82e vergadering, dinsdag 13 mei 2025

De voorzitter:

Ik open de vergadering van 13 mei 2025.

De voorzitter:

Aan de orde is het mondelinge vragenuur. Een hartelijk woord van welkom aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Fijn u te zien. Er is een vraag van mevrouw Michon-Derkzen van de fractie van de VVD. Ik geef graag het woord aan haar.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Voorzitter. We stonden dit jaar stil bij 80 jaar vrijheid en het feit dat het 80 jaar geleden is dat zo veel, vaak jonge, mensen hebben gevochten en gestreden voor de vrijheid waarin wij vandaag de dag leven. Het leven in vrijheid is het waard om bij stil te staan en om te vieren, waardig en met respect. Maar op 4 en 5 mei leek het erop dat die vrijheid onbegrensd is. Het leek erop dat het maken van je eigen politieke punt zo zwaar weegt dat herdenking van de Tweede Wereldoorlog hiervoor moet wijken. Dat kan niet en dat mag niet. Ik ben ook heel blij dat de minister, die ook verantwoordelijk is voor grondrechten, hier vandaag is. Ik zou haar willen vragen om een reactie hierop.

Voorzitter. in dit land lijkt het respect om te herdenken namelijk ver weg. In dit land lijkt vrijheid onbegrensd. Van verantwoordelijkheid nemen heeft een aantal beroepsactivisten nog nooit gehoord. Dit alles kan onbestraft onder het mom van demonstratierecht. Het demonstratierecht is een vrijbrief voor het plegen van strafbare feiten. Het demonstratierecht wordt misbruikt. Het is absurd wat er vooraf nodig is om een herdenking op 4 mei in goede banen te leiden. En nog schreeuwt er iemand door het volkslied heen wanneer dat wordt ingezet. Op 5 mei gooit een demonstrant een rookbom op het podium. Ik vind het absurd dat dit kan. Bij de speech van minister Brekelmans klom een demonstrant over het hek om een spandoek te laten zien. Ik vind het absurd. Overigens wil ik ook op deze plek zeggen: hulde voor het optreden van Marco Kroon.

Voorzitter. We hebben hier begin dit jaar een debat gehad over het demonstratierecht. Er liggen duidelijke uitspraken in de Kamer. Ik heb het nog eens opgezocht: tien aangenomen moties. Ik zal die niet allemaal voordragen, maar een motie die van belang is, luidt dat de daders in beeld moeten zijn. Dat is een motie van mijn hand. Een andere belangrijke motie, waarvoor het initiatief is genomen door mevrouw Bikker en die door velen is gesteund, luidt dat herdenken boven demonstreren moet worden gesteld. Dat zijn Kamerbrede uitspraken die nu wijziging van de wet vragen. Er is door de Kamer dus een norm gesteld en daarvan is nu uitwerking nodig. Daarom is de hamvraag die wat mij betreft hier vanmiddag voorligt: waar blijft het kabinet? Wanneer krijgen we uitwerking van deze moties te zien? Wanneer krijgen we aangescherpte wetsvoorstellen?

Minister Uitermark:

Dank, voorzitter. Dank aan het lid Michon-Derkzen voor haar vragen. Het is natuurlijk belangrijk om te zeggen dat de herdenking op 4 mei en de viering van 80 jaar bevrijding op 5 mei in principe, over het hele land bekeken, rustig zijn verlopen. Maar het is niet alleen maar rustig verlopen. Er zijn natuurlijk ook twee ernstige incidenten geweest op 5 mei in Wageningen. Ik deel de verontwaardiging die daarover bestaat. Ik hecht er ook aan om te zeggen dat ik dat vooral karakteriseer als verstoringen van de openbare orde. Daar moeten we gewoon tegen optreden en dat is ook gebeurd. Tegelijkertijd is onbenoemd gebleven dat er die dag een demonstratie was aangemeld. Er zijn daarbij 250 à 300 mensen verschenen op de Marijkeweg in Wageningen, die daar vreedzaam hebben gedemonstreerd. Er was in Wageningen een vreedzame demonstratie en er waren ordeverstoringen. Die ordeverstoringen zijn reden om daartegen op te treden en dat is ook gebeurd. De politie heeft daarbij vijf mensen aangehouden.

Mevrouw Michon stelt een belangrijke vraag. De vrijheid van vereniging is een grondrecht, maar die is natuurlijk niet onbegrensd. Er is een vrijheid om je geluid te laten horen, maar er is ook een vrijheid om je te verenigen om in stilte te herdenken. Die waardigheid moeten we ook beschermen. Dat heb ik samen met de minister van Justitie recent in een brief duidelijk onderstreept. Dat is ook het geluid dat uw Kamer in het debat en in de motie heel duidelijk aan mij heeft meegegeven. Dat onderzoeken wij nu. Wij laten een onderzoek doen door het WODC. Zowel ik als de minister van Justitie en Veiligheid zijn in gesprek. Er vinden ambtelijke gesprekken plaats met de burgemeesters en in een breder gremium ook met de politie, het Openbaar Ministerie en gemeenten om te verkennen hoe we herdenkingen beter kunnen beschermen en hoe we om moeten gaan met gezichtsbedekking bij demonstraties. Er lopen dus gesprekken. Het bestuurlijke gesprek daarover zal ik samen met mijn collega van Justitie begin juni hebben met de burgemeesters van zowel Amsterdam als Den Haag. Daar zal ik deze punten in meenemen. Voor de zomer zal ik komen met een brief aan uw Kamer met de bevindingen uit het traject dat nu doorlopen wordt. Het WODC-onderzoek is klaar rond de zomer. Na de zomer zal ik uw Kamer integraal informeren over de stappen die we kunnen zetten als het gaat om het bijstellen van de normen die we stellen aan het recht om te demonstreren.

Minister Uitermark:

De motie die hierover gaat, dateert van januari. Wij zijn in aanloop naar 4 en 5 mei gesprekken begonnen. Ik hecht er ook aan om te zeggen dat 4 mei deze keer echt relatief rustig is verlopen. Op 5 mei waren er inderdaad hele ernstige ordeverstorende incidenten, waar ik ook echt met afschuw naar kijk. De zorg die daarover in de Kamer leeft, deel ik en onderschrijf ik. Maar in de motie is wel een hele ingewikkelde vraag bij mij neergelegd. Het gaat niet alleen over het beter beschermen van de drie nationale herdenkingen, maar gaat ook over andere herdenkingen en over plechtigheden. 5 mei is namelijk een plechtigheid en geen herdenking. Het is een hele ingewikkelde vraag. Ik begrijp heel goed dat we moeten kijken hoe we hier stappen in kunnen zetten, maar het vergt van mijn kant, ook vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid en juridische houdbaarheid, dat we dat niet overhaast doen. Daarom zeg ik dat we de bevindingen uit het WODC-onderzoek daar echt bij moeten betrekken. Ondertussen zitten we niet stil: we voeren gesprekken met burgemeesters, uiteindelijk uitmondend in bestuurlijke overleggen. Daar zal ik uw Kamer ook over informeren. Dat kan ik voor de zomer doen. De bevindingen uit die overleggen zal ik natuurlijk betrekken bij onze kabinetsreactie op het WODC-onderzoek. Dat zal ik samen met de minister van JenV zo snel mogelijk doen nadat we de onderzoeksresultaten binnen hebben, dus direct na de zomer.

Minister Uitermark:

We zijn op allerlei fronten bezig, zoals ik zei. Waar het hier om ging … De bescherming die je hebt onder het demonstratierecht houdt gewoon op op het moment dat je strafbare feiten pleegt. In Wageningen was het een beschermd gebied, waar mensen niet mochten komen. Daar stonden allemaal dranghekken en daar mochten de mensen niet komen. De mensen die in het beschermde gebied zaten, waren geaccrediteerd. Dat was echt gedegen voorbereid met de politie en het lokaal bestuur. De mensen die in de beveiligde zone zaten, waren allemaal gecheckt door de politie; dat was veilig gebied. Dan klimt er iemand over de hekken en die probeert een spandoek uit te rollen. Die persoon is opgepakt en daarna aangehouden door de politie. Dat valt niet onder de bescherming van het demonstratierecht. Dit was een ordeverstoring.

Minister Uitermark:

Ik ben eerlijk gezegd ook geschrokken van het feit dat zo'n rookbom kan worden gegooid en dat die worpafstand dusdanig was dat die rookbom daar ook terecht is gekomen. Dat zal geëvalueerd moeten worden. Dat is in eerste instantie aan het lokaal gezag, maar ik zal dat natuurlijk ook zelf, samen met de minister van JenV, evalueren: wat ging er goed, wat ging er niet goed en hoe heeft dit kunnen gebeuren? Maar daar heb ik nu, vandaag, geen antwoord op.

Minister Uitermark:

Ik heb net ook al aangegeven dat juist die motie van mevrouw Bikker, die ook zo breed is ondersteund in de Kamer, nu aanleiding is voor de gesprekken die we voeren en het bestuurlijke gesprek dat ik in juni zal voeren, nadat die dus ambtelijk intensief is voorbereid. De vraag die de motie bij mij neerlegt, is namelijk niet zo makkelijk. Die gaat niet alleen over die drie, dus niet alleen over 4 en 5 mei, 15 augustus en de laatste zondag van januari, maar vraagt mij ook om andere momenten van herdenking in het land te onderzoeken en om de plechtigheden daarbij te betrekken, zoals op 5 mei. Dat is dus een ingewikkelde vraag, die zich ook nog eens moet verhouden tot het internationale recht. Ik vind zelf echt het volgende. Het grondrecht om je te verenigen in een vrij land om je vrije mening te uiten is één ding, maar die vrijheid van vereniging ziet ook op het recht om je te verenigen om in stilte te herdenken. Die twee kunnen botsen en daar kijken wij nu naar, ook in lijn met de motie. Hoe kunnen we het recht om in stilte te herdenken beter beschermen? Maar de stappen die we zetten, moeten wel houdbaar zijn. Dat heeft gewoon even tijd nodig. We treuzelen daar echt niet mee. Zoals ik net aangaf, zal ik uw Kamer al voor de zomer informeren over de stappen die we tot dan toe hebben kunnen zetten. Na de zomer, als het onderzoek van het WODC er is, kom ik zo snel mogelijk met een kabinetsreactie waarbij we dit punt expliciet betrekken.

Minister Uitermark:

De wet kent rechten, maar ook plichten toe aan mensen. Het recht om je te uiten is niet onbegrensd, zoals ik net ook heb aangegeven. Ik sta voor het recht om je in vrijheid te kunnen verenigen en je te kunnen uiten. Ik vind het belangrijk dat je dat in Nederland kan, maar je hebt ook te respecteren dat er de rechten van anderen zijn om in stilte te kunnen herdenken. Ik vind het belangrijk dat ook dat recht goed beschermd wordt.

Minister Uitermark:

Nee, dat deel ik absoluut niet. Ik vind dat je het een niet op hetzelfde moment moet verbinden met het ander. Op 4 mei herdenken wij de oorlogsslachtoffers die zijn gevallen en waar Nederlandse mensen bij zijn betrokken. Dat herdenken wij op 4 mei. Dat er andere problematiek is in de wereld waar we het ook over moeten hebben, moeten we daar op dat moment niet mee vermengen.

Minister Uitermark:

Nee, daar is het nu echt nog te vroeg voor. Zoals ik zei: er hebben meerdere ambtelijke gesprekken plaatsgevonden. Dit komt ook ter sprake in de gesprekken die ikzelf met burgemeesters voer. Die voer ik trouwens ook samen met de minister van Justitie en Veiligheid. Maar we hebben het bestuurlijk overleg in juni echt nodig om daar een verdere verkenningsslag op te maken. Ik kan daar op dit moment dus geen nadere punten over delen.

Minister Uitermark:

Ik kan inderdaad wel toezeggen dat ik de bevindingen die we ophalen bij burgemeesters voor een deel met uw Kamer zullen delen. Maar ik zeg daar meteen bij dat een aantal burgemeesters bij ons aangeeft goed uit de voeten te kunnen met het huidige instrumentarium. De wens van uw Kamer geeft een duidelijke richting. Ik heb daar zelf ook opvattingen over. We verzamelen ook echt signalen uit de praktijk bij burgemeesters zelf. Die zal ik met uw Kamer delen.

Minister Uitermark:

Ik begrijp de vraag, maar ik ben de minister van Binnenlandse Zaken en niet de minister van Justitie en Veiligheid. Ik kan zeggen dat het onderzoek daarnaar door de politie gaande is.

Minister Uitermark:

Volgens mij heeft hij gezegd: het was gepast om in te grijpen en ongepast om het te verstoren. Ik vind het ook ongepast om het te verstoren. Ik vind het zeer ongepast om het te verstoren. Ik vind het ook heel erg wat er is gebeurd.

Minister Uitermark:

Ik ga niet de woorden van mijn collega's recenseren. Deze minister vindt dat het OM en de rechter uiteindelijk een uitspraak zullen doen als iemand is aangehouden voor een strafbaar feit. Ik vind het in ieder geval ongepast als een gebied beveiligd is en iemand over dranghekken klimt waardoor hij in een gebied komt waar hij niet hoort te zijn. Dat raakt aan je recht om je mening te kunnen uiten.

Minister Uitermark:

Nee, ik hoorde geen vraag.

De voorzitter:

Dan heten wij van harte welkom de minister van Asiel en Migratie. Fijn dat u bij ons bent. Ik geef graag het woord aan de heer Van Baarle van de fractie van DENK.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter. Met de volstrekte incompetentie van minister Faber hebben we de afgelopen periode al uitgebreid kennis kunnen maken. Dan heb ik het over het strooien met plannen die op totale onzin gebaseerd zijn, zoals niet-bestaande terugkeerborden die zij gesignaleerd zou hebben, over een discussie in Europa die volgens haar heel goed zou gaan, maar die eigenlijk op niks uitdraait, en over het op ramkoers liggen met lokale overheden. We weten dat deze minister incompetent is. Maar toen we dachten dat we met deze minister de bodem, de dieptepunten van "Circus Faber", bereikt hadden, bleek dat "Circus Faber" nog dieper kon zinken. Nu wil deze minister namelijk na het ontzeggen van een uitje naar de Efteling aan kinderen uit een azc ook gaan bezuinigen op alle uitjes voor vluchtelingen in Nederland. Hoe denigrerend, hoe pesterig en hoe laag kun je zijn: doodleuk voorstellen om te gaan bezuinigen op de activiteiten voor kinderen, voor jongeren, voor vluchtelingen die uit oorlogsgebied komen. Op die noodzakelijke activiteiten wil ze gaan bezuinigen. Deze kinderen worden door deze minister voor de bus gegooid, maar zelfs haar premier wist niks van haar plannen af. Is dit nou beleid? We weten dat deze minister denkt dat ze zelf beleid is, maar is dit haar beleid? Of is dit weer de zoveelste proefballon die deze minister de wereld in slingert waarna ze vervolgens gecorrigeerd wordt, niet alleen door de politiek, maar ook door de samenleving. We hebben namelijk de inzamelingsacties en de petities gezien. Ik zeg tegen deze minister: gelukkig is welwillend Nederland met veel meer.

Minister Faber:

Goed, voorzitter. Allereerst wil ik meneer Van Baarle bedanken voor het stellen van deze mondelinge vragen, want daardoor kan ik de zaken eindelijk eens goed uitleggen. Dus dank daarvoor; het doet mij deugd. Zoals uw Kamer weet zet ik mij er met overtuiging en energie voor in om meer grip op migratie te krijgen. In het regeerakkoord is het strengste migratiebeleid ooit aangekondigd. Een van de punten daarvan is het versoberen van opvang en het tegengaan van overlast. Om die reden neem ik maatregelen en houd ik scherp in de gaten hoe de middelen binnen het migratiedomein besteed worden, en of dat doelmatiger of goedkoper kan. Een duur bezoek aan de Efteling past er wat mij betreft niet in. Maar als men een balletje wil trappen, een knutselmiddag wil organiseren of een middagje koekjes wil bakken, dan is daar natuurlijk ruimte voor.

Dan ga ik nog even terug naar het begin van deze discussie, namelijk het verzoek vanuit de driehoek aan het COA om jongeren een uitje te bieden, om onregelmatigheden op de plaatselijke kermis te voorkomen. De vorm waarvoor gekozen is, namelijk om mogelijk ongeregeldheden te voorkomen, vind ik niet passend. Dat neemt niet weg dat op basis van de Europese opvangrichtlijn minderjarigen recht hebben op vrijetijdsactiviteiten. Daar ben ik niet op tegen. Het is belangrijk dat er ruimte is voor sport en spel en knutselactiviteiten. Ik ben in gesprek met het COA over hoe we hier invulling aan geven. Ik wil benadrukken dat versobering van de opvang onderdeel is van de opgave die het kabinet heeft, en in lijn is met het afgesproken regeerakkoord. Maatregelen voor een streng migratiebeleid zijn niet alleen uit te drukken in strenge wetgeving; beeldvorming heeft ook een belangrijke rol. Ik wil voorkomen dat bepaalde keuzes een aanzuigende werking hebben.

Ten slotte wil ik benadrukken dat overlastgevend gedrag op geen enkele wijze mag leiden tot beloning in de vorm van een duur uitje. Daar werk ik, vanaf mijn aantreden al, keihard aan.

Minister Faber:

Als we even kijken naar hoe deze situatie is ontstaan, dan zien we dat er door de driehoek is gevraagd om jongeren als preventieve maatregel naar de Efteling te laten gaan. De plaatselijke kermis is vorig jaar namelijk behoorlijk verstierd. Ik heb het dan over steekpartijen en over het lastigvallen van vrouwen en meisjes. Er wordt gezegd dat deze jongelui uitgeplaatst zijn. Nou, ik had ze liever uitgezet, want wat mij betreft is er in Nederland geen ruimte voor dergelijk gedrag. Maar goed, ze zijn overgeplaatst. Nou moet u niet denken dat daarmee de problemen van tafel zijn, want er is nog steeds overlast.

Er wordt gedaan alsof het om kleine kinderen gaat, maar dit gedrag vindt nog steeds plaats. Ik heb hier wat berichten vanuit de media. Ik heb het bijvoorbeeld over drie aangiftes van meisjes, omdat ze lastiggevallen zijn door minderjarige asielzoekers, en over nog eens twintig meiden die er melding van hebben gedaan dat zij werden lastiggevallen. Het gaat dan om aanraken, sissen en foto's maken. Het speelt in de bus en op het fietspad. Zelfs bij de lokale voetbalclub gaat de kleedkamer tegenwoordig op slot als de meisjes gaan douchen, om insluipers te voorkomen. Over dit soort kinderen hebben we het. Dit zijn geen kinderen; dit zijn gewoon jongeren. Het zijn jongeren die vrouwen lastigvallen. Daarom heeft men preventief gedacht: we moeten ze niet op die kermis hebben, want dan krijgen we weer gedoe. De minderjarige asielzoekers vallen vervolgens gewoon dorpelingen en meisjes lastig.

Er wordt ook weer aan gedacht om weer beveiligers mee te sturen met de bus. Het is dus nogal wat, waar we het over hebben. Er wordt net gedaan alsof het hier om kleine kinderen gaat. Nee, het gaat hier over jongvolwassenen die de boel verstieren. Die gaan wij niet belonen met een duur uitje naar de Efteling.

Minister Faber:

Het is natuurlijk duidelijk dat asielzoekers de plek opzoeken waar ze het beste verzorgd worden. Het kan niet zo zijn dat jonge mensen met wangedrag beloond gaan worden. Gaat u er maar van uit dat dit soort zaken wordt doorverteld. "Hoe gek zijn ze in Nederland? Ze zijn zó gek, dat als je meisjes lastigvalt …" Je hebt bijvoorbeeld whatsappgroepen — dat staat hier ook — met jonge, alleenstaande asielzoekers, waarin gestolen goederen worden aangeprijsd. Die worden te koop aangeboden. Het is gewoon van de gekken. En gaat u er maar van uit: als we hier geen stokje voor steken, gaat dit als een lopend vuurtje rond en krijgen we nog meer van dit soort tuig naar Nederland. Daar pas ik voor.

Minister Faber:

Die laatste kwalificatie laat ik maar aan meneer Van Baarle. Ik heb voor hem ook zo mijn eigen kwalificaties, maar die zal ik voor me houden. Maar weet u: het kabinetsbeleid is gewoon om te versoberen. Dan gaat het om het versoberen van de asielopvang. Een duur uitje naar de Efteling past daar gewoon niet in, zeker niet als dat ingezet wordt om te voorkomen dat er ongeregeldheden plaatsvinden bij de plaatselijke kermis. Ik ga daar niet in mee. Het lijkt me zo klaar als een klontje dat hoe meer je mensen in de watten legt en hoe meer je gaat faciliteren, hoe meer dat een aanzuigende werking heeft, want iedereen zoekt altijd de plek op waar die het beste kan vertoeven.

