de Dieren.

De voorzitter:

Dank u wel. We gaan dit doorgeleiden richting kabinet.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het voorstel van de commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten te besluiten en de heer J.F. Klaver van de fractie GroenLinks-PvdA per 27 oktober 2023 te benoemen tot lid.

Het was even onduidelijk: het CDA, voor of tegen? De een zei ja, de ander zei nee. Het is dus: tegen. Het is nog steeds één fractie, gelukkig. Hoewel je het in deze Kamer nooit weet, zeg ik maar.

Mevrouw Piri, PvdA.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Piri. We zullen dit doorgeleiden richting kabinet. De heer Drost, ChristenUnie.

De voorzitter:

Dank u wel. Ook dit zullen we doorgeleiden. Dank u wel, meneer Drost.

Dan schors ik voor een enkel moment. Daarna hebben we een korte regeling van werkzaamheden en vervolgens nog een hele trits van tweeminutendebatten. En dank aan de staatssecretaris voor zijn aanwezigheid bij ons.

De voorzitter:

Aan de orde zijn de mededelingen.

De voorzitter:

Aan de orde is een korte regeling van werkzaamheden.

Ik stel voor toestemming te verlenen tot het houden van een notaoverleg met stenografisch verslag aan de vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat op woensdag 20 december 2023 van 14.00 uur tot 19.00 uur, over de Klimaatnota en de Klimaat- en Energieverkenning.

Ik deel aan de Kamer mee dat de fractie van de PvdD mevrouw Ouwehand tot haar fractievoorzitter heeft gekozen.

Ik stel voor toe te voegen aan de agenda van de Kamer:

• het wetsvoorstel Wijziging van de Wet hergebruik van overheidsinformatie en enkele andere wetten in verband met de implementatie van richtlijn nr. 2019/1024/EU van het Europees Parlement en de Raad van 20 juni 2019 inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie (Wet implementatie Open data richtlijn) (36382);
• het wetvoorstel Wijziging van de Wet langdurige zorg en de Algemene Kinderbijslagwet in verband met de invoering van ambtshalve toekenning en toekenning met terugwerkende kracht van dubbele kinderbijslag bij intensieve zorg (36385);
• het wetsvoorstel Vaststelling van regels voor het Nederlands kwalificatieraamwerk voor een leven lang leren (Wet NLQF) (36341);
• het wetsvoorstel Wijziging van de Wet publieke gezondheid in verband met het afschalen van de A-status van covid-19 (36388).

Ik stel voor hedenavond ook te stemmen over een brief van de vaste commissie voor Europese Zaken (36439, nr. 3).

Aangezien voor de volgende stukken de termijnen zijn verstreken, stel ik voor deze voor kennisgeving aan te nemen: 36393-6; 33650-61; 29214-98; 25424-672; 31765-796; 31322-510.

Tot slot stel ik voor de volgende stukken van de stand van werkzaamheden af te voeren: 2023Z17782; 2023Z17730; 22112-3792; 21501-30-585; 35334-265; 35228-43; 36435-XIV-3; 36410-X-8; 31066-1291; 31066-1292; 36410-82; 36410-78; 30696-57; 32852-263; 32852-264; 36410-VIII-11; 34843-88; 26956-219; 22343-368; 36410-I-4; 36410-XIII-5; 36435-K-3; 36435-X-3; 36410-VI-7; 30952-442; 36200-VII-145; 36200-VII-149; 33047-25; 36200-VII-156; 36200-VII-159; 36200-VII-157; 35424-19; 36200-VII-163; 36200-VII-180; 28479-92; 36200-VII-178; 36263-15; 30952-441; 29665-481; 29665-485; 36045-167; 31936-1093; 31936-1096; 29665-480; 2023Z13635; 29665-479; 31936-1088; 29665-478; 31936-1082; 29247-428; 31476-39; 32012-50; 31765-790; 31765-700; 32620-283; 31765-785; 31765-698; 31765-772; 31765-656; 31016-354; 31016-352; 31016-351; 29248-336; 31839-950; 31839-973; 36275-21; 31839-949; 31839-948; 31839-873; 31066-1137; 31839-942; 31839-923; 31839-921; 22112-3793; 36149-11; 31839-943; 29362-340; 21501-20-1972.

De voorzitter:

Daarmee zijn wij aan het einde gekomen van deze korte regeling van werkzaamheden. Ik schors de vergadering voor een enkel moment. Daarna gaan we verder met een aantal tweeminutendebatten.

De voorzitter:

Aan de orde is de wijziging van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2023 (wijziging samenhangende wet met Miljoenennota), Kamerstuk 36435-XVII. Een hartelijk woord van welkom voor de minister. Fijn u weer te zien.

De voorzitter:

We hebben zes sprekers van de zijde van de Kamer en de eerste is de heer Thijssen, van de fractie van de Partij van de Arbeid. Ik geef hem graag het woord.

De heer Thijssen (PvdA):

Dank, voorzitter. Het is goed dat we op deze laatste dag voor het verkiezingsreces gaan praten over de allerarmsten en de allerkwetsbaarsten op deze wereld. Nederland is namelijk een ontzettend rijk land en mijn fracties vinden dat we die rijkdom eerlijker moeten delen, zodat mensen in Nederland een leefbaar loon verdienen en de armoede van 800.000 mensen in Nederland zo snel mogelijk is uitgebannen, maar ook om het leven van de allerkwetsbaarsten en de allerarmsten in de wereld een beetje beter te maken.

Nederland levert natuurlijk echt al wel een fikse bijdrage aan internationale ontwikkelingssamenwerking. De organisaties die dat met en voor Nederland doen, alle professionals die zich daarvoor inzetten, maar ook onze mensen op de ambassades en posten, doen ontzettend mooi werk. Dat is hard nodig, want we zien helaas eerder achteruitgang dan vooruitgang, bijvoorbeeld in relatie tot de duurzameontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Er is bijvoorbeeld meer honger. Om allerlei redenen gebeurt dat. We zien stijgende voedselprijzen, klimaatverandering, oneerlijke handel en uitbuiting. Dat zijn allemaal hele grote en urgente redenen om toch vooral te investeren in ontwikkelingssamenwerking in plaats van daarop te bezuinigen, want daarvoor staan we hier vandaag.

Voorzitter. Door wanbeleid — daarover later nog meer — wordt op deze begroting met 559 miljoen euro bezuinigd, 559 miljoen euro. Dat is de reden dat ik deze suppletoire begroting heb onthamerd. Het lijkt namelijk maar een getal, maar achter dit getal gaan heel veel mensen schuil, mensen die niet geholpen gaan worden. In de begroting voor 2024, waarin de minister heeft aangegeven wat er gebeurt met de bezuinigingen daarin, staat bijvoorbeeld dat er 4 miljoen mensen minder geholpen kunnen worden om hen weerbaar te maken zodat hun watervoorziening bestand is tegen de gevolgen van klimaatverandering. Dat gaat om 4 miljoen mensen en ik vermoed dat dat ook de mensen zijn die door deze bezuinigingen worden geraakt. De minister is, ook op aandringen van de Kamer, expliciet over waar die bezuinigingen dan neerslaan. Dat gaat bijvoorbeeld om 16 miljoen euro voor het uitbannen van de huidige honger en voor voeding. Ik vraag me af of de minister dat preciezer kan maken. 16 miljoen euro klinkt als een groot of een klein bedrag, maar hoeveel mensen blijven er dan nu met honger leven? Hoeveel mensen hadden we van de honger af kunnen helpen als we deze bezuiniging niet hadden hoeven uitvoeren?

Voorzitter. Dan over het wanbeleid waardoor deze bezuiniging nodig is. Er zijn onzalige internationale afspraken waardoor de kosten van de eerstejaarsasielopvang als die hoger worden dan begroot, gehaald mogen worden uit het budget dat bestemd is voor de allerarmsten en -kwetsbaarsten. Hoe verzin je het? Maar goed, dat is de afspraak. Het is ook redelijk bizar dat we dit doen, omdat dit geld er nu juist voor zorgt dat die allerarmsten en allerkwetsbaarsten een wat prettiger leven krijgen waar ze wonen. Dat betekent dus ook dat er minder vluchtelingenstromen op gang komen en er minder asielaanvragen zijn. En dat is precies wat we proberen op te lossen met dit geld, namelijk de asielopvang. Maar er is een dikke kans dat we meer vluchtelingenstromen veroorzaken door het geld weg te halen bij de allerarmsten.

De Algemene Rekenkamer heeft geanalyseerd dat de regering al jarenlang de kosten voor de eerstejaarsasielopvang te laag inschat. Dat komt omdat er simpelweg gepland wordt voor te weinig opvangplekken en er dus sowieso te weinig begroot wordt. Dat komt ook omdat als er dan toch meer instroom is, en die is er dus al jarenlang achter elkaar, de crisisopvangplekken tot wel negen keer zo duur zijn. Ja, zo kunnen we op een briefje narekenen dat inderdaad telkens, en ook dit jaar weer, bij de begroting de allerarmsten en de allerkwetsbaarsten het slachtoffer zijn. Dat zien we vandaag in dit debat.

Daarom is het goed dat het ministerie van Justitie en Veiligheid, waar die eerstejaarsasielopvang begroot moet worden, toe gaat werken naar een vast aantal opvangplekken, namelijk 41.000. Wat ons betreft kunnen we dan ook effectiever budgetteren, zodat het kabinet voor minder verassingen komt te staan en het ODA-budget gespaard kan blijven. Mijn vraag aan de minister is daarom: is het met dit vaste aantal opvangplekken dan ook de bedoeling dat het ODA-budget gespaard blijft, zodat we de komende jaren ook minder van dit soort bezuinigingen hoeven te zien?

Dan heb ik nog een andere vraag, voorzitter. Die gaat over het geld dat de minister vrijmaakt voor extra humanitaire hulp aan Gaza. Dat is op zich heel erg goed. Wat ons betreft mag dat ook nog wel wat meer zijn, want de situatie is ook daar verschrikkelijk. Maar ook daar legt ze de rekening weer neer bij de BuHaOS-begroting van volgend jaar. Zou het niet terecht zijn als de minister probeert om dat geld vrij te maken uit extra middelen en uit de lopende begroting, zodat er niet weer een beslag wordt gelegd op dat noodzakelijke ODA-budget voor de komende jaren?

Voorzitter. Tot slot kom ik op een punt dat buiten deze begroting ligt, maar dat wel heel erg urgent is. Ik ga hier dus toch een vraag over stellen, zeker omdat er een verkiezingsreces aanstaande is. De volgende keer dat de minister en de Kamer elkaar zien kan dus best weleens even op zich laten wachten. Op verzoek van mijn collega Van der Lee heeft de minister onderzocht wat de situatie is rond een exportkredietverzekering in Mozambique van een miljard. Tot de uitkomsten hiervan er zijn, is de steun on hold gezet. De aanbevelingen van het onderzoek zijn er nu, maar het is onduidelijk of die aanbevelingen zijn geïmplementeerd. Ondertussen horen we dat er de afgelopen dagen gesprekken zijn geweest tussen het bedrijf Total en onze exportkredietverzekeraar, Atradius, om het project weer voort te zetten. Vandaag sprak ik samen met een aantal collega's nog met mensen uit Mozambique, die vertellen dat er nog steeds een zeer onveilige situatie is rond dat project daar. Dit is mijn laatste zin, voorzitter. Daarom zou ik graag de toezegging van de minister willen dat de Kamer eerst een brief ontvangt over hoe de aanbevelingen zijn geïmplementeerd, dat we hierover dan een debat kunnen voeren en dat tot die tijd de steun on hold blijft staan.

Dank, voorzitter.

De heer Thijssen (PvdA):

Ja.

De heer Thijssen (PvdA):

Ik en mijn fracties vinden dat er eigenlijk extra geld zou moeten komen voor al die humanitaire noden die we zien in de wereld. Daarom heb ik de minister de vraag gesteld: waarom moet dat geld voor Gaza nou weer met een kasschuif? Waarom kunnen we niet eens gewoon ruimte vinden op de huidige begroting, zodat we ruimhartig kunnen zijn voor mensen in nood? Wij hebben inderdaad een amendement gemaakt. Dat gaat helaas ook met een kasschuif. Het is geen extra geld, maar er wordt ook beslag gelegd op de begrotingen van de komende jaren. Daarmee leggen we eigenlijk dit issue neer bij de formatietafel. De inzet van mijn fracties — dat zult u ook zien in onze doorrekening — is dat wij ruimhartig geld uittrekken voor ontwikkelingssamenwerking, voor de allerarmsten en de allerkwetsbaarsten. Ik hoop dat die kasschuif een meerderheid kan krijgen en dat we het aan de formatietafel voor de komende jaren fixen.

De heer Thijssen (PvdA):

Ik kies daarvoor, omdat die mensen nu in nood zijn. De mensen in Gaza, de mensen in Marokko; allerlei mensen over de hele wereld hebben nu humanitaire noden. We praten nu over een bezuiniging van 559 miljoen euro. Samen met D66 proberen we met een amendement te komen dat hier op een meerderheid kan rekenen, zodat we dat nog enigszins proberen te repareren. Maar u heeft gelijk: daarmee leggen we een beslag op de toekomst. Dat heeft niet mijn voorkeur. Gelukkig zijn er over drie weken verkiezingen. Dan kan iedereen op GroenLinks en PvdA stemmen en dan gaan we deze rekening, die we nu neerleggen bij toekomstige begrotingen, wat ons betreft helemaal repareren.

De heer Thijssen (PvdA):

Mooi hè? U kunt erop stemmen op 22 november. GroenLinks-PvdA, plek 16.

De heer Thijssen (PvdA):

Fijn!

De heer Jasper van Dijk (SP):

Dat getuigt van lef. Maar dat terzijde, voorzitter.

Er wordt enorm bezuinigd op ontwikkelingssamenwerking. De heer Thijssen zei het al: 500 miljoen in deze periode. Vanochtend hadden wij een hoorzitting met organisaties om te praten over Israël en Gaza. Die organisaties zeiden ook: het budget voor noodhulp is op dit moment gewoon nul komma nada, niks meer. Hoe kijkt de minister daarnaar in verhouding tot alle noden die we zien?

Voorzitter. We zien een enorme weglek van budget voor ontwikkelingshulp richting asielopvang. Het was altijd de bedoeling dat dit zo'n 10% zou zijn. Inmiddels is het 20%. En als je naar het statistiekje in de begroting kijkt, loopt het op naar 25% van het ontwikkelingsbudget. Nou, dat loopt echt gierend uit de klauwen. Erkent de minister dat dit niet de bedoeling is? Het gaat dit jaar om een bezuiniging van circa 180 miljoen euro op ontwikkelingsprogramma's. In de komende jaren loopt dat echt flink op, tot 1,2 miljard en hoger. Dit moeten we echt voorkomen. Het is ook cynisch, want het geld is bedoeld om de grondoorzaken van migratie weg te nemen. Als je hierop bezuinigt, doe je weinig om grip op migratie te krijgen en zal de toestroom niet afnemen. Dat schiet weinig op. Is de minister het daarmee eens?

Wij ondersteunen dan ook van harte het amendement van de heer Hammelburg. Als het goed is, heeft hij mijn naam eronder gezet. Hij knikt; dat is hartstikke mooi. We hebben ook een amendement van de heer Grinwis gezien. Dat is ook een goed amendement. Kijk, daar is mevrouw Van der Graaf van de ChristenUnie. Die twee amendementen zijn allebei goed, maar ze hebben ook dezelfde dekking. Ik vraag dus alvast aan de minister hoe het gaat als die twee allebei worden aangenomen. Mijn zegen hebben ze allebei. Hammelburg geeft 120 miljoen, Van der Graaf 50 miljoen. We gaan het zien.

Voorzitter. Als u het mij toestaat, heb ik nog één vraag over FMO. Dat is de ontwikkelingsbank die Nederland heeft. Die heeft een portefeuille van meer dan 150 miljoen euro in de private sector in Nicaragua, onder meer in de bankensector. Hiermee is FMO een van de grootste investeerders in Nicaragua, een land waar de mensenrechtensituatie sterk te wensen overlaat. Deze bank, FMO, investeert echter zonder voorwaarden te stellen aangaande mensenrechten. Dat vinden wij zorgelijk. Ben u het ermee eens dat investeringen in dubieuze en ondemocratische regimes alleen onder zeer strenge voorwaarden zouden mogen, vraag ik de minister. Erkent u dat die op dit moment niet in Nicaragua gelden? Bent u het ermee eens dat het beleidsmatig op afstand zetten van FMO onverstandig is? Dat komt namelijk neer op een blanco cheque. Dat is wat ons betreft geen goed idee.

Voorzitter. Ik heb vanavond nog een aantal korte debatten.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Dit debat was wat langer. In het hoogst theoretische geval dat dit het laatste debat van mij is, zeg ik: het was een mooie tijd.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Ja.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Dat komt vanavond.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Er is eerst een interruptie van de heer Klink.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Zo is het.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Maar hier geldt het bekende spreekwoord "nood breekt wet". We zien dat de situatie dusdanig ernstig is dat wij deze maatregel wel gerechtvaardigd achten. Bovendien, zoals de voorgaande spreker ook terecht al zei, komen er verkiezingen. Het is dus aan een nieuw kabinet om hier verantwoordelijk nieuw beleid voor te maken en om te stoppen met die weglek naar de asielopvang, die 25%. Ik hoop dat dat voor de heer Klink ook te ver gaat. De heer Klink weet ook dat we een coronacrisis en een bankencrisis hebben gehad. Dat waren allemaal momenten waarop de Staat íneens in staat was om miljardenpakketten samen te stellen. Dat kan nu ook. Waar een wil is, is een weg.

De heer Hammelburg (D66):

Voorzitter. Dit zou weleens mijn laatste debat kunnen zijn. Ik vermoed en ik hoop natuurlijk dat dit niet het geval is, maar ik heb — velen van u weten dat misschien niet — nog nooit een maidenspeech gegeven, ook omdat ik daar meestal niet zo van houd. Dus ik maakte al een gebbetje naar de mensen die mij altijd, en al jaren, hard en trouw ondersteunen en die nu ook achterin zitten over dat ik mijn maidenspeech ging houden. Het is per ongeluk in de agenda terechtgekomen. Zo stond de hele fractie hier voor de zaal klaar voor mijn maidenspeech.

Voorzitter. Het is u allen bekend dat ik in deze Kamer veel portefeuilles heb, maar dat mijn hart toch echt bij ontwikkelingssamenwerking ligt. Ik heb jarenlang in het veld gewerkt, en gestreden voor gelijke rechten in Nederland en het buitenland. Ik ben vooral opgekomen voor de gelijke rechten van lhbtiq+. We weten gezien de situatie in vele landen dat de situatie allesbehalve goed is. We weten ook dat de noden in de wereld toenemen. We weten dat het aantal natuurrampen toeneemt door klimaatverandering. We weten dat er een sociale achteruitgang is als het gaat over mensenrechten en gelijkheid in de wereld. We weten dat het maatschappelijk middenveld wereldwijd in het gedrang komt. Het ziet er niet goed uit. Dat is ook de reden dat ik daarop de afgelopen tweeënhalf jaar hier in de Kamer keer op keer ben teruggekomen. Ik deed dat soms wat fel en soms ook wat fel naar het kabinet toe. Maar ik vind dat we hier, vanuit Nederland, altijd moeten opkomen voor gelijke rechten en sociale rechtvaardigheid, niet alleen in Nederland en Europa, maar ook wereldwijd.

Die motivatie komt vanuit mijn geschiedenis en die van mijn familie. Velen van u weten dat een groot deel van mijn familie de Holocaust helaas niet heeft overleefd. Sociale onrechtvaardigheid en onverschilligheid hebben er ook hier in Nederland ten tijde van de jaren 1940-1945 voor gezorgd dat heel veel mensen de Holocaust, de oorlog, de Jodenvervolging, en de vervolging van Roma en Sinti niet hebben overleefd. Tot op de dag van vandaag zie ik wereldwijd nog heel veel onverschilligheid. Nou wil ik echt geen parallellen trekken, maar u weet wel wat mijn persoonlijke motivatie is om hier vandaag ook weer te staan en te pleiten, en ook om de Kamerfracties op te roepen om niet onverschillig te zijn over ontwikkelingssamenwerking.

Veel te vaak hebben wij het hier over wat er in Nederland speelt. Laat ik zeggen dat dit doen onze taak is. Dat moeten wij als Tweede Kamerleden natuurlijk ook doen. Wij komen op voor de belangen van Nederland en voor de belangen van Nederlanders, maar wij mogen niet uit het oog verliezen dat er wereldwijd mensen zijn die lijden en dat wij deze mensen moeten steunen. Dat moeten we doen uit barmhartigheid en omdat we dat vinden. Dat wordt ook aangetoond doordat elke keer als er een grote natuurramp is, zoals de verschrikkelijke aardbevingen in Turkije en Syrië, Nederlanders massaal doneren en steunen. Dan vinden wij als Nederland dat wij mensen in het buitenland moeten helpen en een klein deel van ons inkomen moeten delen met die mensen in nood. Dat is ook de reden dat we internationaal hebben afgesproken dat wij 0,7% van ons inkomen geven aan ontwikkelingssamenwerking en duurzame ontwikkeling, en ervoor zorgen dat er voldoende geld is voor humanitaire assistentie op het moment dat er ergens een natuurramp is. We hebben deze winter, in februari, al gezien dat de minister aangaf dat het geld voor noodhulp en humanitaire hulp op was. Dat zagen we tijdens de aardbeving in Turkije en Syrië. De minister gaf toen aan: ik zou eigenlijk ook wel meer willen geven, maar het geld is gewoon op. Hetzelfde herhaalde zich bij die afschuwelijke aardbeving in Marokko. Hetzelfde gebeurde weer bij die afschuwelijke storm en overstroming in Libië.

Voorzitter. Ik vind dat dit vanuit Nederland niet kan. We hebben de analyses van de heer Thijssen gehoord. We hebben ook de analyse van de heer Van Dijk gehoord over dat er op dit moment gewoon geen geld meer is, ook dit lopende jaar niet, en ook niet voor de plea dat wij de burgerbevolking in Gaza willen steunen met humanitaire goederen, water, voedsel en medicijnen, die onze minister-president nota bene in Jeruzalem en bij de Verenigde Naties heeft uitgesproken. Maar wij hebben het geld niet en moeten nu al 10 miljoen halen uit het komende jaar. Daarbij hebben we volgend jaar al minder geld te besteden. Wij weten dat deze oorlog helaas nog voort zal duren. We kennen de gevolgen van de rampen die zich dit jaar hebben voltrokken in Marokko, Syrië, Libië en Turkije, en weten dat het daar ook nog veel zal na-ebben. We weten dat de oorlog in Oekraïne helaas nog zal voortduren en dat ook daarvoor nog heel veel geld nodig is. Dat betekent dat wij in dit lopende jaar moeten luisteren naar de organisaties die nu bij ons op de deur kloppen. Ik heb het over organisaties als het Rode Kruis, het World Food Programme, UNICEF, enzovoort, enzovoort. Dat zijn allemaal organisaties die echt het water aan de lippen voelen staan. Ze willen steunen waar dat nodig is, maar hebben daarvoor geen geld meer en moeten nu al bezuinigen op rantsoenen, voedsel en noodvoorzieningen. Ze moeten nu overal al met de kaasschaaf overheen, met de grootste gevolgen van dien.

Dat is precies de reden waarom ik nu zeg: laten wij voor dit jaar nog een reparatie doen, om ervoor te zorgen dat deze organisaties kunnen doen wat wij hier in de Tweede Kamer vandaag vragen en in de afgelopen twee weken en in de afgelopen maanden van dit kabinet hebben gevraagd. Laten we ervoor zorgen dat deze minister dit jaar nog in november en in december de internationale organisaties kan steunen op het moment dat er voedsel en water nodig is in de Gazastrook en op het moment dat er een voedseltekort is in de Hoorn van Afrika als gevolg van de vreselijke oorlog die in Oekraïne woedt. Het is onze schone taak om dat te doen.

Waarom zeg ik dat? Iedereen die spreekt met parlementsleden en collega-parlementsleden in het globale zuiden of het mondiale zuiden, weet dat mensen, en politici nu boos naar ons, Nederland, Europa, kijken en zeggen: "Er woedt op uw continent een oorlog. Dat is uw continent, maar wij ondervinden daar dagelijks de praktijk van. Voedsel wordt duurder, mensen sterven letterlijk van de honger. En u kijkt toe." Ondertussen zien wij in Nederland en in Europa al jaren een daling van het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Al jaren zien we een daling van het budget voor humanitaire noden. Laat maar eens op u inwerken wat daar de gevolgen van zijn voor onze geopolitieke verhoudingen, ook voor onze eigen veiligheid, en ook uit moreel besef, ook historisch gezien.

Voorzitter. Mijn oproep aan deze Tweede Kamer is om straks, vanavond of vannacht, in te stemmen met het amendement dat ik samen met GroenLinks, de Partij van de Arbeid en de SP heb ingediend. Ik nodig andere partijen uit om daarin mee te gaan, zodat we die moties — u hebt daar allen de afgelopen weken moties over ingediend — kunnen uitvoeren. Ik bedoel dat het niet alleen maar loze woorden zijn, maar dat we daadwerkelijk die internationale organisaties kunnen ondersteunen. Ik kijk dan vooral ook in de richting van het vak waarin ik het nu verdomd stil vind in dit debat. Dat is erg opvallend. Als u dan niet mee wilt in het verhaal van solidariteit en barmhartigheid, gaat u dan mee in het verhaal dat het ook voor uw eigen veiligheid is, voor de veiligheid van Nederlanders, voor de veiligheid van Europeanen. Wij weten allemaal dat conflicten in de wereld zorgen voor instabiliteit en dat conflicten in de ring rond Europa leiden tot instabiliteit en problemen in Nederland.

Voorzitter. Ik kom tot een afronding. Ik heb nog een paar vragen aan de minister. Ten eerste. Als je goed kijkt naar de ODA-uitgaven in Nederland, wereldwijd en in de OESO-landen, zie je een trend van een daling van het totale budget voor ODA, voor ontwikkelingssamenwerking en noodhulp. Als je de globale cijfers bekijkt, is er een stijging te zien; dat heeft de minister ook weleens gezegd. Maar trek daar de steun voor covidmedicatie en de steun voor eerstejaarsopvang van asielzoekers en vluchtelingen in Nederland en Europa van af. Als je dan nog eens goed kijkt naar wat er overblijft voor geheel Afrika, maar ook voor Azië en landen in Latijns-Amerika, dan zie je alleen al voor Sub-Sahara-Afrika een daling van de ODA-gelden van 8%. Je ziet geen stijging, maar een daling. Ik zou daar graag een reflectie van de minister op willen hebben, ook met het oog op de toekomst en de formatie, waar de heer Thijssen het ook over had. We hebben net een Afrikastrategie aangenomen of goedgekeurd in deze Kamer. Moeten wij er niet voor zorgen dat we veel meer middelen hebben om de samenwerking met die landen aan te kunnen gaan en dat we 0,7% van ons bruto nationaal product uitgeven aan ontwikkelingssamenwerking, handel, internationale samenwerking en humanitaire hulp?

Voorzitter. Ik rond af met een vraag over de begrotingssystematiek. Ziet de minister mogelijkheden om in samenwerking met het ministerie van JenV de opties verder uit te werken die ook in de brief van de minister stonden, bijvoorbeeld door een reserve op te bouwen op de begroting van JenV, zodat de schokken die een hogere instroom van asiel met zich meebrengt, ook op de begroting van BuHaOS kunnen worden opgevangen met een extra reserve op de begroting van Justitie en Veiligheid?

Daar laat ik het bij, voorzitter.

De heer Hammelburg (D66):

Ja, ik maak mij heel erg zorgen over de veiligheid van Nederlanders en Europeanen. We hebben de afgelopen dagen en weken ook gesproken over beleidscoherentie. Wat betekenen bijvoorbeeld bezuinigingen op Ontwikkelingssamenwerking, terwijl we de grondoorzaken van conflicten en instabiliteit in de ring rond Europa willen tegengaan? Dat doen wij om iets wat ook voor de VVD belangrijk is te voorkomen, namelijk dat er grote migratiestromen ontstaan. Dat bevat ook een veiligheidsaspect. Een bezuiniging betekent automatisch ook dat je minder geld te besteden hebt in die landen om ervoor te zorgen dat mensen daar veilig worden opgevangen en daar veilig zijn, terwijl de kosten hier uiteindelijk ook niet goed worden beteugeld, omdat we geen goede systematiek hebben om de eerstejaarsasielzoekers op te vangen. Die moeten dus allemaal in de noodopvang, wat negen keer zo duur is. Het zijn dus communicerende vaten. Als je dat allemaal doordenkt en in samenhang bekijkt, en gaat denken vanuit de veiligheid van de Nederlander, dan zouden we eigenlijk moeten stemmen vóór een hoger budget voor Ontwikkelingssamenwerking, juist om dat te voorkomen. Dan zou u er met mij en vele partijen in deze Kamer in moeten meegaan dat de begrotingssystematiek die we nu hanteren, niet meer kan en past, juist met het oog op de veiligheid, juist met het oog op de kostenbeperking op de begroting van Justitie en Veiligheid, om daar ook meer ruimte te creëren voor het aanpakken bijvoorbeeld van criminaliteit in Nederland.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel voor het woord, meneer de voorzitter. Voor wie sta ik hier? Voor wie staan wij hier? Dat was de vraag waarmee ik mijn eigen maidenspeech begon. Ik eindigde mijn maidenspeech ermee dat ik hier wilde staan voor de mensen die geen stem hebben, om hun stem hier te vertolken ...

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

... op een dag waarop de mijne het bijna lijkt te begeven, maar ik ben een hoopvol mens en ga ervan uit dat ik voldoende stem heb om er ook nog voor de mensen te staan waarvoor ik ook vandaag wil staan.

Voorzitter. Ik ben in de Kamer gekomen om te streven naar gerechtigheid. Dat betekent dat ik me iedere dag afvraag: hoe doe ik recht en wie doe ik recht? Dat maakt verschil op het moment dat je keuzes moet maken. Met de mensen die geen stem hebben, bedoel ik de mensen die niet gehoord worden, niet gezien worden, mensen die niet vrij zijn. Doorgaans zijn dat mensen die ver weg van ons wonen. Onze naasten ver weg. De allerarmsten van de wereld. De mensen die slachtoffer zijn van moderne slavernij of in een uitbuitingssituatie leven. Zij kregen een gezicht tijdens de bezoeken die ik heb gebracht aan de Rohingyavluchtelingen in Rwanda en aan de mensen in West-Afrika die te maken hebben met de gevolgen van de klimaatverandering. In Bangladesh troffen we mensen die werkten in de kledingfabrieken waarvan we weten dat er nog heel erg veel misstanden plaatsvinden. 50 miljoen mensen wereldwijd leven in een situatie van moderne slavernij. Hun oproep was steevast: vergeet ons niet. Welke boodschap moeten wij terugbrengen als we teruggaan naar Nederland? Vergeet ons niet.

Voorzitter. We hebben dit jaar een begrotingsbehandeling gekregen. We hebben daarin gezien dat er een hele grote bezuiniging moest plaatsvinden, ook op de begroting van Ontwikkelingssamenwerking. We zien dat de allerarmsten in de wereld ook het kind van onze rekening hier in Nederland worden. Dat is een hard gelag. Dat wilde de ChristenUnie het liefst voorkomen. Daarom hebben we nog een amendement ingediend. Dat hebben we gedaan in de wetenschap dat we de keuze van het afgelopen jaar daarmee niet helemaal ongedaan kunnen maken. Het is nu al eind oktober, bijna november. Als de begroting straks wordt aangenomen, hebben we nog maar heel kort de tijd om mensen in de wereld te kunnen helpen. Ik doel op hulp bij klimaatadaptatie en projecten die daarvoor bedoeld zijn, hulp aan mensen in onder andere West-Afrika om hiermee te leven en om te zorgen dat daar voldoende voedsel kan zijn voor te toekomst. Ik doel ook op hulp om ervoor te zorgen dat armoede tegengegaan kan worden en dat er voldoende schoon drinkwater is. We willen ook geld vrijmaken voor onderwijs aan vluchtelingenkinderen. Wij hebben een amendement ingediend om de bezuiniging te verzachten voor dit jaar. Ik hoop op de steun van de collega's daarvoor.

Voorzitter, ik rond mijn bijdrage af, als ik daar de ruimte voor krijg. Gisteren hebben we een belangrijk moment beleefd met elkaar toen we een briefing hadden over de systematiek voor het ontwikkelingssamenwerkingsbudget. De collega's hier weten dat dat ons aan het hart gaat. We zien dat het de afgelopen jaren ingewikkelder is geworden door de stijgende asielkosten. Die gaan ten koste van ons budget voor ontwikkelingssamenwerking. We zien dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking steeds kleiner is geworden. Wij willen heel graag rust op de begroting als het gaat om ontwikkelingssamenwerking. Wij willen dat er voldoende geld beschikbaar blijft om onrecht en armoede wereldwijd te bestrijden en ook om zo het verschil te maken voor onze naasten ver weg. Daarom vraag ik de minister hoe zij richting de formatietafel die er nu komt de voorstellen verder wil brengen om rust in de begroting van Ontwikkelingssamenwerking te brengen. Ik wil ook voorstellen dat we in die begroting voldoende geld behouden voor de allerarmsten ver weg.

Ik denk dat ik het daarbij laat.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Ja, dat hoor ik.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Ik heb dat voorstel gezien. Dat kan bij ons op een warm onthaal rekenen. Ik heb een technische vraag richting de minister, namelijk of onze amendementen naast elkaar kunnen bestaan of dat we nog moeten kijken of we die moeten samenvoegen. Maar ik wil richting de minister ook de vraag stellen wat haalbaar is om nog dit jaar uit te kunnen geven, dus wat we nog kunnen inzetten in die hele korte tijd, want daar zien de amendementen ook op. We weten dat die tijd gewoon nog kort is. Dat is dus nog de oprechte vraag die ik heb. Ik hoop dat de minister daar antwoord op zal geven, maar ik denk dat de heer Hammelburg niet hoeft te vrezen.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Ik deel wat de heer Hammelburg hier zegt.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Het is verkiezingstijd en het gaat heel veel over binnenlandse vraagstukken en noden hier in Nederland, waar we ook in willen voorzien. Maar ik krijg ook veel te horen van mensen die een gevoel hebben van "denken jullie ook nog aan ons?" Dat zijn onze naasten ver weg, die we niet zien en niet altijd horen, maar die er wel zijn. De ChristenUnie vindt het belangrijk dat we ook aan hen denken op het moment dat wij in ons eigen land voor keuzes staan die moeilijk zijn en pijn doen, maar we vinden dat we ook dáár moeten kijken hoe we daar in de nood kunnen voorzien. Want ik deel met de heer Hammelburg de pijn die wij hier voelen. Op het moment dat er crises ontstaan in de wereld, dat er een aardbeving is, dat er een oorlog uitbreekt, wil je ook als rijk land Nederland — we zijn een rijk land — kunnen reageren en kunnen helpen. Als de boodschap dan is dat het geld op is, vind ik dat de Kamer in stelling moet komen.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

We weten ook dat de kosten juist zijn opgelopen doordat we het opvangen van mensen die ons land zijn binnengekomen, niet goed hadden geregeld. Daarom vond de ChristenUnie het ook belangrijk dat er een spreidingswet zou komen, dat er ook veel meer ruimte kan komen voor kleinschalige opvang en op veel meer plekken, zodat we een beetje afstappen van het beleid dat we in Nederland hadden, waardoor die kosten ook zo ongelofelijk oplopen. De heer Klink verwijst ook weer even naar de OESO, maar het is wel een keuze van hoe je hiermee omgaat. Dat hebben we gisteren ook bevestigd gekregen in de antwoorden op onze vragen. Je hoeft het dus niet op deze manier te organiseren. Het kan ook anders; het kan ook beter, waardoor op het moment dat de toestroom toeneemt, andere mensen die ook heel kwetsbaar zijn, verderop in de wereld, daar niet de dupe van worden omdat we daar dan minder geld aan zouden kunnen uitgeven. Het geld dat we hiermee ter beschikking stellen, ook met het budget van Ontwikkelingssamenwerking — het is belangrijk dat dat gezegd wordt en dat ook de mensen bij de VVD dat gewoon goed doorhebben, om het maar zo te zeggen — heb je gewoon keihard nodig als we extra willen investeren in het wegnemen van de oorzaken van migratie en van het op de vlucht slaan van mensen.

De heer Klink (VVD):

Voorzitter. Voor mij is het een bijzonder moment. Het is het laatste moment dat ik mag spreken vanaf het spreekgestoelte in de plenaire zaal van de Tweede Kamer. Ruim twee jaar geleden sprak ik voor het eerst achter dit spreekgestoelte. Ik ga er tenminste van uit dat het in de originele Kamer hetzelfde spreekgestoelte was. Toen ging het over de export van kalfsvlees. Dat was in de originele Tweede Kamer, midden in de coronatijd. Minister Kaag was in die tijd nog minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Inmiddels is dat allemaal compleet veranderd, net als de wereld.

In deze veranderende wereld zijn buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking misschien wel van steeds groter belang geworden. Als je minder afhankelijk van China wil worden, is het van belang om meer handel te drijven met landen in Afrika, Zuid-Amerika en Azië en daarmee betere toegang tot kritieke grondstoffen te krijgen. De Nederlandse economie bestaat voor zo'n 25% uit handel. Juist in deze tijden van geopolitieke onrust moet de Europese Unie de banden met bevriende landen versterken door middel van handelsakkoorden. Het is enorm belangrijk dat handelsakkoorden op Europees niveau worden gesloten. Zulke verdragen zijn cruciaal voor het behoud van onze vrijheid, veiligheid en welvaart.

Ook op het gebied van ontwikkelingssamenwerking is het verstandig om de Europese samenwerking op te zoeken. Als we onze ontwikkelingsgelden in Europees verband besteden, zorgen we voor meer impact. Europese ontwikkelingsgelden en handelsakkoorden moeten bovendien vaker worden ingezet in ons eigen belang. Ze kunnen helpen om de grondoorzaken van migratie naar Europa weg te nemen, om onze toegang tot grondstoffen te verbeteren en om andere Europese geopolitieke belangen te behartigen.

Voorzitter, tot slot. Ik ben niet van plan moties of amendementen in te dienen en hoef daarom in de tweede termijn niet meer het woord. Ik wil nu alleen nog maar een woord van dank uitspreken. Dank aan u. Dank aan de Griffie, staf, ambtenaren van de ministeries, het personeel van de Kamer en alle ondersteuning. Dank aan minister Schreinemacher en de collega-Kamerleden voor de meestal goede debatten en de samenwerking die we met elkaar hebben gehad. Vooral ook dank aan Bo, Christian en Lucas, die altijd klaarstonden om mij te ondersteunen. Het was voor mij een eer en genoegen om Kamerlid te mogen zijn.

De heer Klink (VVD):

De heer Hammelburg stelt meerdere vragen. Hij begon met een compliment, dus daar dank ik hem in ieder geval hartelijk voor.

Dan over de amendementen. Ik heb niet voor niets net al enkele interrupties gedaan. Ik zie echt dat als je geld weghaalt van toekomstige begrotingen en toekomstige kabinetten en je daar een hypotheek op legt ... Ook in de toekomst zullen er helaas weer nieuwe noden zijn en zullen daar gelden voor nodig zijn. Die nu weghalen, lijkt mij heel onverstandig. Dat is gisteren in de technische briefing met de ambtenaren van Buitenlandse Zaken ook zo weergegeven.

Een andere vraag die de heer Hammelburg zijdelings stelde, ging over de situatie in Israël en Gaza. Daar is deze systematiek op toegepast. Minister Schreinemacher heeft daarbij de kanttekening gemaakt dat dat hoogst ongebruikelijk is en dat dat zeker geen repeterend karakter moet krijgen. Ik vind het heel waardevol om die kritische noot mee te nemen.

De heer Klink (VVD):

Hier zit natuurlijk wel een bepaald wensdenken bij, een als-dandenken: áls het daadwerkelijk zo is dat er meer geld bij komt, kan het weer ongedaan gemaakt worden. Maar dat is niet wat nu voorligt. Nu komt er iets bij voor de allerlaatste periode van 2023. Laten we wel wezen: als je de kosten die we hebben gemaakt in Nederland tot ODA zou mogen rekenen, dan zitten we al ver boven die 0,7% van het bni, omdat we de kosten voor de opvang van Oekraïners bewust niet meetellen. Ook dat kwam gisteren in die technische briefing naar voren. Ik zou er zeker niet voor zijn om nu nog meer geld naar voren te halen. Ik ben dus nog niet van mening veranderd.

De heer Klink (VVD):

Dan moet je het wel bijhouden.

De heer Klink (VVD):

Ik weet niet of de belastingbetaler zich blauw betaalt door de VVD. Ik zou juist denken dat dankzij de VVD de belastingbetaler zich nog net níét blauw betaalt. Dat is nou net wat we altijd het belangrijkste vinden: zo veel mogelijk oog hebben voor het niet doorvoeren van belastingverhoging. Kijk, als we het weer eventjes koppelen aan OS — dit is heel snel interdepartementair omdat het op het snijvlak van OS en Justitie zit — kun je heel wat aan de grondoorzaken doen met OS. Dat heeft minister Schreinemacher ook veelvuldig herhaald. We moeten ook niet doen alsof Nederland niets meer doet op dat gebied na de bezuinigingen die zijn doorgevoerd. Nederland hoort als absolute donor echt nog steeds bij de absolute top van de wereld. Er zijn landen met aanzienlijk grotere economieën — denk aan Italië, Canada of China — die in absolute bedragen minder uitgeven aan ontwikkelingssamenwerking dan Nederland doet. We moeten dat niet zomaar bagatelliseren. Het is waar dat we zeker iets moeten doen aan de instroom, vooral wat de VVD betreft, zodat we die terugdringen. Daarin kun je bijvoorbeeld met partnerschappen met Afrikaanse landen echt een grote stap zetten.

De heer Klink (VVD):

Daar kunnen we elkaar vinden, meneer Van Dijk.

De heer Klink (VVD):

De VVD heeft ook nog niet 76 zetels, meneer Van Dijk. Dus uiteindelijk doen we het in een democratie met velen samen.

De heer Klink (VVD):

Tot zover.

De heer Klink (VVD):

Ja, daar ga ik wel van uit. Wellicht kom ik nog eens terug over een decennium …

De heer Klink (VVD):

… als de kiezer het toelaat.

De heer Van den Brink (CDA):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb geen bijzondere opening, maar wel bijzondere dank aan collega's die vandaag voor het laatst hebben gesproken, en dank voor hun bijdragen in deze Kamer en ook op dit onderwerp.

Voorzitter. We staan hier vandaag om een gevoelige begrotingsaanpassing te bespreken. Volgens de internationale richtlijnen mogen de kosten van de eerstejaarsopvang worden toegerekend aan onze ODA. Tegelijkertijd zien we dat door de hoge instroom van de afgelopen jaren, de gemoeide kosten rechtstreeks effect hebben gehad op de stabiliteit in de uitvoering van het OS-beleid. Voor het CDA geldt dat wij ernaar streven om de investeringen in de ontwikkelingssamenwerking weer naar 0,7% van ons bruto nationaal product te brengen. Zo kunnen we ook in de toekomst internationale solidariteit betrachten met de noden van kwetsbare mensen in de wereld. Als we alleen al kijken naar wat zich afspeelt aan de grens van Europa, dan ligt daar gewoon een opdracht voor ons, helemaal in verbinding met het migratievraagstuk. Onze eerste opdracht is dan ook om grip te krijgen op de instroom van migranten en om die instroom naar beneden te krijgen. Dat moeten we enerzijds doen door het uitschakelen van het verderfelijke model van de mensensmokkelaar en anderzijds door te investeren in en bij te dragen aan vrede en perspectief op plekken waar mensen nu vluchten voor oorlog en geweld. Daar is ontwikkelingssamenwerking de sleutel toe.

De schommelingen en de bezuinigingen op de korte termijn ten gevolge van de asielinstroom staan goede ontwikkelingssamenwerking in de weg. Daarom vindt het CDA dat er in de toekomst een maximering van deze kosten moet komen. Hier ligt een opdracht voor het nieuwe kabinet. Het CDA beoordeelt de voorliggende suppletoire begroting dan ook in het licht van de aangenomen Kamermotie van de heer Grinwis en een aantal medeondertekenaars. Die motie vroeg om een kasschuif. Het kabinet heeft echter voor dit jaar enkel de meevaller van 165 miljoen ten gevolge van de hoge economische groei ingeboekt. Daarom heeft het CDA, samen met de ChristenUnie, op 4 oktober het amendement ingediend, waarover vandaag door sommigen is gesproken.

Dit amendement dempt de ombuiging in de laatste maanden van 2023, waarbij de vrijgekomen middelen ingezet kunnen worden voor klimaat en voor opvang in de regio. Wat het CDA betreft zou dit ook in 2024 aan de orde moeten zijn. Daar zal het kabinet ongetwijfeld van zeggen: dat is nu niet aan ons. Maar ik wil vragen of daar op de achtergrond in technische zin wel rekening mee wordt gehouden, ook in het doorschuiven van kosten die naar 2024 zijn gegaan. Uiteindelijk dragen de ontwikkelingsprojecten bij aan het bieden van perspectief in het land van herkomst, en uiteindelijk aan het voorkomen van migratie.

Voorzitter. Voordat ik nog iets meer over migratie ga zeggen, is er misschien een vraag.

De heer Van den Brink (CDA):

In dit vraagstuk zit een aantal dilemma's. Het eerste is gewoon dat je alleen geld uit de toekomst naar voren moet halen, als je in hoge nood zit. En dat zitten we hier, omdat we denken: dit is geen goede route. Die brug zijn we dus over. Daarna gaat het om de maatvoering en om de vraag hoeveel je dit jaar nog weggezet krijgt. Wij hebben ingeschat dat dit met die 50 miljoen redelijk zou moeten kunnen. De inschatting is dat 120 miljoen te hoog is. Ik ga zo ook luisteren naar de antwoorden van de minister en maak daarna een afweging. Maar om die reden heb ik daar wel mijn twijfels bij.

De heer Van den Brink (CDA):

Ik zou graag de D66-fractie elke dag willen controleren, maar ik controleer hier de minister. Dat ga ik straks ook doen. Uiteindelijk is het dilemma nog steeds dat er een stuk budget wordt weggehaald uit de toekomst. Ik snap best dat al die organisaties zeggen dat ze het wel weggezet kunnen krijgen, maar dat kunnen ze dan niet meer in 2027 en 2028 wegzetten. Dat is uiteindelijk een dilemma waarover we hier een afweging moeten maken.

De heer Van den Brink (CDA):

Ik voel me voldoende geïnformeerd. U neemt daarmee twee hypotheken op de toekomst, namelijk een hypotheek van geld en een hypotheek van de verkiezingsuitslag, die automatisch omgezet zou gaan worden in een door u voorgestelde wens voor de uitwerking van uw verkiezingsprogramma. Die dubbele afweging volg ik niet. Ik maak de afweging op basis van vandaag.

De heer Van den Brink (CDA):

Ik ga het zelf afronden.

We moeten de chaos in de opvang namelijk ook oplossen. De hoge eerstejaarskosten zijn namelijk tevens te danken aan een gebrek aan solidariteit tussen gemeenten, waardoor er voor de opvang exorbitante uitgaven zijn gedaan aan hotelkamers of cruiseschepen. Het CDA hoopt dan ook van harte dat de spreidingswet meer capaciteit voor de opvangplaatsen gaat realiseren, waardoor we een einde maken aan dit soort houtje-touwtjeconstructies en het ad hoc opvangen van asielzoekers op plekken waar we die liever niet willen opvangen. Daarmee dragen we ook bij aan het stabiliseren van de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, waardoor OS-programma's niet als een jojo gekort hoeven te worden.

Dank u wel.

De voorzitter:

Ik geef graag het woord aan de minister. Ik hoop dat we er kort en puntig doorheen kunnen. Ik weet dat ze dat kan. U heeft een groot talent op dat vlak.

Minister Schreinemacher:

Voorzitter, dank u wel voor het erkennen van dat talent en voor het compliment. Ik wil de Kamerleden bedanken voor hun vragen en betrokkenheid bij de begroting, maar natuurlijk vooral voor wat we ieder jaar als Nederland met het budget op de begroting kunnen bewerkstelligen. Het debat over de suppletoire begroting Prinsjesdag is een nieuw element in de begrotingscyclus en geeft mij de kans om met u in debat te gaan over de precieze verdeling van de ombuigingen als gevolg van de hogere asielraming.

Gelukkig hebben we er wel extra budget bijgekregen. Dat kwam voort uit de laatste Macro Economische Verkenningen. Dat heeft ertoe geleid dat de ombuigingen in 2023 in ieder geval met 165 miljoen gedempt konden worden. Daarmee heb ik de juridische verplichtingen overeind kunnen houden. Het uitgangspunt was ook dat we geen contracten wilden openbreken. Dat hebben we dus niet gedaan.

Ook hebben we de humanitaire hulp gelukkig helemaal kunnen ontzien, mede op verzoek van uw Kamer. Daar ben ik zelf ook heel blij mee. Het is natuurlijk nooit genoeg. De rampen blijven zich aandienen. Dat hebben we ook eerder vandaag weer besproken. Ik ben dus blij dat we het humanitaire budget in ieder geval hebben kunnen ontzien. Dat is voor dit jaar, met alle rampen, overigens wel ten volste uitgeput. Dat hebben we ook eerder vandaag al besproken. Het is ook de reden geweest dat ik nu terughoudend ben met het vrijmaken van extra financiële middelen bij elke ramp. Er is gewoon geen extra humanitair budget.

Ik ben wel heel blij dat we met het kabinet 10 miljoen extra vrij hebben kunnen maken voor het hulpverzoek van de VN voor Gaza van vorige week. Voor dit extra budget voor humanitaire hulp hebben we dus, wel bij hoge uitzondering, via de HGIS-eindejaarsmarge een voorschot genomen op de middelen uit 2024, 2025 en 2026. Als gevolg van deze systematiek zal ik de komende jaren waarschijnlijk wel moeten korten op andere uitgaven.

Er is een valide vraag gesteld ... Ik zie dat er interrupties zijn, maar ik wil mijn inleiding even afronden. Dan kom ik zo bij de antwoorden. Er is de valide vraag gesteld hoe het kabinet kijkt naar de huidige systematiek. Die vraag is ook door minister Kaag beantwoord tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen. We zien dat de kosten voor de eerstejaarsasielopvang alleen maar oplopen. Dat heeft grote gevolgen voor mijn budget.

Minister Schreinemacher:

Ja.

Minister Schreinemacher:

Dat is een heel goede vraag van de heer Hammelburg. Omdat wij geen geld meer hebben op de begroting, vind ik die vraag dus ook heel lastig te beantwoorden. Niet alleen het humanitaire budget, maar ook de rest van de begroting is inmiddels wel echt uitgeput. Ook ik zie de noodzaak van meer humanitaire hulp naar Gaza. We hebben nu 10 miljoen vrijgemaakt. Daarmee zijn we, in ieder geval binnen Europa, nu een van de grootste donoren, maar de noden zullen natuurlijk alleen maar oplopen. Hoe we dat zouden moeten kunnen doen, is iets wat we in het kabinet moeten bespreken. We hebben humanitaire hulp ontzien in de ombuigingen, maar het blijft een moeilijk te beantwoorden vraag.

Minister Schreinemacher:

Dan zal ik nu even de blokjes in mijn bijdrage noemen. Als eerste zal ik ingaan op de begrotingssystematiek. De vragen van ook de heer Van Dijk over het noodhulpbudget en de noodhulp voor Gaza heb ik zojuist beantwoord. Daarna zal ik ingaan op ekv en FMO. Dan heb ik nog het blokje overig en ten slotte zal ik ingaan op de amendementen.

Ik begin dus met de begrotingssystematiek. De heer Thijssen en ook andere leden refereerden aan de hogere kosten voor noodopvang in de asielketen die leiden tot hogere kosten voor ODA. Vanuit de begroting van BHOS betalen wij per opvangplek aan JenV. De hogere opgaven van de noodopvang komen ten laste van JenV. Ik zeg niet dat dat een betere uitkomst is, maar ik zeg dit om even scherp te hebben waar die extra kosten wat betreft noodopvang landen. Want wij betalen gewoon per plek, zoals we dat aan het begin van het jaar hebben afgesproken met JenV. In algemene zin is het natuurlijk voor het ODA-budget wel relevant dat de gehele asielketen goed functioneert. Dat betreft dus instroom, doorstroom en uitstroom.

Gevraagd is of, waar het gaat om het vaste aantal opvangplekken, het de bedoeling is dat het ODA-budget daarmee gespaard blijft. Het doel van het vaste aantal opvangplekken is om ervoor te zorgen dat het COA asielzoekers beter kan opvangen en minder vaak hoeft terug te vallen op noodopvang of zelfs crisisopvang. Als dat leidt tot een besparing van het ODA-budget, dan is dat natuurlijk hartstikke mooi, maar dat is nu nog niet te zeggen, want, zoals ik al zei, wij betalen een vaste prijs per opvangplek.

Minister Schreinemacher:

Wij betalen per gebruikte plek of de plek die er daadwerkelijk is. Het is niet zo dat als er een x-aantal opvangplekken zijn, wij daar sowieso voor betalen. Natuurlijk moet er wel iemand zijn die van die plek gebruikmaakt. Dan betalen we dat op dit moment uit het ODA-budget dat op de BHOS-begroting staat.

Minister Schreinemacher:

Dit valt binnen de ODA-systematiek zoals we die binnen de OESO hebben afgesproken. Binnen de OESO hebben we daar internationale afspraken over. Onlangs is ook weer bevestigd in een OESO-rapport dat hoe Nederland dit nu doet, mag.

Minister Schreinemacher:

Dit is niet meer aan mij, maar aan een nieuw kabinet. Uw fractie wil het op deze manier. U zei net zelf al dat de verkiezingen eraan komen. Het is echter nu niet meer aan mij om een systematiek met JenV op die manier af te spreken. Dit is echt voor een nieuw kabinet en voor op de coalitietafel.

Minister Schreinemacher:

Ik ga maar meteen door naar een vraag van mevrouw Van der Graaf. Zij vroeg: wat gaat de minister doen om richting de formatie zeker te stellen dat er meer rust in de begroting en over de systematiek komt? Het lijkt mij echt logisch dat dit aan de formatietafel wordt besproken. De brief die wij in augustus hebben gestuurd in reactie op de motie van mevrouw Van der Graaf, draagt daar natuurlijk aan bij. Volgens mij is het goed om te kijken naar de huidige ODA-systematiek, inclusief de asielrekening. Die staat volgens mij nu wel voldoende op de agenda en zal ook zeker — zo stel ik me in ieder geval voor — aan de formatietafel besproken worden. Als er informatieverzoeken worden gedaan bij mijn ministerie, zal ik dat natuurlijk van harte faciliteren.

Door in ieder geval de heer Van Dijk is gevraagd of de bezuinigingen tot hogere migratiestromen leiden. We hebben met elkaar afgesproken dat we in ieder geval ons ODA-budget en OS-budget inzetten voor de aanpak van de grondoorzaken van migratie. Om dat nou een-op-een met elkaar te linken … Er zijn heel veel verschillende redenen waarom mensen migreren. In de Staat van Migratie die 6 oktober naar uw Kamer is gegaan, is ook te lezen dat een groot deel van de mensen die naar Nederland komen, arbeidsmigrant is. Het hele OS-beleid is er in den brede ook op gericht om mensen weerbaarder te maken en hun een beter leven ter plaatse te bieden.

De heer Hammelburg vroeg: kunnen we niet extra geld op de begrotingsreserve bij JenV zetten, zodat het ODA-budget niet voor de asielopvang ingezet hoeft te worden? Zoals gezegd, ik denk echt dat dit voor het nieuwe kabinet is. In de huidige systematiek maakt het natuurlijk niet zo veel uit waar de reserve staat. De uitgaven zijn ODA'ble. Het maakt dus niet uit of het budget nou mijn bufferartikel is of dat dat op een JenV-begroting staat. Het zou pas iets uitmaken als de reserve niet uit het ODA-budget wordt gevuld.

Volgens mij heb ik dan alle vragen over de ODA-systematiek beantwoord.

Minister Schreinemacher:

De heer Thijssen vroeg nog naar de 16 miljoen waarmee het budget voor voedselzekerheid wordt gekort. We hebben al eerder in verschillende debatten met elkaar van gedachten gewisseld over voedselzekerheid. Onze inzet op voedselzekerheid is echt gericht op duurzame en structurele bestrijding van ondervoeding. Het is erg moeilijk om een nauwkeurige relatie te leggen tussen het aantal mensen dat bereikt wordt en de 16 miljoen euro waarmee het budget wordt gekort. We proberen gewoon met het geld dat we hebben zo veel mogelijk mensen te bereiken.

Dan over de ekv. Die vraag is ook door de heer Thijssen gesteld, mede namens GroenLinks. Het project staat op dit moment nog on hold. De projectleider voert wel verkennende gesprekken. Als het project wordt opgestart, maken wij de afweging of we een ekv gaan verstrekken in lijn met het imvo. Die is natuurlijk altijd in lijn met het imvo-beleidskader. Daarin nemen we de lessen mee van de proximityevaluatie naar de veiligheidsaspecten. Staatssecretaris Van Rij en ik hebben de Kamer op 21 februari erover geïnformeerd dat we de uitkomsten van de evaluatie hebben omarmd en deze doorvoeren. Het kabinet maakt daarbij een eigen afweging over de ekv en legt daarover ook verantwoording af aan de Kamer in de jaarlijkse ekv-monitor. Daarbij wordt ook met het maatschappelijk middenveld gesproken om hun inzichten mee te nemen. Wij leggen geen individuele transacties voor voorafgaand aan goedkeuring, maar sturen dus pas na ieder jaar de verantwoording over de ekv. Dat doe ik dus samen met mijn collega.

Minister Schreinemacher:

Ik vind dat een lastige vraag. Ik begrijp waar de heer Thijssen naar op zoek is. Ik vind het volgende wel belangrijk. Wij nemen al die aanbevelingen mee en al die imvo-regels en OESO-richtlijnen moeten opgevolgd worden alvorens de ekv wordt afgegeven. U kunt begrijpen dat dat juist bij dit project onze extra aandacht heeft vanwege wat er in het verleden is gebeurd. Ik vraag u toch om ons achteraf te controleren en ons het werk te laten doen. Deze toezegging ga ik dus niet doen.

Minister Schreinemacher:

Ja, ik doe dit natuurlijk samen met mijn collega Van Rij, maar ik wil zeker toezeggen dat wij met het maatschappelijk middenveld aan tafel gaan.

Minister Schreinemacher:

De heer Van Dijk vroeg nog naar FMO. Hij vroeg of ik het ermee eens ben dat investeringen in ondemocratische regimes alleen onder strenge voorwaarden mogen. Ja, dat ben ik met de heer Van Dijk eens. Hij zal deze antwoorden vast nog terugzien. Investeringen worden te allen tijde onder strenge voorwaarden gedaan. Ten aanzien van mensenrechten hanteert FMO strenge en internationaal geaccepteerde standaarden, zoals de UN Guiding Principles on Business and Human Rights. Bij iedere investering doet FMO een klantonderzoek om risico's te beperken. FMO speelt als ontwikkelingsbank juist in complexe omstandigheden een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de private sector. Ik vind het wel belangrijk dat ook in landen waar ondemocratische regimes zijn, activiteiten kunnen worden ontplooid.

Verder vroeg de heer Van Dijk nog naar het op afstand zetten van FMO. FMO opereert wel op afstand van de Staat, maar binnen de kaders en randvoorwaarden die de Staat en FMO hebben afgesproken, zoals in de criterianota is vastgelegd. Zo legt de criterianota vast dat IFC Performance Standards worden gebruikt als FMO's operationele ESG standards. FMO's ESG-risicomanagementbeleid is in lijn met de OESO-richtlijnen en de UN Guiding Principles on Business and Human Rights. Daarmee is het volgens mij dus niet bezwaarlijk dat FMO op afstand staat, omdat zij sowieso moeten voldoen aan die criterianota en de afspraken die wij met hen hebben gemaakt.