Minister Faber:

Goed, dat hebben we weer gehad. Weet u, ik heb geen onderzoek nodig om deze conclusie te kunnen trekken. Dit is zo klaar als een klontje: als je slecht gedrag gaat belonen met een duur uitje naar de Efteling, dan is dat aantrekkelijk. Meneer Van Baarle vindt van niet; misschien is dit gewoon in zijn droomwereld. Dat kan. Daar wil ik verder geen oordeel over vellen. Meneer Van Baarle heeft het dan over erbarmelijke omstandigheden in de opvang. Er komen nog steeds mensen naar Nederland, dus zo slecht zal het hier dan wel niet zijn. Ja, u kunt met dat printje wapperen, meneer Van Baarle, maar zolang die instroom nog zo hoog is, is het hier volgens mij nog steeds zeer aantrekkelijk.

Minister Faber:

Ik wil eerst nog even ingaan op wat terminologie van mevrouw Podt. Ze heeft het bijvoorbeeld over "getraumatiseerde kinderen". Mensen die meisjes en vrouwen lastigvallen, die insluipen in de doucheruimtes bij de voetbalclub en die een groepsapp hebben waarin ze in feite aan heling doen, vind ik geen kinderen meer. Er wordt net gedaan alsof we het over kleine kinderen hebben die nog op een fietsje rondrijden en met een pop spelen. Ze spelen volgens mij met … Nou ja, laat maar. Daar gaat het dus niet om. Het gaat hier echt over jongeren die de boel gewoon verstieren, vrouwen lastigvallen en aan heling doen. Denk ook aan steekpartijen en de hele rataplan. Dat is dus een andere categorie dan getraumatiseerde kinderen.

Dan had mevrouw Podt het ook over de "ophef du jour", alsof dit eens een keertje op een dag gebeurt. Nou, weet u: we zitten al decennialang in deze asielmisère, met dank aan partijen zoals die van mevrouw Podt.

Dan had mevrouw Podt het over het Migratiepact. Volgens mij is er een schrijven naar de Tweede Kamer gekomen over de vraag wanneer dat allemaal geïmplementeerd wordt; daar is al een heel overzicht van gekomen. Volgens mij is deze brief allang bekend en ligt deze informatie al bij de Tweede Kamer.

Minister Faber:

Er is een heel schema aangeleverd aan uw Kamer waar het allemaal precies in staat. Misschien leest mevrouw Podt de mail niet of zo. Dat weet ik niet. Ik weet niet wat mevrouw Podt allemaal doet en het is nog goed ook dat ik dat allemaal niet weet, want daar moet ik allemaal niet in gaan zitten. Maar het is niet zo dat er verder helemaal niets gebeurt op het ministerie van Asiel en Migratie.

Minister Faber:

Weet u, ik voer een sober beleid uit. Daar ga ik over en dat is mijn taak. Wat de gemeente daarvan vindt, dat moeten zij weten. De driehoek heeft gevraagd om dat uitje naar de Efteling te doen. Dat is allemaal aan hen en helemaal niet aan mij. Ieder zijn eigen verantwoordelijkheid.

Minister Faber:

Ik ben het helemaal eens met meneer Van Dijk dat je van de hele dag duimendraaien niet beter wordt. Ik ben dat helemaal met meneer Van Dijk eens, en ook dat ze geen overlast moeten veroorzaken. Dat klopt; daar heeft u helemaal gelijk in. Natuurlijk, werk is belangrijk. Dat ligt natuurlijk wel bij Sociale Zaken. Men kan wel al werk doen. Men kan al beginnen met vrijwilligerswerk op het terrein zelf. Ik heb asielzoekers gezien die daar vrijwilligerswerk deden, en dat kan ook. De jongeren krijgen natuurlijk onderwijs, ook taalonderwijs, dus er zijn zeker bezigheden. Er worden ook activiteiten georganiseerd. Ze kunnen bijvoorbeeld voetballen of er zijn sportactiviteiten. Ik ben ook bij een azc geweest waar men hout kon bewerken of kon schilderen. Er wordt zeker van alles aan gedaan om de mensen en ook de jongelui bezig te houden. Maar weet u wat het ook is? Ik zeg altijd: je kan een dorstig paard naar de drinkbak brengen, maar het zal zelf moeten drinken. Zij moeten zelf de kansen grijpen die worden aangeboden.

Minister Faber:

Ja, natuurlijk. Ik vind ook dat ze wat moeten doen. Ze kunnen natuurlijk al naar de school die er op het azc is. Dat geldt ook voor de alleenstaande minderjarige vreemdelingen, de amv's; die krijgen ook onderwijs. Daarnaast zijn er sportactiviteiten of spelactiviteiten. Dat wordt allemaal al georganiseerd. En hebben ze dan nog genoeg energie over, dan kunnen ze altijd nog gewoon met klussen helpen op het azc. Volgens mij is het ook zo dat men na zes maanden bij mag gaan verdienen.

Minister Faber:

Dank daarvoor. U hoeft mij niet te bedanken. Het is heel chique dat u mij wil bedanken, maar ik vind het ook gewoon mijn taak om dit beleid zo uit te gaan voeren.

Minister Faber:

Ik ben daar zeker toe bereid, maar ik denk dat er niks in staat. Ik denk dat erin staat: "Geachte Kamerleden, pestmaatregelen zijn er niet en ik voer gewoon het beleid uit om Nederland veiliger te maken en leefbaarder te maken." En dan staat erbij "met vriendelijke groeten van de minister".

Minister Faber:

Ik wil daar natuurlijk ook vanaf. Dat lijkt me duidelijk. Daarom hoop ik ook dat deze Kamer zo snel mogelijk mijn asielwet gaat goedkeuren, want daarin kan ik de instroombeperkende maatregelen … Die kunnen geactiveerd worden zodra die door de senaat is, maar ik moet eerst door uw Kamer heen. Ik zie er ook naar uit om deze wetten te gaan behandelen, want dan kunnen we zo snel mogelijk deze schepen en deze hotels de laan uit gaan sturen. Dat wil ik ook. Het is ook zo dat wij nu ook al bezig zijn om te kijken hoe we dat al eerder kunnen doen. Het heeft dus zeker mijn aandacht. Het is ook bij mij een doorn in het oog, dus daar vinden wij elkaar.

Minister Faber:

Nou, dat hebben we ook weer gehad. Het is wel leuk dat meneer Van Dijk de gemeente Zutphen noemt.

Minister Faber:

O, excuus. Meneer Dijk, excuus. Ik hing nog even bij de andere meneer Van Dijk. Meneer Dijk, excuus daarvoor. U heeft het over de gemeente Zutphen. Dat schijnt een arme gemeente te zijn.

Minister Faber:

O, sorry. Dat neem ik dan terug. U heeft het altijd over de gemeente Zutphen en volgens mij zijn de grootste partijen daar GroenLinks en de PvdA. D66 heeft ook een groot aantal zetels daar. Dus weet u, die hebben er altijd voor gepleit om die grenzen wagenwijd open te zetten. Ja, en nu gaat de gemeenteraad er waarschijnlijk mee instemmen. En ja, dat is de lokale politiek en dat zijn daar de lokale partijen die het bepalen. Ik bepaal dat niet hoor. Ik ben niet van de dwang en drang.

De voorzitter:

Geachte leden van deze Kamer. Ik vraag u allen te gaan staan. Ik richt dat verzoek ook aan onze gasten op de publieke tribune, voor zover zij daartoe in staat zijn. Vandaag staan we stil bij het overlijden van paus Franciscus, het staatshoofd van Vaticaanstad. Ik heet dan ook monseigneur Jan Thomas Limchua, chargé d'affaires van Vaticaanstad, van harte welkom.

Na een periode van afnemende gezondheid en een ziekenhuisopname wegens een ernstige luchtweginfectie kwam er op tweede paasdag een einde aan een bijzonder pausschap. Paus Franciscus werd op 17 december 1936 in Buenos Aires geboren als Jorge Mario Bergoglio. In maart 2013 schreef hij geschiedenis door als eerste Zuid-Amerikaan en als eerste jezuïet te worden verkozen tot paus. Het karakter van zijn pausschap bleek direct uit zijn naamkeuze: Franciscus, naar Franciscus van Assisi, de heilige bekend om zijn eenvoud en zijn inzet voor de armen, de vrede en de schepping.

In de twaalf jaar dat Franciscus de kerk leidde, bracht hij zijn achtergrond nadrukkelijk mee in zijn pausschap. Gevormd door zijn ervaring in de sloppenwijken van Buenos Aires sprak hij consequent over de waardigheid van ieder mens. "Wij hebben maar één hart", zei hij. "Dezelfde ellende die ons ertoe brengt een dier slecht te behandelen, zal zich niet lang daarna ook tonen in onze relaties met mensen." Zijn engagement voor ecologische vraagstukken, verwoord in de encycliek Laudato Si', vond weerklank ver buiten de katholieke gemeenschap. Hij vroeg ons te beseffen dat economische ontwikkeling en zorg voor onze leefomgeving onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Hij zette zich ook in voor het leven, inclusief het ongeboren leven.

Kenmerkend voor deze paus was zijn afwijzing van uiterlijk vertoon. In plaats van het pauselijk appartement koos hij voor een eenvoudiger onderkomen. We zagen hem in bescheiden auto's en hij droeg gewone schoenen. "Mijn volk is arm en ik ben één van hen", zo verklaarde hij zijn levenswijze.

Onder zijn leiding werden hervormingen in gang gezet binnen het Vaticaan. Hij zei: "Het leven is een reis. Als we stilstaan, gaan er dingen niet goed." Zo veranderde hij de samenstelling van het College van Kardinalen door kardinalen te benoemen vanuit alle werelddelen, zodat dit college nu een betere afspiegeling vormt van de wereldwijde katholieke gemeenschap. Hij bestreed corruptie door controles in te voeren naar geldstromen en hij bood excuses aan voor misstanden.

Paus Franciscus zette zich in voor dialoog tussen verschillende religieuze tradities. Hij benadrukte de waarde van ontmoeting en wederzijds respect en wees op de verantwoordelijkheid van alle wereldleiders om vrede te bevorderen. Hij keerde zich tegen wat hij "de globalisering van de onverschilligheid" noemde. Hij zei: "Een beetje barmhartigheid maakt de wereld minder koud en meer rechtvaardig." Dat was een van zijn bekendere uitspraken.

Paus Franciscus zal de geschiedenis in gaan als strijder tegen sociaal onrecht en door zijn eenvoud en mededogen. Hij stierf slechts één dag nadat hij zelf nog de traditionele pauselijke zegen uitsprak vanaf het balkon van de Sint-Pietersbasiliek te Rome. Letterlijk tot in de laatste uren van zijn leven bleef hij trouw aan zijn verantwoordelijkheden om de katholieke kerk te dienen.

Ik geef graag het woord aan de vicepremier, mevrouw Agema.

Minister Agema:

Meneer de voorzitter. Het overlijden van paus Franciscus heeft veel losgemaakt, wereldwijd en ook in ons land. Het laat zien dat hij bij velen een snaar wist te raken met zijn universele boodschap van eenvoud en van zorgzame aandacht voor ieder mens. Ook mensen die niet opgroeiden met de katholieke kerk voelden zich met hem verbonden, lazen we in de vele reacties in de dagen na zijn overlijden.

"Paus van het volk" is een typering die vaak terugkwam. Dat was precies de rol die paus Franciscus zocht voor zichzelf, een rol dicht bij het leven van de gewone man en vrouw. Dat begon al na zijn uitverkiezing in 2013 met het vriendelijke "buonasera" waarmee hij de gelovigen op het Sint-Pietersplein begroette bij zijn eerste optreden als paus en met die opvallende keuze voor de naam Franciscus. Dat was een naam — uw voorzitter zei het al — die hij als eerste paus ooit koos en die een verwijzing was naar de heilige Franciscus van Assisi, die bekendstond om zijn eenvoud en zorg voor de armen. Daarmee was hij vanaf het begin mens onder de mensen. Dat is hij tot op het einde gebleven: geen kerkvorst op een hoge troon, geen man van pracht en praal, maar een pastorale herder die de noden van de mensen zag en benoemde en die consequent koos voor de zwakkeren.

Als paus heeft Franciscus zijn boodschap van soberheid en dienstbaarheid voorgeleefd. Tussen woord en daad zat bij hem geen streepje licht. Niet voor niets was een van zijn vaste uitdrukkingen dat een herder naar zijn schapen moest ruiken. De voorbeelden van deze levensinstelling zijn na zijn overlijden in allerlei varianten voorbijgekomen, van het eenvoudige appartement waarin hij woonde en de voorkeur voor de bus als vervoersmiddel tot zijn laatste wens om buiten het Vaticaan te worden begraven in zijn favoriete basiliek, die van Maria Maggiore in Rome. Maar een van de mooiste verhalen in dit opzicht is toch wel hoe Franciscus ook als paus trouw supporter bleef van San Lorenzo uit Buenos Aires, de voetbalclub uit zijn jonge jaren. Ook dat is verbondenheid met het alledaagse leven. De grootste sportkrant van Italië, La Gazzetta dello Sport, vatte dat heel mooi samen met deze alleszeggende kop: "Il campione di tutti", oftewel "de kampioen van ons allen".

Meneer de voorzitter. Met die mooie woorden herdenken we paus Franciscus met diep respect.

Dank u wel.

De voorzitter:

Ik heropen.

De voorzitter:

Een aantal leden heeft huishoudelijke mededelingen. Ik geef graag als eerste het woord aan mevrouw Joseph van de fractie van Nieuw Sociaal Contract.

Mevrouw Joseph (NSC):

Dank, voorzitter. Het gaat over de stemmingen onder punt 11 en punt 12 over de Pensioenwet. We hebben afgelopen vrijdag van de minister een brief ontvangen. Daarop hebben we ons amendement aangepast en vanochtend opnieuw ingediend. Ik zou de fracties graag de gelegenheid geven om dat goed te bekijken en daarom de stemmingen graag uitstellen tot volgende week.

De voorzitter:

Heel goed. Ik kijk of daar enig bezwaar tegen bestaat. Dat is niet het geval, dus gaan we dat doen.

De heer Van Kent, op hetzelfde onderwerp.

De heer Van Kent (SP):

Dank, voorzitter. We willen het voorstel niet alleen bekijken, maar ook bespreken. We willen ook weten wat de minister gaat doen met dat amendement als het wordt aangenomen. We willen ook weten wat de Partij voor de Dieren en DENK gaan doen. Die hebben een doorslaggevende stem bij dit voorstel. Daarom pleit de SP voor een heropening van het pensioendebat, het liefst morgen, in plaats van het commissiedebat Pensioenen. En we willen een brief van de minister met een reactie op het gewijzigde amendement.

De voorzitter:

Dat is dus eigenlijk een voorstel tot heropening en het houden van een derde termijn. Heel goed. Ik kijk even of daar een meerderheid voor bestaat.

De heer Vijlbrief (D66):

Voorzitter. Van harte steun hiervoor. Ik denk dat de onzekerheid nu lang genoeg geduurd heeft, dus graag morgen een debat.

De heer Aartsen (VVD):

Steun voor een debat morgen.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Inge van Dijk (CDA):

Steun.

De heer Vermeer (BBB):

Steun.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Joseph (NSC):

Steun.

De heer Stoffer (SGP):

Ik denk niet dat het nog verschil maakt, maar wij steunen het ook.

De heer Van Kent (SP):

Uw steun is belangrijk.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Dassen (Volt):

Steun.

De heer Edgar Mulder (PVV):

Steun.

De voorzitter:

We zijn er. We boeken het in.

De heer Van Kent (SP):

Dank u wel.

De voorzitter:

Mevrouw Postma, Nieuw Sociaal Contract.

Mevrouw Postma (NSC):

Dank, voorzitter. Ik zou graag uitstel van de stemmingen onder punt 14, over het Schipholdebat, willen aanvragen. Ik wacht nog op twee stukken. De antwoorden op de schriftelijke vragen over het meerekenen van autonome vlootvernieuwing in de Balanced Approachprocedure zou ik graag voor de stemmingen willen ontvangen. Het andere stuk dat ik had gevraagd, is wel net binnen, maar daarbij wil ik graag vragen of het advies van de landsadvocaat ter inzage kan worden gelegd.

De voorzitter:

U verzoekt tot uitstel van de stemmingen onder punt 14. Bestaat daartegen bezwaar? Dat is niet het geval.

Dan de heer Six Dijkstra.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Voorzitter. Ik zou graag de stemmingen onder punt 3, over de Verzamelwet gegevensbescherming, wederom een week willen uitstellen. Dit omdat er een amendement is aangepast en er nog een schriftelijke appreciatie volgt. Ik heb begrepen dat de heer Krul ook nog bezig is met aanpassing van zijn amendement.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan mevrouw Daniëlle Jansen van Nieuw Sociaal Contract.

Mevrouw Daniëlle Jansen (NSC):

Ik denk dat het gaat over de stemmingen onder ... Het zijn de stemmingen over het pgb, maar dat moet ik even opzoeken. De moties die ik heb ingediend met Bikker wil ik graag aanhouden. Dat zijn twee stuks. Ik denk dat het daarover gaat.

De voorzitter:

Ja. Zal ik u vertellen wat u graag wilt?

Mevrouw Daniëlle Jansen (NSC):

Nou?

De voorzitter:

Het gaat over punt 19. U wilt twee moties aanhouden: de motie op stuk nr. 366 en ik schat die op stuk nr. 367.

Mevrouw Daniëlle Jansen (NSC):

Dat wou ik zeggen.

De voorzitter:

Kijk. Ik ben er altijd om u te helpen.

De voorzitter:

Het lid Kostić.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ik zou graag onder punt 13, de stemmingen over moties ingediend bij het tweeminutendebat Water, de motie op stuk nr. 705 willen aanhouden.

De voorzitter:

We beginnen bij de stemmingen onder punt 4, over de moties ingediend bij de Verzamelwet gegevensbescherming.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het advies van de vaste commissie voor Europese Zaken te besluiten en de regering te verzoeken een parlementair behandelvoorbehoud te laten vastleggen.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de SP, GroenLinks-PvdA, de PvdD, DENK, Volt, D66, NSC, de ChristenUnie en het CDA voor deze motie hebben gestemd en de leden van de overige fracties ertegen, zodat de uitslag bij handopsteken niet kan worden vastgesteld.

We doen 'm nog een keertje over.

We moeten 'm even hoofdelijk doen.

Meneer Dassen heeft de sportschoenen al aangedaan om deze mededeling te doen.

De voorzitter:

Dat wordt hogelijk gewaardeerd.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het voorstel van het Presidium te besluiten en mevrouw mr. P.F.L.M. Tielens-Tripels te benoemen tot lid van het College van onderzoek integriteit voor een periode van zes jaar.

De voorzitter:

Ik stel voor de voordracht conform het voorstel van de commissie voor de Rijksuitgaven vast te stellen.

De voorzitter:

Er is een stemverklaring van mevrouw Westerveld van GroenLinks-PvdA.

Mevrouw Westerveld (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Deze stemverklaring spreek ik mede uit namens de SP. 100.000 mensen staan op de wachtlijst voor een behandeling in de ggz. Voor een aantal van hen is de nood zo hoog dat ze die wachtlijst niet overleven. Cliënten maar ook deskundigen vragen ons ook al jaren om in te grijpen. Er wordt zelfs een rechtszaak tegen de Staat voorbereid vanwege de lange wachtlijsten. Maar terwijl die nood zo ongelofelijk hoog is, weigeren het kabinet en de Kamer al jarenlang om fundamentele keuzes te maken, en horen we hele mooie woorden van coalitiepartijen die haaks staan op het kabinetsbeleid. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de motie op stuk nr. 737 van BBB, waarin wordt gevraagd om onderwijs, buurthuizen en sportverenigingen ook een rol te geven bij de vroegsignalering. En ja, onderwijs, buurthuizen en sportverenigingen zijn ongelofelijk belangrijk. Maar ga daar dan in investeren. Als je eerst snoeihard op al deze essentiële voorzieningen en op het onderwijs gaat bezuinigen om vervolgens via een motie op te roepen om met een plan te komen, vinden wij dat ongeloofwaardig. Daarom stemmen wij tegen deze motie.

De heer Van Houwelingen.