Dan ten aanzien van de amendementen. Aan het eind van het debat kom ik met een appreciatie van de amendementen. Op dit moment wordt de dekking van de amendementen gevonden in het verdeelartikel in de jaren 2027-2028. Dat is op dit moment technisch gezien mogelijk, maar ik vind het wel belangrijk om ook te vermelden dat de tegenvallende asieluitgaven, waar we het vandaag in het debat natuurlijk ook grotendeels over hebben, nog niet zijn verwerkt in die jaren. Dus daar gaat helaas nog een grote tegenvallende asieluitgave komen.

Minister Schreinemacher:

Ik heb de cijfers nog niet op mijn bureau liggen, maar ik begrijp dat JenV daarover een brief zal sturen. Ik hoop u in de tweede termijn te informeren over wanneer zij dat zullen doen.

Minister Schreinemacher:

Dat doe ik zeer binnenkort, dus ergens deze week.

Minister Schreinemacher:

Dan is de vraag wat in deze korte tijd nog haalbaar is met de amendementen. Het werd ook al duidelijk in een interruptiedebat tussen D66 en het CDA. We leven nu aan het eind van het jaar, namelijk eind oktober. Ik heb natuurlijk absoluut sympathie voor die amendementen. Ik waardeer het ook dat Kamerleden dit initiatief nemen, maar ik moet wel zeggen dat hele grote bedragen voor ons nu heel lastig zijn om nog weg te zetten, om het maar zo te zeggen. Je kunt dan zeggen: ja, maak dan gewoon 100 miljoen over naar een bepaalde organisatie, dan weten die het wel weg te zetten. Maar het is ook zo dat de IOB bijvoorbeeld zegt: "Je moet echt stabiel financieren. Dat komt echt de kwaliteit en de deugdelijkheid van de begroting ten goede." Het is dus voor ons wel heel lastig om nu nog hele grote bedragen aan bepaalde organisaties te doneren, moet ik zeggen. Als het amendement-Grinwis wordt aangenomen, dan zouden er eventueel middelen beschikbaar worden gesteld aan klimaatfondsen. De doelen staan ook in de amendementen zelf. Maar het blijft wel heel lastig om dat nog te doen op deze termijn.

Minister Schreinemacher:

Als er geen extra geld naar de begroting gaat, dan kunnen we in ieder geval niets meer van de BuHaOS-begroting doen.

Minister Schreinemacher:

Nee, dat was mijn inbreng.

De heer Thijssen (PvdA):

Dank, voorzitter. Mijn fracties vinden het toch van belang dat we gaan proberen het ODA-budget zo veel mogelijk te beschermen voor die extra kosten voor de eerstejaars asielopvang, en daarom dien ik de volgende motie in.

De heer Thijssen (PvdA):

Dan toch nog een laatste poging om te kijken of we additioneel geld kunnen vrijmaken voor humanitaire middelen. Ik had het er ook al over in mijn inbreng.

De heer Thijssen (PvdA):

En dan over de exportkredietverzekering; ik had het net al voorspeld. Het lijkt ons goed om de pas op de plaats die nu van kracht is, gewoon een tijdje voort te zetten, hierover als regering en Tweede Kamer echt even goed met elkaar in gesprek te gaan en dan te bezien of deze exportkredietverzekering verstrekt moet worden of niet. Daarom de volgende motie.

De heer Thijssen (PvdA):

Voorzitter. Tot slot heb ik een hele mooie motie om te proberen het ODA-budget verder te beschermen en langjarig te maximeren.

De heer Hammelburg (D66):

Dank, voozitter. Ook dank voor de bijdragen van de vele collega's, die op dit moment allemaal dezelfde urgentie uitdragen, namelijk: het geld is op. De minister geeft het aan: we kunnen dit jaar niets meer doen. Zeker gezien de vele noden die er zijn, is dat een ontzettend nare constatering.

Voorzitter. De afgelopen weken, gister, eergister en vorige week heeft deze Kamer gedebatteerd en moties ingediend over de oorlog in Israël en Gaza. Bij monde van de premier en bij monde van de Kamer is aangegeven dat wij geld moeten vrijmaken voor humanitaire steun aan de Gazanen, aan de burgerbevolking. Maar de minister gaf net ook aan dat dat niet mogelijk is als ons amendement niet wordt aangenomen. Dan kunnen we niets. Dan binden we onze premier de handen op de rug in de diplomatieke wereld, de premier die naar Jeruzalem gaat, die naar de Verenigde Naties gaat, die verzoeken krijgt om dit te doen, die zelf ook uitspreekt, samen met andere Europese regeringsleiders, dat wij dat geld moeten vrijmaken en dat wij dat snel moeten doen, zodat de trucks bij Rafah de Gazastrook in kunnen gaan. En ondertussen doen we niets. Dat kan niet en dat mag niet. Dan zijn wij niets waard, niet als Kamer, niet als kabinet, niet als premier en niet als land. De minister gaf duidelijk aan op mijn vraag hoe we dit moeten regelen, dat de minister dit niet meer kan regelen. Het is vandaag aan de Kamer. De Kamer is aan zet. De Kamer zal voor dit amendement moeten stemmen om dit voor elkaar te krijgen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de minister. We gaan er kort en puntig doorheen.

Minister Schreinemacher:

Dank u wel, voorzitter. Kort en puntig, dus ik zal direct beginnen met de moties.

Ik begin met de motie op stuk nr. 8 van de heer Thijssen over de 41.000 plekken. Op dit moment, en waarschijnlijk ook de komende jaren, is de benodigde capaciteit hoger dan 41.000 plekken. Dit zou dus sowieso niet zorgen voor extra uitgaven uit het ODA-budget. Daarom ontraad ik de motie op stuk nr. 8. De aanpassing van de asielsystematiek is namelijk aan een nieuw kabinet.

De motie op stuk nr. 9 ontraad ik. Er is nu op mijn begroting geen ruimte. Ik zie ook dat de heer Thijssen het in de motie over additionele middelen heeft. We geven natuurlijk structureel 19 miljoen aan UNRWA en we hebben van de 10 miljoen die we vorige week hebben vrijgemaakt 8 miljoen gealloceerd voor UNRWA. Op dit moment houdt het kabinet natuurlijk zeer in de gaten en in het oog wat er verder nog nodig is in Gaza. Het ziet op dit moment geen ruimte om dat nog additioneel te financieren. Ik ga daar natuurlijk niet alleen over, dus ik moet de motie op stuk nr. 9 ontraden.

Minister Schreinemacher:

Ik begrijp de gedachte en ik vind die ook echt sympathiek, maar ik zie het toch echt als een opdracht aan het nieuwe kabinet om hiermee aan de slag te gaan.

Minister Schreinemacher:

Ik blijf bij wat ik in mijn eerste termijn ook heb gezegd. Ik wil niet iedere ekv-transactie voorleggen aan de Tweede Kamer. De heer Van Rij wil dat ook niet. Natuurlijk verantwoorden wij ons via de jaarlijkse monitor. Wij zullen zeker met het maatschappelijk middenveld spreken en we toetsen natuurlijk op het imvo-beleidskader.

Minister Schreinemacher:

Dus wordt de motie op stuk nr. 10 ontraden.

Minister Schreinemacher:

De motie op stuk nr. 11 gaat ook over de systematiek. Ik blijf ook bij dat antwoord. De motie op stuk nr. 11 wordt dus ontraden.

Minister Schreinemacher:

Ik begin met het amendement-Grinwis c.s. op stuk nr. 3 over de 50 miljoen uit de OS-buffer. Ik vind het een sympathiek amendement. Dat heb ik eerder ook al gezegd. Dat zou een vakminister met deze begroting natuurlijk zeker lucht geven. Toch moet ik het amendement op stuk nr. 3 ontraden. Als kabinet zijn we geen voorstander van een kasschuif vanuit 2028 naar 2023, omdat dit eigenlijk gewoon het doorschuiven van de rekening naar een volgend kabinet is. Ik ontraad het amendement ook vanwege de onzekerheden van nieuwe asielramingen. Door de economische groei stijgt het ODA-budget al met 165 miljoen. Mocht er toch een meerderheid voor dit amendement ontstaan, dan zou het natuurlijk mooi zijn om daarvan in ieder geval ook een gedeelte in te zetten voor humanitaire hulp in de Palestijnse gebieden. Maar goed, ik ontraad het amendement op stuk nr. 3 desalniettemin.

Minister Schreinemacher:

Ja.

Minister Schreinemacher:

Het amendement-Hammelburg op stuk nr. 7 ontraad ik ook.

Minister Schreinemacher:

Ja, met de dezelfde argumentatie. Ook bij dit amendement wil ik iets over de invulling vragen. Mocht het amendement op stuk nr. 7 nou wel worden aangenomen, dan vraag ik de heer Hammelburg het volgende. De heer Hammelburg vraagt nu om de ombuigingen op het thema mondiale gezondheid en SRGR weer terug te draaien. Maar eigenlijk is het niet mogelijk om die extra middelen nu nog op die post uit te geven. De vraag is dus eigenlijk om dat te veranderen naar "partnerschappen met maatschappelijk middenveld".

Minister Schreinemacher:

Nee, dat is niet waar, want uiteindelijk schuif je de rekening door naar een volgend kabinet. Daarmee neem je eigenlijk een voorschot op wat de volgende kabinetten met het ODA-budget gaan doen. Als die dat niet gaan wijzigen — ik begrijp dat uw partij dat voor ogen heeft — dan ontstaat er eigenlijk een nog groter gat in de BHOS-begroting.

Dan wil ik graag nog één afsluitende opmerking maken en de Kamerleden die in ieder geval zeker weten dat ze niet terugkomen, van harte bedanken voor de goede debatten die we hebben gevoerd. Misschien was dit ook wel mijn laatste debat als minister voor BHOS.

Minister Schreinemacher:

Je weet het nooit. Daarbij dus ook mijn dank aan de Kamerleden voor de goede debatten. Natuurlijk ook dank aan al mijn ambtenaren voor de goede ondersteuning van de afgelopen jaren.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Hersteloperatie kinderopvangtoeslag. Het commissiedebat vond plaats op 12 oktober jongstleden. Een hartelijk woord van welkom aan de staatssecretaris. Er zijn vijf sprekers van de zijde van de Kamer. De eerste is mevrouw Temmink van de fractie van de SP. Ik geef haar graag het woord.

Mevrouw Temmink (SP):

Dank u wel, voorzitter. Ik begin met de moties.

Mevrouw Temmink (SP):

Voorzitter. Tijdens het debat heeft de SP aangegeven dat het politieke onwil is dat het toeslagenherstel niet goed gaat. Daarom ook nog de volgende motie.

Mevrouw Temmink (SP):

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Kat (D66):

Dank u wel, voorzitter. Allereerst een aantal moties.

Mevrouw Kat (D66):

Tot slot, voorzitter.

Mevrouw Kat (D66):

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Kat (D66):

Ja, voorzitter?

Mevrouw Kat (D66):

Nee, dat was niet mijn antwoord. Ik vroeg gewoon de mogelijkheid om te reageren.

Bij DUO-schulden gaat het om de vraag of er sprake is van een goed schuldhulpverleningsaanbod, waar jongeren echt mee geholpen zijn. Ik vind het dus van belang dat wij een passend aanbod hebben. Op dit moment is dat voor niet-saneerbare schulden niet aanwezig. Daarom heb ik via deze moties gevraagd om dat te regelen en om samen met gemeenten aan de slag te gaan voor die schuldenvrije toekomst.

Mevrouw Inge van Dijk (CDA):

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Kamminga (VVD):

Voorzitter, dank voor het woord. Van mijn kant geen moties, maar ik wil wel nog een paar woorden zeggen. Het commissiedebat dat wij op 12 oktober voerden, was de laatste keer dat de Kamer in deze samenstelling over dit onderwerp sprak. Het ongemak en ongeduld over de duur van de hersteloperatie was bij alle aanwezigen voelbaar, want helaas zijn nog steeds niet alle gedupeerden geholpen en is en blijft het voor veel ouders en kinderen een moeizaam traject. Als Kamer hebben we de afgelopen periode, samen met de staatssecretaris, geprobeerd het proces te verbeteren, te versnellen, transparanter te maken en te versimpelen. Er zijn goede stappen gezet, maar helaas is dat werk nog niet af. Het is dan ook goed dat de staatssecretaris, ook in haar demissionaire periode, vol doorgaat met het oplossen van de problemen en doorwerkt aan duidelijke, eenvoudige processen die voor iedereen hetzelfde zijn, maar tegelijkertijd ook aandacht hebben voor persoonlijke omstandigheden en, waar nodig, maatwerk kunnen bieden. Ook vandaag hebben een aantal collega's weer voorstellen gedaan om dat verder te verbeteren.

Voorzitter. Veel van die verbeteringen — dat wil ik toch ook hier zeggen — waren er niet geweest zonder de input van de gedupeerde ouders, die altijd bereid waren om in gesprek te gaan, suggesties aan te dragen voor hoe het beter kon of andere gedupeerden te helpen. Daar heb ik groot respect en waardering voor, want het niet niets om telkens weer je verhaal te doen en de energie te vinden om, ondanks je eigen problemen, je ook steeds weer in te zetten voor andere gedupeerden. Maar dat deden ze wel. Dank daarvoor.

Voorzitter. Hoewel we het in deze Kamer wellicht niet altijd eens zijn over wat de beste oplossing is, wat werkt en wat mogelijk is, trekken we allemaal wel aan dezelfde kant van het touw. De staatssecretaris zei dat ook al in het commissiedebat. Ik hoop dat de nieuwe Kamer dat ook zal doen, want een onderwerp als dit verdient dat of, beter gezegd, de gedupeerden verdienen dat.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Van der Lee (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Het klopt wat collega Kamminga zegt, namelijk dat wij allemaal aan dezelfde kant van het touw trekken maar dat de wedstrijd nog niet goed verloopt. Op allerlei terreinen zien we dat de voortgang niet gaat zoals we graag zouden zien. We hebben ook een rapport gekregen van de inspecteur-generaal van belastingen, toeslagen en douane, die terecht aandacht vraagt voor en aandringt op het met spoed centraal stellen van vooral de meest zwaar getroffen gedupeerden. Ik heb in het debat ook aangegeven dat wat mij betreft maatwerk voor gelijke behandeling gaat. De staatssecretaris heeft toezeggingen gedaan. Ik heb daarom niet nog weer specifiek daarover moties ingediend en dat ga ik ook niet doen. Ik heb een aantal moties van mevrouw Kat meegetekend. Ik denk ook mee te gaan in andere moties. Ik wil de staatssecretaris en al haar medewerkers die hieraan werken een hart onder de riem steken. Het is een monsterklus, maar hopelijk zijn ze met nog meer daadkracht in staat om de gedupeerden, die daar zo dringend behoefte aan hebben, te helpen.

Tot slot zou ik mevrouw Kat speciaal willen bedanken. Ik moet altijd optimistisch zijn, maar ik weet niet of de uitslag van D66 voor haar hoog genoeg zal zijn om terug te komen in de Kamer. Mocht dat niet het geval zijn, dan dank ik haar voor haar inzet in deze commissie op dit dossier, zeker ook als het gaat om mensen met hele ernstige schulden. Ze heeft daar veel op gedaan. Maar we hebben ook uitstekend samengewerkt in de parlementaire enquêtecommissie over de aardgaswinning in Groningen. Ik wens haar alvast alle succes voor de toekomst, maar voor dit moment: dank u wel.

Dank, voorzitter.

De voorzitter:

Ik geef het woord aan de staatssecretaris. Ik hoop dat we er kort, snel en puntig doorheen kunnen.

Staatssecretaris De Vries:

Ik ken u, voorzitter, dus ik ga mijn best doen.

De motie op stuk nr. 1304 van het lid Temmink verzoekt de regering de optie voor juridische toetsing van de vaststellingsovereenkomst bij de civiele rechter mogelijk te maken. Er zijn eigenlijk twee routes. De ene is via de bestuursrechter. De andere route is via de civiele rechter. Ik denk dat het belangrijk is dat de ouders te allen tijde de keuze hebben welke route ze willen volgen. Wat betreft deze motie zeg ik het volgende. Als er nieuwe feiten zijn, die bij het tekenen van de overeenkomst nog niet helder waren, dan kun je sowieso weer naar de vaststellingsovereenkomst kijken. In die zin wil ik deze motie dus ontraden. De motie zegt "in de volle breedte", en er zijn wat dat betreft al mogelijkheden op het moment dat er nieuwe feiten zijn die bij het tekenen niet bekend waren. De motie wordt dus ontraden.

Staatssecretaris De Vries:

Voor zover ik begrijp, kan dat opnieuw bij bijvoorbeeld een gesprek over een vaststellingsovereenkomst.

Staatssecretaris De Vries:

Nou, de Commissie Werkelijke Schade doet de bestuursrechtelijke route. De civielrechtelijke route kan via de rechter. Daarvoor kan een ouder uiteindelijk ook nog altijd kiezen. Maar ik denk dat de ruimhartigheid groter is bij de andere route. De vaststellingsovereenkomst is een afspraak tussen de ouder en de rijksoverheid. Daarin worden een aantal zaken vastgelegd wat betreft aanvullende schade die vergoed gaat worden. Als er nou echt nieuw feiten zijn, die niet bekend waren op het moment van die ondertekening ... Ouders krijgen ook echt bedenktijd als er een voorstel ligt: jongens, ik wil daar goed naar kijken en ik wil daar even de tijd voor hebben. Dat gaan we nu uitproberen bij de proef die in september gestart is. Dan kun je daarover natuurlijk opnieuw het gesprek aangaan met degene met wie je de overeenkomst gesloten hebt.

Staatssecretaris De Vries:

De motie op stuk nr. 1305 gaat over schulden en jongeren. "Verzoekt de regering de DUO-schulden van personen die onder de kindregeling vallen niet meer categorisch uit te sluiten." Ik ga hierbij iets langer wat zeggen, omdat ik het belangrijk vind om hierover een aantal zaken te zeggen. Binnen de hersteloperatie hebben wij een kindregeling om het leven van getroffen kinderen wat meer op de rit te krijgen en hun een steuntje in de rug te geven. Voor jongeren die problematische schulden hebben, hebben wij in samenspraak met gemeenten en de VNG, het Jongeren Perspectief Fonds en de schuldenhulpbranche een aanvullend aanbod ontwikkeld. Dat was naar aanleiding van de motie-Kat, van D66. Daarvoor hebben wij 35 miljoen euro uitgetrokken, waarbij het mogelijk is dat problematische schulden worden gesaneerd en dat jongeren, waar gewenst, extra ondersteuning krijgen. Indien DUO-schulden verhinderen dat getroffen jongeren hun gestaakte opleiding kunnen afmaken terwijl de opleiding noodzakelijk is om hun leven op de rit te krijgen, kunnen gemeenten reeds vanuit de brede ondersteuning maatwerkhulp bieden.

In het commissiedebat heb ik aangegeven dat er ook bij DUO mogelijkheden zijn. De DUO-schuld is natuurlijk sowieso al naar draagkracht. Er kan ook een aflosvrije periode worden ingelast. Er wordt gekeken naar iemands draagkracht om te kunnen aflossen. Ik denk dat dat belangrijke elementen zijn. Indien ouders bijvoorbeeld bijgestaan zijn bij het inkomensverlies dat ze gehad hebben tijdens de ellendige periode die wij hen aangedaan hebben, dan kunnen ouders dat inkomensverschil als aanvullende schade gecompenseerd krijgen. Ze zouden dat dan ook kunnen vergoeden aan hun jongeren of kinderen. Schulden van minderjarige kinderen worden ook meegenomen in de schuldenaanpak van ouders wanneer die binnen de reikwijdte van de wet vallen. Mijn oordeel is dus dat ik deze motie moet ontraden. Ik denk dat we echt al een compleet pakket hebben neergelegd. Ik heb ook gezegd dat we gaan monitoren en dat we aan de gemeenten gaan vragen of ze daarover kunnen rapporteren. Dat zullen we inderdaad doen.

Ik kom zo nog op de moties van mevrouw Kat.

Staatssecretaris De Vries:

Dan hebben wij de motie-Temmink op stuk nr. 1306 over het aanpassen van de aanmeldtermijn. Mensen die denken dat ze gedupeerd zijn, kunnen zich nog aanmelden tot 31 december van dit jaar. Ik denk dat het belangrijk is om te melden dat wij al in de systemen gekeken hebben welke ouders nog gedupeerd zouden kunnen zijn en er zijn al heel veel acties opgezet om te zorgen dat we die ouders bereiken. Dat hebben we op verschillende manieren geprobeerd: telefonisch, via brieven, via contactkaarten. Ik heb in het debat aan mevrouw Inge van Dijk van het CDA toegezegd dat wij ook deze groep nog een keer zullen gaan benaderen met het oog op de naderende sluiting van de aanmeldtermijn, die overigens wettelijk is vastgelegd, zoals u natuurlijk weet. Ik heb in de brief die deze week naar u toegestuurd is, ook aangegeven hoe we in algemene zin aandacht zullen vragen voor deze einddatum. Ik denk dat we echt een breed pakket hebben neergezet, waardoor we het voldoende bij de ouders onder de aandacht hebben kunnen brengen. Dat betekent dat ik die motie dan ook moet ontraden.

Dan is er een spreekt-uitmotie, die op stuk nr. 1307. Ik wil daar één ding over zeggen. Op zich hoor ik daar natuurlijk niets over te zeggen, maar er wordt eigenlijk gesproken van politieke onwil en dat vind ik echt te ver gaan. Ik denk dat er heel hard gewerkt wordt en in de afgelopen tijd heel hard gewerkt is om zaken voor elkaar te krijgen. We zijn het misschien niet altijd eens over de oplossingen, maar ik vind wel dat we hiermee tekortdoen.

Dan de moties van D66. De motie-Kat c.s. op stuk nr. 1308 verzoekt de regering het CBS te verzoeken om onderzoek te doen naar de studieschuld van gedupeerde jongeren en naar hoe die verschilt van de schuld van andere jongeren, en om, indien dat onderzoek bevestigt dat er sprake is van een significante impact op het schuldniveau, met scenario's te komen om deze jongeren te helpen. Wij zijn al eerder in gesprek gegaan met het CBS om te kijken wat voor onderzoek er gedaan kan worden. Het CBS heeft aangegeven daarbij tegen een aantal methodologische en principiële bezwaren aan te lopen. Ze hebben aangekondigd een haalbaarheidsonderzoek te doen, allereerst naar de ouders maar daarna ook naar de jongeren en de kinderen. Ik ben bereid om het CBS te vragen daarin ook de schulden mee te nemen.

In het tweede deel wordt er gevraagd om een aantal scenario's. Ik zou echt dat onderzoek even willen afwachten. Ik wil ook geen verwachting wekken bij de jongeren en de kinderen. Dat zou ook niet goed zijn. Ik denk namelijk dat zij misschien al veel te vaak zijn teleurgesteld. In die zin zou ik zeggen "ontraden", maar ik ben zeker bereid om het CBS te vragen of ze dit aspect mee willen nemen in hun haalbaarheidsonderzoek.

Staatssecretaris De Vries:

Dan de motie-Kat c.s. op stuk nr. 1309 over een fysiek loket om op een fysieke locatie financieel advies en ondersteuning in te winnen. Zoals mevrouw Kat weet, is er inmiddels een gesprek met een bank en met de jongeren om te kijken hoe we dat vorm kunnen geven, omdat er echt behoefte is aan financiële voorlichting door experts. Dat traject zijn we begonnen. Als ik de motie zo mag interpreteren dat we dat traject voortzetten en daarover rapporteren in de eerstvolgende voortgangsrapportage, al kan ik niet zeggen hoever we tegen die tijd zijn, dan geef ik deze motie oordeel Kamer.

Staatssecretaris De Vries:

Nou, mevrouw Kat vraagt eigenlijk om een concreet plan te presenteren. Ik zal zo concreet mogelijk aangeven hoe we dat gaan invullen, maar of dat helemaal een nieuw plan wordt ... We werken nu al samen met een bank en met jongeren om te kijken hoe we dat kunnen vormgeven. Een heel apart plan zou ik dus niet willen maken, maar ik ga wel aangeven hoe we dit gaan vormgeven, of het kans van slagen heeft en of het aansluit bij wat de jongeren willen. Ik denk namelijk dat dat het allerbelangrijkste is.

Staatssecretaris De Vries:

Dan de motie-Kat c.s. op stuk nr. 1310 over niet-saneerbare schulden. Daarin verzoekt D66 de regering om gemeenten ruimte te bieden om gedupeerde jongeren die na een schuldhulpverleningstraject een niet-saneerbare restschuld houden, op basis van hun behoeften te ondersteunen en te zorgen voor maatwerk voor een schuldenvrije toekomst. Ik denk dat ik een heel eind mee kan gaan in die motie van mevrouw Kat en een aantal anderen. Ik vind dat zowel DUO als de gemeente maatwerk moet kunnen bieden aan jongeren, maar wat die "maakbaarheid" betreft, kan ik nooit een schuldenvrije toekomst garanderen of zeggen dat die in het leven van die jongeren zal zijn. Het eerste deel ga ik dus sowieso uitvoeren, maar omdat die garantie er ook instaat, moet ik de motie toch ontraden, tenzij mevrouw Kat bereid is dat laatste stukje te schrappen. Ik denk dat we hetzelfde willen, maar ik wil geen verwachtingen wekken die we uiteindelijk niet waar kunnen maken.

Staatssecretaris De Vries:

Ik denk dat voor ons gezamenlijk het doel vooropstaat dat we de jongeren en kinderen een nieuwe start willen kunnen geven. Maar een hele schuldenvrije toekomst? Ik denk dat we dat aan niemand kunnen garanderen. Dat vind ik een beetje het moeilijke in deze motie. Als mevrouw Kat dat niet bedoelt, maar meer de intentie heeft om de jongeren en kinderen een nieuwe start te bieden, dan zou ik de motie nog oordeel Kamer kunnen geven. Maar het zou mijn voorkeur hebben om het laatste stukje er even uit te halen.

Staatssecretaris De Vries:

Zoals die nu is, is die dan ontraden. Sorry, excuus.

Staatssecretaris De Vries:

Dan nog ... Nee, deze heb ik al gehad. Dan ga ik naar de moties van mevrouw Van Dijk. En ik zie de heer Van Dijck binnenkomen, dus ik ben helemaal in verwarring.

De eerste motie, op stuk nr. 1311, gaat over het beschikbaar stellen van complete dossiers ... Nee, "verzoekt de regering als de complete dossiers niet verstrekt kunnen worden, ouders wél een eerlijke kans te bieden, door hun verhaal als uitgangspunt te nemen voor het vergoeden van de geleden schade". Dit gaat over de Commissie Werkelijke Schade. Ik denk dat het heel belangrijk is bij de aanvullende schade dat er heel goed geluisterd wordt naar het verhaal van de ouder. Ik moet ook eerlijk zeggen dat wij niet alle informatie hebben over wat wij de ouder hebben aangedaan en wat de gevolgen zijn van het onrecht dat wij ze hebben aangedaan. Ik vind het dus in die zin wat ingewikkeld dat er hier gesproken wordt over complete dossiers. Ik heb inmiddels afspraken gemaakt met de advocaten en de Raad voor de rechtspraak om te bepalen wat er in dat dossier zou moeten zitten om de ouders en de advocaten voldoende te ondersteunen. We zijn op dit moment aan het onderzoeken of FSV-gegevens daar eventueel standaard in meegenomen zouden kunnen worden. Ik kom nog bij u terug op de planning en hoe we de uniformering van de dossiers precies gaan vormgeven. Ik zou dus eigenlijk willen vragen of mevrouw Van Dijk 'm tot die tijd wil aanhouden. Anders is het oordeel "ontraden".

Staatssecretaris De Vries:

Dan is die motie ontraden.

Staatssecretaris De Vries:

Ik wil er overigens geen misverstand over laten bestaan dat dat nieuwe uniforme dossier voldoende zou moeten zijn voor zowel het CWS-traject als het bezwaartraject en het ib-traject. Ik denk dat we elkaar in die zin al een heel eind kunnen vinden.

Staatssecretaris De Vries:

De motie op stuk nr. 1312 gaat over het opschalen van de CWS tot de productie naar vijftien gaat. We delen de ambitie om op korte termijn de capaciteit en de productie fors op te schalen. Het kabinet heeft een aantal ingrijpende maatregelen in gang gezet om dat voor elkaar te krijgen. Ik beschouw de motie als een aanmoediging daartoe, al zal ik me niet laten afremmen als een hogere productie dan vijftien mogelijk is. Ik denk dat we heel goed moeten bekijken hoe dat tot elkaar staat als het gaat om de alternatieve schaderoute, waar we nu een proef mee draaien, en ook de andere mogelijkheid om vaststellingsovereenkomsten af te sluiten. In die zin kan ik 'm oordeel Kamer geven.

Staatssecretaris De Vries:

Mag ik nog één laatste opmerking maken naar aanleiding van de opmerking van de heer Van der Lee van PvdA-GroenLinks over de zwaarst gedupeerden? Ik heb in het debat toegezegd dat ik in gesprek zou gaan met de IBTD, de inspecteur belastingdienst, toeslagen en douane. We hebben daar het eerste gesprek al over gehad. We zijn het volgens mij eens dat we de zwaarst gedupeerde mensen zo snel mogelijk willen helpen. Ik hoop natuurlijk naar u terug te kunnen koppelen — ik zal dat zeker in de eerstvolgende voortgangsrapportage doen — wat wij gezamenlijk met de IBTD doen. Wij blijven kijken wat we kunnen doen naast de urgentie die we al hebben bij zowel de integrale beoordeling als de Commissie Werkelijke Schade.

De voorzitter:

We gaan in één beweging door met het tweeminutendebat Eurogroep en Ecofin-Raad 16 en 17 oktober 2023, vervroegde aflossing GLF en jaarrapportage HVF, Kamerstuk 21501-07, nr. 1979. We hebben één spreker en dat is de heer Tony van Dijck van de fractie van de PVV. Ik zie dat de staatssecretaris er nog niet is, dus ik schors enkele ogenblikken.

De voorzitter:

Nu de staatssecretaris gearriveerd is, geef ik inderdaad het woord aan de heer Tony van Dijck. Het woord is aan hem.

De heer Tony van Dijck (PVV):

Voorzitter, dank u wel. De staatssecretaris weet al met welke motie ik kom, dus hij had zich al helemaal voorbereid.

De heer Tony van Dijck (PVV):

Nou, ik heb drie moties. Dus wellicht zit er nog een verrassingselement in.

De heer Tony van Dijck (PVV):

Mijn tweede motie.

De heer Tony van Dijck (PVV):

En tot slot mijn derde motie.

De heer Tony van Dijck (PVV):

Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Van Rij:

Dank, voorzitter. Eerst de motie op stuk nr. 1981 over het voorstel voor de BEFIT-richtlijn. De inzet is een geharmoniseerde winstbelasting. Zoals de heer Van Dijck al gezegd heeft, is het niet de eerste keer dat dat idee opkomt. Er zijn eigenlijk al sinds 2011 besprekingen gehouden. We kennen inderdaad de voorgeschiedenis waar de heer Van Dijck aan refereerde, wat betreft de CCTB en CCCTB. Die zijn toen gestrand. Nu heeft de Commissie een gemoderniseerde versie gelanceerd, waarbij ook internationale afspraken, zoals pijler 2, minimum vennootschapsbelasting 15%, zijn meegenomen in het voorstel. Het doel blijft hetzelfde: vermindering van de administratieve lasten voor het bedrijfsleven in de EU en daarmee een verbeterde concurrentiepositie. Dat is niet alleen goed voor de EU, maar ook voor het bedrijfsleven in Nederland.

Het is echter een complex voorstel in een heel vroeg stadium. De Kamer heeft informatieafspraken over BEFIT voorgesteld die ik omarm, juist ook met het oog met het zeer nauw op de hoogte houden van wat er in Brussel BEFIT besproken wordt: een parlementair behandelvoorbehoud.

Ik denk dat het jaren gaat duren en geen maanden. Verder heb ik ook vernomen dat de eerste echt inhoudelijke besprekingen technisch pas in 2024 zullen starten. Ik maak daar de kanttekening bij dat deze Europese Commissie in de laatste fase van haar termijn zit. Er komen Europese verkiezingen aan en daarna zal een nieuwe Commissie zich daarmee bemoeien. Desalniettemin, het Europees Parlement is er natuurlijk ook bij betrokken; dat wordt geraadpleegd. Nog niet alle taalversies zijn beschikbaar. Wij moeten gewoon in het Nederlands ook alle taalversies krijgen van de andere landen. Wij reageren nu met het BNC-fiche. Wij ontraden deze motie dus, omdat het voor het kabinet gewoon echt te vroeg is om tegen een conceptvoorstel nu al, in een eerste fase, nee te zeggen. Dat vinden wij te vroeg, terwijl wij behoorlijk kritisch zijn; lees het BNC-fiche maar. We moeten eerst het onderhandelingsproces afwachten. Nogmaals, daarbij zullen wij de Kamer zeer nauwgezet informeren en we zullen niks toezeggen in Brussel zonder het parlement daarbij te betrekken. Ik wil de motie dus ontraden.

Staatssecretaris Van Rij:

Wij beoordelen het natuurlijk op basis van het voorstel dat er nu ligt. Dat is vervat in het BNC-fiche, dat niet alleen voor binnenlandse doeleinden is, want dat is natuurlijk ook woord voor woord en zin voor zin de inhoud die wij in Brussel bij de onderhandelingen zullen inbrengen. Het is geen lege huls als ik hier zeg dat het parlement op de hoogte gehouden wordt; een parlementair behandelvoorbehoud is nogal wat. Er kan ook altijd nog een gele kaart getrokken worden. Ik weet dat ook nog uit mijn ervaring in de Eerste Kamer. Maar wij gaan dit voorstel natuurlijk nu niet in de prullenbak gooien. We blijven een serieuze lidstaat, die dit voorstel verder op basis van de inhoud beoordeelt en ook daarover onderhandelt. En inderdaad, we zijn kritisch over de proportionaliteit.

Staatssecretaris Van Rij:

Die wordt dus ontraden.

Staatssecretaris Van Rij:

Voorzitter. De motie op stuk nr. 1982 ontraden we ook.

Staatssecretaris Van Rij:

Dank. De motie op stuk nr. 1983 ontraden wij ook.

Staatssecretaris Van Rij:

Dit betreft de motie op stuk nr. 1981. Zoals gezegd, wij gaan die onderhandelingen in op basis van de inhoud van dit eerste voorstel. Natuurlijk is het van belang dat er een impactanalyse komt, ook als je het hebt over de verdeelsleutel. U verwijst terecht naar hoe dat in het verleden gegaan is. We moeten alleen niet de oorlog, zoals die toen gevoerd is, overdoen. Maar een impactanalyse hoort er altijd bij, maar dat is iets wat andere EU-lidstaten zeker ook zullen wensen.

Staatssecretaris Van Rij:

Ja, ik zal daar bij zijn.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Circulaire economie. Het commissiedebat vond plaats op 4 oktober. Een hartelijk woord van welkom aan de staatssecretaris. We hebben vijf sprekers van de zijde van de Kamer. Mevrouw Van Esch van de Partij voor de Dieren is de eerste spreker en ik geef haar graag het woord. Zij heeft net als iedereen twee minuten spreektijd. Het woord is aan haar.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Dank u, voorzitter. Ik heb een heleboel moties, dus ik ga snel beginnen. Ik heb vier moties over het statiegeldsysteem.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Voorzitter, mijn laatste motie.

De heer Haverkort (VVD):

Voorzitter, dank u wel. Deze week schrijft de ILT dat de regeling voor eenmalige kunststofproducten in de praktijk niet werkt zoals bedoeld. Voldoen aan de regels heet ineens "ontwijken" en creatieve ondernemers krijgen de schuld.

Voorzitter. Als regels in de praktijk niet werken, ligt dat wat de VVD betreft niet aan ondernemers of welwillende inwoners, maar aan de verantwoordelijken voor het opstellen van de regel. Daarom twee moties.

De heer Haverkort (VVD):

De tweede motie.

De heer Haverkort (VVD):

Ik zal het kort houden. Tegen die bedrijven zou ik twee dingen willen zeggen. Ten eerste. In al die mails zie ik voorbijkomen dat het alternatief dat ze aanbieden, een beker van plastic is. Mijn motie gaat over bekers van papier. Dat is één. Ten tweede. Ik kreeg vandaag ook weer een heel aantal mailtjes van bedrijven. Dat lijkt dan elke keer een nieuw bedrijf te zijn, maar het zijn allemaal medewerkers van hetzelfde bedrijf. Ik ben daar dus niet zo van onder de indruk. Deze motie gaat zorgen voor minder plastic in plaats van meer. Dat zou mevrouw Van Esch moeten willen omarmen.

De heer Haverkort (VVD):

Voorzitter.

De heer Haverkort (VVD):

Tot zover. Dank u wel.

De heer Krul (CDA):

Voorzitter. Eén motie.

Mevrouw Hagen (D66):

Voorzitter. Dit is toch wel het onderwerp dat mijn hart gestolen heeft. Allereerst ga ik een kort, maar warm pleidooi houden voor twee aangehouden moties, die de staatssecretaris ontraden heeft. Allereerst het ecolabel, waarvoor ik een motie heb ingediend. Die wil ik in stemming brengen. Van de bedrijven in Nederland heb ik duidelijk vernomen dat ook zij behoefte hebben aan een ecolabel, zeker gegeven het feit dat landen om ons heen allemaal alternatieven aan het ontwikkelen zijn. Daarom wederom mijn verzoek tot een ecolabel. Daarmee breng ik die motie in stemming. Dat is reeds doorgegeven.

Dan het andere punt. Er is echt een wirwar van keurmerken. Mijn verzoek aan de staatssecretaris is dus nogmaals: wilt u die wirwar alstublieft terugbrengen?

Voorzitter. Dan heb ik nog twee moties.

Mevrouw Hagen (D66):

Die zijn inmiddels al in stemming gebracht. Het gaat om 36254, nr. 7 en 36254, nr. 6.

Mevrouw Hagen (D66):

Oké.

De heer De Hoop (PvdA):

Dank, voorzitter. Ik hou het vandaag bij één motie — nee, ik moet niet "vandaag" zeggen, want er komt later nog wel wat. Maar in dit tweeminutendebat hou ik het bij eentje.

De heer De Hoop (PvdA):

Ja, dat dacht ik al. Ik wil geen verwachtingen wekken die ik later niet waarmaak.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Heijnen:

Dank u wel, voorzitter. De eerste motie van mevrouw Van Esch, op stuk nr. 273, wil ik ontraden. Het is aan het verpakkingsbedrijfsleven om de inzameldoelstellingen te halen en hoe ze dat doen is aan hen.

De tweede motie van mevrouw Van Esch, op stuk nr. 274: ontraden. We evalueren het hele statiegeldsysteem in 2024.

De derde motie van mevrouw Van Esch, op stuk nr. 275, wil ik ook ontraden. Het is een minimumbedrag. Dat nemen we ook mee in de evaluatie.

De vierde motie, ook van mevrouw Van Esch, op stuk nr. 276, wil ik ontraden, omdat we het systeem evalueren in 2024.

De vijfde motie, op stuk nr. 277, wil ik ontraden, omdat we dat ook betrekken bij de evaluatie.

De zesde motie, van de heer Haverkort, op stuk nr. 278, wil ik ontraden, omdat op 1 januari de regels voor consumptie ter plaatse ingaan. Dan worden eenmalige bakjes en bekers verboden. Er is één uitzondering en die hebben we bewust heel erg beperkt gehouden. Het voorstel van meneer Haverkort klinkt misschien als een kleine technische aanpassing, maar het gaat er in de praktijk op neerkomen dat heel veel bekers en bakjes onder die uitzondering komen te vallen. Dat betekent ook dat we massaal bekers en bakjes met plastic erin zullen blijven gebruiken. Ik hoorde meneer Haverkort ook zeggen dat bekers zonder plastic niet bestaan, omdat je altijd plastic nodig hebt in die wegwerpbekertjes, om ze waterdicht te houden.

Staatssecretaris Heijnen:

Ik kan op zich toezeggen dat we nog een keer gaan kijken wat de impact ervan is, maar ik moet de motie zoals die voorligt, echt ontraden. Ik kan nog eens laten bekijken hoe dat in het specifieke geval van dit bedrijf precies zit, maar de motie an sich ontraad ik wel.

Staatssecretaris Heijnen:

Zeker. Dat is ook de reden waarom ik de motie ontraad. Maar er wordt een specifieke vraag aan mij gesteld door de heer Krul, om een bedrijf nog een keer goed te beoordelen en te kijken naar de toegevoegde waarde die dat de afgelopen jaren heeft gehad op het gebied van recyclebaarheid. Ik zal nog een keer heel goed bekijken hoe dat zit met de circulariteit van dat bedrijf.

Staatssecretaris Heijnen:

De motie op stuk nr. 279 moet ik ontraden, want dat komt neer op een verruiming van de uitzondering van het verbod. Dat is precies niet de bedoeling, aangezien we van hergebruik de norm willen maken.

De motie op stuk nr. 280 van meneer Krul van het CDA kan ik oordeel Kamer geven, mits ik de regie kan nemen door meer randvoorwaarden te stellen aan de invulling van die verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld door meer eisen te stellen aan producentenorganisaties en werkzaamheden in het kader van de UPV. Onder de regierol van het Rijk valt niet het beslechten van onderlinge geschillen tussen producenten en gemeenten, want daar is natuurlijk de rechtspraak voor. Als ik de motie zo mag lezen, kan ik 'm oordeel Kamer geven.

Staatssecretaris Heijnen:

De motie van mevrouw Hagen en mevrouw Van der Laan op stuk nr. 281 wil ik graag oordeel Kamer geven.

De motie op stuk nr. 282 moet ik ontraden, omdat de wettelijke garantietermijnen op het terrein liggen van mijn collega's van de ministeries van EZK en JenV.

Staatssecretaris Heijnen:

EZK is op dit moment aan het onderhandelen over twee Europese duurzaamheidsvoorstellen die onder meer betrekking hebben op de garantierechten. Als die onderhandelingen zijn afgerond, zal het ministerie van EZK ondernemers en consumenten ook informeren over die nieuwe wetgeving. In welke vorm dat zal gebeuren, zal pas duidelijk worden na de vaststelling van de wetgeving. Dat is een aanvullende reden voor het ontraden van de motie, maar dat zit ook echt niet op mijn terrein.

Staatssecretaris Heijnen:

De motie op stuk nr. 283 van de heer De Hoop moet ik ontraden, omdat de huidige handelsverdragen niet de mogelijkheid bieden om een exportverbod in te stellen. Ik ben het wel met de heer De Hoop eens dat de controle op de verwerking van het uit de EU geëxporteerde afval en het transport veel beter moet. Dat is ook mijn inzet bij de lopende herziening van de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen.

Staatssecretaris Heijnen:

Heel even voor de duidelijkheid zeg ik tegen de heer De Hoop — volgens mij zijn wij het heel erg met elkaar eens — dat het bij de onderhandelingen die nu plaatsvinden over de herziening van de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen, echt mijn inzet is om regels aan te scherpen. Dat gaat dus ook iets betekenen voor de export naar OESO-landen zoals Turkije. Die zal deze ook daadwerkelijk gaan beëindigen. Dat is wel mijn verwachting.

Staatssecretaris Heijnen:

Het is gewoon niet aan mij. Dat is een beetje mijn probleem met deze motie. Ik zou u echt willen vragen om ook over de wettelijke garantietermijnen het gesprek aan te gaan met het ministerie van EZK en het ministerie van JenV. Ik begrijp de wens om daarover een publiekscampagne te houden. Ik zal dat doorgeleiden aan de collega's. Dan kom ik mevrouw Hagen nog tegemoet.

De voorzitter:

We gaan in één beweging door met het tweeminutendebat Externe veiligheid. Dit commissiedebat vond plaats op 12 oktober jongstleden. Ik geef graag het woord aan mevrouw Hagen van de fractie van D66. Het woord is aan haar.

Mevrouw Hagen (D66):

Dank, voorzitter. Een einde aan de pfas-productie.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Het is "voor". Voorzitter, u bent zeker niet de enige.

Ik heb nog één vraag en twee moties. We hoorden net vers van de pers dat Tata Steel niet mag claimen dat de uitstoot van kankerverwekkende PAK-stoffen tussen 2019 en 2022 is gehalveerd. Het is de uitspraak van de Reclame Code Commissie. Ik ben blij dat dat zo is. Dit is namelijk niet bewezen. We zien dan wel weer in dat het de zoveelste keer is dat bevestigd wordt dat we niet kunnen vertrouwen op de woorden van Tata. Ik ben benieuwd hoe geloofwaardig de staatssecretaris Tata Steel vindt als gesprekspartner en wat zij gaat doen om ervoor te zorgen dat er onafhankelijke metingen komen van de uitstoot van de gevaarlijke stoffen door Tata, omdat we nu weer zien dat dat zo belangrijk is.

Ik heb twee moties.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Dank u wel.

De heer Haverkort (VVD):

Voorzitter, dank. De inwoners maken zich zorgen over hun gezondheid en veiligheid. De Onderzoeksraad voor Veiligheid zegt in haar rapport over industrie en omwonenden dat de overheid die zorgen onvoldoende wegneemt. Ik zeg u hier: ik hoor de zorgen van inwoners, ik zie ze en ik luister. We willen Nederland schoon doorgeven aan onze kinderen door samen te werken aan een innovatieve duurzame economie, waar alle Nederlanders van kunnen profiteren en waar we niet tegenover elkaar staan. Iedereen wil namelijk schone lucht, een lage energierekening en een sterke toekomst met nieuwe groene banen, een economie die vooroploopt. Daar gaan wij voor.

Voorzitter. Die Nederlandse economie, die Nederlandse industrie, moet bij de schoonste van Europa horen. Niet door bedrijven weg te pesten maar door ze te helpen met een goed functionerend stelsel voor vergunningen, toezicht en handhaving. Daarvoor is deze staatssecretaris verantwoordelijk. Zij heeft de bevoegdheid om, mocht dat nodig zijn, de wet aan te passen en binnen de budgettaire ruimte middelen beschikbaar te stellen. Vooralsnog kiest zij daar niet voor. Daarmee ligt het perspectief voor die schone industrie, voor die veilige, gezonde omgeving voor onze inwoners terug op de onderhandelingstafel van de partijen die na de verkiezingen een coalitie gaan vormen. Een motie gaat daar wat ons betreft nu geen verandering in brengen, dus die heb ik ook niet.

Dank u wel.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel voor het woord, voorzitter.

De heer Klaver (GroenLinks):

Voorzitter. Ik heb een tweetal moties.

De heer Klaver (GroenLinks):

Is de krant uit?

De heer Klaver (GroenLinks):

Dan praat ik nog even door. Nee hoor. Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Heijnen:

Voorzitter. Ik heb één vraag van mevrouw Van Esch over de Reclame Code Commissie en Tata Steel. Ik begrijp dat ze geoordeeld hebben dat Tata nog niet kan claimen dat de PAK-uitstoot 40% is gedaald. Ik heb in de Kamer eerder aangegeven dat die claim ook nog niet door de omgevingsdienst is gevalideerd. Overigens moet Tata Steel die reductie wel realiseren. In de Expression of Principles met het bedrijf is afgesproken dat er aanvullende maatregelen moeten worden genomen als de doelstellingen niet worden gehaald. Daar zal ik uiteraard op blijven toezien.

Ik heb ook nog een hele rits aan moties.

De motie op stuk nr. 374 van mevrouw Hagen wil ik ontraden. Ik ben niet voor het opleggen van een nationaal productieverbod, omdat het een zware ingreep is in de vrije markt. Een Europese restrictie zal ook al leiden tot een vergaande inperking op het gebruik, de toepassing en daarmee ook de productie van pfas. Het komt eraan. We doen dat op Europees niveau. Dat is de korte reactie.

Staatssecretaris Heijnen:

Op het moment dat het op Europees niveau gebeurt, doen we het ook nationaal, hè. Ik denk dat dat veel meer uithaalt. Die discussie hadden we net nog in de commissievergadering: pfas stopt niet bij landsgrenzen, dus het helpt ons enorm als er een Europees verbod komt. Daarom pleiten we daarvoor in Europa.

De motie op stuk nr. 375 van mevrouw Hagen wil ik ontraden. We zitten met de eilanden in dat proces. Ik heb met de besturen van de eilanden en met Omgevingsdienst NL afgesproken dat ik, voordat ik een appreciatie geef van de aanbevelingen, eerst een verkennende fase doorloop waarin de eilanden kennismaken met de werkzaamheden van de omgevingsdiensten. Die verkenning wordt afgesloten met een appreciatie en een afspraak over de dienstverlening met ODNL.

De motie op stuk nr. 376 van mevrouw Van Esch c.s. wil ik ontraden. Provincies en gemeenten zijn in het VTH-stelsel al als bevoegd gezag verantwoordelijk. Ik ben wel bereid om het gesprek erover met ze aan te gaan. Hopelijk kom ik mevrouw Van Esch dan toch tegemoet.

Staatssecretaris Heijnen:

Dat ga ik doen. Dus dan kan ik die positief appreciëren.

Staatssecretaris Heijnen:

Even kijken. Het gaat wel nog even wat verder, hè? Het is een gesprek om ervoor te zorgen dat er bij de omgevingsdienst genoeg budget en capaciteit zijn om ook snel te kunnen handelen op basis van de camerabeelden. Ik ga even kijken wat ik kan doen. Ik zeg toe dat ik het gesprek erover heb om te kijken hoe ik ze kan ondersteunen. Als dat de strekking van de motie is, dan kan ik daar positief over oordelen.

Staatssecretaris Heijnen:

Ja, we zijn eruit.

Staatssecretaris Heijnen:

Het gaat om een gesprek waarin we bespreken wat er allemaal nodig is. Dan kom ik vervolgens nog wel een keer … Budgetten hebben we zeer beperkt, zoals de Kamer ook weet. Mevrouw Van Esch weet dat ook. Ik melde me dus weer bij de Kamer als er wordt aangegeven dat er extra budgetten nodig zijn en het niet lukt binnen de mogelijkheden van de daarvoor bevoegd gezagen.

De motie op stuk nr. 377 van mevrouw Van Esch moet ik ontraden. Provincies en gemeenten zijn verantwoordelijk voor een goede uitvoering van de VTH en voor het vrijmaken van middelen uit het Gemeentefonds en het Provinciefonds voor de uitvoering door omgevingsdiensten.

De motie op stuk nr. 378 van mevrouw Van der Graaf wil ik graag oordeel Kamer geven.

Ik wil vragen om de motie op stuk nr. 379 aan te houden, omdat ik in mijn brief van 24 oktober ook heb aangegeven dat ik bezig ben om de toepassing van het voorzorgsbeginsel samen met de andere overheden te versterken. Daarom wil ik vragen om de motie aan te houden.

De moties …

Staatssecretaris Heijnen:

Dat gaan we de komende tijd ook doen. We gaan kijken hoe je dat voorzorgsbeginsel nu nader en verder kunt versterken. Dat gesprek hebben we op dit moment ook met de andere overheden. Dat is ook heel erg van belang. Ik weet dat we een iets ander vertrekpunt hebben, maar ik neem het wel mee in de gesprekken. Dat kan ik toezeggen. Een volledige omkering van de bewijslast is niet in alle gevallen mogelijk, onder meer omdat het motiveringsbeginsel daar bijvoorbeeld weer in de weg staat. Maar er zijn al wel informatieverplichtingen. In een vergunning kan je aanvullend bijvoorbeeld om monitoring vragen, maar ik zeg toe dat we in de gesprekken over dat voorzorgsbeginsel bekijken hoe we dat strakker kunnen gaan interpreteren.

Staatssecretaris Heijnen:

Dat is helaas niet mogelijk. Ik heb gevraagd om de motie aan te houden met een reden. Ik weet namelijk niet wat er uitkomt. Ik wil de motie dan toch graag ontraden, ondanks het feit dat we het volgens mij heel erg met elkaar eens zijn.

Staatssecretaris Heijnen:

De motie op stuk nr. 380 kan ik dan wel weer oordeel Kamer geven, net als de motie op stuk nr. 381.

De motie op stuk nr. 382 moet ik ontraden. Dat is de portefeuille van de minister. De verleende lozingsvergunning kan niet worden ingetrokken, omdat de vergunning in oktober 2022 nog is geactualiseerd en voldoet aan alle eisen die de Waterwet stelt. Er is dus geen grond om de vergunning in te trekken.

De motie op stuk nr. 383.

Staatssecretaris Heijnen:

Nou, ik kan wel een toezegging doen. Ik heb naar aanleiding van het debat dat we twee weken geleden met elkaar hebben gevoerd nog eens contact gezocht met de provincie en gezegd: laten we nou de kennis die we allemaal hebben, zo veel mogelijk delen met elkaar. Zo kunnen we zo goed mogelijk beslagen ten ijs komen, om de leefomgeving zo goed mogelijk te beschermen. Ik kan toezeggen dat ik het verzoek nog een keer overbreng tijdens de gesprekken met de provincie. Daar zal ook Rijkswaterstaat een keer bij aansluiten, omdat we met elkaar aan tafel gaan om die kennis te delen. Het ligt uiteindelijk natuurlijk bij de bevoegde gezagen om ernaar te handelen, maar als wij aanvullende inzichten kunnen aanleveren die wellicht kunnen helpen bij een aanscherping, dan zijn wij graag bereid dat te doen.

Staatssecretaris Heijnen:

Ik zal het in elk geval overbrengen. Het is de portefeuille van de minister, dus dat maakt het iets ongemakkelijk voor mij om zomaar een toezegging te doen. Dat komt ook omdat die lozingsvergunning niet zomaar kan worden ingetrokken. Ik kan wel toezeggen dat ik aan hem zal overbrengen dat hij nog eens een keer met Rijkswaterstaat over dit punt spreekt. De motie is iets scherper geformuleerd door de heer Klaver dan ik hem interpreteer, dus daarom wil ik hem ontraden. Maar ik breng de boodschap wel over.

Staatssecretaris Heijnen:

De motie op stuk nr. 383. De bodemverontreiniging en de omgeving van Chemours hebben geen invloed op de drinkwatervoorziening. Het water waarmee de productielocatie van Evides op de Baanhoek drinkwater maakt, wordt niet daar gewonnen en komt ook niet in contact met de grondwaterverontreiniging van het Chemoursterrein. Natuurlijk zal er wel gehandeld worden als blijkt dat er op een of andere manier gevaar kan ontstaan voor de drinkwatervoorziening. In feite doen we dat al. Het is natuurlijk altijd belangrijk om het goed in kaart te houden. Dat zien we bijvoorbeeld ook bij de drugsdumping in Brabant. Je wilt immers niet dat de drinkwatervoorziening in gevaar komt. Ik zal nog weleens een keer aandringen op een toets daarop.

Staatssecretaris Heijnen:

Ik kan een deel oordeel Kamer geven, maar de hele motie moet ik ontraden omdat we het voor een deel al doen. Ik kan het niet mooier maken, voorzitter.

De voorzitter:

Ik ga door met het volgende tweeminutendebat Literatuurverkenning RIVM polyacrylamide, Kamerstuk 30015, nr. 116. Ik geef graag het woord aan mevrouw Van Esch van de fractie van de Partij voor de Dieren.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Het is altijd leuk om met de heer Haverkort over granuliet te praten. Maar u wilt het snel doen, voorzitter, en dat snap ik ook.

Voorzitter. Ik heb één vraag en één motie. Onlangs zag ik op de site van BONTRUP dat zij granuliet, inmiddels onder de nieuwe hippe naam GreenSeal^®, aanprijzen als zijnde schoon en duurzaam. Hierbij wordt niets gezegd over het mogelijk vrijkomen van kankerverwekkende stoffen. Ik ben benieuwd wat de staatssecretaris hiervan vindt. Wij vinden dat misleidend en greenwashing. Ik ben benieuwd hoe zij ernaar kijkt dat je op deze manier probeert je product weer een groen sausje te geven.

En dan de motie.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Ik denk dat de heer Haverkort weet dat ik dit precies anders lees dan hij; mijn constatering is precies anders. Ik lees de woorden van het RIVM en Deltares anders, namelijk dat er nog onvoldoende bekend is over de vorming en het vrijkomen van de kankerverwekkende stof acrylamide in diepe plassen. Op het moment dat er onvoldoende bekend is over deze vorming, zou dus het voorzorgsprincipe moeten worden gehanteerd en daarom een stop op de stort van granuliet.

De voorzitter:

Ik geef het woord aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Heijnen:

Er was een vraag van mevrouw Van Esch over de informatie op de site van BONTRUP. Ik ga niet over de informatie die producenten op hun website vermelden, maar ik snap het ongemak dat mevrouw Van Esch daarbij voelt. Wellicht kan mevrouw Van Esch de Reclame Code Commissie tippen als ze zich hier niet comfortabel bij voelt. Dat is een gratis tip.

Dan nog een reactie op de motie. Die moet ik ontraden. We doen natuurlijk wel van alles en nog wat. Het RIVM heeft aanbevelingen om in de praktijk langjarig op acrylamide te monitoren in diepe plassen, om zo ook meer kennis te verkrijgen. De gesprekken daarover zijn gaande. Ik verwacht in 2024 met een monitoring te kunnen starten.

Dank u wel.

De voorzitter:

We gaan meteen door met het tweeminutendebat Internationaal spoor, Kamerstuk 29984, nr. 1165. Er zijn vijf sprekers van de zijde van de Kamer. De eerste is de heer De Hoop van de fractie van de Partij van de Arbeid.

De heer De Hoop (PvdA):

Ik ben er klaar voor.

De heer De Hoop (PvdA):

Dank, voorzitter. Allereerst heb ik een motie over de Eurostar. Ik vind echt dat de staatssecretaris daarbij een regierol moet nemen. Daarom de volgende motie.

De heer De Hoop (PvdA):

Dan mijn laatste motie.

De heer Minhas (VVD):

Voorzitter, dank u wel. Ik heb geen motie. Ik heb een vraag aan de staatssecretaris. De VVD-fractie heeft meerdere malen aandacht gevraagd voor de intercityverbinding van Eindhoven, via Heerlen, naar Aken. U heeft in de Kamerbrieven, zo zeg ik tegen de staatssecretaris, meerdere malen genoemd dat mogelijke decentralisatie kansrijk is om ervoor te zorgen dat die trein vanaf eind 2024 in de dagranden en in de weekenden kan gaan rijden. Mijn vraag is: kan de staatssecretaris toezeggen dat zij er alles aan gaat doen om ervoor te zorgen dat die trein ook daadwerkelijk per eind 2024 gaat rijden en dat zij, als dat via een decentralisatie moet, die ook in gang gaat zetten?

Tot slot, voorzitter. Dit is mijn laatste moment in deze Kamer. Ik wil iedereen hartelijk danken voor de goede samenwerking: collega's, u, het kabinet en niet in de laatste plaats mijn persoonlijk medewerker, die mijn steun en toeverlaat was.

Dank u wel.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Ik heb geen moties, maar wel twee vragen aan de staatssecretaris. Kan de staatssecretaris bevestigen dat de trilogen over TEN-T op 15 november aanstaande de laatste fase in zullen gaan? Met andere woorden: het gaat er nu echt om spannen. Dat vraagt dus ook om een laatste krachtsinspanning om de Duitse bondsregering te overtuigen de Lelylijn op te nemen in het kernnetwerk. Er is een grotere kans op een groter budget als dat wordt toegewezen. We weten dat de bondsstaten Schleswig-Holstein en Hamburg inmiddels voor zijn. Dat begrijpen wij. Wat gaat de staatssecretaris deze laatste weken nog doen om ook de bondsregering te overtuigen en mee te krijgen? Wij hebben hooggespannen verwachtingen.

De heer Krul (CDA):

Voorzitter, dank u wel. Een motie.

De heer Krul (CDA):

Ik zou vanaf deze plek de heren Alkaya en Minhas willen bedanken voor de samenwerking. Een kleine ontboezeming: de heer Minhas heeft op zijn kantoor een hele grote kaart hangen met alle trajecten van alle spoorlijnen in Nederland. Als nieuwe woordvoerder spoor vond ik het soms een beetje veel worden. Dan trippelde ik nog weleens stiekem, als hij er zelf niet was, naar de kamer van de heer Minhas om even te kijken over welk traject we het nu ook alweer hadden. Dat ga ik in ieder geval missen.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Ik was van plan om moties in te dienen, maar ik heb besloten dat niet te doen. Ik vind het eigenlijk totale waanzin waar we hier vandaag mee bezig zijn en gisteren ook. Tientallen tweeminutendebatten, honderden moties en amendementen die in de laatste twee dagen hier worden ingediend. Medewerkers die op hun tandvlees lopen, vannacht begint het laatste tweeminutendebat om halfeen, daarna nog een paar uur schorsing, omdat we alle motiediarree die hier vandaag wordt ingediend, allemaal moeten gaan beoordelen, met de medewerkers. Hoe laat gaan we stemmen? Om een uurtje of twee, drie uur vannacht? Twee uur lang stemmen. Om vijf uur 's ochtends zijn we klaar.