De voorzitter:

Dat is bij dezen genoteerd; u bent tegen het wetsvoorstel. Ja, ik ben toch een tikje gespannen vandaag, want ik word op de publieke tribune natuurlijk in de gaten gehouden door oud-Voorzitter mevrouw Khadija Arib. Dan zit je dus toch een beetje met het zweet in je handen. Maar ik hoop dat ik het goed doe, mevrouw Arib, en anders moet u het straks maar even overnemen!

Tot zover de stemmingen. Dank aan de minister van Asiel en Migratie voor het bijwonen van de stemmingen. Dat wordt hogelijk gewaardeerd.

De voorzitter:

Een hartelijk woord van welkom aan de bewindspersonen van NSC-huize. Er bereikte mij een mailtje met de volgende tekst.

"Geachte voorzitter, beste Martin,

Altijd had ik me voorgenomen geen afscheidsbrief te schrijven, omdat ik een termijn als Kamerlid wilde afmaken. Dat lukt helaas echt niet en daarom neem ik per vandaag ontslag.

Voor mij was het toeslagenschandaal een keerpunt in mijn werk als volksvertegenwoordiger. Dat kwam pas na meer dan dertien jaar Kamerwerk. Individuele, goedwillende burgers werden met duizenden vermalen op een manier die ik in Nederland voor onmogelijk gehouden had. Mensen, vaak alleenstaande moeders, die in een ander land geboren waren, raakten alles kwijt: hun huis werd gedwongen verkocht, hun kinderen werden weggehaald en hun gezondheid ging totaal kapot. Wij hebben onmogelijke, complexe bureaucratische systemen verzonnen, die wij zelf niet meer begrijpen. Geen Kamerlid kan je hier uitleggen hoe de inkomstenbelasting en de toeslagen precies werken of hoe je een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgt en berekent. Of hoe en waarom de overheid kinderen uit huis plaatst.

Met geen pen zijn de gevolgen te beschrijven voor de tienduizenden zieke arbeidsongeschikten die slachtoffer zijn van dit systeem. Of voor de vele uit huis geplaatste kinderen, die maar niet met hun ouders herenigd worden.

De gesprekken met deze mensen raakten mij en het doet mij ook veel dat een aantal van hen dit vandaag hoort en aanwezig is: jullie kracht was voor mij de inspiratie om door te gaan. Dank jullie wel.

De Kamer stelt echter dagelijks andere prioriteiten. Deze Kamer ontploft met moties van wantrouwen als vijf lintjes onterecht niet door de ene minister afgetekend worden maar door een plaatsvervanger. De energie die daarin gaat zitten, gaat nog steeds niet in het oplossen van problemen zitten of in het fixen van deze zelfgecreëerde monsterlijke bureaucratische systemen. Dat heeft mij vervreemd van het politieke proces en het dagelijkse mediaspektakel.

Open zijn over een burn-out was niet een gemakkelijke, maar wel een bewuste keuze. De druk hier is hoog en de uitval ook. Het leidde tot veel begrip en warme reacties maar soms ook tot pijnlijke aanvallen. Zelfs toen ik thuis zat, bleef er veel te veel druk en aandacht, bijvoorbeeld vanuit de media. Tot rust kwam ik alleen in nachtelijke wandelingen in een donker bos. Het giftige politieke klimaat in Den Haag speelde ook zeker een rol.

Van mijn gezin, mijn echtgenote en vier prachtige dochters, vroeg ik veel, te veel. De combinatie partijleider en vader op tweeënhalf uur reizen van Den Haag is eigenlijk onmogelijk. Hun ben ik veel dank verschuldigd voor afwezigheid, fysiek maar vaker ook emotioneel.

Ik ga jullie missen: vele collega's met mooie idealen, toegewijde medewerkers bij de fractie en bij de Kamer. Door het harde werk kunnen jullie de toekomst van dit geweldige land een stukje mooier maken.

Een warme, hartelijke groet, en goed goan!

Pieter Omtzigt"

De voorzitter:

Beste Pieter. Hoe vaak stond je hier niet bij de interruptiemicrofoon om een feitenrelaas te eisen? Het liefst met tijdslijn en het antwoord graag voor gisteren 12.00 uur. Ik heb vandaag geen feitenrelaas over jou, maar wel een paar beelden die mij lang zullen bijblijven.

Allereerst de anekdote die ik meerdere malen gehoord heb. Het is de laatste dag van het jaar, de stemmingen zijn geweest, het is diep in de nacht en velen verlaten na die nachtelijke stemmingen dit pand op weg naar huis of op weg naar de gezelligheid van een biertje bij Nieuwsuur. Herstel: Nieuwspoort. Was het maar waar! Zo ook deze ambtenaar die mij dit verhaal vertelde. Hij vertelde mij dat hij diep in de nacht, nadat hij nog twee uurtjes moest doorwerken, op weg ging naar huis. Op weg naar de uitgang liep hij langs een werkkamer. In die werkkamer brandde nog steeds licht. Het was de werkkamer van Pieter Omtzigt. Het bleef niet bij een: nou, goede kerst, de mazzel, doeg! Pieter Omtzigt nam natuurlijk de tijd om te vertellen waarom dit dossier nog even moest worden afgewerkt, waarom deze zaak extreem belangrijk was en waarom hij ervoor moest zorgen dat ook dit onrecht uit de wereld geholpen wordt. Ik denk dat, meer dan wat dan ook, die anekdote, die waar is, honderd procent vertelt en illustreert wie Pieter Omtzigt was als Kamerlid, namelijk iemand met een tomeloze inzet, een ongelofelijke vasthoudendheid, dossierkennis en een ongelofelijke werklust.

Een tweede beeld dat mij zal bijblijven, zijn de interviews die je soms ziet langskomen van startende politici, beginnende Kamerleden of mensen in de provincie. Op de vraag wat zij willen bereiken, antwoorden ze soms: ik wil zoals Pieter Omtzigt worden. Wat wil je later worden? Nou, Pieter Omtzigt! Pieter is een begrip geworden, een beetje een instituut en daarmee een voorbeeld voor heel veel mensen. Hij is inderdaad een van de meest beeldbepalende politici van de afgelopen 25 jaar.

Je palmares, Pieter, spreekt voor zich: de toeslagenaffaire — geen toelichting nodig — je strijd tegen corruptie in de Raad van Europa, je enorme kennis op het gebied van pensioenen en belastingen, natuurlijk profiterend van het feit dat je een gepromoveerde econometrist bent, je inzet rondom de nasleep van de vuurwerkramp, vandaag exact 25 jaar geleden, in de buurt waar jij nu woont. Je hebt stapels amendementen en moties aangenomen gekregen. Je hebt veel vrienden gemaakt en ook veel vijanden. Soms moet dat maar even.

Je begon in de Kamer in 2003. In al die tijd is er diverse malen afscheid van je genomen, bijvoorbeeld in 2021, toen je op een onverkiesbare plaats terechtkwam, maar dankzij 37.000 voorkeursstemmen toch je rentree in politiek Den Haag maakte, of bijvoorbeeld in juni 2021, toen je vertrok uit de fractie van het CDA. Je kwam echter na de zomer terug als een eenpitter. Die werd uiteindelijk een politieke partij die daverend debuteerde met twintig zetels. Dat is absoluut een blijk van waardering voor jouw harde werken. Een groter compliment is niet mogelijk; het is namelijk een compliment van onze kiezers.

Ik wil hier een derde beeld aan toevoegen. Je schrijft in je brief aan mij over nachtelijke wandelingen in een donker bos. Het is duidelijk dat je door een diep dal gegaan bent en nog steeds gaat; dat spijt me ontzettend. Ik vind het echter geweldig hoe open je daarover bent en hoezeer je ons deelgenoot maakt van de dingen die je tegenkomt. Wandelen is belangrijk voor iedereen: we krijgen een frisse neus en soms nieuwe energie. Ik wens jou heel veel wandelingen toe, Pieter, maar dan op zonovergoten, weidse vlakten waar het prettig toeven is.

Willem Wilmink is een dichter uit jouw eigen Enschede. Hij schreef een mooi gedicht dat Het menselijk geluk heet. Het is een heel kort gedicht en luidt als volgt.

De huur betaald. De stoep geschuurd.

Een goeie visboer in de buurt.

Een meid die als ze naast je gaat,

loopt te zingen over straat.

Dat alles wens ik jou toe, Pieter. Zoals jij was er geen tweede. Je bent gekomen als Kamerlid in 2003 en je gaat weg als een instituut. Je bent een begrip en voor velen een voorbeeld. Verder kun je het eigenlijk niet schoppen. Ik heb je tussen de middag een koninklijke onderscheiding opgespeld; die is welverdiend. Ik wens je veel succes bij die wandelingen over zonovergoten en weidse vlakten en bij alles wat je op je pad nog tegenkomt. Ik wens je veel geluk met je schitterende gezin. Ik dank je voor alles. Het ga je goed.

De voorzitter:

Afscheid nemen met je eigen spreekkoor; dat is slechts weinigen gegund.

Ik ontving nog een mailtje, van mevrouw Van den Hil.

"Geachte voorzitter, leden en personeel van de Tweede Kamer, bewindspersoon en eenieder die hier vandaag aanwezig is of dit op de livestream volgt,

De zorg en Zeeland, daar kwam ik vandaan, daar ligt mijn hart en daar keer ik na vier jaar Kamerlidmaatschap terug met een gevulde rugzak met politieke ervaring. Een afscheid dat mij zwaar valt, want ik geniet hier van de samenwerking met iedereen, of het nu de bodes zijn, de griffie, andere ondersteuning, mijn lieve collega's bij de VVD en andere partijen, leden van de VVD in het land en natuurlijk de zorgprofessionals. Ik heb met ze opgetrokken en, op mijn eigen authentieke manier, gestreden voor wat ik wilde bereiken op mijn portefeuilles. Ik ga jullie missen!

De afgelopen jaren heb ik mij vooral hard gemaakt voor zaken die spelen op het gebied van volksgezondheid, welzijn en sport en de kinderopvang. Die laatste sector was voor mij nieuw, maar inmiddels is dat nu "mijn kindje" en ik ben erg blij dat er op mijn verzoek een kwaliteitscode komt.

Altijd werd ik gevoed door mensen uit de praktijk; zij weten wat wel of niet werkt. De oproep aan jullie is dan ook: blijf je focussen op de inhoud, hou daarbij de lange termijn in zicht, blijf in gesprek met de mensen in het land en met elkaar en verlies je niet in kortetermijnoplossingen.

De rugzak die ik mee naar Den Haag nam, zat ook altijd vol met Zeeland. Waar het maar kon, vroeg ik hier aandacht voor bij de collega's, soms tot vervelens toe. Veel mooie Zeeuwse voorbeelden heb ik naar Den Haag gebracht en werden daar omarmd. Collega's, blijf dit zien en snap dat ik jullie hieraan zal blijven herinneren vanaf de zijlijn!

Vergeet ook niet de herdenking van de Watersnoodramp in 1953 in Zuidwest-Nederland. Tot mijn verbazing was hier in de Tweede Kamer geen aandacht voor. Die is nu wel voor het eerst herdacht en daar ben ik "stik groos op". Ook komt er een blijvend aandenken in de nieuwbouw op het Binnenhof. De voorzitter van de Bouwbegeleidingscommissie heeft de zware taak dit waar te maken.

Voorzitter, ik rond af …

Dank voor de samenwerking en dank voor het vullen van mijn rugzak met alle ervaringen en alles wat ik van jullie geleerd heb. En heel veel dank aan mijn familie en vrienden, die me bleven steunen op voor mij soms lastige momenten!

Ik sluit af met het van mij bekende elfje:

Zeeland

Zorg, kinderopvang

Vergeet ze niet

Ik blijf jullie stalken

Dank.

Jacqueline van den Hil."

De voorzitter:

Beste Jacqueline. Het zal je maar gebeuren: dat je afscheid neemt vlak na de herdenking van de paus en het vaarwel richting Pieter Omtzigt! Maar je blijft er vrolijk onder, want zo kennen we je tenslotte. Jouw avontuur hier in de Tweede Kamer begon in 2001. Na de verkiezingen van 2023 kwam je uiteindelijk vast in de Kamer, na een vervanging.

Vandaag nemen we alsnog echt afscheid van je. Je gaat een nieuwe uitdaging tegemoet in het door jou geliefde Zeeland, de provincie waar je geboren en getogen bent en nog steeds woont. Dat heb je de afgelopen vier jaar niet onder stoelen of banken geschoven. Je bent bovenal een trotse Zeeuwse. Je bent ook goed bevriend met onze oud-Kamervoorzitter, mevrouw Anouchka van Miltenburg. De afgelopen jaren nam je elke dag Zeeland in je rugzak mee naar Den Haag. Je zette je tomeloos in voor die prachtige provincie. Je inspireerde mij tot een gedicht over de Watersnoodramp 1953, om die op die manier te herdenken.

Maar het ging niet alleen om Zeeland. Het ging ook om zorg en sport. Met jouw achtergrond was het geen verrassing dat jouw rol als woordvoerder VWS je goed paste en je een verschil wist te maken voor heel veel mensen thuis. Je bent een gewaardeerde collega, geïnteresseerd en sociaal. Je staat met beide benen op de grond of, zoals ik nu weer moet zeggen, in de klei.

Beste Jacqueline. Je gaat nu met een rugzak vol politieke ervaring terug naar een van de mooiste provincies van Nederland, waar je weer in de zorgsector aan de gang gaat: twee vliegen in één klap. Het ga je goed.

De voorzitter:

Ik schors enkele minuten, opdat u beide afscheidnemende Kamerleden de hand kunt drukken in het Ledenrestaurant.

De voorzitter:

Ik deel mee dat het dertigledendebat over de brandbrief van bedrijven en start-ups over de voorgenomen bezuinigingen op onderwijs en onderzoek is komen te vervallen.

Ik deel mee dat de aangehouden motie op stuk nr. 18 (36566) is vervallen.

Op verzoek van de fractie van GroenLinks-PvdA benoem ik in de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het lid Haage tot lid in plaats van het lid Pijpelink en het lid Pijpelink tot plaatsvervangend lid in plaats van het lid Haage.

Ik stel aan de Kamer voor het lid Van Meijeren te benoemen in de parlementaire enquêtecommissie Corona.

Ik deel aan de Kamer mee dat voor de volgende debatten de termijn voor toekenning is verlengd:

• het debat over vrouwelijke genitale verminking;
• het debat over thuiszorg voor terminale patiënten;
• het debat over de bestrijding van kanker in Nederland;
• het debat over de bevindingen in het rapport van de Universiteit Leiden "Terugplaatsen na een gedwongen uithuisplaatsing";
• het debat over de Actieagenda Integratie en Open en Vrije Samenleving;
• het debat over het pakket aan maatregelen ter bestrijding van antisemitisme;
• het debat over het plan van de staatssecretaris van JenV om gevangenen twee weken eerder vrij te laten;
• het debat over kritiek op het onderzoek van de jeugdbescherming naar de eigen rol bij de toeslagenaffaire;
• het dertigledendebat over de nasleep van geheime onderzoeken naar moskeeën;
• het dertigledendebat over een ambtelijke conceptnotitie over het asielnoodrecht.

Op verzoek van een aantal leden stel ik voor de volgende door hen ingediende moties opnieuw aan te houden: 36410-XII-71; 36410-XII-68; 36410-XII-56; 36410-XII-54; 33836-95; 32793-757; 28089-304; 28089-303; 26643-1190; 21501-02-2810; 31288-1120; 28684-767; 36600-VI-96; 30950-358; 29279-879; 36600-A-42; 32847-1261.

Ik stel voor toe te voegen aan de agenda:

• het tweeminutendebat Petitie "Mondzorg terug in het basispakket" (32620, nr. 301), met als eerste spreker het lid Dijk van de SP;
• het tweeminutendebat Leefstijlpreventie (CD d.d. 24/04), met als eerste spreker het lid Krul van het CDA;
• het tweeminutendebat Juridische beroepen (CD d.d. 24/04), met als eerste spreker het lid Koops van Nieuw Sociaal Contract;
• het tweeminutendebat Functioneren rijksdienst (CD d.d. 24/04), met als eerste spreker het lid Baudet van Forum voor Democratie.

De voorzitter:

Dan geef ik graag het woord aan de heer Paternotte in het kader van de regeling van werkzaamheden.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. Ik zou graag een tweeminutendebat willen aanvragen over de NAVO-ministeriële met de ministers van Buitenlandse Zaken. We willen deze week namelijk een motie indienen. Ik heb wel van de Griffie begrepen dat dat niet heel gelegen komt. Het kan wel, maar het komt dus niet heel gelegen. Ik wil u nog een alternatief aanbieden. Er is deze week ook een commissiedebat over de RBZ Defensie. We zouden ook daarover een tweeminutendebat kunnen voeren. Dat zou dan donderdag kunnen plaatsvinden. Misschien helpt dat de Griffie. Ik wil u het aanbod in ieder geval bij dezen doen. Ik ga er ook in mee als u zegt: nee, we doen dat tweeminutendebat liever gewoon vanavond.

De voorzitter:

Nee, weet u wat: ik ben in een goede bui; we doen het aansluitend op de regeling.

De heer Paternotte (D66):

Nou, dat is … Ik … We zijn het … We zijn helemaal …

De voorzitter:

Ja, daar bent u door verbluft, hè?

De heer Paternotte (D66):

Ik ben inderdaad verbluft. Ik kan niet anders dan zeggen dat ik daar zeer verguld mee ben.

De voorzitter:

Nou, everbody happy!

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. Dan kom ik bij mijn tweede verzoek.

De voorzitter:

O, een tweede verzoek? U bent straks de zesde spreker bij de regeling.

We gaan luisteren naar mevrouw Beckerman van de SP.

Mevrouw Beckerman (SP):

Goedemiddag. Ik heb een heel simpel verzoek, namelijk om deze week een tweeminutendebat over de subsidieregeling voor isolatie en ventilatie provincie Groningen en gemeenten Aa en Hunze, Noordenveld en Tynaarlo — ik heb de naam van deze subsidieregeling niet bedacht — in te plannen, inclusief stemmingen. Ik doe dit verzoek omdat deze regeling eigenlijk op 3 juni open moet gaan. Daarom wil ik het graag deze week inplannen en erover stemmen.

De voorzitter:

Ik ben over het algemeen geen voorstander van stemmingen buiten de dinsdag, maar goed. We gaan het inplannen.

Mevrouw Beckerman (SP):

Super, dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel.

De heer Ceder van de ChristenUnie gaat een vooraankondiging doen. O, het is de heer Grinwis. Ook goed. Doe maar bij de interruptiemicrofoon.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter. Met plezier vervang ik even collega Ceder. Bij dezen doe ik een vooraankondiging voor het tweeminutendebat Raad Buitenlandse Zaken Handel op 15 mei 2025, inclusief stemmingen. Daar was u geen voorstander van, maar die hebben we nu toch.

De voorzitter:

Uw improvisatievermogen is verbluffend. We gaan er rekening mee houden.

De heer Dijk van de SP.

De heer Dijk (SP):

Dank u wel, voorzitter. Eerder heeft mijn partij een debat aangevraagd over de toekomst van Tata Steel. Wij hebben in de tussentijd vernomen dat er 1.600 banen op de tocht staan bij dit bedrijf. Daarom zouden wij dit debat graag naar voren willen halen en het zo snel mogelijk willen inplannen. Er bestaat namelijk grote onzekerheid bij de meer dan 1.600 mensen van Tata Steel en hun gezinnen.

De voorzitter:

We kijken even of daar een meerderheid voor is.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Van harte steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Wingelaar (NSC):

Steun.

De heer Gabriëls (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Martens-America (VVD):

Steun.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Mede namens het CDA en de ChristenUnie: steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid. We boeken het in.

Dan geef ik het woord aan de heer Paternotte.

De heer Paternotte (D66):

Goed om hier weer te zijn, voorzitter. Mijn verzoek is als volgt. Eind juni vindt de NAVO-top plaats in Den Haag. Dit wordt misschien wel de belangrijkste NAVO-top sinds de jaren veertig. We hebben vanmiddag begrepen dat de Amerikaanse president ook met een Qatarees vliegtuig naar die NAVO-top toe zal komen. Dat heeft de Amerikaanse ambassadeur bekendgemaakt. Er staat nu een beperkt commissiedebat van een uur of tweeënhalf over die NAVO-top gepland. Ik zou willen voorstellen dat wij met de minister-president, de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie een plenair debat voeren over deze NAVO-top in Den Haag.

De voorzitter:

Prima. We gaan kijken of daar een meerderheid voor is.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Kahraman (NSC):

Voorzitter. Prima om het commissiedebat om te zetten naar een plenair debat. Steun.