Ik doe er niet aan mee. Ik heb vandaag drie tweeminutendebatten en zal deze verklaring drie keer afleggen. En ik vind echt dat we in de volgende Kamerperiode hier met z'n alleen wat aan moeten gaan doen, want elk individueel Kamerlid zegt dat het een gekkenhuis is wat we hier aan het doen zijn, maar we doen er allemaal aan mee. Ik kies ervoor om dat niet te doen. Die paar moties minder zullen de werkdruk niet verminderen, maar zoals de SIRE-campagne vroeger altijd zei: een betere wereld begint bij jezelf. Daar wil ik het dan bij houden.

Ik wens iedereen — de Kamerleden en de medewerkers, de Kamerbewaarder, bodes, de bewindslieden — heel erg veel succes vandaag.

Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Heijnen:

Dank u wel, voorzitter. Eerst een aantal vragen die ik had gekregen. De heer Minhas vroeg of ik kan toezeggen er alles aan te doen om te zorgen dat de ICE Aken per eind 2024 gaat rijden in de dagranden. Dat kan ik toezeggen. Ik werk nauw samen met de betrokken partijen. De provincie Limburg heeft het voortouw bij de uitwerking van de decentralisatiemogelijkheden, maar ik kan dat zeker toezeggen.

Mevrouw Van der Graaf had nog een aantal vragen over de trein naar Berlijn. We zitten sinds de afgelopen zomer in de laatste fase van de onderhandelingen. Het Spaanse Europees voorzitterschap heeft de meest lastige zaken voor de triloog voor de komende maanden bewaard. Dat is ook de reden waarom ik heb besloten om op 15 november met de trein naar Berlijn te gaan om daar met verschillende partijen te spreken. We kijken nu nog naar de mogelijkheden van de gesprekken, maar het heeft mijn volle aandacht. Ik heb ook verzocht om een gesprek met staatssecretaris Theurer.

Dan had ik nog een aantal moties. Ik denk dat ik het dit keer vrij kort kan houden. De motie op stuk nr. 1166: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 1167: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 1168: oordeel Kamer.

En ook de motie op stuk nr. 1169 wil ik graag oordeel Kamer geven.

Staatssecretaris Heijnen:

Och, nog puntiger?

Staatssecretaris Heijnen:

Nee, ik wil iedereen heel hartelijk danken voor de ontzettend fijne en constructieve samenwerking. Ik hoop een aantal van u nog terug te zien na 22 november. Alle anderen wens ik uiteraard alle goeds voor hun zakelijke en privétoekomst.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Staat van de Volkshuisvesting. Een hartelijk woord van welkom aan de minister, die wel zijn bordje leeg heeft gegeten, maar niet het toetje. Die snelheid waarderen we. Het commissiedebat vond plaats op 27 september jongstleden. We hebben vijf deelnemers van de zijde van de Kamer en de eerste spreker is de heer Van Haga van de Groep Van Haga.

De heer Van Haga (Groep Van Haga):

Voorzitter. Uw uitgestoken arm neem ik graag aan, maar het is Belang van Nederland, voorzitter. Dat weet u zelf ook wel. Zal ik beginnen?

De heer Van Haga (Groep Van Haga):

Ja.

De heer Van Haga (Groep Van Haga):

En dan de laatste motie.

De heer Van Haga (Groep Van Haga):

In het belang van Nederland. Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Beckerman (SP):

Voorzitter. Volgend jaar dreigen de huren hard te stijgen, met 5,8% in de sociale huur en 4,9% in de vrije sector. Deze week zijn helaas voorstellen van mijn partij om de huren te bevriezen verworpen. Maar gisteren bleek in de StemWijzer dat een aantal partijen die tegen onze motie stemden, zich uitspreken voor de stelling: "De huurprijs van woningen mag de komende drie jaar niet stijgen." 7,8 miljoen mensen vullen de StemWijzer in en we gaan ervan uit dat alle partijen willen dat de kiezers hen als eerlijk kunnen beoordelen. Daarom dienen we de exacte stelling van de Stemwijzer in als motie.

Mevrouw Beckerman (SP):

Als we de zetels in de StemWijzer tellen, komen wij uit op een mooie meerderheid van 81 zetels. We rekenen op de ChristenUnie en D66 om nu juist te stemmen.

Dank u wel.

De heer Boulakjar (D66):

Voorzitter, dank u wel. Geen moties, want we hebben vorige week een uitgebreide begrotingsbehandeling gehad, met heel mooie voorstellen die we met zijn allen hebben ingediend en waarin we perspectief hebben kunnen bieden voor studenten, voor koopstarters en voor wooncoöperaties.

Ik wil even van deze gelegenheid gebruikmaken om de Griffie te danken en mijn collega's in de Kamer met wie we heel goed hebben samengewerkt, maar bovenal deze minister. We hebben vaak kritiek op hem gehad, maar er is geen minister die zich met zo veel passie en energie heeft ingezet voor de volkshuisvesting. Ik hoop dat we de minister op de een of andere manier toch nog een keer terugzien. Dus dank aan deze minister.

De heer Peter de Groot (VVD):

Dank, voorzitter. Ik heb twee moties. De eerste gaat over vakantieparken.

De heer Peter de Groot (VVD):

De tweede motie gaat over de stoffering van huurwoningen.

De heer Peter de Groot (VVD):

Dank u wel.

Minister De Jonge:

Ik heb de moties heel goed gelezen. Zeker wel.

Minister De Jonge:

Ik weet niet of de ambtelijke ondersteuning inmiddels enorm in de stress schiet, maar ik ga ze gewoon verrassen.

Minister De Jonge:

Ik ga het gewoon freestylend doen; zo'n avond is het.

Voorzitter, dank u wel. Ik behandel allereerst de motie op stuk nr. 1110, van de heer Van Haga. Die verzoekt de regering om in kaart te brengen wat de oorzaak is van de hardere daling van het transactievolume in Nederland en de Kamer over de uitkomsten te informeren. Het eerste dat we hierover moeten zeggen, is dat het dus klopt wat ik ook al tijdens de begrotingsbehandeling onderbouwde, namelijk dat je ziet dat de hele bouwontwikkeling in Nederland eigenlijk de Europese trend volgt. De stijging van de rente in heel Europa is natuurlijk het grootste probleem. Dat betwistte u toen nog, maar eigenlijk is deze motie een erkenning van datgene wat ik daar toen zei. Ik vind het heel goed om de Nederlandse vastgoedwereld en de Nederlandse nieuwbouwcijfers goed te blijven vergelijken met wat er in het buitenland gebeurt. Dan zult u echt zien dat Nederland het bijvoorbeeld heel veel beter doet dan een land als Duitsland. Ik ga in ieder geval in de Staat van de Volkshuisvesting, maar misschien ook bij een andere gelegenheid proberen om daar iets over te zeggen, ook over het Europese perspectief. Die komt aan het einde van het jaar. Als dat te vroeg is, ga ik er apart iets over formuleren richting uw Kamer, want ik snap heel goed dat u die informatiebehoefte heeft. Ik laat hier het oordeel dus aan de Kamer. Dat was de motie op stuk nr. 1110.

Dan ga ik door naar de motie op stuk nr. 1111. Die verzoekt de regering te onderzoeken of en, zo ja, hoe er bij verkoop van woningen door corporaties aan zittende huurders een aantrekkelijke financiering kan worden geboden. Ik ga deze motie ontraden, omdat dat zou betekenen dat iemand die financiering dan ook op zich moet nemen. Als dat de corporatie zelf is, dan gaat dat ten koste van het investeringsvolume van de corporatie en als dat een ander is dan de corporatie, dan heb ik geen dekking. Ik moet deze motie dus ontraden.

Dan kom ik op de motie op stuk nr. 1112. Ik denk toch dat anderen er beter in zijn om de volgorde der dingen dan ook goed te bepalen. In deze motie staat: uitspreken tegen symptoommaatregelen. Tja, dat is zo'n generieke motie dat ik niet weet wat u dan bedoelt. Wat u namelijk een symptoommaatregel zou kunnen noemen, noem ik misschien wel een hele belangrijke maatregel, en andersom. Ik ga deze motie dus gewoon voor de zekerheid ontraden, omdat u die wellicht anders gaat uitleggen dan u haar nu bedoelt.

Dan ben ik bij de motie op stuk nr. 1113, van mevrouw Beckerman. Die spreekt uit dat de huurprijs van woningen de komende drie jaar niet mag stijgen. Ik denk dat die ontraden moet worden.

Wat zegt u, mevrouw Beckerman? O, het is een spreekt-uitmotie, die is niet voor mij. Dat is geniaal! Dit is echt politiek handwerk, voorzitter.

Minister De Jonge:

Mensen totaal schaakmat zetten op basis van de StemWijzer en dan ook nog mij schaakmat zetten door zo'n "spreekt uit", waardoor ik niet mag zeggen dat ik vorige week natuurlijk heel uitvoerig heb uitgelegd waarom dit niet kan, waarom dit ten koste gaat van het investeren in nieuwbouw en verduurzamen en dat de huurstijging overigens helemaal gelijke tred houdt met de loonontwikkeling. Maar ja, dat kan ik nu niet meer zeggen. Jammer.

Minister De Jonge:

Nee, het is "spreekt uit", dus ik kan juist geen oordeel geven, hoewel ik daar dus heel veel goede argumenten bij heb.

Minister De Jonge:

Ja, dat is een goed punt. Daarmee staat u dan weer schaakmat, mevrouw Beckerman, maar niet door mij, maar door de voorzitter.

Minister De Jonge:

Ik heb echt uw leiding nodig om hierdoorheen te gaan.

Minister De Jonge:

Maar ik heb die dekking nog wel voor ogen, want daar hebben we het vorige week ook heel uitvoerig over gehad. Die dekking is niet deugdelijk. Dat is gewoon een soort algemenemiddelendekking, een oplossing voor alles. Maar iemand zal het toch een keer moeten betalen. Die dekking kan dus niet en dan blijf ik toch bij mijn stelling. Mijn belangrijkste stelling is dat de maximale huurverhoging zoals we die nu hebben voorzien, in ieder geval de loonontwikkeling volgt, waardoor we zeker weten dat mensen het ook kunnen blijven betalen. Sterker nog, huurders gaan er deze kabinetsperiode en ook volgend jaar gemiddeld genomen op vooruit vanwege alle maatregelen die we nemen, onder andere de verhoging van de huurtoeslag.

Minister De Jonge:

Ik ontraad 'm. Als ik een oordeel mag geven, ontraad ik 'm en dat doe ik dan ook met hartstocht.

Voorzitter. Dan de moties van de heer De Groot, waaronder een motie over de vakantieparken. Daarover zou ik het oordeel aan de Kamer willen laten. U weet, ik ben op dit moment op zoek naar iemand die daarvan de bestuurlijke aanjager kan zijn. Dat duurt iets langer dan ik had gewild, maar ik kom daar snel op terug. Ik vind het inderdaad heel goed dat vakantieparken het zelf kunnen aangeven als ze transformatie-ideeën hebben. Ik laat het oordeel dus graag aan de Kamer.

De motie op stuk nr. 1115 verzoekt om in gesprek te gaan over het verwijderen uit de contracten van het automatisme om de stoffering te moeten weggooien. Dat vind ik eigenlijk wel een heel circulaire gedachte van de heer De Groot. Laten we dat maar omarmen.

Tot slot. Ik weet niet in welke samenstelling ik jullie nog allemaal tegen ga komen, maar ik zou de samenwerking met deze commissie en met alle leden van deze commissie zeer willen bejubelen. Henk Nijboer is, zo hebben we vanmorgen al gememoreerd, bezig met een weken- of maandenlang durende afscheidstournee. Ik heb mezelf al drie keer allerlei eerbetoon horen uitspreken in de richting van de heer Nijboer. Mevrouw Van Esch zou er zomaar voor het laatst kunnen zijn vandaag. De heer Boulakjar heeft — ik denk niet onterecht — goede hoop op een goede verkiezingsuitslag. Dat geldt uiteraard ook voor de heer De Groot en mevrouw Beckerman. Ik denk dus dat we velen nog terug gaan zien in deze zaal. Voor mezelf geldt dat ik gewoon doorga totdat ze me melden dat er een opvolger is. Tot die tijd ontken ik die werkelijkheid.

Voorzitter, dank.

De voorzitter:

We gaan meteen door met het volgende debat: het tweeminutendebat Klimaatakkoord gebouwde omgeving. Het commissiedebat vond plaats op 5 oktober jongstleden. Ik geef graag het woord aan mevrouw Van Esch van de Partij voor de Dieren.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Ik heb drie moties.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Voorzitter. Dan de laatste motie die ik in deze Kamer zal indienen. Ik heb er bewust voor gekozen om die te laten gaan over dieren.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Daarmee hoop ik uiteraard de vleermuizen nog een beetje een mooie toekomst in de geïsoleerde huizen in Nederland te geven.

Mevrouw Van Esch (PvdD):

Dank u wel.

De heer Thijssen (PvdA):

Voorzitter, namens mijn fracties!

De heer Thijssen (PvdA):

Dat is toch geweldig. Hoe vaak kun je dat nou doen!

De heer Thijssen (PvdA):

Twee.

De heer Thijssen (PvdA):

En het is de laatste keer. Want ja, de volgende keer zijn we één fractie.

Voorzitter. De minister en ik hebben vaker gepraat over klimaatbeleid en de plek waar dat neerslaat. Waar dat heel duidelijk wordt voor mensen, is bij hun huis. Ik heb vaker gezegd dat die mensen daarbij ontzorgd moeten worden. Dat is de minister volgens mij ook met mij eens. Op sommige plaatsen gebeurt dat en is er voldoende geld, maar ik heb toch ook een rondetafel gehad waarin bleek dat er regio's zijn waarin de gemeentes nog niet genoeg kunnen ontzorgen. Daarom de volgende motie.

De heer Thijssen (PvdA):

Het zou natuurlijk heel fijn zijn als we dat zo rond de formatie zouden hebben. Dan hebben we ook concreet iets om over te praten.

U had het al over het illustere lid Nijboer. Hij heeft afgelopen dinsdag een hele mooie motie aangenomen gekregen over de tochtkorting. Die is er eindelijk, en die is supergoed, want ze geeft bijvoorbeeld particuliere verhuurders echt een prikkel om te gaan verduurzamen. Ik zou heel graag weten wat de verschillende manieren zijn om die tochtkorting in te voeren. Ook daarbij zou het natuurlijk prachtig zijn als het af is tegen de tijd dat er geformeerd gaat worden, want dan kunnen er ook echt goede besluiten over genomen worden. Ik krijg dus graag een toezegging op dat punt van de minister. Wil hij dat doen?

Dank namens mijn fracties, voorzitter.

De voorzitter:

Het woord is aan de minister.

Minister De Jonge:

Voorzitter, dank u wel. Laten we beginnen met de moties van mevrouw Van Esch. De eerste motie, op stuk nr. 1116, verzoekt de regering met de ISDE-subsidie nadrukkelijker te sturen op de all-electric warmtepomp. Daar hebben wij in ons commissiedebat best wel uitgebreid over gesproken, denk ik. De ISDE maakt die all-electric warmtepomp ook mogelijk, maar we zullen ook de hybride warmtepompen gewoon nodig hebben. Het woord "nadrukkelijker", met de nadruk op "-er", suggereert dat all-electric eigenlijk beter is dan hybride. Dat moeten we niet doen, denk ik, omdat we de hybride warmtepomp ook gewoon nodig hebben. Als iedereen inderdaad zou overstappen op all-electric, dan vereist dat voor heel veel huizen een veel betere isolatie, maar vooral eigenlijk een heel veel sneller versterkt elektriciteitsnet. Dat gaat gewoon niet. Deze motie kan dus eigenlijk niet. Daarom ontraad ik die.

De motie op stuk nr. 1117 verzoekt de regering om te zorgen dat er alleen een akkoord wordt gesloten als er concrete doelen zijn gesteld. Daarmee lijkt mevrouw Van Esch een beetje te veronderstellen dat het ofwel een akkoord is ofwel scherpere normering. Mijn stelling is dat je het allebei nodig zult hebben. Sterker nog, dat akkoord helpt juist om een scherpe normering voor elkaar te krijgen. We gaan het in ieder geval allebei doen. Hierover laat ik het oordeel dus graag aan de Kamer, maar dan wel met deze context en deze uitleg.

De motie op stuk nr. 1118 verzoekt de regering om zo snel mogelijk wetenschappelijk te laten onderzoeken welke variabelen bepalend zijn voor de effectiviteit van alternatieve verblijfplaatsen. Het doet mij deugd dat ik bij de laatst ingediende motie van mevrouw Van Esch het oordeel aan de Kamer kan laten. Dat lijkt mij meer dan passend.

Minister De Jonge:

Ja, en de vleermuizen ook, en dát is zo belangrijk.

Dan de motie op stuk nr. 1119. Die is ingediend namens de fracties van de heer Thijssen, en allemaal met het oog op de formatie, om aan de formatietafel met deze informatie de zegenrijke arbeid van de heer Thijssen te kunnen vervolgen. Dat is natuurlijk een jaloersmakende zelfverzekerdheid, namelijk de zelfverzekerdheid dat u dan ook aan die formatietafel zit, met die enorme stapels door mij voorbereid werk, waarmee u dan zegenrijke arbeid zou kunnen verrichten. Daar kunnen we alleen maar een hele diepe buiging voor maken, zou ik willen zeggen. Het oordeel over de motie op stuk nr. 1119 laat ik dus graag aan de Kamer.

Dan vraagt u mij: wat vond u eigenlijk van die fantastische motie van mijn fantastische collega Nijboer? Nou, ik heb daar al eens vrijelijk over gefilosofeerd. Ik denk dat de manier waarop wij daar uitvoering aan geven eigenlijk minstens zo fantastisch is als de motie van de heer Nijboer. Maar als u mij vraagt om daar eens een keer een brief over te schrijven, waarin staat hoe dat dan gaat en zo, dan doe ik dat natuurlijk graag. Ik kom daar graag in een brief op terug.

De voorzitter:

We gaan in één beweging door met het tweeminutendebat Funderingsproblematiek. Het commissiedebat vond plaats op 26 oktober. Dat is vandaag. Ik geef graag het woord aan de heer Nijboer van de fractie van de Partij van de Arbeid.

De heer Nijboer (PvdA):

Dank u wel, voorzitter. Dan begin ik echt aan mijn zwanenzang. Het was een mooi debat vanochtend, over funderingen, een belangrijk probleem. Ik heb een drietal moties, die vrij breed ondertekend zijn.

De heer Nijboer (PvdA):

Rest mij nog de collega's ontzettend te bedanken, niet alleen deze, maar via hen ook de collega's van Financiën voor de afgelopen jaren, net als u als voorzitter en de voorzitters daarvoor en de bewindslieden. Het was mij vrijwel altijd een genoegen en altijd een eer om hier te mogen staan. Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de minister.

Minister De Jonge:

Voorzitter, dank. Drie kloeke moties als slotakkoord van de heer Nijboer, althans, dat zou je denken. We zijn al enige tijd bezig met het afscheid van de heer Nijboer. Afscheid, the sequel, daar wordt straks vast een Netflixserie van gemaakt. Maar we zien hem over een aantal weken weer terug in de Eerste Kamer, want daar gaat hij een van de vele wetten-Nijboer verdedigen, dit keer samen met de heer Grinwis.

Maar dit zijn wel zijn laatste moties in de Tweede Kamer, en dat is toch een mooi moment, waar we wel even bij stil gaan staan. Over de motie op stuk nr. 260 hebben we vanmorgen een uitgebreid debat gehad: "verzoekt het kabinet met voorstellen te komen voor een redelijke kostenverdeling tussen alle betrokken partijen, zodat de funderingen snel kunnen worden aangepakt". Ik zou daarvan kunnen zeggen, een beetje de gereformeerde interpretatie, dat dit vooruitloopt op de uitkomsten van een Rli-advies dat we zojuist hebben aangevraagd, dat het kabinet zich daarover eerst een oordeel moet vormen en vervolgens met een dekking moet komen, als daar al financiële consequenties aan verbonden kunnen worden, en dat dit toch meer aan een volgend kabinet is. Dat zou ik kunnen doen, maar dat is toch gereformeerd. Ik zou eigenlijk de katholieke variant willen proberen en willen zeggen: als ik mag verwijzen naar alles wat ik daarover vanmorgen heb gezegd in het commissiedebat, dan zou ik hier het oordeel aan de Kamer kunnen laten.

Minister De Jonge:

Dat zou je zeker als kwalificatie hierop kunnen plakken.

De motie op stuk nr. 261 verzoekt het kabinet een coördinerend minister en een regeringscommissaris aan te wijzen. Die coördinerend minister, daar heb ik niet zo veel moeite mee, maar die regeringscommissaris vind ik ingewikkelder, omdat ik dat rapport van de Raad voor de leefomgeving zou willen afwachten. Maar het is zeer denkbaar dat er een functionaris zou moeten komen. Ik wil het eigenlijk zo doen dat ik aan u vraag om deze motie aan te houden, maar dat ik wel kwartier ga maken voor een functionaris die met deze klus aan de slag zou moeten, zodat we geen tijd verliezen. Want dat bleek vanmorgen in het commissiedebat uw belangrijkste zorg te zijn. Dus de motie aanhouden. Althans, dat is mijn verzoek. U gaat daar natuurlijk over. Ik ga wel vast kwartier maken om geen tijd te verliezen.

Minister De Jonge:

Ik denk toch dat aanhouden dan het verstandigste is. Je moet af en toe ook wél een gereformeerd antwoord kunnen geven, toch? Ja.

Minister De Jonge:

Dan de motie-Nijboer c.s. op stuk nr. 262. Die is voorzien van een imponerende ondertekening. Daar is een ruime Kamermeerderheid voor, alleen al bij ondertekening. "Volgens welke peiling dan ook", zou ik daaraan willen toevoegen. Hierover laat ik het oordeel aan de Kamer.

De voorzitter:

We gaan door met het tweeminutendebat Adviesrapport Elke regio telt! Het commissiedebat vond gisteren plaats.

Ik geef graag als eerste het woord aan de heer Krul van de fractie van het CDA.

De heer Krul (CDA):

Voorzitter.

De heer Krul (CDA):

Dan de volgende, voorzitter.

De heer Krul (CDA):

Tot slot, voorzitter, een motie met een gereformeerde spruitjeslucht, maar zij is zeker niet minder belangrijk.

De heer Bushoff (PvdA):

Dank u wel, voorzitter. Elke regio telt, maar in het beleid van Den Haag van de afgelopen jaren lijkt de ene regio net iets meer te tellen dan de andere. En daar moet verandering in komen. Dat betekent dat we ervoor moeten zorgen dat voorzieningen overeind blijven. Daar zal ik samen met de heer Krul een motie voor indienen. Die heeft hij net ingediend. Het betekent ook dat we bijvoorbeeld de rijksbanen moet spreiden over het land. Dat is wel zo eerlijk. Op die manier geven we echt handen en voeten aan het rapport Elke regio telt!. Vandaar nog de volgende motie.

De heer Bushoff (PvdA):

Dank u wel.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Voorzitter.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Voorzitter, als ik mag, toch nog even. De minister heeft gisteren zo veel gezegd, maar ook heel duidelijk. Hij zei over een nieuwe toets: we moeten niet technocratisch worden met elkaar. Dat ben ik helemaal met hem eens. Het is ook een beetje kip-ei. Ik zei ook tegen de minister na afloop: als het nou nergens staat, hoef je misschien niet aangezet te worden om na te denken over of er gevolgen zijn voor de regio. We willen dat het in de harten en de hoofden komt van de beleidsambtenaren en de bewindslieden op ieder departement afzonderlijk. Bij de coördinerende minister zit het wel goed. Dat is wat wij beogen, teneinde nog grotere verschillen tussen de regio's tegen te gaan. We willen dat de verschillen dus niet groter worden, maar juist kleiner.

Dank.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb het in het vorige tweeminutendebat gezegd en ik ga het hier ook zeggen. Ik was van plan om moties in te dienen, maar ik ga dat niet doen. Ik vind dat we hier met een totale waanzin bezig zijn deze week. Honderden moties, tientallen tweeminutendebatten en tientallen amendementen waarover gestemd moet worden. Medewerkers lopen op hun tandvlees: de bodes, de Kamerbewaarders, de staf van de bewindslieden, mijn medewerkers. Het is puur gekkenwerk wat we hier aan het doen zijn voor het verkiezingsreces. Iedereen doet zijn moties nog even. Er worden zelfs moties uit 2019 uit de la gehaald om hier nog in te dienen, waarover we moeten stemmen. Overal moet nog even gauw een stempeltje op gedrukt worden.

Wij vragen in Nederland de werkgevers om netjes voor hun personeel te zijn, om goed voor hun mensen te zorgen en om zich aan de Arbowet te houden. Ik heb hier deze dagen huilende medewerkers gezien en aan de telefoon gehad die het allemaal niet trekken. Ja, dan kan er besmuikt gelachen worden hier in de Kamer, maar ik hoop deze medewerkers te beschermen door in ieder geval zelf geen moties in te dienen. Dat zal de werkdruk echt niet ontlasten. En ja, ik heb in het verleden ook moties ingediend. Maar ik vind wel dat we ons met z'n allen moeten afvragen wat we hier deze week aan het doen zijn. Het laatste tweeminutendebat is pas om 0.30 uur, dus wij gaan vannacht rond een uur of twee stemmen. Dat gaat waarschijnlijk tot 4.00 uur duren, misschien tot 5.00 uur, afhankelijk van hoe of wat. Het is totaal onverantwoord om een land te besturen op deze manier, waarbij honderden moties en amendementen er midden in de nacht in een paar uur doorheen gejast worden. Ik vind het niet kunnen.

Ik kan er nu niks aan doen. Het enige wat ik kan doen, is ervoor kiezen om zelf geen moties in te dienen en misschien na de verkiezingsperiode met elkaar hier eens wat afspraken over te maken. Ik vind het ondoenlijk. Het gaat niet om mij. Ik zit hier wel vannacht. Ik ga ook gewoon stemmen. Zeker. Natuurlijk. Maar voor heel veel andere mensen is dit gewoon niet te doen. Nogmaals, hoe wij straks de moties gaan beoordelen, midden in de nacht, met een werkdag van veertien à vijftien uur achter de rug, is gewoon echt totale kolder. Dus vandaar mijn statement.

Dan laat ik het hierbij, voorzitter.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

De heer Krul legt mij woorden in de mond. Ik zeg dat ik mijn verantwoordelijkheid neem omdat ik niet wil dat medewerkers dit wordt aangedaan. Dan heb ik het natuurlijk als eerste over mijn medewerkers, maar ik voel me ook verantwoordelijk voor de mensen die in de Kamer werken: het ambtelijk personeel en de staf. Daar hoeft de heer Krul het niet mee eens te zijn.

Ik vind het een totaal bizarre vergelijking om te zeggen: zij heeft in haar eentje 194 moties ingediend. Dat is wel verspreid over een heel jaar, meneer Krul, via de voorzitter. Dat is verspreid over een jaar. Hier worden van dinsdag tot en met vandaag honderden moties ingediend — honderden! — in tientallen tweeminutendebatten. We kunnen allemaal zeggen "ja, maar dat hebben we altijd zo gedaan en dat doen we nou eenmaal zo", maar ik signaleer deze week gewoon dat het medewerkers gewoon helemaal over de schoenen loopt.

Ik vraag me ook af wat al die moties nog gaan doen voor de verkiezingen — waarschijnlijk niks. Die gaan allemaal de la in, althans, een groot deel. Na de verkiezingen kunnen ook nog heel veel moties worden ingediend. Ik heb daarstraks ook gezegd: een betere wereld begint bij jezelf. Ik heb vandaag voor mezelf een streep in het zand getrokken. Dat betekent niet dat ik nooit meer een motie indien, maar wat wij hier in de week voor het verkiezingsreces aan het doen zijn, is gewoon echt gekkenwerk. Dat is mijn persoonlijke mening.

Ik heb ook helemaal niet gezegd dat het CDA slecht voor zijn personeel zorgt. Dat heeft u mij totaal niet horen zeggen. Maar ik wil gewoon mijn verantwoordelijkheid nemen. Dat wil ik hier uiten. Dat doe ik in een tweeminutendebat, waar ik twee minuten de tijd heb om te zeggen wat ik vind. Dat doe ik gewoon. Voor de rest wens ik iedereen heel veel sterkte, heel veel succes en een goed verkiezingsreces. Succes met de verkiezingen.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Iedereen vat dit op als een persoonlijke aanval. Ik zeg gewoon wat ik vind. Ik zeg dat ík het gekkenwerk vind.

Wat zit meneer Graus nou te doen? Wat is dit?

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Nou, dat lijkt me inderdaad een beetje een rare situatie. Misschien is deze medewerker pas een paar uurtjes binnen. Daar gaat de heer Graus helemaal niet over. Iedereen zit hier maar een beetje van "o, o, persoonlijke aanval", alsof ik slecht voor mijn personeel zorg! Dat heb ik helemaal niet gezegd. Ik heb Kamerleden ook horen zeggen: wat een gekkenwerk vandaag. Maar niemand durft hier een streep in het zand te trekken. Dat is niet erg, maar ik heb voor mezelf besloten dat wat ik hier deze week heb gezien, gewoon totaal niet … Ik ga over mijn eigen fractie, over mijn eigen woorden en over mijn eigen beslissingen. Vooruit, ik zit pas tweeënhalf jaar in de Kamer. We hebben hele drukke recessen gehad; zeker.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Maar wat hier deze week gebeurt, vlak voor de verkiezingen, is gewoon … Dit is even het laatste wat ik erover zeg, voorzitter. We moeten ons ook afvragen hoe bestuurbaar wij een land maken als wij hier na een werkdag van veertien à vijftien uur honderden moties gaan beoordelen en daarover gaan stemmen. Is het risico op fouten dan niet heel groot? Dat is gewoon een vraag die ik stel. Ik heb gezegd dat we het hier na de verkiezingen eens over moeten hebben, op een normale manier, zonder dat iedereen meteen in z'n kuif gepikt is, zo van: dit gaat over mij.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Het gaat niet over personen; het gaat over de werkwijze van de Kamer.