De heer Krul (CDA):

Mede namens de ChristenUnie en de SGP: steun.

De heer Dijk (SP):

Steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Van der Burg (VVD):

Volgens mij kan het ook prima met een commissiedebat, voorzitter.

De voorzitter:

Er is evenwel een meerderheid. We boeken het in.

U had nog een ander verzoek.

De heer Paternotte (D66):

Klopt, voorzitter. We hebben vanavond een debat staan over het Midden-Oosten. Een belangrijk onderwerp in dat debat zal de humanitaire situatie in Gaza betreffen. De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp is verantwoordelijk voor humanitaire hulp en noodhulp. De commissie heeft vaak vastgesteld dat zij kan aansluiten bij een debat over de situatie in Gaza met de minister van Buitenlandse Zaken, maar de regering wil haar vanavond in principe niet afvaardigen. Ik wil u verzoeken om dat wel te vragen aan het kabinet. De minister is op dit moment ook in huis, voor een ander commissiedebat. Ze kan na afloop van dat commissiedebat komen, of dat commissiedebat kan morgen worden voortgezet. Dat verzoek zou ik u bij dezen willen doen.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

Mevrouw Rikkers-Oosterkamp (BBB):

Geen steun.

De heer Van der Burg (VVD):

Geen steun, voorzitter. Dan kan het commissiedebat ook doorgaan. Het kabinet bepaalt zelf wie het afvaardigt.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Geen steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De heer Krul (CDA):

Steun.

De heer Kahraman (NSC):

Geen steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid voor deze aanvraag, meneer Paternotte.

Dan mevrouw Rooderkerk van D66.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Dank, voorzitter. We wachten al een jaar op het Herstelplan kwaliteit funderend onderwijs. Nu blijkt dat leraren, scholen en scholieren daar geen vertrouwen meer in hebben, omdat er door de coalitie nieuwe bezuinigingen zijn aangekondigd, onder andere wat betreft de kansen van de armste kinderen van het land. Dit plan kan dus niet meer rekenen op steun van scholen en leraren. Daar moeten we het over hebben. Daarbij wil ik ook een informatieverzoek doen. Ik wil graag de ambtelijke advisering en nota's vanuit het ministerie van OCW opvragen over het schrappen van de onderwijskansenregeling en over de andere extra bezuinigingen. We hebben wel de advisering vanuit Financiën gezien, maar niet die vanuit OCW.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Steun voor beide, mede namens het CDA en de SGP.

De heer Kisteman (VVD):

Geen steun namens de VVD.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun voor beide.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De heer Soepboer (NSC):

Geen steun.

De heer Uppelschoten (PVV):

Geen steun.

Mevrouw Beckerman (SP):

Steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Rooderkerk.

U had nog een verzoek.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Zeker. Dat gaat over de mogelijke subsidiestop voor het Nationaal Onderwijsmuseum. Het museum wordt hierdoor in zijn voortbestaan bedreigd. Een museum met een collectie die tot 1877 teruggaat en dat ook een belangrijk informatiecentrum is voor scholen en leerlingen, verdient wat ons betreft een volwaardig debat, zoals we dat over meerdere musea van nationaal belang hier in de Kamer gevoerd hebben. Wat ons betreft moeten we daar dus met elkaar binnenkort over spreken.

Mevrouw Beckerman (SP):

Steun, voorzitter.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Kisteman (VVD):

Geen steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

Mevrouw Van der Velde (PVV):

Geen steun.

De heer Soepboer (NSC):

Geen steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Rooderkerk.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Dat stelt mij teleur. Ik hoop dat u 'm op de dertigledenlijst wil zetten en het informatieverzoek wil doorgeleiden. Dank u wel.

De voorzitter:

Ja. Dat gaan we allebei zeker doen.

Dan de heer Diederik van Dijk van de SGP.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Helaas is de dreiging van jihadistische terreur niet alleen iets wat speelt in het buitenland; die kan ook in onze samenleving spelen. De AIVD heeft daarover verontrustende berichten genoteerd in zijn laatste jaarverslag en heeft erop gewezen dat een nieuwe generatie jihadisten een serieuze terreurdreiging vormt. Daarover wil ik graag een debat aanvragen met de ministers van Justitie en Veiligheid en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Mede namens het CDA: eens en steun.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Ik denk dat het sneller is om het commissiedebat Terrorisme en extremisme naar voren te halen, dus voor nu geen steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Steun.

Mevrouw Vondeling (PVV):

Steun.

Mevrouw Mutluer (GroenLinks-PvdA):

Geen steun, omdat het belangrijk is om dit onderwerp bij het commissiedebat te betrekken. Ik zou het onderwerp ook willen verbreden naar de extremistische dreigingen. Graag behandelen in een commissiedebat.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Dit is een serieuze zaak, maar geen steun voor een plenair debat. Ook wat mijn fractie betreft behandelen we dit in een commissiedebat. Daarmee staat het ook sneller op de agenda.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Geen steun. Dit kan betrokken worden bij het commissiedebat.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Van Dijk.

Dan mevrouw Tielen, VVD.

Mevrouw Tielen (VVD):

Voorzitter. Gebedsgenezers, wonderkruidendokters, sickfluencers en andere wel heel alternatieve zelfbenoemde therapeuten: we lezen er behoorlijk wat over in het nieuws, we zien erover op tv en we horen erover op de radio. Als Kamerleden stellen we er vaak vragen over, maar het wordt hoog tijd voor een debat hierover met de minister, om ervoor te zorgen dat we de mensen beschermen tegen charlatans, zoals ik ze maar even noem. Ik sta hier niet vaak. Eerder heb ik steun gekregen voor dit debat, maar dat debat is komen te vervallen. Maar omdat het nog steeds actueel en relevant is en omdat de minister er van de week nog uitspraken over heeft gedaan, vraag ik opnieuw steun aan de Kamer voor een debat over kwakzalverij.

Mevrouw Rikkers-Oosterkamp (BBB):

Steun.

De heer Claassen (PVV):

Op social media wordt gekraakt bij het leven. Je wordt er doodongelukkig van, dus van ganser harte steun.

De heer Bushoff (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Daniëlle Jansen (NSC):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid.

Mevrouw Tielen (VVD):

Dank u wel.

De voorzitter:

Dan gaan we luisteren naar mevrouw Dral van de VVD.

Mevrouw Dral (VVD):

Dank u wel, voorzitter. Er komen steeds meer berichten naar buiten over het ronselen van jeugd voor criminele activiteiten, zoals voor het uithalen van containers, het gebruik van bankpassen, zogenoemde geldezels, en geweldstaken. Dit is naar de mening van de VVD een heel zorgelijke ontwikkeling. Dit moet worden teruggedrongen. Daarom vraag ik over dit onderwerp een debat aan.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Het is inderdaad een zorgelijke ontwikkeling, maar op 22 mei is er een commissiedebat Justitiële jeugd. Daar kan het sneller bij betrokken worden.

De voorzitter:

Dat is geen steun, lijkt me.

Mevrouw Mutluer (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun. Het kan wat mij betreft heel snel in het commissiedebat.

De heer Smitskam (PVV):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Geen steun. Het kan in het commissiedebat.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid. O, u heeft wel een meerderheid. We boeken 'm in.

De heer Baudet, Forum voor Democratie.

De heer Baudet (FVD):

Voorzitter en ambtsgenoten. In het meireces waren wij getuige van de grootste stroomstoring sinds de uitvinding van elektriciteit. 24 uur lang was er een totale blackout in Portugal, Spanje en een deel van Frankrijk. Het lijkt ook volstrekt duidelijk waar dat mee te maken heeft, namelijk met netinstabiliteit als gevolg van de energietransitie en de groene stroom. De windturbines en zonnepanelen hebben ons elektriciteitsnet — "ons" als in: in Europa, in de westerse wereld — gedestabiliseerd. Ook in Nederland zie je dat allerlei netbeheerders waarschuwen voor instabiliteit als gevolg van de energietransitie, de klimaatplannen.

De voorzitter:

En dus?

De heer Baudet (FVD):

In het Verenigd Koninkrijk zagen we hetzelfde gebeuren vorige week.

De voorzitter:

En dus?

De heer Baudet (FVD):

Ik wil heel graag een debat met de minister van Klimaat en Groene Groei over de gevaren voor ons elektriciteitsnet.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

U bent bijzonder welkom bij het commissiedebat morgen over netcongestie en nettarieven, waar al deze vermoedens en speculaties ontkracht kunnen worden.

De heer Krul (CDA):

Voorzitter. Mede namens de VVD, de ChristenUnie en de SGP: geen steun.

De voorzitter:

De samenwerking in het confessionele blok gaat steeds verder.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Geen steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Geen steun.

De heer Vermeer (BBB):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Baudet.

De heer Baudet (FVD):

Het is verbijsterend en schokkend. Wat een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel.

De voorzitter:

De heer Bamenga, D66.

De heer Bamenga (D66):

Voorzitter. Voor de tweede keer heeft de Raad van State de verbreding van de A27 afgekeurd. Dat betekent voorlopig geen asfalt door de kwetsbare natuur bij Amelisweerd. Maar de onzekerheid blijft. De Afdeling heeft de minister een halfjaar gegeven om zijn besluit beter te onderbouwen. Maar we weten ook: de provincie en de gemeente hebben zelf een ander plan. Wat D66 betreft zijn dat goede redenen om het besluit te heroverwegen en om met de gemeente en provincie aan tafel te gaan en samen uit de impasse te komen. Daarom graag snel een debat over de toekomst van de A27.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Geen steun. Volgende week is er een stikstofdebat, dus daar kan dit ook bij betrokken worden.

De heer De Hoop (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Het is eigenlijk te gek voor woorden dat de minister dit nog steeds wil. Het is niet goed voor de natuur en het is niet goed voor de verkeersveiligheid. Er zijn redenen genoeg, dus ik steun dit debat van harte.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Van harte steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Voorzitter. Het kan bij het notaoverleg MIRT, dus geen steun.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Geen steun.

Mevrouw Beckerman (SP):

Steun.

De heer Van Campen (VVD):

Geen steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Bamenga.

De heer Bamenga (D66):

Dertig leden?

De voorzitter:

Dat dan weer wel.

Mevrouw Hirsch, GroenLinks-Partij van de Arbeid. Mevrouw Hirsch, mevrouw Hirsch. Ze is er niet. Het woord is aan mevrouw Hirsch, maar de heer De Hoop krijgt een ingeving. Hij realiseert zich ineens dat hij ook heel graag een debat wil aanvragen.

De heer De Hoop (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik zou graag een debat met de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp hebben over het bericht "CPB: minder economische groei in Nederland door Trumps importheffingen".

De voorzitter:

Die zaak zit u heel hoog; dat is algemeen bekend.

De heer De Hoop (GroenLinks-PvdA):

Ja, zeker.

De heer Paternotte (D66):

Dat kunnen we alleen maar steunen.

De heer Van Campen (VVD):

Geen steun, voorzitter. Het kan ook bij de Raad Buitenlandse Zaken Handel.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Smitskam (PVV):

Geen steun.

De heer Van Baarle (DENK):

Steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Voorzitter. Ik doe het ook even van papier, net als de collega. Geen steun, omdat er vanmiddag nog een debat gepland staat. Dus misschien is mevrouw Hirsch daar wel.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De voorzitter:

Ondanks uw emotionele pleidooi voor dit onderwerp heeft u geen steun.

De heer De Hoop (GroenLinks-PvdA):

Ik heb echt mijn best gedaan.

De voorzitter:

Ja, u hebt de sterren van de hemel gespeeld.

Desondanks gaan we luisteren naar de heer Eerdmans, JA21.

De heer Eerdmans (JA21):

Voorzitter, dank je wel. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme is weer eens uit de bocht gevlogen. In gesprekken in Qatar heeft de heer Baldewsingh gezegd dat het Westen bezig is met een oorlog tegen moslims en dat moslimhaat in Nederland is genormaliseerd. Het zijn bizarre uitspraken, die kant noch wal raken. Wij zouden minister Uitermark graag verantwoording zien afleggen, zeker nu het kabinet heeft besloten om het contract met de heer Baldewsingh te verlengen tot 2029.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter. Moslimhaat is inderdaad een groot probleem in de Nederlandse samenleving. Het geeft geen pas om dan een debat aan te vragen over de persoon die dit aan de kaak stelt. Vanzelfsprekend geen steun voor de hetze die gevoerd wordt. Er is binnenkort een debat in de commissie. Daar kan de heer Eerdmans al zijn ongenoegen kwijt.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Mede namens het CDA: steun.

De heer Bamenga (D66):

Geen steun.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Steun.

Mevrouw Tseggai (GroenLinks-PvdA):

Het kan in het commissiedebat van 5 juni, dus geen steun.

Mevrouw Rajkowski (VVD):

Er komt een commissiedebat aan. Geen steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Geen steun om dezelfde reden.

De heer Deen (PVV):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun. Het kan sneller in het commissiedebat.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Eerdmans.

Mevrouw Van der Plas.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u wel. Voorzitter. Tegenwoordig moeten we blij zijn dat een herdenking rustig verloopt. De afgelopen herdenkingen zijn verre van rustig verlopen. Gelukkig was dat wel het geval in een groot deel van ons land, maar bijvoorbeeld in Wageningen en op de Dam is het verre van rustig verlopen, met als dieptepunt het gooien van een rookbom naar het podium waarop onze minister-president en de Poolse regeringsleider, de heer Tusk, zaten. We hebben vanmiddag de minister van Binnenlandse Zaken hierover gehoord. Ik ben heel erg geschrokken van hoe slap dit wordt opgevat. Ik wil dus graag een debat voeren met de minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Binnenlandse Zaken over de ongeregeldheden tijdens 4 en 5 mei en wat we nu eindelijk gaan doen om dit soort mensen harder aan te pakken. Dat debat zou ik graag zo spoedig mogelijk willen inplannen.

De heer Krul (CDA):

Mede namens de ChristenUnie en de SGP: steun.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Dit is net in het mondelinge vragenuur behandeld. Er komt nog een brief aan. Laten we daar eerst op wachten. Geen steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Voorzitter. De BBB zoekt weer een zondebok, om af te leiden van het eigen wanbeleid dat ons land in ellende stort. Dus geen steun voor deze ophitspolitiek.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter. Alle repressieve maatregelen die voorgesteld worden op basis van twee incidenten, hoe ernstig die ook zijn, steunen wij niet. Dit debat is niet nodig. Geen steun.

De heer Bamenga (D66):

Geen steun.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

De coalitie tuimelt elke dag over elkaar heen om wie nog harder kan opstaan tegen demonstranten in Nederland, maar zwijgt over wat er gebeurt in Gaza. Geen steun.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Voorzitter, overduidelijk steun.

De heer Emiel van Dijk (PVV):

Steun, voorzitter.

De voorzitter:

Er is een meerderheid. We boeken het in. Dank u wel.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u zeer.

De voorzitter:

Mevrouw Podt, D66.

Mevrouw Podt (D66):

Voorzitter. Enkele weken geleden hadden wij met een aantal Kamerleden een groep ondernemers uit Ter Apel op bezoek. Zij waren ook bij de minister geweest. Zij kwamen met ons praten over overlastgevers in Ter Apel. In het daaropvolgende debat heeft de minister tot drie keer toe bevestigd dat er per 1 juni een strenge aanpak zal komen van overlastgevers in Ter Apel. In de krant konden wij echter lezen dat de partijen die het beleid moeten uitvoeren geen idee hebben hoe de minister op deze termijn komt. Het is lang niet op orde. Het is niet reëel. Zo kan je het natuurlijk niet voorspiegelen aan de Kamer. Je kan ook geen loze beloften doen aan de mensen in Ter Apel. Het kan, lijkt mij, zo ook echt niet langer. Ik wil graag duidelijkheid van de minister van Asiel en Migratie over die stevige aanpak. Ik wil de minister ook opnieuw bijsturen hierop, want uit zichzelf komt het er blijkbaar niet van.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De heer Van Baarle (DENK):

Steun voor het verzoek.

De heer Van Nispen (SP):

Veel verdeelt de Kamer op het migratiedossier, maar dit niet. Het is heel belangrijk dat we als Kamer de minister dwingen op dit punt te leveren, want ook op dit punt blijft de minister in gebreke. Dus steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Vondeling (PVV):

Er komt nog een brief naar de Kamer, dus geen steun.

Mevrouw Rajkowski (VVD):

Voorzitter. Een dag voor het reces hebben we een debat gehad waarbij dit ook al geconstateerd werd. Daarom heb ik om een brief gevraagd om ons er zo snel mogelijk over te informeren. Ik begrijp eigenlijk niet welke nieuwe informatie er ligt. Ik wacht op de brief. Geen steun. Misschien dat daarna nog een debat volgt.

Mevrouw Van Zanten (BBB):

Geen steun.

De heer Boomsma (NSC):

Eerst de brief en daarna het debat.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Podt.

Mevrouw Podt (D66):

Voorzitter. Even voor alle duidelijkheid: in dat debat is dat niet geconstateerd. In dat debat werd tot drie keer toe bevestigd dat het per 1 juni zou gaan gebeuren. Wel 30 leden, denk ik.

De voorzitter:

Ook dat niet.

Mevrouw Podt (D66):

Dat is jammer.

De voorzitter:

Dan de heer Vijlbrief van D66.

De heer Vijlbrief (D66):

Voorzitter. Terwijl de wooncrisis om zich heen grijpt, heeft het kabinet besloten om de woningbouw in de sociale huursector maar gewoon op nul te zetten door de huren te bevriezen. Samen met de heer De Hoop vraag ik een debat daarover aan. Er komt nu ook nog een rechtszaak aan. De minister heeft via de NOS gemeld dat er blijkbaar binnen twee weken een voorstel moet komen. Dat kan natuurlijk niet zomaar zonder debat met de Kamer.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

De huurbevriezing is een doldwaas besluit. Het is heel schadelijk voor de huurder en zeker voor de woningzoekende. Daarom van harte steun voor dit debat, mede namens de SGP.

De voorzitter:

Ik zie u bij de interruptiemicrofoon, meneer De Hoop, maar het verzoek was ook namens u. Gaat u nu zeggen dat u er afstand van neemt? Of wilt u wat nuanceren? Niet, zie ik.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Mooiman (PVV):

Geen steun, voorzitter. Er is volgende week een commissiedebat.

De heer Peter de Groot (VVD):

Geen steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Beckerman (SP):

Steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Geen steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Vijlbrief.

Mevrouw Dobbe van de SP.

Mevrouw Dobbe (SP):

Dank u wel en hallo allemaal. Tanks, kogels en winst. Wapenfabrikant Rheinmetall verkocht 73% meer wapentuig dan het jaar daarvoor. De winst verdubbelde. De wapenindustrie maakt historische winsten, met publiek geld. Militarisering en oorlogsretoriek zijn goed voor de zakken van aandeelhouders. Daarom willen wij graag hierover in debat.

De voorzitter:

Met?

Mevrouw Dobbe (SP):

Met de minister van Buitenlandse Zaken en die van Defensie, en met iedereen die zich daartoe geroepen voelt.

De voorzitter:

Gewoon een debat met iedereen.

De heer De Roon (PVV):

Geen steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Kahraman (NSC):

Voorzitter. Dat kan prima in het commissiedebat Raad Buitenlandse Zaken. Geen steun.

De heer Van der Burg (VVD):

Geen steun, voorzitter. We hebben de wapenindustrie op dit moment nodig om de vrede te bewaren.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Dobbe.

Dan mevrouw Michon-Derkzen.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Voorzitter, dank u wel. Ik stond hier eind vorig jaar naar aanleiding van het WODC-rapport waaruit bleek dat de strengere strafeis van 200% strafeisverhoging voor degenen die geweld gebruiken tegen agenten niet wordt geëist door het Openbaar Ministerie en dat die straf ook niet door rechters wordt opgelegd. Nu hebben we vorige week het bericht gekregen dat er in het afgelopen jaar 12.000 keer geweld tegen agenten is gebruikt. Die twee zaken zijn voor mijn fractie aanleiding om een debat aan te vragen over geweld tegen politie en hulpverleners en om dat, zoals we eind vorig jaar bespraken, wat te verbreden naar de hufterigheid in de samenleving.

De voorzitter:

Met wie zou u dat debat willen hebben?

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Dat debat wil ik graag hebben met de minister van Justitie en Veiligheid.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Groot probleem, dus steun.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Mede namens de ChristenUnie en CDA: steun.

Mevrouw Mutluer (GroenLinks-PvdA):

Ook steun.

De heer Aardema (PVV):

Voorzitter. Dit is zeker een serieus onderwerp, maar dat kan ook in een commissiedebat, dus geen steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun. Het kan in een commissiedebat veel sneller.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid. We boeken het in.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Dank u wel.

De voorzitter:

U had nog een verzoek.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

O ja. Voorzitter. Dit is nog veel ingewikkelder. Als voorzitter van de commissie voor Economische Zaken zou ik willen verzoeken om deze week te stemmen over de wijziging van de begrotingsstaat van het ministerie van Economische Zaken. Dat gaat om een incidentele suppletoire begroting inzake maatwerkgarantie. Het is van belang dat daar dus voor juni een stemming over plaatsvindt.

De voorzitter:

Prima. Daar houden we rekening mee.

Dan geef ik graag het woord aan de heer Graus van de fractie van de PVV.

De heer Graus (PVV):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Ik heb er zowat mijn hele leven voor gestreden dat er een meldpunt voor dieren kwam: 144 Red een dier. Dat meldpunt is momenteel in gevaar, en ook de onafhankelijkheid daarvan. Dat zijn puur politieke spelletjes. Ik wil toch één ding gezegd hebben: ik wil graag een debat aanvragen met de minister van Justitie en Veiligheid, maar het meldpunt 144 heeft niet alleen maar dierenleed blootgelegd en aangepakt, maar ook kindermishandeling en andere ondermijnende criminaliteit. De dierenpolitie is de volgende die aan de beurt komt. Dat kan en mag niet gebeuren. Er zijn heel veel politiechefs die het niet kunnen begrijpen. Er zijn honderden dierenorganisaties die het niet kunnen begrijpen. De onafhankelijkheid moet gegarandeerd worden. 144 moet bij de dierenpolitie en bij de nationale politie blijven.

De voorzitter:

En daarom wilt u een debat?

De heer Graus (PVV):

Alstublieft.

De voorzitter:

Met wie?

De heer Graus (PVV):

Met de minister van Justitie en Veiligheid. Dat had ik al gezegd. Hebt u niet goed opgelet, meneer de voorzitter? Zat u te dagdromen?

De voorzitter:

Ik zat weer met mijn gedachten ergens anders. Maar dat is altijd als u spreekt.

De heer Graus (PVV):

Ja, precies. Dank u wel.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Van harte steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Natuurlijk van harte steun.

Mevrouw Mutluer (GroenLinks-PvdA):

Het moet niet gekker worden. Ook steun vanuit ons.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Geen steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer Van Campen (VVD):

Geen steun, voorzitter.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Van Baarle (DENK):

Steun voor het verzoek.

De heer Vijlbrief (D66):

Geen steun.

De voorzitter:

Er is al een meerderheid. We boeken het in, meneer Graus.

De heer Graus (PVV):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Ook dank aan degenen die dit gesteund hebben.

De voorzitter:

Dat wordt hogelijk gewaardeerd.

De heer Stultiens.

De heer Stultiens (GroenLinks-PvdA):

Dank u, voorzitter. Door een kabinetsbesluit dreigt studentensport volgend jaar onbetaalbaar te worden. Het gaat van €200 naar €700. Ik wil daar graag een debat over met de minister van Onderwijs. Als ik nog één zin mag toevoegen: ik weet dat er morgen een commissiedebat over mentaal welzijn bij jongeren en studenten is, maar ik wil ervoor waken dat het hele debat daardoor gekaapt wordt. Ik denk dat een los debat broodnodig is.

De heer Van Nispen (SP):

Ik ben dat van harte met de heer Stultiens eens. Want juist in een tijd dat sporten en bewegen belangrijker zijn dan ooit, kun je dat niet door onnavolgbaar kabinetsbeleid zo onder druk zetten. Dus van harte steun voor dit debat.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Geen steun, voorzitter.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

De heer Soepboer (NSC):

Geen steun.

De heer Krul (CDA):

Steun.

De heer Uppelschoten (PVV):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid.

De heer Stultiens (GroenLinks-PvdA):

Dat is jammer. Dan laat ik het graag op de lijst met dertigledendebatten zetten. Ik vermoed dat we er morgen bij het commissiedebat over gaan praten.

De voorzitter:

Veel succes daarbij. Dank u.

Mevrouw Kathmann, GroenLinks-PvdA.

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik wilde hier eigenlijk weer heel erg de urgentie van een debat met de minister van Defensie, de minister van Justitie en Veiligheid en de staatssecretaris Digitalisering en Koninkrijksrelaties benadrukken. Maar dat is eigenlijk niet nodig, want de Tweede Kamer snapt in meerderheid dat het heel urgent is. Het debat was namelijk toegezegd. Het was een dertigledendebat. Dat was omgezet. Nu loopt het af. Dit is de enige technische mogelijkheid om het debat toch door te laten gaan. Ik hoop dus weer op ieders steun te kunnen rekenen.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Voorzitter. We hebben het in andere debatten over cyberveiligheid, dus geen steun voor dit aparte debat.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Krul (CDA):

Mede namens ChristenUnie en SGP: steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer Van Meijeren (FVD):

Geen steun.

De voorzitter:

Het is 75-75. Dat is geen meerderheid.

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Dan moet het maar weer op die lijst van dertigledendebatten. Daar hadden we het juist in meerderheid vanaf gehaald, maar ja.

De voorzitter:

It is what it is.

De heer Ergin van DENK.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter, dank je wel. Ik had eerder een debat aangevraagd over de Actieagenda Integratie en Open en Vrije Samenleving van staatssecretaris Nobel. Dat kon rekenen op een meerderheid. Dat debat vervalt vandaag. Tegelijkertijd zien we een staatssecretaris die van tv-uitzending naar tv-uitzending gaat en allerlei uitspraken doet. Daarom lijkt het me handig om dit meerderheidsdebat vóór het zomerreces in te plannen en daarvóór nog een brief van de staatssecretaris te ontvangen over de voortgang van zijn agenda. We hebben ook nog een issue in de commissie, maar dat lossen we samen later op.

De heer Bamenga (D66):

Steun, voorzitter.

De heer Van Campen (VVD):

Voorzitter. Steun, op de voorwaarde dat de voortgangsbrief waar de heer Ergin het ook al over had er dan wel daadwerkelijk ligt.

Mevrouw Tseggai (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De heer Krul (CDA):

Steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Steun.

Mevrouw Saris (NSC):

Steun.

De voorzitter:

Er is een meerderheid. We boeken het in.

De heer Ergin (DENK):

Dank je wel.

De voorzitter:

Ik geef graag het woord aan de heer Van Meijeren van de fractie van Forum voor Democratie.

De heer Van Meijeren (FVD):

Voorzitter. Diepgravend onderzoek van Follow the Money bevestigt waar Forum voor Democratie al jaren voor waarschuwt, namelijk het bestaan van besloten genootschappen waarin rechters, ministers, burgemeesters, bankiers, CEO's en andere invloedrijke figuren in het geheim met elkaar samenkomen. Lidmaatschap is uitsluitend op uitnodiging en wat er besproken wordt, blijft voor de samenleving verborgen. Het is dus een verstrengeling van de verschillende machten, buiten het zicht van de burger en buiten de reikwijdte van de democratische controle. Dit druist in tegen de grondbeginselen van een democratische rechtsstaat op het gebied van machtenscheiding, transparantie en verantwoording, en het ondermijnt daarmee het vertrouwen in de overheid, in de rechtspraak en in de democratie als geheel.

De voorzitter:

En dus …

De heer Van Meijeren (FVD):

Daarom wil ik een debat met de minister van Binnenlandse Zaken over het bestaan van deze schaduwnetwerken en over de vraag hoe we het gevaar daarvan kunnen afwenden.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Michon-Derkzen (VVD):

Geen steun.

De heer Van Waveren (NSC):

Geen steun.

De heer Deen (PVV):

Steun, voorzitter.

De heer Vijlbrief (D66):

Geen steun.

Mevrouw Chakor (GroenLinks-PvdA):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid.

De heer Van Meijeren (FVD):

Dat is buitengewoon spijtig. We weten nu gelukkig wel welke partijen de deep state in stand willen houden.

De voorzitter:

Kijk.

De heer Van Meijeren (FVD):

En als ik goed geteld heb, hebben we in ieder geval 30 leden. Ik zou het dus heel graag willen toevoegen aan de lijst van dertigledendebatten, zodat we hierover in ieder geval een keer met elkaar van gedachten kunnen wisselen in de plenaire zaal.

De voorzitter:

Eindelijk kunnen we eens praten over de deep state.

De heer Van Meijeren (FVD):

Zo is dat. Dank u wel.

De voorzitter:

Dan geef ik geef ik graag het woord aan de laatste spreker van de regeling, namelijk mevrouw Bromet van de fractie van GroenLinks-Partij van de Arbeid.

Mevrouw Bromet (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. We hadden voor volgende week, op 22 mei, een debat over stikstof staan met de ministeriële commissie die de problemen allemaal gaat oplossen. We zitten ook te wachten op het advies van de Raad van State over een van de bouwstenen van het kabinet om dit probleem op te lossen. Er staat normaal tien weken voor een advies van de Raad van State. Er is gevraagd om een spoedadvies en ik ben bang dat dit advies er misschien niet op tijd is om het te kunnen betrekken bij het debat. Daarom doe ik, ook namens CDA, ChristenUnie en D66, het voorstel om het debat twee weken uit te stellen zodat we het advies van de Raad van State ook kunnen meenemen.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer Van Campen (VVD):

Voorzitter. Als volgende week nou het laatste stikstofdebat zou zijn, zou ik zeggen: laten we er even op wachten. Maar ik denk dat dat niet zo is. Laten we dus volgende week eerst het debat voeren over de stukken van het kabinet. Er zullen ongetwijfeld vanuit allerlei andere hoeken nog meer adviezen volgen, en daar volgt dan weer een volgend debat op. Geen steun dus.

Mevrouw Wijen-Nass (BBB):

Geen steun.

De heer Holman (NSC):

Geen steun. In de derde week van juni hebben we weer een debat waarbij dit heel goed betrokken kan worden.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Wel steun.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Bromet.

Mevrouw Bromet (GroenLinks-PvdA):

Nee, voorzitter. Dan gaan we daarna weer een stikstofdebat inplannen.

De voorzitter:

Met alle soorten van plezier.

Tot zover de regeling van werkzaamheden. Ik schors voor enkele minuten.

De voorzitter:

Ik heropen. Aan de orde is het tweeminutendebat Informele NAVO Foreign Ministers Meeting van 14 en 15 mei 2025 (28676, nr. 502). Een hartelijk woord van welkom aan de minister van Buitenlandse Zaken, die nog wel een paar uurtjes bij ons is vandaag. Ik geef graag het woord aan de eerste spreker, de heer Paternotte van de fractie van D66. Hij heeft, zoals iedereen, twee minuten spreektijd. Het woord is aan hem.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. De komende maand is een intensieve sprint naar de NAVO-top. Nederland heeft de secretaris-generaal van de NAVO geleverd. Wij hebben de afgelopen jaren leiderschap getoond in Europa door als een van de eerste landen grootschalige steun aan Oekraïne te gaan leveren. Wat dat betreft zitten we ook nog steeds in de kopgroep. We zijn ook naar de 2% voor defensie toe gegaan. Alleen, het besluit bij de Voorjaarsnota leidt ertoe dat Nederland nu bijna wordt ingehaald door België qua defensie-uitgaven en dat we achterlopen op Duitsland, Polen, Estland, Letland, Litouwen, Finland, Noorwegen, Zweden en het Verenigd Koninkrijk, al die landen waar we ons aan spiegelen. Het is wat ons betreft nodig dat Nederland leiderschap toont bij de NAVO-top. Daarom de volgende motie, om het kabinet aan te moedigen dat ook te tonen. Laat die ook een blijk van steun vanuit de oppositie zijn voor deze belangrijke stap.

De heer Paternotte (D66):

Tot zover, voorzitter.

De voorzitter:

Dan gaan we door met het debat over de situatie in het Midden-Oosten. Daarvoor geef ik graag het woord aan de heer Paternotte, de eerste spreker. Hij heeft vier minuten spreektijd. Het woord is aan hem. Terwijl hij hiernaartoe komt, meld ik nog even dat er in deze termijn zes interrupties per fractie zijn toegestaan. Het woord is aan de heer Paternotte.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. Er lag een 8-jarig jongetje met bloed uit zijn neus en bloed uit zijn mond. Naast hem lag een meisje van 6. Haar hoofd lag open. Haar hersenen lagen bloot. Haar ingewanden vielen eruit. Ik kon alleen maar tegen de familie zeggen dat ze hun handen moesten vasthouden, want ze zouden het niet redden. Ze zouden gaan sterven.

Voorzitter. Dit is de gruwelijke realiteit waar mensen in Gaza elke dag mee te maken hebben. Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe het is als je elke dag moet leven terwijl je niet weet of er wel een volgende dag komt voor jou of je familie en of je wel wilt dat er een volgende dag komt, en terwijl je niet weet of er de volgende dag wel water, voedsel of medicijnen zijn, of een toekomst. De Israëlische regering maakt niet eens meer een geheim van het streven naar een etnische zuivering van Gaza.

Voorzitter. Zelfs nadat we zien dat er al negen weken hulp stilstaat bij de grens door een blokkade, nadat minister Katz zegt dat het tegenhouden van voedsel een goed wapen is om druk te zetten en nadat minister Sa'ar toegeeft voorstander te zijn van etnische zuivering, belt de leider van de PVV beide heren op om zijn volledige steun uit te spreken. Ik kijk hier alle politici van de coalitiepartijen op aan. Ik vraag aan de VVD en NSC: hoelang laten jullie dit nog doorgaan? Wilders spreekt actief steun uit voor oorlogsmisdaden, terwijl zelfs deze minister inmiddels actie heeft ondernomen en heeft gezegd dat er sprake is van schendingen van het oorlogsrecht. Jullie werken samen met iemand die er op Twitter uiting aan geeft dat hij dit juist volledig steunt.

Voorzitter. Volkomen terecht heeft deze minister inmiddels gezegd dat er sprake is van schending van het oorlogsrecht en heeft hij een stap gezet. Heel goed. Hij is de eerste Nederlandse minister die heeft geconstateerd dat Israël dat doet. Natuurlijk steunen wij ook het onderzoek naar artikel 2 van het associatieverdrag. De Tweede Kamer heeft daar ook al eerder om gevraagd. Maar ik moet ook constateren dat het in Israël op dit moment geen enkele indruk maakt. Het is zelfs niet eens in het nieuws geweest. Het maakt geen indruk op de regering-Netanyahu. Ik vraag me ook af: als we zien dat honderdduizenden mensen op de rand van de hongerdood staan, simpelweg door een blokkade van hulp, wat voor onderzoek hebben we dan eigenlijk nog nodig? Artikel 2 van het associatieverdrag is glashelder; het verdrag met Israël is gebaseerd op het gezamenlijk eerbiedigen van mensenrechten. De minister heeft al gezegd dat dat verdrag geschonden wordt. Dan kan je toch niet anders dan concluderen dat we willen dat de handelsvoordelen voor Israël die Europa nu biedt, worden opgeschort? Gaat de minister dat ook doen? Of blijft het bij woorden en onderzoek?

Voorzitter. Neemt Nederland, los van Europa, zelf ook verantwoordelijkheid? Ik zou twee suggesties aan hem willen doen om daar invulling aan te geven. Eén, een wapenembargo. Maak duidelijk, net als Spanje, net als Italië en net als Canada, dat Nederland geen wapens meer naar Israël exporteert die op welke manier dan ook gebruikt kunnen worden tegen de Palestijnen in Gaza of de Westbank. En sluit Israëlische bedrijven die bijdragen aan mensenrechtenschendingen uit van overheidscontracten in Nederland. Is hij bereid die stappen te zetten?

Voorzitter. Diplomatie, onderzoeken ... Kinderen die nu op de rand van de hongerdood staan, kunnen niet zo lang wachten. Toen West-Berlijn geblokkeerd was, is de internationale gemeenschap een luchtbrug begonnen om daar hulp naartoe te brengen. Is de minister bereid om desnoods buiten Netanyahu om er met andere landen voor te zorgen dat er hulp naar de Gazastrook toe komt, of dat nou via een luchtbrug of welke andere vorm dan ook is? Of laten we het gebeuren dat er de komende weken duizenden en duizenden kinderen sterven, terwijl de wereld toekijkt?

De heer Paternotte (D66):

Dat klopt. Ik heb een debat aangevraagd over het Midden-Oosten. Dat betekent dat alle Kamerleden het natuurlijk over het hele Midden-Oosten kunnen hebben. Dat staat op de agenda, dus dat zal de voorzitter dan ook toestaan.

Ik zie in Nederland dat steeds meer mensen het niet kunnen verkroppen dat de regering te stil is, geen actie onderneemt, niet iets doet aan die gigantische humanitaire nood. Ik zie dat we echt het risico hebben dat de wereld, ook de westerse wereld, de komende weken toekijkt, terwijl door toedoen van een Nederlandse bondgenoot, Israël, duizenden en duizenden kinderen sterven. Daarom heb ik ervoor gekozen om daar vandaag mijn inbreng aan te wijden.

Ik ben graag bereid om met de heer Van der Burg ook het debat te voeren over andere onderdelen van het Midden-Oosten, zoals Iran, de Houthi's en de rare deal die zij met Trump hebben gesloten, de situatie in Libanon en de annexaties van Libanon en Syrië. Maar vandaag staat volgens mij voorop dat de regering in actie moet komen, in beweging moet komen. Het moet klaar zijn met stilzitten.

Mevrouw Dobbe (SP):

Dank u wel. Iedereen heeft, denk ik, de afgelopen dagen de beelden gezien van Siwar Ashour, een veel te mager zwaar ondervoed baby'tje dat op een ziekenhuisbed in Gaza ligt, geboren in de enige kamer die nog overeind staat in de ruïne van het huis van haar grootouders. Het is hartverscheurend om dat te moeten zien. En dit is niet het enige baby'tje of het enige kind dat op dit moment zwaar ondervoed in Gaza ligt, omdat uithongering wordt gebruikt als wapen. Dit is walgelijk en misdadig. Er is catastrofale hongersnood in Gaza. Na een lange, lange tijd van waarschuwingen zitten nu honderdduizenden mensen in fase 5 van voedselonzekerheid. Zij worden uitgehongerd. De Israëlische regering blokkeert humanitaire hulp en ook het terughalen van Israëlische gijzelaars is geen prioriteit meer.

Onze regering deed al die tijd niets: geen rode lijn. De stap om nu eindelijk het EU-associatieverdrag te onderzoeken, is goed, maar te weinig en het gaat te laat komen voor de mensen die nu worden uitgehongerd. Humanitaire hulp moet nú ongehinderd naar binnen. Geweld tegen hulpverleners moet stoppen. En de oorlogsmisdaden en het collectief straffen van de hele bevolking moeten ook stoppen. En nog steeds heeft Nederland geen wapenembargo op Israël ingesteld. Dat vind ik onbegrijpelijk. De Nederlandse regering gaat door met het hoger beroep op het leveren van F-35-onderdelen aan Israël. Hoe kan dat? Ik vind het net zo onbegrijpelijk dat er geen stop is op de import van wapens uit Israël: de battle-tested wapens die worden getest in Gaza. Hoe kan dat? Er mag geen straffeloosheid meer bestaan in Gaza en ook niet daarbuiten.

Drie weken geleden waren wij met een aantal collega's uit de Kamer op een indrukwekkende reis in Libanon. We hebben daar ook het stadje Naqoura bezocht, dat ondanks een akkoord over een staakt-het-vuren is platgebombardeerd en totaal is weggevaagd door Israël. Alles is weg. Als bewoners willen terugkeren, wordt ook tijdelijke huisvesting platgewalst. Landbouwgrond is vergiftigd zodat mensen niet kúnnen terugkeren. Dit is een schending van het internationaal recht en van het staakt-het-vuren daar.

In Syrië is nog steeds gebied illegaal bezet door Israël. Ik heb begrepen dat de Israëlische regering inmiddels toeristische tours heeft georganiseerd in bezet Syrisch gebied en geen enkele intentie heeft om zich terug te trekken. Dit is ook een schending van het internationaal recht. We zien ook de bombardementen op Jemen, eerst door de VS en nu ook door Israël, met in toenemende mate berichten over burgerslachtoffers. Die bombardementen vinden plaats op havens, de luchthaven en energiecentrales in Jemen. Dat is een straatarm land met een enorme humanitaire crisis. Daar zijn gewone mensen die afhankelijk zijn van humanitaire hulp nu zwaar de dupe. Waar is dan de rode lijn van dit kabinet, vragen wij keer op keer.