De heer Graus (PVV):

Dank je wel, meneer de voorzitter. Ik heb vijf moties voor mijn vaderland, Limburg.

De heer Graus (PVV):

Dan de laatste motie, een motie waar de Kamer nooit tegen kan zijn.

De heer Graus (PVV):

Ondertekenaar Wilders is mijn Limburgse vriend.

Ik zal u vertellen waarom ik deze motie heb ingediend. In Groningen hebben we ook een soort gezant ingesteld, of een kwartier, hoe het ook allemaal heet. Bij de maritieme sector hebben we dat onder mijn druk ook gedaan. Dat is een groot succes geworden. Dat is een mevrouw van het CDA. Zij doet dat hartstikke goed. Dat is ons ook gelukt. U was ook voorzitter bij de begroting EZK. Er wordt ook iemand ingezet om de mkb-financiering te verbeteren. Dan moet dat ook gebeuren voor Limburg, mijn vaderland, Limburgs dierbaar oord. Daar sta ik hier voor. Daarom heb ik vijf moties ingediend, mevrouw Van der Plas.

Dank u wel.

De heer Dassen (Volt):

Dank, voorzitter. Mijn collega Koekkoek heeft dit debat gedaan, maar ik mag namens haar nog twee moties indienen.

De heer Dassen (Volt):

Voorzitter. Dan nog even kort over het debatje dat hier net plaatsvond. Ik denk dat wij als Kamerleden allemaal kunnen stellen dat duizenden moties per jaar te veel is en dat we daar met elkaar echt wat aan moeten doen.

Dank u wel.

Mevrouw Temmink (SP):

Voorzitter. Ik had ook liever minder moties gehad, maar zolang het land nog niet perfect is, toch nog maar vier voorstellen.

Mevrouw Temmink (SP):

En dan nog eentje over Limburg, speciaal voor meneer Graus.

Mevrouw Temmink (SP):

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Kamminga (VVD):

Voorzitter. Allereerst dank ik de minister en de collega's voor het goede debat gisteren. Het liet maar weer eens zien dat het onderwerp leeft. Dat zagen we ook aan de volle publieke tribune. Het is een "eerste-stappendebat". Dat heeft de minister zelf ook gezegd. Ik kijk uit naar de brief die eind dit jaar komt, met een verdere concretisering van de plannen. Ik dank de minister ook dat hij in het debat een aantal toezeggingen aan mij heeft gedaan om een aantal van mijn ideeën en suggesties nadrukkelijk erbij te betrekken.

Ik heb nog wel twee moties, omdat dit punten zijn die essentieel voor mij zijn en die ik echt wil terugzien in die verdere uitwerking.

Mevrouw Kamminga (VVD):

De volgende motie.

Mevrouw Kamminga (VVD):

Dan, voorzitter, kan ik iedereen aanraden om het rapport-Van der Staaij nog een keer te lezen, ook met referte aan het debat. Daar stonden al heel veel goede suggesties in. Dat voorkomt ook dat we het bij het aantreden van het nieuwe kabinet opnieuw moeten doen, zeker nu de heer Van der Staaij niet in de Kamer terugkomt.

De heer Bisschop (SGP):

Voorzitter. Voor de dagsluiting is het misschien wat aan de vroege kant, want ik zag dat de tijd nog een beetje doorloopt met allerlei tweeminutendebatjes. Niettemin wil ik graag dankbaar gebruikmaken van de onbeperkte spreektijd die u mij onderhands heeft vergund om te wijden aan enige beschouwingen. Maar zal ik eerst de motie indienen? Dat lijkt me beter. Het is er slechts één.

De heer Bisschop (SGP):

Voorzitter. Dat was de motie. Inderdaad is dit, voor zover het zich nu laat aanzien, mijn laatste bijdrage aan het parlementaire debat, althans vanaf deze plaats. Ik wil graag van de gelegenheid gebruikmaken om alle collega's hartelijk te danken voor de collegialiteit en voor het feit dat je elkaar weliswaar treft vanuit verschillende invalshoeken en verschillende levensbeschouwelijke uitgangspunten, maar dat je samen toch iets moois tot stand kunt brengen. Ik heb daar altijd zeer van genoten en ik zie het ook als een zegen dat we zo'n soort overleg hebben waarin dat mogelijk is. En inderdaad, er zijn ergernissen en het kan altijd beter. Ik sluit me ook graag aan bij de laatste woorden van de vertegenwoordigster van de VVD inzake het rapport van de werkgroep-Van der Staaij. Het is mij altijd een genoegen geweest om hier werkzaam te zijn.

De voorzitter heeft gevraagd om echt een avondsluiting te verzorgen. Ik raakte enigszins geïnspireerd door de minister die goochelde met termen als "een gereformeerde interpretatie" en "een katholieke interpretatie". Dat zijn prachtige termen vanuit de verzuiling, maar ik zal daar niet verder op ingaan. Ik werd even getroffen door het begin van de inbreng van de heer Bushoff. Onze namen worden weleens verwisseld, maar nu schokte ik overeind en dacht: wat doet hij met mijn tekst? Hij zal zich ongetwijfeld herinneren dat de zinsnede "alle regio's zijn gelijk, maar de ene is een beetje meer gelijk dan de andere" de aanvangszin was van mijn bijdrage in de eerste termijn van de behandeling van dit onderwerp. Maar ik stel mijn tekst graag ter beschikking. En ik vond het mooi om te zien dat over levensbeschouwelijke grenzen heen er zomaar opeens een band is en dat je samen iets kunt doen. Fantastisch!

Beste mensen, ik overschrijd mijn termijn, maar dat mocht van de voorzitter. Ik wil jullie nogmaals hartelijk danken. Ik wens jullie allen nog een arbeidsvreugdevolle avond en voor straks een gezegende nachtrust.

Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de minister.

Minister De Jonge:

Voorzitter, dank u wel. Ik ga me uiteraard niet mengen in het debat dat u zojuist onderling had over het al dan niet indienen van een kloeke stapel moties. Maar laat ik wel zeggen: u bent voorwaar productief geweest. Dat was ook naar aanleiding van een wat mij betreft mooi debat. Dat ging over het belang van de regio en over het belang dat het Rijk zich op een andere manier tot de regio's gaat verhouden en veel meer oog gaat hebben voor de regio's. Dat heeft u kracht willen bijzetten met een negentiental moties, die ik fluks zal nalopen.

Allereerst de motie op stuk nr. 116. Die verzoekt de regering om samenwerkende partijen in de regio's te vragen om kansenagenda's op te stellen. Hierover zou ik graag het oordeel aan de Kamer willen laten.

Dan de motie op stuk nr. 117. Die verzoekt de regering een verkenning te doen naar een gemeenschapsfonds. Hierover wil ik best het oordeel aan de Kamer laten, als ik dat op een beetje een zuinige manier mag doen. Ik heb namelijk ook gezien dat deze motie geen dekking met zich meebrengt. Als je een fonds instelt, zeker een fonds waarvan u op enig moment zou kunnen vinden dat het Rijk daarin een deel zou moeten nemen, dan hoort daar natuurlijk een dekking bij. Die dekking zit er niet bij. Daarom ga ik ervan uit dat dit slechts een verkenning betreft, en dan mogelijkerwijs in de vorm van een provinciaal fonds, zoals dat nu ook bestaat in Zeeland en in Limburg. Als ik er met deze zuinige uitleg mee aan de slag zou mogen, dan kan ik het oordeel aan de Kamer laten.

Minister De Jonge:

Dat doet hij op een hele zuinige manier. Dat dan ook wel weer.

Minister De Jonge:

Nee, dat zag ik ook.

Minister De Jonge:

We hebben beiden wel vastgesteld dat er geen dekking bij zit. Dat zou dus geen voorschot kunnen betekenen. Zo is het.

Minister De Jonge:

Dan de motie op stuk nr. 118. Die verzoekt de regering de voorbereidingen te treffen om een staatscommissie in te stellen die in brede zin het functioneren van het regiobeleid analyseert. Dat lijkt mij een vrij langzame weg naar een oplossing voor de regio. Deze motie ga ik ontraden, want dit is gewoon ons werk. Dit moeten wij ter hand nemen.

Voorzitter. Dan de motie op stuk nr. 119. Die verzoekt de regering het nationaal keukentafelgesprek te organiseren. Dat sluit eigenlijk wel mooi aan bij wat we gaan doen. We gaan met regio's in gesprek over hoe we tot kansenagenda's zouden kunnen komen. Ik denk dat dat eigenlijk heel mooi is om te gaan doen. Ik laat hierover graag het oordeel aan de Kamer.

Dan de motie op stuk nr. 120. Die betreft de Bushoffnorm. Die gaat over de spreiding van rijksbanen.

Minister De Jonge:

Dat gaat dan ook wel weer ver, zeg ik uiteraard via u, voorzitter. Ik geef het oordeel "overnemen" eigenlijk zeer zelden. Als het gewoon precies is wat we al doen, dan zeg ik meestal: deze motie lijkt me niet helemaal nodig, dus die is eigenlijk overbodig. Het oordeel "overnemen" betekent ook dat de Kamer er geen uitspraak over kan doen. Dat wordt vaak helemaal niet gewaardeerd door de Kamer, want soms zouden anderen er misschien wel tegen willen zijn, ook al lijkt het al op rijksbeleid. Misschien zou je wel voor de eeuwigheid je naam eraan willen verbinden. Ik geef dus eigenlijk nooit het oordeel "overnemen", want daar maak ik niemand gelukkig mee.

Minister De Jonge:

We zouden het natuurlijk ook zo kunnen doen dat de heer Graus gaat over de woorden die hij uitspreekt en ik gewoon over de woorden die ik uitspreek. Ik word geloof ik geacht hier een oordeel over moties te geven. Dat doe ik dan ook.

Dan de motie op stuk nr. 120, over de spreiding van rijksbanen. Dat is de Bushoffnorm. Maar ik heb u nou juist toegezegd om te kijken op welke manier we inderdaad aan de slag kunnen met rijkswerkgelegenheid. Ik zou u daarover een brief sturen in het eerste kwartaal. Dan zegt de heer Bushoff: dan ga ik alvast eventjes in detail bepalen wat in ieder geval op één bladzijde van die brief moet staan. Dat vind ik een beetje jumping to conclusions. Ik zou dus aan de heer Bushoff willen vragen: zou hij zo ruimhartig willen zijn om deze motie aan te houden tot het moment dat ik erover heb kunnen nadenken en aan de Kamer heb kunnen laten weten wat het kabinet hiervan vindt?

Minister De Jonge:

Maar dan moet u het echt even anders formuleren, want in deze motie staat: "als norm te stellen dat de vestiging van nieuwe diensten of de hervestiging van bestaande diensten bij voorrang in de regio moet". Dat is al best een scherpe invulling van hoe we het zouden moeten doen, en dat vind ik dus jumping to conclusions. Als u zegt "er zo vorm aan te geven dat de regio's in toenemende mate ook van rijkswerkgelegenheid zouden kunnen profiteren", is het alweer iets anders.

Minister De Jonge:

Het gaat echt over de term "bij voorrang". Dat geeft heel weinig ruimte om tot andere afwegingen te komen. Als de heer Bushoff bij dit dictum blijft, dan denk ik dat ik het oordeel gewoon echt op "aanhouden" laat. Als de heer Bushoff de motie niet wil aanhouden, wat uiteraard zijn goed recht is, dan ontraad ik 'm. Maar de avond is nog jong. Als u tot een andere formulering zou kunnen komen waar ik wel mee zou kunnen leven, dan zou ook het oordeel weer kunnen wijzigen.

Minister De Jonge:

Dit was pas de vijfde motie en er zijn negentien moties ingediend, dus ik ben hier nog wel even. De heer Bushoff heeft nog even de tijd, maar voorlopig is deze motie ontraden.

Dan de motie op stuk nr. 121, die de regering verzoekt een afwegingskader voor de regio zo in te richten dat het geen bureaucratisch monster wordt, maar wel de effecten van beleid in regio's aan het licht brengt. Als je het debat niet hebt meegemaakt, is dit misschien een wat merkwaardig dictum, maar als je het debat wel hebt meegemaakt, is het een totaal logisch dictum, waarmee mevrouw Van der Graaf haar ook wel terechte keuze maakt en terecht de richting wijst dat wij als kabinet ervoor te zorgen hebben dat wij bij het maken van beleid voldoende oog hebben voor de regio en dat we daarvoor een instrumentarium inrichten dat niet bureaucratisch is, dat niet technocratisch is, maar wel helpend en richtinggevend. Ik ga het oordeel over de motie op stuk nr. 121 aan de Kamer laten.

Ik pak gelijk de motie-Kamminga/Krul op stuk nr. 135 erbij, van de VVD, die daar een beetje op lijkt. Die motie verzoekt eigenlijk ook om dit te doen, maar dan op zo'n manier dat er nog wel ruimte is. Eigenlijk hebben we een motie die vraagt om richting en we hebben een motie die vraagt om ruimte daarbij. Ik zou eigenlijk beide moties — die op stuk nr. 121 en die op stuk nr. 135 — oordeel Kamer willen geven. Voorzitter, ik doe deze twee moties samen vanwege de thematische samenhang.

Minister De Jonge:

Ja, dat is toch die ervaring, hè.

Ik ga rap verder met de motie op stuk nr. 122, die de regering verzoekt om naar Duits voorbeeld, op basis van de principes van ruimtelijke rechtvaardigheid, een rechtvaardigheidsminimum voor de beschikbaarheid van voorzieningen op te stellen en wettelijk te verankeren. Deze vond ik inderdaad wel heel Duits, in de zin van gründlich, maar ook in de zin van "oeh, dit is wel heel erg strak in het pak". Nu zou ik met verwijzing naar het debat van gisteren kunnen zeggen: ik ben op zoek naar wat je nu eigenlijk in nabijheid wilt hebben aan voorzieningen. Alleen ben ik er beducht voor dat we dat allemaal in wettelijke normen gaan verankeren, waardoor je dan geen kant meer op kan en ook geen ruimte meer houdt voor gezond verstand. Ik zou kunnen zeggen: u bedoelt ongeveer hetzelfde als wat ik bedoel, maar dat is wel zo'n ongelofelijk roomse interpretatie van deze motie, dat dat verder gaat dan wat de ChristenUnie nog fijn vindt. Daarom wil ik deze motie ontraden.

De motie op stuk nr. 123 is eigenlijk een hele set aan moties van de heer Graus.

Minister De Jonge:

Nogal, ja.

Minister De Jonge:

Dan ga ik vragen om 'm aan te houden. Wat ik wil, is doen wat de Commissie ons adviseert, namelijk kijken naar voorzieningenniveaus in regio's en je afvragen of het mogelijk is om voorzieningenniveaus op zo'n manier te beschrijven dat een regio weet waar die van mag uitgaan, dat dat een soort basis wordt waarop je stuurt in het beleid. Op die manier hebben we dat gisteren ook besproken. Dat is niet iets straks met normen en wetten en regels waar je je aan moet houden bij het maken van beleid, want zo werkt, denk ik, beleid maken niet. Je moet als politiek veel meer ruimte hebben. Maar dat je nadenkt over hoe dichtbij je een school wilt hebben, hoe dichtbij je een ov-halte wilt hebben of noem maar op welke voorziening. Dat vind ik wel logisch om te doen. Maar ik denk niet dat we bij dit instrumentarium uitkomen. Dus als u mij die generieke opdracht meegeeft, dan ga ik het oordeel over deze motie niet aan de Kamer laten, maar ga ik wel vragen of u 'm zou willen aanhouden tot het moment dat we de uitkomst van die exercitie gaan bespreken.

Minister De Jonge:

Ja, dat is goed. "Of iets dergelijks", dat is goed. Pas 'm nog even ook in formele zin aan, maar dat is goed. Dan blijf ik 'm rooms interpreteren, iets minder rooms dan zojuist, maar gaat het wettelijk verankeren eruit. Dat lijkt me werkbaar.

Minister De Jonge:

Dan laat ik het oordeel aan de Kamer.

Minister De Jonge:

Voorzitter. Dan komen we bij de moties die de heer Graus heeft ingediend, samen met zijn collega Wilders, die allemaal gaan over Limburg. Laat ik beginnen met te zeggen dat de kwaliteit van het debat gisteren een enorme impuls werd gegeven door de vervanging van het lid Bosma door het lid Graus. Dat mag echt wel gezegd worden. Ik bedoel dat niet persoonlijk en ik bedoel dat zeker niet onaardig. Het is echt zo en dat mogen we zeker stellen. Wat ik echt mooi vind, en dat meen ik in alle oprechtheid, is de enorme betrokkenheid die de heer Graus toont bij zijn Limburg en de passie waarmee hij kan spreken over zijn Limburg. Ik zit met een ongemakkelijke situatie. Eigenlijk zie ik in zijn moties weinig mogelijkheid om het oordeel aan de Kamer te laten, omdat het heel vaak moties zijn met een nogal financiële dekking die ook ligt op het terrein van collega's. Maar als ik nou vijf keer gewoon "ontraden" zeg, dan is dat veel botter dan ik het eigenlijk bedoel in de richting van de heer Graus. Laat ik daarom de kern van zijn betoog eruit pakken. Dan geef ik daarna het oordeel over de moties.

De kern van zijn betoog is: zorg dat je Limburg recht doet. Zorg dat je mijn Limburg — zo zei de heer Graus het — recht doet. Dat wil ik doen en dat ga ik ook doen door aan de heer Graus te laten zien wat wij allemaal doen voor die prachtige provincie Limburg. Het enige puntje van kritiek op de inbreng van de heer Graus gisteren zou kunnen zijn dat het veel trotser en veel zelfverzekerder mag over Limburg, want Limburg heeft geweldig veel te bieden. Limburg is een hele trotse provincie met prachtige regio's. We doen ook heel erg veel voor Limburg om die trots te versterken. Ik zou graag aan de heer Graus een toezegging willen doen die hij niet eens van mij gevraagd heeft, op het gevaar af dat ik hem tegen zijn zin gelukkig zit te maken, natuurlijk. Ik zou graag voor u in kaart willen brengen wat we allemaal doen als kabinet, ook specifiek voor Limburg. Want dat is best veel. Dat is best heel veel. Dat zou ik heel graag eens aan de heer Graus willen laten zien.

Dat brengt mij vervolgens bij de moties. De motie op stuk nr. 123 verzoekt de regering tot inzet van de politiehelikopter in de strijd tegen grensgebonden misdaad. Ik kan hier niet over helikopters besluiten en ik vrees dat het gevraagde ook een financiële implicatie heeft waarin de regering niet kan voorzien, ik niet maar ook mijn collega Dilan Yeşilgöz niet.

De motie op stuk nr. 124 verzoekt de regering af te zien van de accijnsverhogingen. Ik vrees dat als ik daarover het oordeel aan de Kamer laat, ik het aan de stok krijg met de heer Van Rij, en dat is het allerlaatste wat een mens zou moeten willen.

De motie op stuk nr. 125 gaat ook over de accijnsverhoging. Die moet ik dus helaas ook ontraden.

De motie op stuk nr. 126 gaat over het Zuyderland. U heeft daarover een heel levendig debat met de minister van VWS. Daar kan ik niet zomaar doorheen gaan zitten banjeren, want dan heb ik het weer aan de stok met de heer Kuipers, en ook dat moet een mens niet willen.

Tot slot de motie op stuk nr. 127 over de compensatievergoeding voor de overstroming. Daar moet ik iets preciezer over zijn. Daarover ontvangt u met enkele weken een brief van mij, want we zijn inmiddels dicht bij het besluit dat we daarover zouden willen nemen. Een gezant voor Limburg, dat bent u volgens mij zelf.

Minister De Jonge:

Ja, laat ik een paar elementen eruit pakken. Die politiehelikopter: ik weet helemaal niet hoe het exact zit met de dekking. Mijn eerste punt is eigenlijk dat dit meer een debat is om met de minister van Justitie te voeren. Dat is het eerste wat ik daarover zou willen zeggen. Ik denk dat er een x aantal helikopters is en dat men die met name inzet daar waar de criminaliteit het grootst is. Ik woon in Rotterdam. Daar heb je best vaak die helikopter boven je hoofd vliegen. Daar zou je heel gelukkig van kunnen worden. Ik ben dat niet, omdat je dan altijd weet dat je op de grond de bij die helikopter passende criminaliteit hebt. Ik weet niet of het iets is wat je per se zou moeten willen. Dat is twee. Drie is dat als er een helikopter bij moet komen, namelijk voor Limburg, zou je die moeten aanschaffen en dat kost geld. Het is toch niet zo gek om daar ook een financiële dekking te vragen? Dat is zomaar een ding over de helikopter.

Voor het Zuyderland geldt weer iets anders. Ik weet dat er een heel levendig debat is over wat je in de regio daadwerkelijk overeind zou kunnen houden, wat financierbaar is. Daarbij zijn zorgverzekeraars natuurlijk aan zet. Zo ligt ook de verantwoordelijkheidsverdeling. Ik zou het dus gewoon te gemakkelijk vinden van mezelf als ik daarvan zou zeggen: ja hoor, prima. Dat moet echt in het debat met de heer Kuipers worden opgelost.

Ten aanzien van die gezant: daar is precies mijn punt van die Limburgse trots. Volgens mij is het echt beter om na te denken over waar Limburg nou het meeste aan heeft. We doen ongelofelijk veel Limburg en dat ga ik ook in kaart brengen voor u. Als er al zo veel goede Limburgse vertegenwoordiging hier aanwezig is om aandacht te vragen voor Limburg, is het volgens mij niet nodig. Volgens mij heeft Limburg dat niet nodig.

Minister De Jonge:

Limburg telt natuurlijk wel mee. De heer Graus is daar het beste bewijs van. Hij zal met niet-aflatende trouw hier het Limburgse belang blijven vertegenwoordigen. En dat is ook hartstikke goed.

Minister De Jonge:

Ja, voorzitter, u heeft groot gelijk.

De motie op stuk nr. 128 verzoekt de regering te onderzoeken hoe een nationale variant van het Europees Comité van de Regio's vorm zou kunnen krijgen. Ik zeg richting de heer Dassen, en via hem ook in de richting van mevrouw Koekkoek, dat ik hier eens even met de VNG en het IPO over ga spreken. Ik zou ook kunnen zeggen dat we al een best goed comité van de regio's hebben, namelijk het Interprovinciaal Overleg, maar u bedoelt iets anders. Volgens mij is het goed als wij ons als Rijk rechtstreeks tot de regio's verhouden, maar ik wil daarin het IPO en de VNG niet passeren. Ik ga dus graag met hen in overleg om te kijken op welke manier we daar vorm en inhoud aan zouden kunnen geven. Ik laat daarin op die manier ook het oordeel over de motie aan de Kamer.

De motie op stuk nr. 129 ga ik ontraden. De afdeling buitenland van het CAK voert verschillende taken uit die breder zijn dan alleen zorggrenswerkers. Het CAK zit momenteel in een ingrijpend ontwikkeltraject en daarin ingrijpen verstoort het noodzakelijke verandertraject, dus ik moet deze helaas ontraden.

De motie op stuk nr. 130 verzoekt de regering om met een plan te komen voor een dekkend netwerk van laagdrempelige overheidbrede loketten. Dat lijkt me nou echt iets waar we ons aan zouden vertillen als ik hierover het oordeel aan de Kamer zou laten. Dat is zo'n breed verhaal, want er zijn zo ongelofelijk veel loketten en als ik die vanuit de rijksoverheid geregisseerd landelijk dekkend en laagdrempelig zou moeten gaan maken, dan vertillen wij ons, denk ik.

De motie op stuk nr. 131 verzoekt de regering om buitenlandse ov-bedrijven over te nemen zodra de kans zich voordoet en het openbaar vervoer samen met provincies in eigen handen te nemen. Je zou vermoeden dat daar dan wel een dekking bij zit, maar die zit er dan weer niet bij. Deze motie ontraad ik dus ook.

De motie op stuk nr. 132 verzoekt de regering om bindende maximumnormen op te stellen voor de afstand van woonlocaties tot ov-haltes. Zou u deze even willen aanhouden? Ik weet namelijk dat de staatssecretaris van IenW met een brief komt over bereikbaarheidsnormen. Het lijkt me dus goed als u deze discussie nou eens met haar voert naar aanleiding van de brief over de bereikbaarheidsnormen.

De motie op stuk nr. 133 verzoekt de regering …

Minister De Jonge:

Ik vroeg om 'm aan te houden, want dat vond ik vriendelijker, maar daarin moet mevrouw Temmink dan wel bewilligen.

Minister De Jonge:

"Misschien", zegt ze.

Minister De Jonge:

Vooralsnog is ie ontraden, maar aanhouden zou ik helemaal prima vinden.

De motie op stuk nr. 133 verzoekt de regering om de meerkosten van het project vanaf oktober 2021 voor haar rekening te nemen. U vermoedt het al: deze motie is niet gedekt en dus moet ik 'm ontraden.

De motie op stuk nr. 134 verzoekt de regering om bij de verdere uitwerking van de kabinetsreactie nadrukkelijk te investeren in … Excuus, die had ik al gedaan; daarover had ik het oordeel al aan de Kamer gelaten.

De motie op stuk nr. 135 verzoekt de regering om in de reeds toegezegde brief over de verdere opvolging van het rapport met een concreet voorstel te komen op dit punt, zodat het niet slechts bij een voornemen blijft.

Minister De Jonge:

Ik dacht eigenlijk dat het precies andersom was, maar ik ga u uit de brand helpen, voorzitter. Ik ga namelijk op beide moties het oordeel aan de Kamer laten. Helpt dat?

Minister De Jonge:

Dat helpt en dat brengt mij bij de laatste motie. Maar misschien wil mevrouw Temmink eerst nog iets vragen.

Minister De Jonge:

Ziet u nou wel, voorzitter.

Dat brengt mij bij de allerlaatste motie, van de heer Bisschop, die ook voor mij de allerlaatste motie is om in deze periode met uw Kamer te behandelen. Dat is toch een moment. Dat alleen al brengt mij eigenlijk tot het oordeel dat ik hierover het oordeel aan de Kamer ga laten. Overigens, of het ook daadwerkelijk in een richtlijn eindigt, zal de uitkomst moeten zijn van het gesprek dat ik daarover ga voeren. Maar ik laat graag het oordeel over deze motie aan de Kamer.

Het is op verschillende manieren hier gegaan over dagsluiting. Ik voeg daar graag nog een aantal woorden aan toe. Het is mijn laatste debat met deze Kamer, met deze commissie. Het is mijn laatste debat sowieso met de heer Bisschop, die zei "naar het zich laat aanzien". Wij beiden zijn in de traditie grootgebracht dat je daar dan bij zegt: naar de mens gesproken. Dat hoor je daar dan eigenlijk bij te zeggen. Toen ik hier in 2017 kwam werken, zei de heer Van Rijn tegen me: "Als je nou straks een begrotingsbehandeling doet, neem dan mijn traditie over. Ik ben gewend om een begrotingsbehandeling te beëindigen met een Bijbelvers voor de heer Van der Staaij en alle andere leden van de Kamer die daar ook inspiratie aan ontlenen." Dat zou ik nu ook in de richting van de heer Bisschop willen doen. Ik dacht te kiezen voor de laatste verzen van de oudejaarspsalm, psalm 90: "Bevestigt gij het werk onzer handen over ons. Ja, het werk onzer handen, bevestig dat."

Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Informele Raad Algemene Zaken 27 en 28 september 2023. Ik heet de minister van Buitenlandse Zaken en de woordvoerders in de zaal van harte welkom. Ik geef als eerste het woord aan de heer Van Houwelingen, Forum voor Democratie. Ik wil ook even mijn afschuw afspreken over wat er gebeurd is met uw fractieleider toen hij een lezing wilde geven. Sterkte daarmee!

De heer Van Houwelingen (FVD):

Dank u, voorzitter. Heel veel dank hiervoor. Het gaat naar omstandigheden goed met hem. Dank aan de ambtsgenoten die hun zorgen hebben uitgesproken.

Ik heb één motie, voorzitter.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Dank u, voorzitter.

De heer Van der Lee (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Ik zal het kort houden. Ik heb geen moties. De heer Sjoerdsma heeft die wel. Die gaan over rechtsstatelijke kwesties, namelijk de positieve ontwikkelingen in Polen en de negatieve ontwikkelingen als het gaat om Orbán in Hongarije en ook rond Kosovo. Hij zal dat straks op excellente wijze gaan uitleggen.

Ik wil me eigenlijk even richten tot de heer Sjoerdsma, omdat dit volgens mij het laatste debat is dat hij zal hebben in deze Kamer. O, ik hoor dat het een van de laatste is. In ieder geval is het voor mij het laatste. Ik wil hem danken voor zijn jarenlange inzet. Hij is altijd zeer actief geweest, soms op een wat hinderlijke manier voor de troepen uit lopend, maar ook altijd scherp analyserend en goede initiatieven nemend. Dat gebeurde ook recent nog, toen het ging om het postuum uitreiken van een belangrijke onderscheiding aan iemand die heel veel mensen heeft gered in de Tweede Wereldoorlog. Ik ben hem ook dankbaar voor onze samenwerking in de parlementaire alliantie over China, waar we wereldwijd met veel parlementariërs de wijze van optreden van China in eigen land en daarbuiten hekelen en proberen daar gezamenlijk wat tegen te ondernemen. Ik wil hem veel succes wensen in de toekomst en nogmaals danken voor onze samenwerking.

De heer Sjoerdsma (D66):

Dank, voorzitter. Ik dank collega Van der Lee voor de zeer aardige woorden. Dat hinderlijk voor de troepen uitlopen heet "agenderen", maar hij gaat er de volgende periode wel achter komen hoe nuttig dat soms kan zijn.

Ik heb drie moties, inderdaad ook mede namens collega Van der Lee.

De heer Sjoerdsma (D66):

En tot slot.

De heer Sjoerdsma (D66):

Voorzitter, dank u wel.

De voorzitter:

De moties worden nog even richting de minister gebracht en de andere moties komen er natuurlijk aan. Aan de orde is het tweeminutendebat Informele Raad Algemene Zaken. Het woord is aan de minister van Buitenlandse Zaken. Gaat uw gang.