Daarom heb ik de volgende vragen aan de minister. Welke sancties gaat de minister tegen de Israëlische regering instellen op al die punten die ik heb genoemd? Gaat de regering nu officieel stoppen met het leveren van wapens aan en de import van wapens uit Israël? Wat gaat de minister doen tegen de nieuwe Israëlische regels voor internationale humanitaire organisaties, omdat die de neutraliteit, onafhankelijkheid en de toegang van humanitaire hulp in gevaar brengen en dit gewoon op dit moment echt niet kan? Hoe gaat de minister druk uitoefenen om te zorgen dat het advies van het Internationaal Gerechtshof van vorig jaar wordt uitgevoerd, namelijk terugtrekking uit de bezette Palestijnse gebieden? En hoe gaat de minister de druk opvoeren om te zorgen dat de Israëlische aanvallen op Libanon en Jemen en de bezetting van Syrië stoppen? Er moet nú worden gehandeld. Er kan niet langer worden gewacht. We zien een genocide voor onze ogen gebeuren. Mensen worden uitgehongerd. We verwachten nu actie en handelen van dit kabinet.

Dank u wel.

De heer Oostenbrink (BBB):

Dank, voorzitter. De situatie in het Midden-Oosten blijft uiterst zorgwekkend. Vanuit Jemen worden raketten afgevuurd richting Israël en het geweld reikt zelfs tot Ben Gurion Airport. Verschillende brandhaarden blijven opvlammen en veel Syriërs verkeren nog altijd in onzekerheid over hun veiligheid. Grenzen worden letterlijk en figuurlijk overschreden. Het Iraanse atoomprogramma staat weer volop in de belangstelling en de recente internationale uitingen en handelswijze, onder andere vanuit de VS, lijken daarbij niet altijd bij te dragen aan de rust en stabiliteit in de regio. Wat Syrië betreft stelt BBB vast dat de Syrische regering nog altijd onvoldoende heeft aangetoond daadwerkelijk een verbetering te zijn ten opzichte van het Assad-regime. Kritiek op het regime wordt nog steeds beantwoord met geweld. Voor veel Syriërs is veiligheid allerminst vanzelfsprekend. Wat ons betreft moet humanitaire hulp aan de bevolking te allen tijde gewaarborgd worden. Zoals eerder aangegeven, is BBB daarom voorstander van het gericht verlichten van sancties op goederen die specifiek bijdragen aan de humanitaire hulp.

Voorzitter. 7 oktober staat in ons geheugen gegrift. Het is onacceptabel dat er nog steeds tientallen gijzelaars worden vastgehouden in Gaza. Welke mogelijkheden ziet de minister om hier nog beweging in te krijgen? Daarnaast maakt BBB zich zorgen over de slechte humanitaire situatie in Gaza. We vragen de minister welke mogelijkheden er zijn om op korte termijn bij te dragen aan verbetering, niet alleen als het gaat om het doorlaten van hulpgoederen, maar ook om het waarborgen dat deze goederen daadwerkelijk terechtkomen bij de mensen die deze het hardst nodig hebben en niet in verkeerde handen vallen of verdwijnen op de zwarte markt.

Voorzitter. Laat er geen misverstand over bestaan: Israël is en blijft een bondgenoot van Nederland en wij steunen de strijd tegen de terreurorganisatie Hamas volledig. Deze organisatie heeft geen enkel respect voor mensenlevens, houdt onschuldige burgers gegijzeld en gebruikt de eigen bevolking als menselijk schild. Deze organisatie moet volledig onklaar gemaakt worden. Israël heeft het volste recht zich te verdedigen en Hamas moet alle gijzelaars vrijlaten. Maar juist van bondgenoten mag je ook iets verwachten. De Israëlische regering maakt het op sommige punten wel erg moeilijk om onvoorwaardelijke steun vol te houden. Als Nederland wereldwijd geloofwaardig wil blijven, moeten we ook zelf consequent zijn in wat we goed- en afkeuren. De tragische dood van de hulpverleners in Gaza heeft veel mensen en ook ons diep geraakt. Het heeft zichtbaar iets veranderd in de publieke opinie en het sentiment. Dat is een feit waar Israël serieus bij stil moet staan. Dat is ook in zijn belang voor het draagvlak op lange termijn.

BBB wil daarnaast duidelijk maken geen steun te kunnen geven aan de uitspraken van sommige leden van het Israëlische kabinet over het ontruimen van Gaza. Ook het aanhoudende geweld van de kolonisten tegen Palestijnse burgers op de Westelijke Jordaanoever is zeer zorgwekkend. Dat hebben we al eerder nadrukkelijk benoemd.

Voorzitter. BBB heeft oog voor het lot van de Israëlische gijzelaars en ook voor dat van de onschuldige burgers. Wij constateren dat het Nederlandse beleid richting de Israëlische regering tot nu toe onvoldoende geleid heeft tot de-escalatie of structurele oplossingen. Wij zien het dan ook als een stap in de goede richting dat de minister recent een signaal heeft afgegeven dat het anders kan, juist ook in het licht van een brede langetermijnvisie. Daarom pleit ook de BBB opnieuw voor een tweestatenoplossing. Kan de minister aangeven welke concrete stappen hij op dit vlak zet en welke bijdrage Nederland op lange termijn kan leveren aan een duurzame en geloofwaardige toekomstvisie voor de regio?

Tot zover.

De heer Van Baarle (DENK):

Al 72 dagen kan Israël ongestraft de Gazastrook blokkeren. 72 dagen lang. 72 dagen lang sluit de criminele Israëlische regering de mensen in Gaza af van alles wat ze nodig hebben om te kunnen overleven. Voedsel, medicijnen, hulpgoederen: niets gaat de Gazastrook op dit moment in. 93% van de mensen in Gaza leeft inmiddels in een acute voedselcrisis. Honderdduizenden van hen koersen gewoon af op hongersnood. De zorg functioneert niet meer, omdat ziekenhuizen zijn gebombardeerd en vanwege het tekort aan medicijnen. 72 dagen lang pleegt Israël deze verschrikkelijke misdaad. 19 maanden, 19 maanden lang kan Israël al ongestraft een genocide plegen. In 19 maanden zijn ruim 50.000 Palestijnen door Israël vermoord, is Gaza totaal verwoest, zijn vluchtelingenkampen gebombardeerd, zijn hulpverleners vermoord, zijn ziekenhuizen gebombardeerd en is honger ingezet als wapen. 72 dagen illegale blokkade en 19 maanden genocide. Oorlogsmisdaad op oorlogsmisdaad.

Al die tijd keken Nederland en deze minister toe en dekten zij Israël toe. Moedwillig en bewust werden de Israëlische oorlogsmisdaden door deze minister en dit kabinet onder het tapijt geveegd of zelfs goedgepraat. Dan ben je niet alleen politiek kwaadaardig, dan ben je ook bewust politiek medeplichtig. Dit kabinet is politiek medeplichtig aan de genocide die wordt gepleegd in Gaza. Het lef hebben om een slappe brief waarin je om een onderzoek vraagt en een samenwerkingsprogramma blokkeert als harde actie en koerswijziging te presenteren, is ziek. Hier na 19 maanden genocide pas mee komen, is ziek. Dit na alle oorlogsmisdaden van Israël pas doen, is ziek. Ziek. Ik heb er geen andere woorden voor. Dit kabinetsbeleid is ziek. De minister vraagt om een onderzoek. Ik heb hier een aantal foto's van kinderen in Gaza. Ik vraag de minister of het kind op deze eerste foto kan wachten op dat onderzoek. Ik vraag de minister of ook het kind op deze tweede foto kan wachten op dat onderzoek. 19 maanden genocide. Onderzoek vragen.

Voorzitter. Beseft deze minister dat deze daden gewoon helemaal niets uithalen? Netanyahu heeft vandaag nog gezegd dat hij de militaire operaties gewoon gaat opvoeren. Er zijn daden nodig. Het militaire samenwerkingsverdrag met Israël stoppen. Alle militaire samenwerking met Israël stoppen. Stoppen met het hoger beroep om F35-onderdelen te kunnen leveren aan Israël. Een wapenembargo instellen. Economische sancties instellen. Een handelsembargo instellen. Samenwerking met Israëlische universiteiten stoppen. Geen wapens meer van Israël kopen. Sancties instellen tegen genocidale en racistische ministers zoals Smotrich en Ben-Gvir. Geen samenwerking meer met Israëlische bedrijven. De Palestijnse staat erkennen. Europese samenwerking met Israël stoppen. Een boycot instellen tegen goederen uit bezet gebied. Iedereen die bijdraagt aan illegale nederzettingen ook op een sanctielijst zetten. Dit zijn dingen die de minister kan doen, in plaats van vragen om een onderzoek, waar al die mensen in Gaza niet op kunnen wachten. Is hij bereid om nu eindelijk iets te doen, iets substantieels, iets met gevolgen? Want anders blijft dit Nederlandse kabinet een kabinet van wegkijken en medeplichtigheid. Een minister die wegkijkt en medeplichtig is, moet wat DENK betreft gewoon weg.

Op 15 mei is de herdenking van de Nakba, toen meer dan 500 Palestijnse dorpen door Israël van de kaart werden geveegd en 700.000 Palestijnen werden verdreven. Die Nakba is nooit gestopt. Al decennialang worden de Palestijnen verdreven en onderdrukt. Binnenkort herdenken we de Nakba. Deze Kamer en dit kabinet hebben de mogelijkheid om die voortdurende Nakba te stoppen. Daar is actie voor nodig; actie!

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter. "Vrede zij met u allen" waren de eerste woorden van de nieuwe paus, Leo, bij zijn aantreden. Het zijn woorden die rechtstreeks verwijzen naar Christus, die deze woorden uitsprak na de opstanding. Het zijn eenvoudige woorden, maar ze raken wel aan een diepe hunkering in de harten van miljoenen mensen wereldwijd; mensen in Oekraïne, in Sudan, in Congo, maar ook in het Midden-Oosten, zeg ik vandaag in het bijzonder. Op zo veel plekken lijkt vrede verder weg dan ooit en toch, juist in die uitzichtloosheid, blijft het onze opdracht om te zoeken naar gerechtigheid, recht, verzoening en vrede. Ik begin met Syrië en dan ga ik naar Israël en Gaza.

Nog maar kort geleden vonden er heel hevige gevechten plaats tussen druzen en pro-regeringstroepen. In diezelfde week zagen we hoe de Syrische interim-president Al-Jolani de hand schudde van de Franse premier Macron. Dat wringt. Dat voelt als het negeren van de dagelijkse realiteit van geweld, angst en onderdrukking van vele minderheden in Syrië. We krijgen alarmerende berichten. Studenten uit minderheidsgroepen die geen soennitische Arabieren zijn, verlaten massaal de universiteit in Damascus. Ze voelen zich niet meer veilig. Herkent en ziet de minister dit? Ontvangt hij dezelfde signalen?

Nederland houdt binnen de EU vast aan terughoudendheid bij sanctieverlichting richting Syrië. Dat is terecht. Het geweld laait op, juist tegen minderheden. Onze eerder aangenomen motie eist ook dat er veiligheidsgaranties zijn voor deze groepen voordat we overgaan tot verdere stappen. Ik wil daarom van de minister horen welke lijn het kabinet nu precies volgt en aan welke voorwaarden het Syrische regime moet voldoen voor een mogelijke verlichting van de sancties. Kunnen we daarbij ook onderscheid maken tussen humanitaire hulp en politieke normalisatie? De motie-Kahraman riep ertoe op om in Europees verband te pleiten voor gerichte hulp aan kwetsbare minderheden. Dat is geen luxe, maar noodzaak. Wat kunnen we daar concreet van verwachten?

Tot slot op dit punt. Is de minister bereid om aanvullend op de Europese inzet zich ook namens of vanuit Nederland op humanitair gebied in te zetten voor specifiek de religieuze minderheden in Syrië, die het doelwit zijn van geweld?

Voorzitter. Dan de situatie in Gaza. De ChristenUnie staat pal voor het bestaansrecht van de staat Israël, maar dat betekent niet dat wij blind zijn voor het leed dat nu in Gaza plaatsvindt of dat wij kritiekloos zouden staan tegenover het beleid van de regering-Netanyahu. Laat ik het helder zeggen. Als wij als ChristenUnie in de Knesset zouden zitten, zouden wij vanuit onze beginselen oppositie voeren tegen een flink aantal uitgangspunten van deze regering. Het leed in Gaza is intens. De situatie is nijpend. Het Israëlische leger heeft dit ook erkend en vraagt om hulp. We hebben het al eerder gevraagd in onze motie, die ook is aangenomen: humanitaire hulp moet snel weer op gang komen, want toegang tot voedsel, water, medische zorg en elektriciteit is belangrijk en een basisrecht.

Voorzitter. Er worden ook verontrustende uitspraken gedaan door Israëlische kabinetsleden. Aan het besluit van de minister om het EU-Israël-associatieverdrag te evalueren op mensenrechten, hebben wij dan ook eerder steun gegeven door middel van een motie. We vinden het namelijk belangrijk dat die mensenrechten ook gewaarborgd worden. Ik heb nog wel een aantal vragen. Hoe wordt hier binnen de Europese Raad naar gekeken? Krijgt de minister steun van andere landen? Wat kan de EU en wat kan Nederland daarbij nog meer doen om de nood in Gaza te verlichten? Welke rol ziet de minister aan de andere grensovergang, namelijk die met Egypte, en voor het land Egypte zelf, dat daarin natuurlijk ook een bepaalde verantwoordelijkheid heeft?

Voorzitter. We zien wel beweging, want de vrijlating gisteren van Edan Alexander, een van de gegijzelden, is hoopgevend. Tegelijkertijd kondigde Netanyahu aan Gaza met extra troepen te willen betreden. Er lijkt ook spanning te zijn tussen hem en president Trump. Hoe duidt de minister deze ontwikkelingen? Is er ook contact met de VS hierover?

Voorzitter. Er zijn zorgen over het nieuwe humanitaire stelsel dat is voorgesteld, maar er is nu al zorg over hulp die mogelijk in handen valt van Hamas. Hoe zorgen we ervoor dat de hulp ook echt bij de burgerbevolking terechtkomt en niet bij een terreurgroep die zichzelf verrijkt ten koste van het volk?

Voorzitter, tot slot. Ik begon met de woorden van paus Leo: vrede zij met u allen. Mijn hoop en gebed is dat deze woorden niet slechts een wens blijven, maar ook werkelijkheid worden, ook in het Midden-Oosten.

Dank u wel.

De heer Dassen (Volt):

Voorzitter. Wat doe je als een regering 52.000 mensen vermoordt, honger en dorst als wapen inzet, er bewust voor kiest dat pasgeboren kinderen sterven, hulpverleners en journalisten vermoordt en 500.000 mensen een ernstige hongersnood in duwt? Wat doe je?

De heer Dassen (Volt):

17.000 kinderen zijn vermoord. Zegt de heer Van der Burg nou dat al die kinderen bij Hamas zaten? Zegt hij nou dat al die vrouwen die vermoord zijn, onderdeel waren van Hamas? Het onofficiële cijfer van het aantal mensen dat is omgekomen, is 90.000. Er zijn Hamasstrijders gedood, maar dat aantal komt in de verste verte niet in de buurt van het aantal onschuldige slachtoffers. Heel eerlijk gezegd vind ik dit een bizarre interruptie van de heer Van der Burg.

De heer Dassen (Volt):

Uit deze reactie maak ik op dat de heer Van der Burg net inderdaad een beetje een rare interruptie pleegde. Er zijn namelijk heel veel onschuldige mannen, onschuldige vrouwen en onschuldige kinderen vermoord. Dat aantal is heel erg hoog. Onofficiële aantallen gaan richting de 90.000. Officiële aantallen gaan richting de 52.000.

De heer Dassen (Volt):

Voorzitter. Wat doe je? Steun je het, zoals de PVV? Kijk je weg, zoals de VVD en NSC? Of doe je er alles aan — dat is namelijk wat het Internationaal Gerechtshof van ons vraagt — om het te stoppen? In Gaza zien we oorlogsmisdaden, etnische zuivering en genocide. Israëlische ministers zeggen het zelf: Gaza zal binnen zes maanden vernietigd zijn. De IPC spreekt van een aanstaande grootschalige hongerdood. De directeur van het NIOD spreekt van genocidale daden. Wat doe je als de toekomst van Palestijnen wordt afgepakt? Wat doet onze minister van Buitenlandse Zaken? Hij vraagt om een onderzoek. Serieus. Natuurlijk is dat eindelijk iets, maar een maandenlang durend onderzoek, terwijl kinderen vandaag sterven van de honger? Denkt de minister dat Netanyahu hier wakker van ligt? Netanyahu zegt vandaag: er is geen enkele situatie waarin we de oorlog stoppen. Er liggen al tig onderzoeken, bijvoorbeeld van de speciaal rapporteur van de VN-rapporteur, Amnesty en het Internationaal Gerechtshof. Is dat niet voldoende, vraag ik de minister. Kan de minister toezeggen dat Nederland het verdrag met Israël meteen opzegt als het wordt geschonden? Is dat de consequentie hiervan?

Voorzitter. Europa is een grote handelspartner van Israël. Gebruik dat; dat is invloed. Geen papieren onderzoek, maar concrete druk. Is hij het met me eens dat sancties tegen Netanyahu, Smotrich en Katz meer effectiviteit zullen hebben dan een maandenlang onderzoek? Waarom wordt het associatieverdrag met Israël niet opgeschort? Waarom is er nog geen wapenembargo, vraag ik aan de minister. Want het geweld gaat keihard door, ook met de inzet van kunstmatige intelligentie door Israël om op basis van volstrekt onduidelijke criteria tot dodenlijsten te komen. Israëliërs die hiermee werkten, spreken van een massamoordfabriek. Ook wordt Gaza gebruikt als een testomgeving voor wapens.

Voorzitter. Gaza is niet de enige plek waar onrecht plaatsvindt. Want terwijl de wereld daarnaar kijkt, gaat de kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever gestaag door, met verdrijvingen, geweld en onteigeningen. En de wereld kijkt weg. Deze Kamer mag dat niet doen. Wanneer volgen nieuwe sancties tegen Israëlische kolonisten en een importverbod op producten uit illegale nederzettingen?

Voorzitter. In het vorige debat spraken we over de moord op vijftien medische en humanitaire medewerkers door Israël. Deze Kamer eiste een onafhankelijk onderzoek, maar dat kwam er niet. Hoe kijkt de minister naar de uitkomsten van het onderzoek van Israël? Er is één militair ontslagen, en niemand praat er meer over. Vindt de minister ook dat deze uitkomst een onafhankelijk onderzoek juist des te noodzakelijker maakt? Graag een reactie.

Voorzitter. De wereld kijkt naar Europa en noemt ons terecht hypocriet. Er zijn momenten in de geschiedenis waarop je moet kiezen. Dus nogmaals: wat doet de minister nu, vandaag, om ervoor te zorgen dat de toekomst van de Palestijnen niet wordt uitgewist?

Dank u wel, voorzitter.

De heer Van der Burg (VVD):

Dank u, voorzitter. Het is onrustig in het Midden-Oosten. Dat is een eufemisme, als we zien waar we op dit moment allemaal mee te maken hebben: onrust in Turkije, waar oppositieleden worden gearresteerd, een regimewisseling in Syrië, waarbij er sprake is van geweld richting minderheden. Maar we zien op dit moment ook dat Rusland nog steeds in Syrië aanwezig is, dat Turkije het noorden bezet, dat Israël haar belangen verdedigt door in het zuiden tot bezetting over te gaan en dat Iran zich bemoeit met allerlei Sjiitische groepen. Kijkend naar Iran: dat is niet alleen een gevaar voor de regio. Daarbij heb ik het over hoe Iran opereert in Irak, in Syrië en richting Israël als het gaat om Hamas, Hezbollah en de Houthi's. Maar kijk ook breder, wereldwijd: dan gaat het over bendes in Europa en in Zuid-Amerika en de steun aan Rusland in Oekraïne. Kortom: Iran is in mijn ogen het werkelijke gevaar in de regio en daarmee ook voor de wereld.

Laat ik hier, in het kader van het Midden-Oostendebat, ook gezegd hebben dat ik er nogmaals bij de minister op wil aandringen dat hij er alles aan doet om ervoor te zorgen dat de Revolutionaire Garde op de lijst van terroristische organisaties komt te staan. Ik wil van de minister daar in ieder geval een reactie op hebben. Dan gaat het over de Revolutionaire Garde, maar denk ook aan de positie van Iran als het gaat om kernwapens en aan sancties die mogelijk voorliggen. Daarnaast zou ik in het kader van dit debat graag een reflectie van de minister willen horen: hoe kijkt hij aan tegen de situatie die verder in het Midden-Oosten speelt? Zoals gezegd: denk daarbij bijvoorbeeld aan een land als Syrië.

Voorzitter. Zoals ik al zei, is Iran wat mij betreft een gevaar voor het Midden-Oosten, maar zeker ook voor de wereld. Laten we eerlijk zijn: de walgelijke acties die Hamas op 7 oktober heeft ingezet, zijn mede te danken aan Iran, dat Hamas als vazal heeft ingezet. Israël was dicht bij afspraken met andere Arabische landen en 7 oktober heeft dat nadrukkelijk voorkomen.

En ja, Israël heeft het recht om zich te verdedigen. Naast verdediging speelt ook afschrikking een nadrukkelijke rol: duidelijk maken aan Hezbollah en aan Iran wat er gebeurt op het moment dat er een serieuze aanval komt. Maar daarnaast is dit ook het moment voor Israël om vijanden als Hamas, Hezbollah en Iran te verslappen en om te voorkomen dat in Syrië een regime de middelen krijgt om zich ook op Israël te richten. En het moge duidelijk zijn — dit is ook al door anderen hier gezegd — dat de VVD achter het land Israël staat. Het land Israël heeft nadrukkelijk bestaansrecht. Zeker gelet op deze onrustige, explosieve regio, is het belangrijk dat wij als landen het land Israël blijven steunen.

Maar er gelden wel regels. Die regels gelden het hardst, zou ik zeggen, voor de landen die je steunt, dus voor je vrienden. Wat wij vorige week hebben gezien is: de uitspraken die vorige week zijn gedaan, zijn totaal over de grens. A, het kan niet zo zijn dat Gaza wordt schoongeveegd. B, noodhulp dient altijd verleend te worden. Je dient een onderscheid te maken tussen wat je "rechtvaardige zelfverdediging" en "rechtvaardige afschrikking" kan noemen, en datgene wat dient te gebeuren richting de bevolking. Dan is noodhulp nodig. Die dient ook toegelaten te worden.

Ook in de situatie waar we nu voor staan, dient altijd het oorlogsrecht als uitgangspunt te dienen. Dat betekent dat de VVD vorige week ook meteen de minister heeft gesteund toen hij kwam met de aankondiging van zijn brief aangaande het associatieverdrag. Het is goed dat de minister een stap naar voren heeft gezet. We hebben hem ook altijd gesteund als hij zei: "Ik doe achter de schermen een hele hoop dingen. Ik ben achter de schermen bezig." We schieten niks op ... Ik zie dat de heer Boswijk wil interrumperen, maar mag ik deze zin nog even afmaken, vraag ik via de voorzitter. We schieten niks op met het doen van statements. Die statements veranderen de situatie niet. Ik heb de minister dus altijd gesteund en ik steun hem ook nu, op het moment dat hij zegt het associatieverdrag in ieder geval te willen onderzoeken en daarmee verlenging op te schorten.

De heer Van der Burg (VVD):

Terecht. Dat snap ik nadrukkelijk. Ik heb net de kritiek geleverd op de heer Paternotte, en via hem eigenlijk op meerdere van mijn collega's, dat we bij dit Midden-Oostendebat alleen stilstaan bij Israël. Ik snap het wel. Ik zie ook dat we het binnen de discussie over Israël vooral hebben over Gaza, terwijl ook de Westbank daarin een rol moet spelen. Ook daar zien wij ontwikkelingen, waar ik vragen over heb aan de minister, die ik door deze interruptie meteen heb gesteld, zoals: hoe kijkt de minister daarnaar?

We moeten niet vergeten dat er altijd een balans moet zijn tussen de volgende vragen. Hoe zetten we de landen onder druk die Hamas onder druk kunnen zetten? Hoe zorgen we ervoor dat, of het nu gaat via Qatar of anderszins, Hamas onder druk wordt gezet om de gijzelaars vrij te laten, om de strijd te staken, dan wel om zich terug te trekken uit Gaza? En anderzijds: hoe kan de Israëlische regering onder druk worden gezet om zich wel te houden aan het oorlogsrecht en het verlenen van humanitaire hulp?

Ik besef dat het dan voor sommigen overkomt alsof de VVD kritischer zou zijn richting Israël dan richting een organisatie als Hamas. Ik heb geen enkel, maar dan ook geen enkel vertrouwen in Hamas, maar het moet wel benoemd blijven worden dat die organisatie net zo goed onder druk moet worden gezet. Maar ik ga zo ook aan de minister vragen om te kijken welke verdere instrumenten hij heeft om duidelijk te maken aan de regering-Netanyahu dat ze zich moeten houden aan het oorlogsrecht en dat noodhulp moet worden verleend. Tegelijkertijd — dat zeg ik ook richting het CDA, en anderen daarbij — moeten wij als Kamer en als Nederland onze positie niet overschatten. Dat is ook wat de minister continu heeft gezegd. Wij zien dat als wij met hele sterke, harde uitspraken of besluiten komen, dan niet automatisch gaat gebeuren wat wij willen. Dan zeg ik: ik heb liever effectieve maatregelen, of de poging om te komen tot effectieve maatregelen, dan stoere woorden. Ik zeg er tot slot meteen bij dat die effectiviteit in beide varianten tot nu toe niet tot nauwelijks gebleken is.

De heer Van der Burg (VVD):

Minimaal twee reacties. De ene is de volgende. In eerdere debatten — de heer Boswijk weet dat wel, maar wellicht weet niet iedereen die dit debat volgt dat — heeft de VVD dat, bijvoorbeeld in het debat dat we hadden over de dood van de vijftien hulpverleners, net als het CDA en vrijwel alle andere partijen in deze Kamer scherp veroordeeld. Ik gebruikte toen letterlijk de term dat het "lijkt" op een oorlogsmisdaad. Toen heb ik ook uitgelegd waarom ik zei dat het "lijkt" op een oorlogsmisdaad, want het is uiteindelijk aan de rechter om te bepalen of het een oorlogsmisdaad is, maar ik vond zelf op basis van de beelden dat het alle kenmerken daarvan had. Het is alleen niet aan parlementariërs, maar aan rechters om dat te bepalen. Maar toen heb ik dezelfde harde woorden gekozen als het CDA en anderen. Als het gaat om de situatie waar we nu in zitten, is het heel simpel. Noodhulp dient verleend te worden. Voedsel dient gegeven te worden. Wij moeten zo snel mogelijk toe naar een staakt-het-vuren, niet alleen omdat er daarmee dan weer een kans is dat er na gisteren nog meer gijzelaars vrijkomen, maar zeker ook omdat de Gazanen dan ook gewoon datgene krijgen wat ze nodig hebben. Om te beginnen zijn dat voedsel en medische zorg.

Het tweede punt betreft wat ik maar eventjes zag als een beweging richting de PVV-fractie. Zoals het juist ook gezegd is door de heer Ceder, staat de VVD voor een tweestatenoplossing. Er zijn bij mijn weten twee partijen in deze Kamer die geen tweestatenoplossing willen: de PVV en DENK. Van die twee partijen neem ik op dat punt ook nadrukkelijk afstand. De enige manier om tot iets van een vrede te komen in dit conflict, is te komen tot een tweestatenoplossing.

De heer Van der Burg (VVD):

Mevrouw Piri, los van het feit dat ik niet op complimenten van u of anderen sta te wachten — dat is namelijk niet waarom ik hier sta — waren GroenLinks-PvdA en de VVD het eens met elkaar dat als een land wordt aangevallen, of dat nou is door een andere mogendheid of door een terroristische organisatie als Hamas, dat land het recht heeft om zich te verdedigen. Bij mijn weten — u zult mij direct corrigeren als het niet zo is — heeft ook GroenLinks-PvdA verdedigd dat Israël na 7 oktober Hamas begon te bestrijden en ziet ook GroenLinks-PvdA Hamas als een terroristische organisatie. In de loop der tijd is GroenLinks-PvdA gestopt of wat terughoudender geworden met dat te benoemen. Ik ga ervan uit dat het nog steeds het uitgangspunt is van GroenLinks-PvdA dat deze oorlog gestart is door Hamas en dat Hamas een terroristische organisatie is, die op 7 oktober schandalige wandaden heeft verricht. Daarom begin ik steeds mijn betoog met te zeggen dat dat de aanleiding was en dat ik in die zin dus snap dat Israël zegt: wij verdedigen onszelf en wij maken duidelijk aan onze vijanden, Hamas, Hezbollah en Iran, dat ze dit niet moeten flikken. Dat laat onverlet dat ik er ook bij zeg dat Israël zich daarbij wel heeft te houden aan het internationaal recht, dat noodhulp verleend moet worden en dat als Israël zaken doet die niet kunnen, zij daar ook via de rechtspraak die we daarvoor hebben afgesproken — denk aan het Verdrag van Rome — ter verantwoording voor moeten worden geroepen.

De heer Van der Burg (VVD):

We hebben ook sancties gesteund, niet zozeer als het gaat om Gaza, maar bijvoorbeeld wel als het om de Westbank gaat, bijvoorbeeld als het gaat om gewelddadige illegale settlers. Ik kan aan de voorzitter laten zien dat op mijn papier ook staat dat ik zou vragen hoe het zit met verdere sancties, bijvoorbeeld als het gaat om gewelddadige illegale settlers, maar ook als het gaat om anderen. Ik wil mijn papiertje zo ook aan u laten zien. Dat was een vraag die ik zou stellen aan de minister.

De heer Van der Burg (VVD):

In het citaat dat mevrouw Piri gebruikt, verwijst de heer Van Aartsen naar druk die de heer Wilders zou uitoefenen op het kabinet. Dat is een vraag die ze niet aan mij moet stellen. Zoals mevrouw Piri zegt: sinds een maand of tien en een beetje spreek ik niet meer namens het kabinet. Dus die vraag leg ik neer bij de minister. Die is niet aan mij. Ik heb zojuist nog op een interruptie van de heer Boswijk geantwoord dat ik wat betreft het doodschieten van de vijftien hulpverleners vond — dat heb ik in het vorige debat gezegd en ik heb het hier letterlijk nog eens opnieuw aangehaald — dat het alle kenmerken had van een oorlogsmisdaad. Maar ik heb erbij gezegd dat het niet aan parlementen is om te bepalen of iemand een misdadiger is of niet. Dat is aan de rechter. Dat geldt niet alleen als iemand in Nederland een misdrijf begaat; dan is het aan een Nederlandse rechter. We hebben daarvoor met elkaar als landen in het Verdrag van Rome afgesproken dat we daar internationaal een ander instituut voor aanwijzen: het Internationaal Gerechtshof. Ik koos de woorden "het heeft er alle schijn van" en "lijkt het op een oorlogsmisdaad", omdat het niet aan mevrouw Piri noch aan mij is om dat oordeel formeel te vellen. Ik heb dus al gezegd dat het er wel alle schijn van heeft. Maar het is niet aan mevrouw Piri noch aan Eric van der Burg om dat te bepalen.

De heer Van der Burg (VVD):

Volgens mij heb ik vlak voor de interruptie van mevrouw Piri gezegd dat ik de heer Veldkamp steunde. Dat heb ik vorige week gedaan. Nagenoeg als eerste nadat de heer Veldkamp met zijn brief en statement kwam, heb ik meteen publiekelijk — dat kunt u gewoon nakijken; ik kan u de link sturen — gezegd dat ik de heer Veldkamp met zijn betoog steunde. Dus de hardheid van mevrouw Piri richting mij door te zeggen "de minister gaat verder" snap ik niet, want ik zei dat ik het met de minister eens was. Twee. Wat ik wil, is dat we komen tot effectieve maatregelen. Ik wil van de minister horen wat hij als effectieve maatregelen ziet. Als dit kabinet met voorstellen komt voor effectieve maatregelen die ervoor zorgen dat er een staakt-het-vuren komt, waardoor enerzijds de gijzelaars kunnen worden vrijgelaten en er anderzijds voor gezorgd kan worden dat de noodhulp op gang komt, dan zal de minister, en daarmee het kabinet, de steun van de VVD krijgen.

De heer Van der Burg (VVD):

De VVD kiest er in ieder geval voor om te zeggen: wat effectief is, moet je doen. Ik zie heel veel Kamerleden voortdurend teksten uitspreken waarvan ze zelf ook donders goed weten dat die Netanyahu niet in beweging zullen zetten. Het staat leuk richting de achterban. Het staat leuk richting mensen die zich, met ons, ernstig zorgen maken over wat daar gebeurt. Het verandert helemaal niets. Er is weinig tot geen verschil als het gaat om hoe we aankijken tegen het leed dat geleden wordt in Gaza. Nee, mevrouw Piri, dan moet u niet buiten de microfoon om bewegingen maken. U en ik vinden die foto's net zo erg. We betwisten echter de manier waarop we dat kunnen stoppen.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik heb net gezegd dat we om te beginnen natuurlijk druk moeten uitoefenen op beide partijen. Het begint me echt te storen dat u zich hier allemaal op een rijtje — over degenen die nog niet gesproken hebben, heb ik niets gezegd — continu richt op Israël. Hamas had er allang voor kunnen zorgen dat de gijzelaars waren vrijgelaten. Hamas had de wapens allang kunnen neerleggen. Hamas had, op het moment dat ze dode baby's teruggaven aan Israël, daar niet één groot showfeestje van moeten maken. Wij dienen in dit parlement te beseffen dat waar er twee vechten, er in dit geval één hoofdschuldige was aan dit hele conflict. Dat is Hamas. Die is dit op 7 oktober begonnen. Ja, Israël dient zich te houden aan het oorlogsrecht. Ja, Israël dient zich te houden aan het geven van noodhulp. Maar zeg nu ook eens allemaal in je bijdrage dat Hamas net zo goed schuldig is aan datgene wat hier gebeurd is, zo niet de hoofdschuldige. Als Hamas op 7 oktober niet die walgelijke aanval had gedaan, als Hamas gewoon de gijzelaars had vrijgelaten en als Hamas gewoon de wapens had neergelegd, dan hadden we hier met elkaar een heel ander debat staan voeren. Dat laat onverlet dat wij geen invloed hebben op die terroristen. Landen die wel invloed op hen hebben, oefenen die onvoldoende uit. We moeten dus kijken naar hoe we Israël tot beweging kunnen brengen. Ik steun de minister, die aangeeft er alles aan te doen om ervoor te zorgen dat daarin stappen worden gezet.

De heer Van der Burg (VVD):

Uiteraard staat het de Partij voor de Dieren vrij om kritiek te leveren op de toon of de woorden die ik kies. Het staat mij vrij om daarop te reageren. Ik kijk nu heel nadrukkelijk mevrouw Dobbe aan, want ik heb het absoluut niet over haar. Er zijn 10 miljoen ontheemden in Sudan! Als we daar een debat over voeren, is het merendeel van de Kamer überhaupt niet eens aanwezig. Het interesseert ze helemaal niets. Ze komen niet opdagen bij debatten. We voeren vaak debatten met elkaar. Als we een Midden-Oostendebat voeren, gaat het zeer grotendeels over datgene wat zich in Gaza afspeelt, in ieder geval vandaag. Dat terwijl er net zo goed verschrikkelijke dingen gebeuren in Syrië. Dat gaat om andere aantallen; dat ben ik meteen met mevrouw Teunissen eens. Maar dat laat onverlet dat u zich wel heel erg focust op één bepaald onderdeel en dat een aantal andere zaken totaal niet aan bod komen. Het leed van de Gazanen is verschrikkelijk. Daarom zeg ik ook voortdurend dat we zo snel mogelijk een staakt-het-vuren moeten hebben en dat we los van het staakt-het-vuren zo snel mogelijk noodhulp moeten geven aan de Gazanen. Alleen zeg ik er wel wat bij. Ook de gijzelaars moeten worden vrijgelaten. Ook dat is buitengewoon belangrijk. Het helpt ook als Hamas, een terroristische organisatie … Ik denk dat de meeste partijen in deze Kamer, hoewel ik zeker niet durf te zeggen dat het alle partijen zijn, Hamas ook een terroristische organisatie vinden. Dan zouden we dat ook met elkaar moeten benoemen.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik heb de minister de afgelopen maanden of, zo mevrouw Teunissen wil, de afgelopen jaren, heel nadrukkelijk gesteund en dat doe ik ook vandaag. We gaan straks het debat voeren met de minister en ik vertrouw erop dat de minister alles zal doen wat hij in zijn macht heeft om te zorgen dat er noodhulp naar de Gazanen gaat. Zijn woorden van vorige week onderschrijven mijn stelling.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik vind het toch, laat ik zeggen, bijzonder. Hier stond namelijk zonet bijvoorbeeld de heer Van Baarle een verhaal te houden. Toen is volgens mij niemand van u naar de microfoon gegaan met de vraag: maar meneer Van Baarle, denkt u nu dat als de regering alles doet wat u zegt, Netanyahu overstag zal gaan? Blijkbaar moet ik daaruit dus concluderen dat u denkt dat Netanyahu overstag gaat als je de lijn-Van Baarle volgt. Hou toch op! Heel veel van wat wij in dit debat aan het doen zijn, doen wij om aan onze achterbannen, aan de Nederlandse bevolking en anderen, duidelijk te maken dat wij het verschrikkelijk vinden wat daar gebeurt. Maar we beseffen allemaal donders goed dat Netanyahu nu echt niet zit te kijken en denkt: o, als meneer Dassen dit voorstelt, ga ik om! Daarin zijn onze mogelijkheden beperkt. En dan steun ik de minister, die probeert om achter de schermen degenen te bewegen die anderen kunnen doen bewegen, wetende dat zijn mogelijkheden beperkt zijn en dat Netanyahu nét iets meer geïnteresseerd is in de mening van Trump dan in de mening van de heer Dassen of de heer Van der Burg, want ik ben daarin net zo belangrijk als u.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik weet niet wat er misgaat bij de heer Dassen. Ik heb net gezegd dat ik de minister steun. Ik heb dat een keer of twintig gezegd. Ik heb vorige week ook gezegd dat ik de brief van de minister steun. Volgens mij zegt de minister in zijn brief, bijvoorbeeld als het gaat om het associatieverdrag, dat hij nu stappen zet richting Europa. Volgens mij was het mede de heer Boswijk die mij erop wees dat ik de motie-Boswijk/Piri — of het was -Piri/Boswijk; daar wil ik even vanaf wezen — heb gesteund, om te kijken of artikel 2 van het associatieverdrag ertoe zou moeten leiden dat er stappen worden gezet. Dus u kunt vinden dat de VVD te weinig doet of dat de VVD niet kiest voor de oplossing die de partij Volt kiest, maar u kunt niet zeggen dat de VVD niets doet, want ik zeg nou juist dat wij de stappen steunen die de minister zet. Daarin kiest Volt voor een andere weg. Volgens mij hebben we dezelfde bedoeling, namelijk ervoor zorgen dat er noodhulp wordt gegeven, dat er opnieuw een staakt-het-vuren komt, dat de gijzelaars worden vrijgelaten, dat er gestart wordt met gesprekken om te komen tot een langdurige wapenstilstand en dat er op de hele, hele lange termijn …

De heer Van der Burg (VVD):

… een tweestatenoplossing komt.

De heer Van der Burg (VVD):

Los van het feit dat ik geen vraag hoorde, zijn we het eens over het feit dat de minister alles moet doen wat effectief is voor het stoppen van de honger in Gaza. We bewandelen een andere weg om daar te komen.

De heer Van der Burg (VVD):

Nee, ik zit niet in de politiek om op te geven. Ik zit in de politiek om met dingen door te gaan. Nogmaals — ik wil het niet alleen aan mevrouw Piri laten zien, maar ook aan u — daarom zou mijn vraag aan de minister zijn welke maatregelen volgens hem nog effect kunnen hebben bovenop hetgeen hij vorige week heeft aangekondigd. De maatregelen die ik hier hoor in de bijdrages van de verschillende partijen, zijn maatregelen die ik niet automatisch als effectief zie. Wellicht vergis ik mij daarin en zegt de minister straks dat hij het eens is met de maatregelen die de mensen die voor mij gesproken hebben, voorstellen. Ik denk niet dat wat er in de verschillende bijdrages tot nu toe is gezegd over wat wij zouden moeten doen ertoe leidt dat de regering van Israël haar standpunt en daarmee haar gedrag zal veranderen.

De heer Van der Burg (VVD):

Nogmaals, ik ga zo aan de minister vragen, tenzij dat niet meer nodig is omdat hij al vijf keer heeft gehoord dat ik het aan hem ga vragen, wat de minister ziet als effectieve maatregelen.