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. De heer Van Houwelingen heeft een motie ingediend, op stuk nr. 2765, over de toetredingsonderhandelingen en dergelijke. We hebben het daar in het debat ook vrij uitgebreid over gehad. Daarbij heb ik aangegeven dat er op dit moment niet eens onderhandelingen plaatsvinden met Oekraïne. We zijn nog bezig in het proces dat überhaupt de beslissing moet worden genomen dat er onderhandelingen gaan plaatsvinden. Dat betekent dat deze motie in ieder geval ook voorbarig is. Daarmee geef ik 'm ontraden.

Minister Bruins Slot:

Wat de heer Van Houwelingen aangeeft, is nu nog niet aan de orde. We zullen ons als Europese Unie goed moeten voorbereiden op de toekomstige uitbreiding. Daar moeten we ook de tijd voor nemen. Dat betekent dat we ook de juiste vragen moeten stellen, onder andere op het gebied van veiligheid. Daarover wordt de Kamer ook verder geïnformeerd, dus dat is conform het normale proces.

Minister Bruins Slot:

De motie op stuk nr. 2766 gaat over de verzoeken van de heer Sjoerdsma, mevrouw Piri en de heren Van der Lee en Dassen. Voordat ik begin met het waarderen van die motie, wil ik ook mijn waardering uitspreken voor de vele jaren dat de heer Sjoerdsma lid is geweest van de Tweede Kamer en daar ook echt het verschil heeft kunnen maken bij veel onderwerpen en zaken in verandering heeft weten te brengen. Dat heeft hij altijd met veel overtuigingskracht weten te doen, dus daaraan zie je ook dat hij met een echte Buitenlandse Zaken-achtergrond hier in de Tweede Kamer is terechtgekomen. Ik wil hem danken voor al het werk dat hij heeft gedaan. Hierbij mijn waardering daarvoor.

Voorzitter. In de motie-Sjoerdsma c.s. op stuk nr. 2766 over Polen wordt de regering verzocht om Nederlandse expertise beschikbaar te stellen. Deze motie wil ik in ieder geval oordeel Kamer geven. Het is nog wel te vroeg om een conclusie te trekken over de betekenis van de uitslag van de verkiezingen voor de belangrijke Europese thema's zoals rechtsstaat. Ik ben het ermee eens dat de EU-middelen uit het Herstelfonds pas aan Polen kunnen worden uitbetaald als het de overeengekomen supermijlpalen op het gebied van de rechtsstaat heeft gerealiseerd. Het is de taak van de Commissie om dat zorgvuldig te toetsen. Op dit moment heeft Polen in ieder geval nog niet een betaalverzoek ingediend. Het kabinet blijft natuurlijk wel inzetten op die zorgvuldige toets door de Commissie. Dus oordeel Kamer.

Minister Bruins Slot:

Nee. Het gaat nu natuurlijk ook om het parallelle proces dat plaatsvindt: het kabinet zal zich bilateraal, zowel politiek als financieel, blijven inzetten voor ondersteuning van het maatschappelijk middenveld. Het is geen als-danmotie, want dit vindt nu plaats en niet over een langere tijd.

Minister Bruins Slot:

De heer Sjoerdsma weet natuurlijk dat de beste moties altijd de moties zijn die door het kabinet ontraden worden. Verzocht wordt om de artikel 7-procedure tegen Hongarije verder te brengen en Hongarije het stemrecht in de EU te ontnemen. Ik zeg tegen de heer Sjoerdsma dat ik zijn zorg deel. Maar de realiteit is op dit moment dat een viervijfdemeerderheid in de Raad om te constateren dat er een duidelijk gevaar bestaat voor een ernstige schending van de waarden van de EU, gewoon nog niet in zicht is. Dat maakt dat ik deze motie op dit moment ontraad.

Minister Bruins Slot:

Hier zit even het punt van de heer Van Dijk: dit loopt iets te veel op de zaken vooruit. Maar het spreekt voor zich dat op het moment dat de verhoudingen weer veranderen, het kabinet natuurlijk wel zo'n inzet heeft. Maar de motie wordt nu gewoon ontraden vanwege de timing ervan.

Voorzitter. Dan de motie-Sjoerdsma c.s. op stuk nr. 2768 over Kosovo. Ik snap wat de heer Sjoerdsma doet: hij probeert tot een evenwichtige aanpak te komen. De Hoge Vertegenwoordiger, de speciale vertegenwoordiger van de EU, willen wij hierin heel graag steunen, juist door hem de vrijheid te geven om die maatregelen zelf in goede balans aan te pakken. In dit stadium, waarin het zo precair opereren is, willen we hem niet alvast met een opdracht op pad sturen, zodat hij dat ook effectief kan doen. Wat wij wel willen overbrengen, is dat wij een gebalanceerde aanpak willen hebben. Dus in die zin begrijp ik de bedoeling. Maar hier wil ik echt de bal bij de speciale vertegenwoordiger houden. Hij is volgens mij echt bezig met een balanceeract, met een koorddans. Daarom ontraad ik deze motie, ondanks dat ik de weg die de heer Sjoerdsma bewandelt, heel goed snap.

De voorzitter:

Aan de orde is het debat over de artikel 100-procedure inzake de bredere veiligheidsinzet in Irak. Gisteren is het commissiedebat geweest en vandaag is de plenaire afronding in één termijn. Ik geef het woord aan de heer Jasper van Dijk, SP.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Voorzitter. We spreken over de verlenging van de missie in Irak, en niet voor het eerst. Daar hebben we het uitgebreid over gehad. Mijn fractie is van mening dat deze missie geen duidelijk einddoel en geen goede exitstrategie heeft. Ik heb ook verwezen naar de rapporten die daarover zijn verschenen, onder andere van de IOB, die het had over "geen meetbare doelen". Dat is het eerste argument waarop ik straks mijn standpunt zal baseren. Het tweede punt is dat we natuurlijk een ernstig veranderde veiligheidssituatie zien door de oorlog in Gaza. Ook op basis daarvan heeft mijn fractie gezegd: je moet een nieuwe veiligheidsanalyse maken en dan een besluit nemen. Op basis van die twee punten geeft mijn fractie geen steun aan de verlenging van deze missie. Niettemin wensen wij de militairen een veilige terugkeer.

Voorzitter. Dan rest mij niets anders dan te zeggen dat dit mijn laatste plenaire debat is voor de verkiezingen. Als wij die enorme verkiezingsoverwinning niet gaan halen — kleine kans natuurlijk — dan is dit wellicht de laatste keer dat ik hier sta. Daarom eindig ik met een mooi liedje van George Harrison van The Beatles. De titel van het liedje is … U stond al klaar!

De heer Jasper van Dijk (SP):

De titel is: All Things Must Pass. Het was een mooie tijd!

Dank.

De heer Sjoerdsma (D66):

Dank, voorzitter. Gisteren hadden wij een artikel 100-debat over de verlenging van de Nederlandse bijdrage aan de NAVO-missie in Irak. We hebben in dat debat uitvoerig gesproken over de woelige geopolitieke ontwikkelingen en de toenemende dreiging van Iraanse milities in Irak, overigens in het Midden-Oosten breed. D66 heeft daar het belang benadrukt dat de medische afvoerketen op orde is en dat er voldoende escalatiemogelijkheden zijn voor onze militairen, zeker gelet op de toenemende risico's. Het kabinet heeft dat bevestigd. Daarnaast is toegezegd dat de Kamer nog voor de aanvang van deze verlenging opnieuw wordt geïnformeerd, ook over eventuele risico's. Dat is goed.

Voorzitter. Als diplomaat heb ik mogen meewerken aan de voorbereiding van militaire uitzendingen naar Zuid-Sudan, daarvoor naar Afghanistan en naar gezamenlijke verkenningsmissies, ook met vertegenwoordigers van het ministerie van Defensie. Ik heb me toen weleens verwonderd over de opdrachten die de politiek ons meegaf. Dat maakt dat ik als Kamerlid zeer huiverig was om Haagse rode lijnen te trekken in conflictgebieden, waar de realiteit vaak weerbarstig is. Mijn lijn was altijd: onze mensen moeten op pad met een duidelijke missie, met de juiste middelen en met de juiste medische voorzieningen en bescherming, niet meer en niet minder. Het kabinet heeft gezegd dat dat voor deze missie op orde is. Ik vertrouw het kabinet daarop.

Als Kamerlid mocht ik onze militairen bezoeken in Mali, Jordanië en Irak. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik zonder uitzondering bijzonder onder de indruk was van de professionaliteit, de kwaliteit en het doorzettingsvermogen van onze militairen, maar ook van onze diplomaten en ontwikkelingswerkers in deze gebieden. Ik ben ervan overtuigd dat dat ook voor deze bijdrage en deze verlenging opnieuw zo zal zijn.

Voorzitter. Dat gezegd hebbende, kan mijn fractie instemmen met de voorgenomen verlenging van de bijdrage aan de missie in Irak. Ik wens alle militairen uiteraard een succesvolle missie en een behouden thuiskomst. Ik wens hun familie in de tussentijd alle goeds.

De heer Van der Staaij (SGP):

Mevrouw de voorzitter. Er verandert veel in de wereld en er verandert veel in politiek Den Haag, maar wat mij betreft blijft dit staan: besluitvorming over uitzendingen verdient altijd weer de hoogste parlementaire aandacht. Niet voor niets is tegenwoordig uitdrukkelijk in artikel 100 van onze Grondwet opgenomen dat de regering de Staten-Generaal vooraf informeert over de inzet van de krijgsmacht ter handhaving of bevordering van de internationale rechtsorde. We nemen immers de politieke verantwoordelijkheid voor het uitzenden van mensen naar gebieden met de nodige veiligheidsrisico's.

We hebben een goed debat gehad over het kabinetsbesluit tot een langere en bredere militaire inzet in Irak. Ik dank de bewindslieden voor de beantwoording van onze vragen. De SGP heeft het doel en de inzet van deze missie langs de lat van het zorgvuldig vormgegeven toetsingskader gelegd en onze conclusie is dat wij dit kabinetsbesluit kunnen steunen. Het is belangrijk om de veiligheidssector in Irak verder te versterken.

Er is veel gesproken over de huidige kwetsbare situatie in het Midden-Oosten en de onzekerheid over de gevolgen van de strijd die is ontstaan na de verschrikkelijke aanslagen van Hamas in Israël. Mijn fractie vertrouwt erop dat het kabinet scherp zicht houdt op de actuele veiligheidssituatie in de regio en steeds zorgvuldig afweegt of die gevolgen moet hebben voor het handelingsperspectief van deze missie. Graag hoor ik daarover nog nader van de bewindslieden.

Van harte wens ik de vrouwen en mannen die uitgezonden worden alle goeds, veel wijsheid en Gods rijke zegen toe bij hun werk. En tot slot: sterkte voor het thuisfront.

De heer De Roon (PVV):

Dank u, voorzitter. De minister van Defensie antwoordde gisteren op een vraag van mij dat een locatie in Irak waar zich Nederlandse militairen bevonden, getroffen werd door raketten. Gelukkig waren er geen Nederlandse slachtoffers, maar het toont wel aan dat de situatie gevaarlijk is voor onze militairen. Je kunt nog zo veel luchtafweer hebben, maar je vangt nooit alle raketten af; dat weet Israël ook. Dat alles is voor de PVV op zich al voldoende reden om tegen deze missie te zijn, naast het feit dat het dan ook nog 93 miljoen euro moet gaan kosten. Wij vinden bovendien dat we de Nederlandse militairen gewoon hier in Nederland nodig hebben voor de bescherming van ons land, en niet voor de bescherming van de macht van sjiitische terroristen in Irak.

Drie door Iran gesteunde milities hebben de macht gegrepen in Irak. Het lijkt wel alsof onze regering geen weet heeft van de manier waarop deze groepering haar macht over Irak monopoliseert in alle takken van de overheid, de rechterlijke macht, de uitvoerende macht en het parlement, en bovendien economische instabiliteit creëert. De echte macht in Irak is in handen van drie warlords. Alle tegenmacht is marginaal gemaakt. Op dezelfde manier als de Iraanse Revolutionaire Garde de economische macht greep in Iran, doet het zogenaamde Coordination Framework dat nu in Irak. Ik zal er niet in detail op ingaan, maar dat is wat er gebeurt.

Dat Coordination Framework heeft alle waarschuwingen van het IMF, de Wereldbank en de Verenigde Staten genegeerd door maar even 701.000 overheidsbanen te creëren en de overheidsuitgaven in één slag met maar liefst 50% te verhogen. Dat is volgens het IMF een recept voor critical macroeconomic stability risk. Daarmee wordt bedoeld: verschuldigde betalingen niet uitvoeren, inflatie, oproer en instabiliteit, met als gevolg een stroom vluchtelingen richting Europa. Onze regering kan wel denken dat ze met de militaire missie bijdraagt aan de stabiliteit van Irak, maar naar mijn mening is het tegendeel het geval. Het enige waar de missie aan bijdraagt, is de stabiliteit van de machtsgreep van sjiitische terroristen.

De PVV steunt de voortzetting en uitbreiding van de missie dus niet. Als er toch militairen worden uitgezonden, wensen wij hun en hun naasten natuurlijk alle sterkte, veiligheid en een behouden terugkeer naar Nederland.

Dank u, voorzitter.

Mevrouw Piri (PvdA):

Dank, voorzitter. Ik leg de verklaring af mede namens de GroenLinksfractie.

Voorzitter. Het is een goed gebruik om er als Kamer uitgebreid bij stil te staan als we onze mannen en vrouwen van Defensie uitzenden. De mensen die binnenkort worden uitgezonden, zullen bijdragen aan een belangrijk doel: het versterken van de veiligheidssector in Irak, om samen met de lokale autoriteiten te werken aan duurzame veiligheid in dat land. In de periode waarin de besluitvorming over deze missie heeft plaatsgevonden, is de veiligheidssituatie sterk veranderd, zoals gisteren is besproken in het debat. Door de oorlog tussen Hamas en Israël staat de hele regio onder spanning en is in Irak het aantal aanvallen op westerse militairen toegenomen. Wat GroenLinks-Partij van de Arbeid betreft is het belangrijk dat we leren van het verleden, zoals van de evacuatie uit Afghanistan, waar achteraf geen adequaat plan voor bleek te liggen en die dus chaotisch verliep. De minister van Defensie gaf aan dat er voor de missies een evacuatieplan ligt. Ik wil er nog één keer op aandringen dat ook de ambassades en de consulaten goed moeten zijn voorbereid.

Voorzitter. Wij willen instemmen met deze missie. Ik wil alleen nog graag de mannen en vrouwen die straks uitgezonden worden een veilige missie en een behouden thuiskomst wensen. Ik wens hun familie en geliefden sterkte tijdens hun afwezigheid.

Dank u wel.

De heer Brekelmans (VVD):

Voorzitter. We hebben gisteren uitgebreid gesproken over de Nederlandse inzet voor de NAVO-missies en enkele kleinere missies in Irak. De VVD ondersteunt de doelstellingen van de Nederlandse inzet. Het bestrijden van terrorisme en het versterken van het veiligheidsapparaat in Irak dragen bij aan meer veiligheid en stabiliteit in Irak. Ze helpen ook om irreguliere migratie te voorkomen. Daarmee is de Nederlandse inzet in het belang van Irak, in het belang van de regio en ook in het belang van Nederland.

We hebben in het debat met name gesproken over de actuele veiligheidssituatie, mede in het licht van de actuele ontwikkelingen in Israël en de Palestijnse gebieden. Het risico dat de onrust in Irak toeneemt en er meer aanvallen zullen plaatsvinden op westerse doelen, is helaas reëel. Het kabinet heeft duidelijk aangegeven hoe wordt omgegaan met deze veiligheidsrisico's en welke maatregelen hiertegen worden genomen door zowel Nederland als andere westerse partners, zoals de Amerikanen, waaronder het versterken van de luchtafweer. Ik waardeer de toezegging van het kabinet, die het mede op mijn verzoek heeft gedaan, om de Kamer te informeren bij een substantiële verandering van het dreigingsbeeld in het geval van een grondinvasie van Israël in Gaza, in ieder geval voordat de force protection in de eerste week van januari richting Irak gaat.

Ook wil ik het kabinet danken voor de toezegging om zich in te zetten om de rotatieduur van met name de seniorposities, binnen de kaders die daarvoor zijn, zo lang mogelijk te laten zijn om de effectiviteit van deze functies en daarmee de invloed van Nederland te vergroten.

Ik heb verder in het debat ook aangegeven dat het mijn fractie een doorn in het oog is dat wij al jarenlang zo breed investeren in Irak, maar dat Irak weigert om uitgeprocedeerde onderdanen terug te nemen. Ik moedig het kabinet nogmaals aan om zich hier nog intensiever voor in te zetten en hier ook samen in op te trekken met andere Europese landen. Ik dank het kabinet en de minister van Buitenlandse Zaken ervoor dat ze hebben gezegd zich daarvoor te zullen inzetten.

Samengevat steunt de VVD de doelstellingen van deze missie. De VVD vindt de veiligheidsrisico's en bijbehorende maatregelen aanvaardbaar en is ervan overtuigd dat onze krijgsmacht dit kan uitvoeren. Daarom stemmen wij in met deze missie, wel met dien verstande dat we op de hoogte worden gehouden indien het veiligheidsbeeld substantieel verandert.

Dan rest ook mij niets anders dan onze militairen heel veel succes en kracht te wensen. Ik hoop dat de Nederlandse inzet in deze missies voorspoedig zal verlopen en hetzelfde wens ik ook voor de familie en vrienden van de militairen die hier in Nederland blijven. Ik hoop op een behouden thuiskomst.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. We hebben een uitvoerig debat met elkaar gehad, mede naar aanleiding van de veranderde situatie in het Midden-Oosten. De ChristenUnie heeft zich afgevraagd wat dat betekent voor het veiligheids- en dreigingsniveau. We hebben van de minister begrepen dat er voldoende op geanticipeerd wordt. Voor ons is het uiteraard belangrijk dat als we mensen uitzenden, we dat doen, ook in het licht van Afghanistan — we hebben vandaag ook een debat over het rapport-Ruys gehad — met voldoende waarborgen. In het debat heb ik een aantal uiteenzettingen van het ministerie gehoord. Na overleg binnen mijn fractie kunnen wij ook instemmen met deze missie. Wij vragen nog wel in het bijzonder aandacht, zoals ik dat ook tijdens het commissiedebat gedaan heb, voor de minderheden, zodat er ook in een onstuimig politiek klimaat voldoende bescherming en aandacht voor hen is en wij exitstrategieën op tijd af hebben als de situatie in Israël dreigt te escaleren en andere landen, waaronder Irak, daar effect van ondervinden.

Rest mij niets anders dan de troepen die wij uitzenden Gods zegen en een veilige terugkomst toe te wensen.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Kuzu (DENK):

Voorzitter, dank u wel. Inmiddels hebben we al een aantal artikel 100-procedures gehad over de verlenging van de inzet in Irak. Ik zou in de beperkte drie minuten die ik heb toch even willen teruggaan naar de situatie in 2003. Toen begon het allemaal met de zogenaamde war on terror van de Verenigde Staten. Waarom? "Zij hebben massavernietigingswapens." Later bleek dat dat niet het geval was, maar deze oorlog heeft in de afgelopen 20 jaar een behoorlijke impact gehad op de burgerbevolking aldaar. Inmiddels zijn er volgens schatting al 300.000 burgerslachtoffers gevallen in 20 jaar tijd.

Voorzitter. Sinds het begin van de inval door de VS heeft de bevolking zich jarenlang verzet tegen de aanwezigheid van buitenlandse troepen. Er ontstonden ook onderlinge spanningen. Systematisch geweld tussen verschillende bevolkingsgroepen was geen uitzondering. Mede als gevolg van de zogenaamde war on terror was ook een indirect gevolg dat ISIS in 2014 haar opkomst kon maken. De terroristische organisatie kon profiteren van een verdeelde Iraakse samenleving.

Nog steeds zijn de verhoudingen in Irak enorm complex. Dat is zelfs erger geworden. Daarom is bescheidenheid op zijn plaats bij het formuleren van ambities en de mate van invloed die Nederland kan uitoefenen om tot resultaten te komen. Er is simpelweg geen causaal verband tussen de Nederlandse bijdrage en de veiligheid en stabiliteit in Irak. Mijn fractie heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze geen voorstander is van inzet van onze militairen in het Midden-Oosten, omdat die niet duurzaam de rechtsorde bevordert en niet per se ons belang dient, maar het Amerikaanse belang.

De missie zal waarschijnlijk doorgaan, ondanks het feit dat mijn fractie niet instemt met deze artikel 100-procedure. Ik wil dan ook gezegd hebben dat ik onze militairen die op missie gaan, een veilige missie wens en een behouden terugkeer.

Wanneer we het hebben over een behouden terugkeer … Ik maak het toch nog even af, voorzitter.

De heer Kuzu (DENK):

Ik hoop dat onder anderen de heer Brekelmans terugkeert als Kamerlid. Voor mij zal dat niet gelden. Ondanks dat wij het op verschillende manieren en op verschillende dossiers heel erg oneens waren met elkaar, waren de onderlinge verstandhoudingen tussen de verschillende Kamerleden erg goed. Ik hoop dat dat ook in de volgende periode zo blijft. Ik wens jullie alle goeds.

De heer Kuzu (DENK):

Ja, dat is mijn fractie bekend. Maar volgens mij is het de heer Brekelmans ook bekend dat heel veel burgers in Irak al ruim 20 jaar de buitenlandse troepen niet waarderen. Door de manier waarop er in de afgelopen jaren onnodige burgerslachtoffers zijn gemaakt, door de exitstrategie en door wat het tot nu toe heeft opgeleverd, komt mijn fractie tot het oordeel dat een verlenging van deze missie voor ons geen goede stap is.

De heer Kuzu (DENK):

Dank u wel.

De heer Boswijk (CDA):

Dank u wel, voorzitter. Een debat over een artikel 100-procedure is eigenlijk het zwaarste en belangrijkste debat dat wij in de Kamer kunnen voeren. We hebben het gehad over de verlenging van de NAVO-missie in Irak, dat op nadrukkelijk verzoek van de Iraakse regering zelf is. De heer Brekelmans zei dat ook al. Voor het CDA is het belangrijk dat wij als Nederland een steentje bijdragen aan de internationale rechtsorde. Ondanks dat IS verslagen is, is de situatie in Irak nog steeds heel kwetsbaar. Wij staan er dan ook positief tegenover dat wij hier als Nederland onze bijdrage aan leveren. Dat is niet alleen in het belang van de Irakezen, want uiteindelijk is stabiliteit ver weg ook veiligheid dichtbij. We willen het kabinet danken voor het organiseren van de technische briefings en informatie, zodat wij een goede afweging konden maken.

De collega's noemden het ook al even: de recente spanningen in het Midden-Oosten, Irak en Syrië in het bijzonder houden ons allemaal bezig. Dank voor de toezegging van het kabinet om hier de vinger aan de pols te houden. Wij zullen dat ook volgen.

Er rest ons niets meer dan de militairen — mannen en vrouwen — wijsheid, sterkte en vooral een behouden thuiskomst te wensen, alsook sterkte aan de familie die achterblijft.

Dank u wel.

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. Ik wil de leden van de Kamer danken voor hun inbreng en ook voor het zorgvuldige en waardevolle debat dat we gisteren hebben gehad. Het gaat hier immers om de deelname van Nederlandse vrouwen en mannen aan risicovolle missies. Het moet daarom duidelijk zijn waarom we dat willen en — wat ook de vragen van de Kamer zijn — hoe we dat op een verantwoorde en goede manier kunnen doen. Nederland levert een bijdrage aan de missie in Irak om ISIS duurzaam te verslaan en de regionale veiligheid en stabiliteit in Irak, maar ook in de regio, te vergroten.

Een groot deel van het debat, wat ik hier niet zal herhalen, is gegaan over de veranderende veiligheidssituatie door de gruwelijke terroristische aanval van Hamas in Israël en over wat dat betekent voor de regio. De Kamerleden hebben aan de minister van Defensie en mijzelf vooral de vraag gesteld: hoe zijn we voorbereid op het moment dat daar nog verdere ontwikkelingen zijn die echt van invloed zijn op de risico's voor de militairen die we uitzenden? Er is ook heel nadrukkelijk gevraagd naar de voorzorgsmaatregelen en de plannen die er liggen bij de ambassades en de consulaten. Er worden voorbereidingen getroffen; men is daarmee bezig. Door de minister van Defensie en mij is toegezegd dat wij de Kamer zullen informeren als de veiligheidssituatie verder verslechtert. We zullen dat tijdig aan de Kamer laten weten. Daarbij hebben we ook een relatie gelegd met het starten van het grondoffensief door Israël.

Er zijn twee missies. Operation Inherent Resolve heeft tot doelstelling het militair verslaan van ISIS en het bijdragen aan de regionale stabiliteit. Het versterken van de veiligheidssector staat daar steeds meer centraal. De lange duur van de missie heeft ervoor gezorgd dat de focus en de doelstelling van de missie steeds anders zijn geworden. Het echte vechten, het bestrijden van ISIS, heeft een ander karakter gekregen. Nu moet Irak vooral leren om zijn eigen veiligheid te waarborgen. Dat is eigenaarschap tonen, zoals de heer Van der Staaij dat zo mooi zei. We zijn daarmee de afrondende fase van de operatie ingegaan: de fase van normalisering en het bestendigen van de resultaten van de strijd tegen ISIS tot nu toe.

De NATO Mission Iraq heeft een horizon die verder reikt dan Operation Inherent Resolve. De doelstellingen van de NMI zijn het bevorderen van de capaciteit van de Iraakse veiligheidsinstanties, zodat zij de eigen stabiliteit kunnen waarborgen en internationale standaarden kunnen implementeren. In het debat ben ik ook al uitgebreid ingegaan op de doelstellingen die inmiddels zijn bereikt. Ik ben het met de leden van de Kamer eens dat het hier gaat om realistische doelstellingen over wat we kunnen bereiken; een bescheidenheid in de omvang van de doelstellingen die we kunnen bereiken met de inzet die we doen. Maar dat het verschil maakt en dat we daarin stappen zetten, is zeker duidelijk. Ik wil de leden dan ook danken voor de steun die ze geven aan deze missie.

Daarnaast wil ik nogmaals mijn waardering uitspreken aan alle Kamerleden hier, of ze nu wel of niet voor deze missies zijn, voor het feit dat zij telkens weer benadrukken dat zij alle militairen een behouden thuiskomst wensen, dat zij hopen dat zij met kracht dit werk kunnen doen en dat er ook oog is voor de mensen die thuisblijven, terwijl hun man of vrouw is uitgezonden. Die hebben hun eigen uitzending en dat is impactvol genoeg.

Voorzitter, dan een aantal korte woorden. Ik heb al woorden van waardering aan de heer Sjoerdsma geuit. Tegen de heer Van Dijk zou ik willen zeggen: ik hoop voor u vooral op een veilige terugkeer. We zijn het niet altijd eens, maar u voert altijd op een goede en constructieve wijze het debat. De heer Kuzu wil ik vooral heel veel succes wensen. We hopen dat hij weer op een mooie manier een bijdrage aan de samenleving kan leveren. Ik zie hem dus graag weer terug op andere plekken. Met de heer Van der Staaij gaat het constitutioneel geweten uit deze Kamer. Uw resultaten zijn legio, zeg ik via de voorzitter. We kunnen dus alleen maar hopen dat we met z'n allen de goede en constructieve wijze waarop de heer Van der Staaij ons altijd heeft gewezen op de constitutie en op het belang van het zijn van een goed kabinet en een goede Kamer, in zijn voetsporen verder kunnen brengen. Dank dus aan de heer Van der Staaij voor alles wat hij betekend heeft.

Minister Ollongren:

Dank u wel, voorzitter. Mag ik beginnen waar collega Bruins Slot eindigde, namelijk bij het bedanken van alle Kamerleden die in de periode van dit kabinet de artikel 100-debatten met het kabinet hebben gevoerd? Het was altijd waardig, altijd serieus en altijd zorgvuldig. Dat is ontzettend belangrijk. Ik wil hun ook dankzeggen voor de woorden van erkenning, de woorden van waardering en de succeswensen voor onze militairen en voor hun thuisfront. Dat laatste is een belangrijke toevoeging die ik velen hoorde maken. Ik denk dat het in een tijd waarin we soms tegenstellingen uitvergroten, echt heel waardevol is dat de steun voor onze militairen heel breed gedragen is, ook in dit huis. Dat is echt cruciaal.

Ik ga straks nog iets zeggen over de veiligheidssituatie daar, maar eerst zeg ik het volgende, even wat breder. We leven in een tijd waarin er op meer dan één plek in de wereld oorlog woedt en zorg is over escalatie van een conflict. We kunnen het ons simpelweg niet permitteren om te zeggen: daar hebben we nu even geen tijd voor, want we concentreren ons alleen op die ene plek. Nee, er zijn meer plekken in de wereld waar er zorgen zijn over de mensen daar, die ook effect hebben op de mensen hier. Het zegt iets over het belang van het werk van Defensie, over hoe betekenisvol het werk is van onze militairen die worden uitgezonden om dat te doen en over hoe kostbaar vrede, veiligheid en vrijheid eigenlijk zijn. Als we terugdenken aan 2014, dan denk ik dat we geen van allen de beelden zijn vergeten van de gruweldaden van Daesh toen in Irak en in Syrië. Die beelden gingen de wereld over. Dat was de start van de twee missies waarover we vandaag spreken, de start van OIR en de start van NMI. Door met bondgenoten samen te werken, dragen wij, Nederland, via deze missies bij aan het versterken van de Iraakse veiligheidssector, en daarmee aan stabiliteit in de regio. Dat is belangrijk voor de regio, maar ook — ik herhaal het — voor ons.

Gisteren in het debat zei ik al dat ik nog contact zou hebben met mijn Iraakse collega, minister Thabet al-Abbasi. Dat heb ik gehad. Ik heb hem gisteren uitvoerig gesproken. Hij benadrukte het belang dat Irak hecht aan de aanwezigheid van NMI en OIR. We hebben gesproken over veiligheid, ook over die van onze troepen, juist met het oog op de situatie in Israël en Gaza en de effecten daarvan in Irak en de bredere regio. Die effecten zijn er.

In 2024 gaat er inderdaad een forceprotectioneenheid naar de NMI. Deze militairen maken het werk van NMI-adviseurs mogelijk en leveren dus een belangrijke bijdrage aan de missie en het succes van de missie. De NAVO-missie in Irak zal vanaf volgend jaar mei worden geleid door een Nederlandse commandant en zijn staf. Er zullen transporthelikopters zijn die zowel NMI als OIR kunnen bedienen. Ik denk dat dit ook voor ons belangrijk is, want daarmee hebben we een sleutelpositie in een bepaalde periode. Dat geeft ons een goed zicht op de veiligheidssituatie. We weten nu hoe belangrijk dat is.

Dan over de veiligheidssituatie en de verslechtering van de veiligheidssituatie. De veiligheidssituatie is veranderd en verslechterd, maar we wegen die dus steeds. Dat wil ik echt benadrukken, ook in de richting van de heer Van der Staaij die daarnaar vroeg: ja, die wegen we. Daaraan passen we ons dus ook aan. Dat hebben we gisteren in het debat ook gezegd. Het dreigingsniveau is als gevolg daarvan ook omhooggegaan van matig naar significant. Voor missies kun je natuurlijk nooit alle veiligheidsrisico's tot nul reduceren, maar je moet wel de juiste voorzorgsmaatregelen nemen en doorlopend blijven toetsen. Dat is dus precies wat we doen. Dat die aanvallen zijn gedaan van Iraanse milities en dat we het dreigingsniveau hebben verhoogd, betekent ook dat ter plekke maatregelen worden genomen: de luchtverdedigingssystemen die aanwezig zijn waar de Nederlandse troepen verblijven, bieden bescherming; er mag niet buiten de poort worden gewerkt in zo'n dreigingssituatie; er wordt gekeken waar je verblijft, welk slaapvertrek er wordt gebruikt; er zijn alarmen die ertoe leiden dat bepaalde maatregelen getroffen moeten worden door de mensen zelf, bijvoorbeeld dat men moet gaan schuilen in bunkers of dat er een instructie wordt uitgevaardigd om helmen en scherfvesten te dragen op de basis. Kortom, dat zijn allemaal zorgvuldig voorbereidde maatregelen, waarvan ter plekke wordt beoordeeld of ze worden ingezet, en in zo'n verslechterde veiligheidssituatie is dat dus het geval.

Voorzitter. Wat ik nog wil toevoegen, is dat ook de NMI zelf de situatie natuurlijk monitort, samen met bondgenoten en partners in de regio. Juist met het oog op de veiligheidssituatie in de bredere regio is het mogelijk dat NMI en OIR verdere maatregelen zullen nemen om de veiligheid van het eigen personeel, inclusief onze mensen, te kunnen garanderen. De situatie is in beweging en daarom herhaal ik hier de toezegging die ik gisteren heb gedaan. De heer Sjoerdsma refereerde eraan. In ieder geval voordat onze Force Protection-compagnie in januari naar Irak reist, zal ik de Kamer informeren over de veiligheidssituatie in Irak en de eventuele gevolgen voor de inzet. Daarnaast zullen we de Kamer, collega Bruins Slot zei het net al, inderdaad informeren bij een substantiële wijziging van de veiligheidssituatie, zoals door de heer Brekelmans gevraagd.

Voorzitter. Daarmee hoop ik de Kamer in voldoende mate te hebben geïnformeerd.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Consulaire zaken en stand van zaken evacuaties Afghanistan. Ik heb van de leden begrepen dat er behoefte is aan iets meer ruimte voor wat betreft de spreektijd. Ik wil daar dus wat flexibeler in zijn, ook vanwege een ander commissiedebat. Nogmaals welkom aan de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie.

Ik geef als eerste het woord aan mevrouw Piri van de PvdA.

Mevrouw Piri (PvdA):

Voorzitter. Allereerst wil ik natuurlijk de ministers bedanken, ook voor hun toezeggingen in het commissiedebat. Ik denk dat we allemaal moeten reflecteren, ook naar aanleiding van de commissie-Ruys. Van mij echt complimenten voor hoe het kabinet dat oppakt.

Voorzitter. Dan wil ik natuurlijk ook de commissie-Ruys danken en alle vrijwilligers. Ik weet dat mevrouw Belhaj straks met een motie komt, maar echt dank, want wij weten dat voor en achter de schermen ontzettend veel ambtenaren, veteranen, een oneindige lijst van mensen, keihard hebben gewerkt om onze lokale medewerkers in Afghanistan in veiligheid te brengen. Dat hebben we ook gezien.

Voorzitter. Ik heb één motie.

Mevrouw Piri (PvdA):

Dank u wel.

De heer Boswijk (CDA):

Dank, voorzitter. Ik sluit me aan bij de woorden van mevrouw Piri. Ik wil inderdaad ontzettend veel dank uitspreken voor de vele ambtenaren, militairen en alle mensen voor en achter de schermen die in die ontzettende hectische tijd zo veel mensen hebben geëvacueerd en ook de tijd daarna, tot op de dag van vandaag. Ontzettend veel respect.

Wij hebben destijds als CDA de motie ingediend voor het onderzoek naar de evacuatie om er vooral van te leren. Het is goed om te zien dat het kabinet dat nu ook doet, gezien de andere evacuaties die we al hebben gehad en het aantal toezeggingen die tijdens het debat zijn gedaan. Dat doet ons deugd. Het zou mooi zijn als de motie die collega Piri zojuist heeft ingediend, wordt aangenomen.

Dank u wel.

De heer Sjoerdsma (D66):

Voorzitter. De debatten lopen een beetje dooreen. Voor de helderheid: ik zal het consulaire gedeelte doen en mevrouw Belhaj gaat zo nog iets zeggen over Afghanistan.

Twee moties. Allereerst.

De heer Sjoerdsma (D66):

En dan.

De heer Sjoerdsma (D66):

Dank u wel.

Mevrouw Belhaj (D66):

Voorzitter. Je weet nooit of je terugkomt na de verkiezingen, dus misschien is dit mijn laatste keer. Als het dan je laatste keer kan zijn hier in de plenaire zaal, dan is er geen mooier en bijzonderder onderwerp om over te spreken dan Afghanistan, want dat heeft het meest indruk gemaakt tijdens mijn politieke carrière.

Mevrouw Belhaj (D66):

Voorzitter. Op deze manier hoop ik, als naamgever van de motie-Belhaj, dat al die mensen, ook de ministers, dat onder de aandacht brengen van de medewerkers, zodat zij zien dat de Kamer ze diep, diep dankbaar is voor wat ze hebben gedaan.

De voorzitter:

Het woord is aan de minister van Buitenlandse Zaken

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. Als u het mij toestaat, behandel ik de moties in een iets andere volgorde en begin ik met de consulaire moties. Dan behandel ik de moties over het rapport-Ruys gezamenlijk. Dat lijkt mij het prettigst.

Ik heb nooit gedacht dat ik dit tegen de heer Sjoerdsma en de heer Van der Staaij zou zeggen, maar ik ben als Kamerlid ooit nog zo opgevoed dat je als je geld wilt regelen een amendement moet indienen. Op zich heb ik inhoudelijk geen bezwaar tegen dit feit, tegen wat in de motie op stuk nr. 950 staat, maar ja …

Minister Bruins Slot:

Als het een amendement wordt, dan geef ik het oordeel Kamer.

Minister Bruins Slot:

Dan de andere motie, de motie op stuk nr. 951. Ik snap de bedoeling van de heer Sjoerdsma en de heer Brekelmans, dat zij mensen erop willen wijzen dat zij als zij in het buitenland wonen ook van hun democratische recht in Nederland gebruik kunnen maken. Er is alleen één heel grote maar bij deze motie. Als mensen bellen naar het klantencontactcentrum van Nederland Wereldwijd, kunnen dat ook telefoongesprekken zijn over dat mensen overleden zijn. Het kunnen ook telefoongesprekken zijn over mensen die in nood zijn, die vastzitten. Het is een veelheid. Ik zou de heer Brekelmans en de heer Sjoerdsma willen vragen om het dictum van de motie veranderen en om mij te verzoeken om te kijken op welke wijze wij vanuit Nederland Wereldwijd aandacht kunnen besteden aan het gebruikmaken van het democratische recht in het buitenland. Het kan een iets strakkere formulering zijn, maar met de formulering zoals die nu is kan ik niet uit de voeten gezien deze redenering.

Minister Bruins Slot:

Ja, fijn. Volgens mij is dat een goede werkwijze. Bij ambassades hebben we bijvoorbeeld folders liggen. We moeten kijken wat een gepaste wijze is, want we kunnen mensen ook niet dwingen om hun democratische recht te gebruiken. Ik zorg dat ik ergens in een brief hierop terugkom.

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. Allereerst wil ik de heer Boswijk nog danken voor zijn initiatief om te verzoeken om een nader onderzoek te doen. De commissie van de heer Ruys heeft een gedegen, zorgvuldig en gewogen rapport opgeleverd, waarbij enerzijds een bevestiging is gegeven van een aantal stappen die wij in gang hebben gezet om beter voorbereid te zijn op crises en aan de ander kant toch een aantal waardevolle waarnemingen zijn gekomen waar we verder mee aan de slag kunnen gaan. Wat bovenal naar voren kwam in het debat dat ik zonet samen met de minister van Defensie met de Kamer heb gehad, is dat de Kamer niet alleen, maar ook alle mensen die mevrouw Belhaj aandraagt, iedereen, alles op alles heeft gezet om onder heel nare omstandigheden uiteindelijk het goede te doen. Ik wil de Kamer dus ook danken voor de brede waardering die zij voor al die mensen uitspreekt. Het maakt echt verschil — dat kan ik echt zeggen — dat de Kamer dat zo wil uitspreken. De inzet die mensen hebben gepleegd om andere mensen uit Afghanistan te halen is aan de ene kant een gevolg van kracht en trots, maar aan de andere kant merk ik dat het ook met pijn gepaard gaat. Want naast iedereen die uiteindelijk geholpen kon worden, zijn er ook boodschappen gegeven aan mensen die dat niet konden. Dat maakt het des te waardevoller — ik heb het dan over de motie op stuk nr. 952 — dat mevrouw Belhaj met een hele brede delegatie van Kamerleden deze motie indient. Dank daarvoor.

Minister Bruins Slot:

Als het gaat om op een zorgvuldige wijze invulling geven aan de wensen van de Kamer, maar ook aan de conclusies van het rapport, zie ik de motie op stuk nr. 949, van mevrouw Piri, als oordeel Kamer. Die motie verzoekt ons om verder te kijken, nader te onderzoeken, wat er nog nodig is met betrekking tot de ambassadebewakers, de ASG-bewakers, de EUPOL-bewakers en de tolken, en de Kamer tijdig te informeren over welke stappen we daar kunnen zetten. Met deze motie kan er volgens mij een belangrijke laatste stap gezet worden om uiteindelijk invulling te geven aan de uitkomsten van dit onderzoek en er een afsluiting aan te geven. We geven de motie dus oordeel Kamer.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Iran. Ik heet de minister van Buitenlandse Zaken en de woordvoerders welkom. Ik geef meteen het woord aan de heer Ceder, van de ChristenUnie.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. Ik houd het kort. Ik ben blij dat het tweeminutendebat om 22.30 uur begint en niet zoals gepland om 00.15 uur. Wij hebben het gehad over Iran en wat er nodig is om de Revolutionaire Garde op de EU-terroristenlijst te krijgen. Gisteren is er een artikel verschenen in The Wall Street Journal waarin vrij gedetailleerd wordt aangegeven dat de aanslagen van 7 oktober in Israël wekenlang zouden zijn gecoördineerd met de Iraanse Revolutionaire Garde. Daarmee zou er sprake van medeplichtigheid kunnen zijn. Dat zou een reden kunnen zijn voor vaststelling van terroristische daden en dat zou op zich weer een stap kunnen zijn richting de plaatsing van de Revolutionaire Garde op de EU-terroristenlijst. Die situatie is de moeite van het verkennen waard. Daarom heb ik de volgende motie

De heer Ceder (ChristenUnie):

We hebben het tijdens het debat gehad over het mogelijk aanpassen van regelgeving om het voortaan makkelijker te maken. De heer Brekelmans zal dit verder toelichten en hierover een motie indienen die wij van harte steunen en mee indienen.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Brekelmans (VVD):

Voorzitter.

De heer Brekelmans (VVD):

Aangezien het echt de allerlaatste keer is dat we hier staan met de commissie Buitenlandse Zaken, ga ik nogmaals de heer Sjoerdsma bedanken. Ik heb dat al eerder deze week gedaan, maar ik kijk met name zeer positief terug op onze samenwerking in de afgelopen jaren, zeker op Oekraïne. Veel dank daarvoor.

Ik zie de heer Van der Staaij. Ik heb met hem iets minder persoonlijk samengewerkt, maar, even los van zijn al brede verdiensten voor de Kamer, de keren dat we in de commissie Buitenlandse Zaken met elkaar debatteerden, heb ik daar erg van genoten en veel van geleerd als beginnend Kamerlid.

En natuurlijk de heer Van Dijk, van wie we niet helemaal zeker weten of hij terugkomt. Ik hoop van harte dat hij met voorkeursstemmen terugkomt. Er is niemand die zo mooi in de Kamer kan zeggen dat alles de schuld is van twaalf jaar VVD. Als dat niet meer zo zou zijn in de nieuwe periode, zou ik dat ontzettend gaan missen. Dat los van alle uren die we samen achterin het busje hebben besteed op reis. Ik hoop van harte dat we heer Van Dijk weer terug gaan zien.

De heer Sjoerdsma (D66):

Voorzitter. Twee moties.

De heer Sjoerdsma (D66):

Voorzitter. Ik zou nu ook iets willen zeggen over het late tijdstip en de vele moties. Daar heb ik net zelf ook weer behoorlijk aan bijgedragen. Er blijft altijd iets te verbeteren aan deze Kamer, maar ik weet ook dat het overgrote deel van deze wereld jaloers is op hoe wij het hier hebben: een parlement dat machtiger is dan het zelf denkt, een parlement waar in vrijheid wordt gesproken, soms mild en soms scherp, een parlement waar de Kamerleden hun blauwe stoeltjes na vreedzame en vrije verkiezingen vrijwillig weer afstaan aan hun opvolgers. Ik ben dankbaar dat ik een klein radertje heb mogen zijn van onze grote democratie. Onze Kamer bestaat bij de gratie van zichtbare en onzichtbare krachten. Dus dank. Dank aan mijn lieve D66-collega's. Dank aan de collega's in mijn commissies. Ik heb het zeer gewaardeerd hoe wij altijd van gedachten hebben kunnen wisselen. Dank aan de bodes, de beveiligers en restaurantmedewerkers, in het bijzonder Farhat. Dank aan de Griffie, in het bijzonder aan Paul en Linda. Dank aan alle medewerkers en ondersteuners en iedereen die ik vergeet. Dank ook aan u, mevrouw de voorzitter. Maar in het bijzonder dank aan Petra, de allerliefste schoonmaker van het hele Kamergebouw. Ik ga u allen zeer missen.

De heer Boswijk (CDA):

Voorzitter, het is laat inderdaad. 22 november hebben we natuurlijk verkiezingen. Het kan zo zijn dat we allemaal niet terugkomen. Je weet het nooit. We beginnen allemaal weer op nul.

Voorzitter. We hebben gisteren een debat gehad over Iran. We hebben daarin onze afschuw uitgesproken en tegelijkertijd onze frustratie gedeeld dat het meer dan een jaar geleden is dat een jonge vrouw dood werd geslagen en afgelopen week weer opnieuw een jonge vrouw hersendood werd geslagen omdat ze haar hoofddoek niet goed droeg. We hebben meerdere moties van collega's inmiddels meeondertekend. We roepen het kabinet nogmaals op om een uiterste inspanning te doen om Iran zo veel mogelijk te isoleren en waar mogelijk de invloed van andere landen te gebruiken om het uiteindelijk ten goede van de Iraanse bevolking te verbeteren.

Voorzitter. Laat ik het rijtje dan maar afsluiten. Ik wil ook mijn collega's bedanken. Ik ben nog maar heel kort in deze Kamercommissie. Ik heb vooral één anekdote, namelijk met collega Jasper van Dijk. Ik kan me namelijk herinneren dat wij in een aftands vliegtuig van Defensie op troepenbezoek gingen in Roemenië. Het had gevroren en de leidingen van het toilet waren bevroren, dus we konden niet doorspoelen. Ik kan me nog goed herinneren dat dit waarschijnlijk de eerste keer in mijn leven was dat een SP'er in een privéjet zat en zijn grote boodschap doorspoelde met spa rood!

De heer Boswijk (CDA):

Dat was wel heel decadent. Maar ik wil mijn collega's ontzettend bedanken voor de mooie debatten die we hebben gehad. Ik hoop de meesten weer terug te zien na 22 november.

De voorzitter:

Met dank aan de bodes, want het gaat heel snel. Het woord is aan de minister.

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. Dank voor het uitgebreide debat dat we hebben gehad. Ik ben ook onder de indruk van hoe de afgelopen paar dagen de planning is gedaan door de Griffie, want het is geen sinecure om zo veel debatten op zo veel plekken en op zo veel tijdstippen in de afgelopen week te plannen en dan ook steeds rekening te houden met veranderde schema's en andere zaken. Ik heb de gangen ook nog nooit zo vol gezien met allerlei medewerkers van ministeries die de zuurstof uit het gebouw haalden, omdat ze met z'n dertigen op een kamer zaten. Het is heel knap hoe de Griffie de afgelopen paar dagen haar werk heeft gedaan.

Voorzitter. De eerste motie, van de heer Ceder, op stuk nr. 8, wil ik oordeel Kamer geven. Israël en de Verenigde Staten, maar ook Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zeggen heel duidelijk dat er op dit moment geen indicatie is dat Iran direct betrokken is. Maar het is natuurlijk van belang om dit verder gewoon scherp te houden. Daarom geef ik de motie oordeel Kamer.

Voorzitter. Over de tweede motie, op stuk nr. 9, hebben we een uitgebreid debat gehad; op zoek naar of een verkenning rondom het gemeenschappelijk standpunt. Die motie wil ik oordeel Kamer geven, omdat het kabinet ook een voorstander is van de listing van de IRGC. Wij gaan de mogelijkheden verkennen om eventueel de criteria van die terreurlijst aan te passen. Dus oordeel Kamer.

Dan de derde motie, op stuk nr. 10. In alle openheid wil ik eigenlijk vragen aan de heer Sjoerdsma of hij de motie wil aanhouden, omdat Qatar op dit moment een van de landen is die nadrukkelijk een rol spelen in het vrijlaten van gegijzelden. Als Nederland hebben we gegijzelden en ik vind elke inzet die ze plegen om onze Nederlandse gegijzelden vrij te krijgen heel waardevol. Ik zou de heer Sjoerdsma willen vragen om deze motie aan te houden.

Minister Bruins Slot:

Dank u wel.

Dan de laatste motie van de heer Sjoerdsma, op stuk nr. 11. Als ik de motie zo mag interpreteren dat er blijvende steun is voor de inzet voor een vrije, democratische samenleving en dat wij ons volop en actief blijven inzetten voor de mensenrechten in Iran, dan geef ik 'm oordeel Kamer.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Luchtvaart. Ik heet de minister van Infrastructuur en Waterstaat, de minister voor Natuur en Stikstof en de woordvoerders van harte welkom. Het ziet er heel gezellig uit in vak K.

We gaan meteen van start met de heer Krul van het CDA. Als u zover bent, meneer Krul, dan … Wij hebben een strak programma vandaag. Gaat uw gang.

De heer Krul (CDA):

Voorzitter. Dank u wel. Een drietal moties onzerzijds. De eerste.

De heer Krul (CDA):

Tot slot.

De heer Boucke (D66):

Dank u wel, voorzitter. Eén motie.

De heer Boucke (D66):

Voorzitter, tot slot. Dit zijn mijn laatste woorden in deze plenaire zaal. Ik heb het een enorme eer gevonden om een volksvertegenwoordiger te zijn van de Nederlandse bevolking. Ik ben dit jaar precies 30 jaar in Nederland. Ik kwam op mijn 17de vanuit Suriname hiernaartoe. Ik ben blijven hangen, omdat ik hier een hele mooie, lieve man leerde kennen.

Ik kom uit een land waar een militaire dictatuur heerste. Ik heb een groot deel van mijn jeugd onder een militaire dictatuur geleefd. Tegen iedereen die nu naar dit debat luistert, zou ik het volgende willen zeggen. Koester wat we hier hebben. Onze open, weerbare democratie is heel waardevol. We hebben goud in handen. Laten we daar zuinig op zijn.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Koerhuis (VVD):

Voorzitter. Dit is mijn laatste inbreng in deze Kamer. Mijn laatste inbreng in de Eerste Kamer komt misschien nog, maar dat hangt af van de behandeling van onze initiatiefwet. Ik zou graag mijn vrouw Leonie en onze vier kinderen willen bedanken, die me de afgelopen twee Kamerperiodes hebben gesteund. Zonder hun steun zou ik dit niet hebben gekund. Ik zou graag de ondersteuning van de Kamer willen bedanken: de Griffie plenair, Griffies commissies, Kamerbewaarders, Kamerbodes, beveiligers, schoonmakers en restaurant- en barpersoneel. Ook de ondersteuning van de fractie wil ik bedanken, in het bijzonder Michiel Hasslacher, Malkis Jajan, Dyon van Stigt en Constantijn Teske, mijn persoonlijk medewerkers. Jord Schepel, Isabel Plessius, Kevin Franken, Bas de Vos en Denis Damoiseaux, mijn stagiairs. Jet Vlaanderen, Gijs Broek, Solange Kamm en Ruben van de Zande, mijn beleidsmedewerkers. En Simon Kandelaars, mijn voorlichter. En natuurlijk de ondersteuning van de ministers, de ambtenaren en in het bijzonder Gijs Felix en Dion Vijverberg, de politiek assistenten. Nu ik haar zie zitten, kan ik haar niet onbenoemd laten: Christien Waller, onze ambtelijk secretaris.

Dank u wel.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

Mevrouw Van der Graaf (ChristenUnie):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter. Ik ben heel erg blij dat mijn stem het heeft gehouden deze laatste dagen. Ik heb ongeveer de hele dag plenair gestaan.

De heer Van Raan (PvdD):

Voorzitter, dank u wel. Als ik de verkiezingsprogramma's bij elkaar optel, is er een meerderheid die definitief af wil van Lelystad Airport. Daarom de volgende motie.

De heer Van Raan (PvdD):

Ik ben blij om te horen dat het CDA in ieder geval de boodschap steunt dat Lelystad Airport niet open moet.

Voorzitter. Ik ga door.

De heer Van Raan (PvdD):

Ik geef weer de verkeerde motie aan de bode. Op het einde doe ik het waarschijnlijk goed.

Voorzitter. De minister wou niet laten onderzoeken wat de juridische kwetsbaarheden zijn in de natuurvergunning van Schiphol, terwijl er een heleboel lijken te zijn. Daarom heb ik de volgende motie.

De heer Van Raan (PvdD):

Nog twee te gaan. Nee, dat is niet waar.

De heer Van Raan (PvdD):

Voorzitter. Ik wil ook iemand bedanken, namelijk mijn beleidsmedewerker op dit dossier, Sebastiaan van Pruissen, die ons gaat verlaten voor een andere mooie functie.

Dank u wel.

De heer Eerdmans (JA21):

Voorzitter, dank je wel. Er zijn mooie woorden gesproken door de collega's. We zullen contact houden. Daar ga ik van uit.

Voorzitter. Terug naar de luchtvaart.

Minister Harbers:

Voorzitter, dank u wel. Dank aan de leden, de luchtvaartwoordvoerders, voor hun inbreng, zowel gisteren in het commissiedebat als vanavond in het tweeminutendebat. Zoals een aantal sprekers ook memoreerde, was het het laatste debat van woordvoerders op dit gebied in deze ambtstermijn van de Kamer. Daar gaan we althans maar even van uit. Sommigen hebben ook hun aanstaande afscheid van de Tweede Kamer gememoreerd. Ik dank alle woordvoerders en in het bijzonder de heren Boucke en Koerhuis, maar ook de heer Alkaya, die niet het woord heeft gevoerd maar hier wel aanwezig is, voor de plezierige en constructieve debatten in de afgelopen periode en hun grote inzet hier in de Kamer. Dat geldt natuurlijk voor alle woordvoerders, maar voor deze in het bijzonder.

Voorzitter. Ik loop de moties langs. De motie op stuk nr. 1119 van de heer Krul geef ik oordeel Kamer.

Van de motie op stuk nr. 1120 laat ik het oordeel ook aan de Kamer. Dat is in essentie namelijk ook wat we nu aan het doen zijn met de Balanced Approach-procedure.

Van de motie op stuk nr. 1121 van de heer Krul laat ik het oordeel ook aan de Kamer, maar ik hecht er toch aan om daarbij de opmerking te maken dat als de Kamer dit echt heel erg graag wil, u mij ook het plezier zou kunnen doen het onderwerp nu of in de volgende Kamer niet meer controversieel te verklaren, want dan kunnen we er ook daadwerkelijk mee door.

Van de motie op stuk nr. 1122 van de heer Boucke laat ik het oordeel ook aan de Kamer. Daarbij zeg ik het volgende. De allerlaatste zin luidt: "Over de voortgang van de verkenning te informeren". We gaan de motie uitvoeren en de informatie over de voortgang krijgt u in de periodieke voortgangsbrieven van het Programma Omgeving Luchthaven Schiphol.

De motie op stuk nr. 1123 van mevrouw Van der Graaf ontraad ik, want zoals we in het Hoofdlijnenbesluit Schiphol van juli vorig jaar aangaven, willen we in de toekomst juist overstappen op een systeem waarmee we sturen op milieunormen en milieu-uitstoot, in plaats van op aantallen vliegbewegingen. Daarvoor moet een normstelling worden ontwikkeld die steeds verder zal worden aangescherpt, zodat we ook een voortdurende vermindering van de negatieve externe effecten rond de luchtvaart bereiken. Deze motie roept op tot het sturen van aantallen. Dat vind ik niet wenselijk. Dat is de reden waarom ik de motie ontraad.

Minister Van der Wal zal op de motie op stuk nr. 1124 reageren.

De motie op stuk nr. 1125 van de heer Van Raan ontraad ik. Ik ben me ervan bewust dat het onderwerp Lelystad Airport controversieel is. Het is daarom zelfs controversieel verklaard. Wat mij betreft is besluitvorming dan ook echt aan het volgende kabinet.

Dan de motie op stuk nr. 1126 van de heer Van Raan. We hebben er deze kabinetsperiode wel vaker discussies over gehad wat het betekent om een staatsdeelneming te zijn. Dat is overigens een debat dat we gisteren niet in de commissie hebben gevoerd. Het is aan de minister van Financiën om daar het debat met de Kamer over te voeren. Maar een staatsdeelneming betekent in essentie dat wij aandelen hebben en niet dat wij op de bestuursstoel van dat bedrijf zitten. Om die reden ontraad ik de motie.

Minister Van der Wal zal reageren op de motie op stuk nr. 1127.

De motie op stuk nr. 1128 ontraad ik, onder verwijzing naar het debat van gisteren. Een belangrijk aspect daarbij is dat het niet het Rijk is maar de omgevingsdienst die hier het bevoegd gezag is.

Tot slot ontraad ik de motie op stuk nr. 1129. We hebben in deze periode vaak discussies gehad over de vliegbelasting en een eventuele terugsluis, maar helaas was zowel vorig jaar als dit jaar de budgettaire ruimte daarvoor niet aanwezig. Deze motie roept op een structureel fonds op te zetten, maar dat deel van de motie is dan ook nog eens ongedekt.

Minister Harbers:

Nou, ik hecht ook wel aan de bestuurlijke zuiverheid op dit punt. De omgevingsdienst valt onder een andere bestuurslaag, in dit geval de provincie. Het kan een heel waardevol debat zijn, maar dan zou de aangewezen plek de Staten van Noord-Holland zijn. Die kunnen dan zo'n uitspraak doen.

Dank u wel.

Minister Van der Wal-Zeggelink:

Voorzitter, dank. Voor mij de moties op stuk nrs. 1124 en 1127. Fijn dat mevrouw Van der Graaf haar stem terug heeft.

Ik moet de motie op stuk nr. 1124 ontraden. Los van het feit dat we sectordoelen per sector vaststellen en we in bijvoorbeeld de agrarische sector ook geen onderscheid maken tussen de varkens- en de melkveehouderij is het ook gewoon niet tijdig. We hebben met elkaar evenredige sectordoelen vastgesteld. Inmiddels weten we dat er een grotere opgave is. Dat betekent iets voor alle sectordoelen. Dan is het simpelweg niet tijdig om dat nu te wijzigen. Dat is echt aan een nieuw kabinet. De motie op stuk nr. 1124 ontraad ik.

Dat geldt ook voor de motie op stuk nr. 1127. Zoals ik gisteren kort en bondig heb gezegd: nee, dit gaan we niet doen. De aanvraag van Schiphol hebben we getoetst aan de Wet natuurbescherming. Ik ben van mening dat er echt een afgewogen besluit ligt, dat zorgvuldig tot stand is gekomen.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat Goed bestuur en toezicht binnen de zorg. Ik heet de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de woordvoerders van harte welkom. Ik geef meteen het woord aan mevrouw Agema van de PVV.

Mevrouw Agema (PVV):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb twee moties.

Mevrouw Van den Berg (CDA):

En die hoop ik wel te krijgen, voorzitter. Dank u wel. Voorzitter.

Mevrouw Van den Berg (CDA):

Voorzitter. Tegen de achtergrond die mevrouw Agema al noemde, hebben wij ook de motie van de PVV meegetekend over dat er veel meer onaangekondigd bezocht moet worden. Verder dank aan de bewindslieden dat wij voor de begrotingsbehandeling een brief toezicht Wmo ontvangen.

Voorzitter. Dan heb ik nog twee vragen. De raden van toezicht blijken onvoldoende transparant in de verantwoording van hoe zij toezicht houden. Is de minister bereid om met de NVTZ in gesprek te gaan over het professionaliseren van de raad van toezicht, bijvoorbeeld door meer eenduidig te rapporteren, en ons daarover met het jaarverslag 2023 te informeren?

Kleinere Wet langdurige zorg-aanbieders, ook op basis van private equity, voldoen vaak niet aan de Handvatten duiding zorgplicht. De minister gaf aan dat zorgkantoren mogelijkheden hebben om dan minder vergoeding te geven. Kan de minister ook in het jaarverslag 2023 rapporteren in welke mate het gebeurt dat een lager percentage aan vergoeding wordt gegeven omdat men niet aan de Handvatten duiding zorgplicht voldoet?