En ja, de heer Paternotte heeft gelijk: er is een groot verschil tussen de VVD en de PVV in dezen. De PVV moet nog wel het woord voeren, dus ik baseer mij hier op de woorden van de leider van de PVV. Die staat namelijk onverkort achter datgene wat de heer Netanyahu zegt en doet, terwijl de VVD heel nadrukkelijk zegt: wij steunen het bestaansrecht van het land Israël — dat is niet unaniem in deze Kamer — en wij steunen het land Israël, maar kritiek op de regering-Netanyahu hebben wij zeker, want wat de regering-Netanyahu vorige week heeft gedaan en wat de regering-Netanyahu op dit moment aan het doen is, verhoudt zich niet met het internationaal recht.

De heer Van der Burg (VVD):

Deze discussie vindt volgens mij of vanavond of morgen plaats in de commissie BHOS, maar bij mijn weten vindt er niet of nauwelijks nog wapenhandel plaats vanuit ons richting Israël. Maar ik zou zeggen: voer die discussie met de mensen die over Buitenlandse Handel gaan, want die hebben er wellicht meer verstand van dan ik.

Los daarvan dienen die 3.000 vrachtwagens zo snel mogelijk te verdubbelen naar 6.000 vrachtwagens en over die grens te gaan. Het moet de komende tijd ook gecontinueerd worden, om de Gazanen te helpen. Daarover verschillen de heer Paternotte en ik niet van mening.

De heer Van der Burg (VVD):

Voorzitter, via u adviseer ik de heer Van Baarle om zijn interrupties te bewaren voor anderen. U heeft gezien dat ik op interrupties van mijn collega's uitvoerig, in uw ogen soms te uitvoerig, inga. Op interrupties van de heer Van Baarle ga ik voorlopig gewoon niet meer in. Dat heeft ermee te maken dat in het vorige debat de heer Van Baarle mij en een aantal collega's etnisch profileren heeft verweten omdat ik hem vragen stelde over de Turkse bezetting in Syrië. Iemand die mij op die manier beschuldigt, neem ik in dit soort debatten verder niet serieus en geef ik ook niet de gelegenheid om richting mij nog interrupties te plegen. Hij mag ze opgebruiken, maar hij krijgt van mij geen antwoord. Die bewaar ik voor alle andere collega's, waarmee ik fors van mening verschil, maar die mij niet beschuldigd hebben van etnisch profileren. Dat accepteer ik namelijk gewoon van niemand, dus ook niet van de heer Van Baarle.

De heer Van der Burg (VVD):

Waarvan akte. Ik heb gezegd wat ik heb gezegd.

De heer Van der Burg (VVD):

Dat is een lachwekkende reactie voor iemand die bij iedere vraag over de genocide richting Armeniërs wegduikt en die op het moment dat je een vraag stelt over de bezetting door Turkije in Syrië, zegt "je bent etnisch aan het profileren omdat ik Turk ben", terwijl ik dacht dat we hier 150 Nederlandse Kamerleden hadden. Daarom zeg ik: als ik die beschuldiging krijg, komt er geen antwoord meer. Dat zeg ik bij dezen nogmaals.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik neem u buitengewoon serieus, mevrouw Dobbe.

De heer Van der Burg (VVD):

Net zei ik even per interruptie dat ik mevrouw Dobbe zeer serieus neem; dat doe ik ook. Ik weet namelijk dat het voor mevrouw Dobbe niet gaat om datgene wat het hoofditem is in het journaal van vanavond of in de krant van morgen. Ik weet dat het voor mevrouw Dobbe niet uitmaakt of het helemaal niet of heel veel in het nieuws is. Of het nou gaat om bijvoorbeeld Sudan, om Congo, om Syrië of om andere conflicten — we hebben 33 conflicten in deze wereld en praten over het een meer dan over het ander — mevrouw Dobbe maakt zich niet schuldig aan dat soort gedrag. Daarom neem ik haar buitengewoon serieus. Ik zeg tegen mevrouw Dobbe dat ik het voor een deel ook gewoon niet weet. Ik heb nu niets in mijn hoofd zitten waarvan ik denk: op het moment dat we die maatregel nemen, op het moment dat we dat doen, dan rijden die wagens morgenochtend, vanavond, of binnen een halfuur Gaza in. Als ik dat wist, mevrouw Dobbe, zou ik het meteen voorstellen aan de minister. Ik weet het gewoon niet.

De heer Van der Burg (VVD):

Nee, maar dat zeg ik ook niet. Ik zeg niet dat de anderen dat doen. Ik maak mevrouw Dobbe een compliment. Door mevrouw Dobbe een compliment te maken, doe ik al mijn andere collega's geen belediging aan. Het is wel kritiek die ik op sommige van de collega's heb, maar zeker niet op de meeste sprekers die ik tot nu toe gehoord heb.

De heer Van der Burg (VVD):

Er is een verschil tussen de verschillende conflicten die er zijn. Voor China zitten we trouwens niet in de sanctiestand. Als het gaat om Taiwan doen we er alles aan om de Taiwanezen moreel te steunen. Volgens mij hebben we daar komende donderdag met een groot deel van de Kamer weer gesprekken over.

Als het gaat om Rusland proberen wij met het sanctiepakket de Russische bevolking, met name degenen die invloed hebben op Poetin — dat is dus niet zozeer de directe bevolking; daarom mag bijvoorbeeld voedsel nog steeds verkocht worden aan de Russen — te raken. We proberen daarmee de mensen rondom Poetin te raken, opdat Poetin geraakt wordt.

De heer Van der Burg (VVD):

Maar dat is de vraag die ik kreeg, voorzitter. Die probeer ik dan ook te beantwoorden.

Datzelfde doen we bij andere conflicten. Op dit moment zien wij dat de regering-Netanyahu zich in haar gedrag richting Gaza volledig gesteund weet door de Amerikanen, waardoor de maatregelen die mevrouw Dobbe wellicht in haar hoofd heeft, die ze tot nu toe in ieder geval uitgesproken heeft, in mijn ogen niet effectief zijn. Als het gaat om wat er op de Westbank gebeurt, heeft u mij horen zeggen dat wij de gewelddadige settlers daar ook op sanctielijsten moeten zetten, omdat je dan daadwerkelijk de daders straft op een manier waarvan ik denk dat die effectief kan zijn voor het beïnvloeden van hun gedrag. Als de minister vanavond voorstellen doet waarvan ik denk dat ze eraan kunnen bijdragen dat de vrachtwagens gaan rijden en blijven rijden, krijgt hij de steun van de VVD.

De heer Van der Burg (VVD):

We weten ieder geval — dat is geen sanctie in de juridische zin van het woord, zeg ik er meteen maar bij — dat er bijvoorbeeld een arrestatiebevel ligt aangaande premier Netanyahu. Daarvan heeft de VVD gezegd dat wij dit als Nederland, als verdragspartij, moeten handhaven. Dat is een maatregel waarmee de reismogelijkheden van de premier van Israël worden beperkt. Wat is een groot verschil tussen bijvoorbeeld Rusland en Israël? We hebben dat nota bene de heer Ceder nog horen zeggen in zijn bijdrage. In Israël wordt iedere week gedemonstreerd tegen de regering-Netanyahu. Zou ik Israël de perfecte democratie noemen? Nee, zeker niet. Het is wel de enige democratie in het Midden-Oosten. We zien dat dit in Rusland überhaupt niet kan. Als je daar naar de herdenking gaat van iemand die is vermoord door het regime, zoals Navalny, word je daarna opgepakt en verdwijn je achter de tralies of kom je in een strafkamp terecht. We zien dus dat de Israëlische bevolking … Ik ben een liberaal. Ik zeg de heer Ceder na dat ik ook niet op Netanyahu zou stemmen. Nog sterker, ik zou me nadrukkelijk inzetten voor de liberale collega die daar zit, Lapid, die een alternatief plan heeft neergelegd op het gebied van hoe je zaken zou moeten aanpakken. Ik zit daar dus anders in. Maar we zien dat daar de democratie ook haar werk kan doen. Straks krijgt de minister het woord. Nogmaals, als hij met effectieve voorstellen komt, ga ik hem steunen.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik ben zeer kritisch op de Irandeal die is gesloten, omdat het geld dat daarmee naar Iran is gegaan en dat bedoeld was voor de Iraanse bevolking, die net zo goed slachtoffer is van het regime daar als vele anderen, is ingezet door Iran om de Houthi's, Hamas en Hezbollah te steunen. Ik zie Iran als het grootste gevaar in het Midden-Oosten en als een van de grootste gevaren als het gaat om de wereldvrede en de wereldorde op heel veel vlakken. Ik maak me buitengewoon veel zorgen dat Iran kernwapens krijgt. Ik vind dat de wereldgemeenschap, voor zover je op dit moment helaas überhaupt nog kunt spreken van een gemeenschap, er alles aan moet doen om te voorkomen dat Iran kernwapens krijgt. Ik ben wat dat betreft ook zeer kritisch over kernenergie, want van kernenergie kun je komen tot kernwapens, met de technologie die men daar helaas heeft.

De heer Van der Burg (VVD):

Ik vind het heel goed dat de heer Ceder nog eens benoemt wat de werkelijke reden achter 7 oktober was. Hamas is geen organisatie die opkomt voor de Palestijnen. Hamas onderdrukt de Palestijnen. Hamas is een vazal van Iran en heeft de aanslag op 7 oktober gepleegd om precies de reden die de heer Ceder noemt, namelijk om te voorkomen dat Israël tot een vorm van overeenstemming zou komen met Saudi-Arabië en andere landen. Iran was bang dat de werkelijke aandacht dan op Iran zou worden gericht. Hamas heeft de Palestijnen gebruikt. Hamas gebruikt de Palestijnen nu. Hamas heeft op 7 oktober op een beestachtige wijze huisgehouden in Israël, niet om de belangen van de Palestijnen te dienen, maar om precies de redenen die de heer Ceder noemt. Het korte antwoord op zijn vraag is: ja.

De heer Van der Burg (VVD):

Als het kabinet met effectieve maatregelen of voorstellen komt, zal ik die zeker steunen. Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik de heer Eerdmans zijn bijdrage nog niet heb horen leveren. Tot mijn verrassing komt u de afgelopen … Sorry, ik bedoel niet u, voorzitter, want u bent geen deelnemer aan het debat; u zit het voor. De heer Eerdmans komt regelmatig met voorstellen waarvan ik denk: nou, daar kan ik voor zijn.

De heer Van der Burg (VVD):

Noodhulp onthouden aan Gazanen wordt niet gerechtvaardigd door wat er op 7 oktober is gebeurd. Wat er is gebeurd met de vijftien hulpverleners wordt niet gerechtvaardigd door wat er op 7 oktober is gebeurd. Je niet houden aan het oorlogsrecht wordt niet gerechtvaardigd door een handeling van een ander. De ander aanvallen na wat hij heeft gedaan op 7 oktober wordt gerechtvaardigd door 7 oktober.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Ik dacht: we hanteren eens een keer een onbeperkt aantal interrupties.

Voorzitter. Gebombardeerd, uitgehongerd en verjaagd: dat is de dagelijkse realiteit van Palestijnen. Kamerlid Veldkamp vroeg zich een jaar geleden al af wat het plan van Israël was voor ná de oorlog. Inmiddels is dat wel duidelijk: zonder enige schaamte roepen Israëlische ministers op tot etnische zuivering van de Palestijnse bevolking en tot annexatie van Gaza. Dát is het plan dat wordt uitgevoerd. Al langer dan twee maanden is er sprake van een volledige blokkade van voedsel, medicijnen en hulp. De beelden van uitgehongerde kinderen zullen voor altijd op ons netvlies branden.

En wat doen de coalitiepartijen? Die buitelen wekelijks over elkaar heen om schande te spreken van Nederlanders die demonstreren tegen de genocide in Gaza. Maar wat zijn ze stil, muisstil, als het gaat om de humanitaire catastrofe in Gaza waar Israël verantwoordelijk voor is. Geen woord van VVD-leider Yeşilgöz daarover. Geen woord. En wat is de reactie van de premier van dit land? Een rode lijn wil hij niet trekken en de Israëlische acties noemt hij "zorgelijk". Het tekent de morele leegte van deze premier en dit kabinet.

Een grote meerderheid in Nederland vindt dat het kabinet veel te slap reageert op de oorlogsmisdaden van Israël. Al veertien maanden geleden heeft deze Kamer een motie aangenomen om sancties niet uit te sluiten. De Kamerleden Veldkamp en Brekelmans stemden voor. Het is nu veertien maanden later en er is nog geen enkele sanctie ingesteld. Het aantal doden is inmiddels wel opgelopen tot 52.000.

Een jaar geleden voerden we op deze plek een debat met minister Bruins Slot naar aanleiding van de rode lijn die premier Rutte zou trekken wat betreft Rafah. Het kabinet zou binnen de EU het associatieakkoord ter discussie stellen om die aanval te voorkomen. Het duurde negen maanden voordat er een discussie plaatsvond met de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken. En de uitkomst? Nul. Rafah is overigens wel vernietigd. De aankondiging van minister Veldkamp van afgelopen week om de Europese Commissie onderzoek te laten doen naar de naleving van het associatieakkoord komt veel te laat en is veel te weinig.

Weet u wat het probleem is met strepen in het zand? Niets is zo vergankelijk: met een zuchtje wind is de streep weg. Waarom is dit voorstel niet afgelopen week al besproken in de EU? Klopt het dat het blokkeren van het actieplan geen materiële consequenties heeft voor Israël? En als de minister zelf al concludeert dat Israël met de blokkade een oorlogsmisdaad pleegt, waarom vraagt hij dan om een onderzoek? Is de minister bereid om in te zetten op het opschorten van het handelsdeel van het akkoord? Dat vereist geen unanimiteit.

Voorzitter. Als het nu eindelijk zou lukken om over te gaan tot Europese handelssancties tegen Israël dan zou dat goed nieuws zijn, maar helaas lijkt het er vooral op dat er iets in de EU-molen is gestopt om niets concreets te hoeven doen, niets dat Israël daadwerkelijk raakt. Of is de minister nu ook bereid om nationale stappen te zetten wat betreft het zetten van maximale druk op Netanyahu's regering? Denk aan een wapenembargo, het stoppen met de handel in producten van illegale nederzettingen en erkenning van de Palestijnse Staat. Dat zijn drie zaken die Nederland gewoon zelf kan doen. Elk uur telt nu in Gaza. Wat doet de minister om, desnoods zonder instemming van Israël, nu humanitaire hulp te kunnen leveren aan de 2 miljoen mensen daar?

Voorzitter. Na een jaar lang aan de leiband van schaduwpremier Wilders te hebben gelopen, is de minister eindelijk bereid om de oorlogsmisdaden van Israël als zodanig te benoemen. Maar doorbijten doet hij niet.

Dank u wel.

De heer Kahraman (NSC):

Voorzitter. Het Midden-Oosten wordt op dit moment opgeschrikt door aanhoudende instabiliteit en humanitaire rampen, veroorzaakt door concurrerende machten en gewapende conflicten. In vrijwel elk land in de regio zijn het de gewone burgers die lijden onder het geweld van strijdgroepen, terreurorganisaties, repressieve regimes en buitenlandse inmenging. Vandaag wil ik stilstaan bij de mensen die geen toegang hebben tot de basisvoorzieningen waar ieder mens recht op heeft.

Allereerst de situatie in Gaza. Al twee maanden blokkeert de Israëlische regering de toegang van humanitaire hulp. Tegelijkertijd zien we een intensivering van het geweld en spreken leden van het Israëlische kabinet openlijk over de permanente bezetting van de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever, met als gevolg de gedwongen verplaatsing van Palestijnse burgers. Dit is een uiterst zorgwekkende ontwikkeling en er zijn duidelijke aanwijzingen voor schendingen van het internationaal recht. Als Nieuw Sociaal Contract veroordelen wij dit krachtig. Wij steunen daarom ook volledig de stappen die de minister heeft gezet met betrekking tot het EU-associatieverdrag met Israël. NSC staat voor het bestaansrecht en de veiligheid van Israël. Israël is een bondgenoot, en juist bondgenoten moeten worden aangesproken wanneer zij het internationaal recht schenden.

Tegelijkertijd zagen we enkele weken geleden de grootste protesten tegen Hamas sinds hun machtsovername in 2007. Hamas houdt de Gazanen in een ijzeren greep. Vrijuit spreken tegen het regime wordt hard afgestraft, zoals recent bleek bij de brute executies van demonstranten. Daarom vraag ik de minister: wat kan het kabinet, eventueel in Europees verband, doen om de bevolking van Gaza te steunen tegen het onderdrukkende bewind van Hamas?

Voorzitter. Tijdens het vorige debat heb ik samen met de heer Ceder een motie ingediend over de aanval op hulpverleners, waarin werd opgeroepen tot een onafhankelijk internationaal onderzoek naast het Israëlische onderzoek. Kan de minister aangeven welke stappen zijn gezet of worden gezet om deze motie uit te voeren?

Voorzitter. Laten we ook niet voorbijgaan aan het immense leed van de families van de gijzelaars en de vermoorde Israëlische burgers op 7 oktober. Bijna 600 dagen worden hun geliefden onder onmenselijke omstandigheden vastgehouden in Gaza. We herinneren ons allemaal de beelden van de overdracht van gijzelaars door Hamas. Vorige week verschenen opnieuw beelden van twee gijzelaars die werden gebruikt voor een walgelijke propagandavideo van Hamas. Hoe barbaars moet je zijn om dit te doen? Ik kan me nauwelijks voorstellen welk ondraaglijk verdriet dit veroorzaakt bij hun families, zeker gezien de manier waarop Hamas met gijzelaars omgaat.

Voorzitter. De focus op Gaza mag ons niet blind maken voor al het andere immense leed in de regio. In Syrië zijn inmiddels meer dan een half miljoen mensen omgekomen, waaronder meer dan 30.000 kinderen. De meerderheid van de bevolking leeft nog steeds onder de absolute armoedegrens en willekeurige moorden zijn nog steeds aan de orde van de dag.

De heer Kahraman (NSC):

NSC begrijpt dat het opheffen van sancties noodzakelijk kan zijn voor wederopbouw en economische groei, maar ik roep de minister en de Kamer op om hier uiterst zorgvuldig mee om te gaan. Zoals ik eerder aangaf: het regime van Al-Jolani heeft enkele positieve stappen gezet, maar tegelijkertijd vinden er nog steeds gruweldaden plaats, zoals de slachting van burgers aan de oostkust en de recente aanvallen op de druzen. Ik ontvang dagelijks signalen uit Syrië dat minderheden nog steeds niet worden beschermd. Integendeel. Strijdgroepen lijken vrij spel te krijgen om hen te intimideren en te onderdrukken. De beloofde onderzoeken naar de moorden op de alawieten zijn nog steeds niet afgerond. Wat doet Nederland en wat doet de EU om hier verandering in te brengen?

Dank u wel, voorzitter.

De heer Kahraman (NSC):

Ik zie dat de minister echt een aantal stappen zet. Hij heeft de ambassadeur van Israël ontboden. Ik heb het echt nagezocht, maar ik kon geen ander Europees land vinden dat de ambassadeur ontboden heeft om de situatie die gaande is in Gaza. Ik zie dat de minister ook als eerste artikel 2 van het associatieverdrag wil bespreken in Europa. Dat zijn echt concrete stappen, die ik niet zie van andere landen. Ik hoop dat dit effect heeft en dat het daarmee ook een stuk druk uitoefent op Israël. Maar ik heb ook mijn collega Van der Burg gehoord. Ik denk dat Amerika meer druk en middelen heeft om Israël te bewegen tot stappen. Ik hoop dat Amerika dat ook gaat doen de komende tijd. Maar ik acht deze minister echt heel capabel in het beoordelen van de situatie en ook diplomatiek heel capabel om te bepalen welke stappen op het juiste moment ingezet moeten worden. Ik steun daarom ook de stappen die hij tot nu toe heeft gezet.

De heer Kahraman (NSC):

Ik heb, denk ik, aangegeven dat de minister probeert effectief te zijn in zijn handelen. We hebben ook te maken met een Europa. Sancties doen we eigenlijk altijd in Europees verband. Ik heb ook geen andere landen gezien die oproepen tot sancties. Ik heb al wel eerder van de minister gehoord, zoals ook beloofd aan de Kamer, dat hij het associatieverdrag ter sprake zal brengen in de Raad Buitenlandse Zaken. Ik lees ook in het verslag dat dat niet echt tractie heeft gevonden bij de andere ministers van de landen van Europa en dat hij nu zelf tot actie is gekomen om een brief te sturen naar Kallas om daartoe te verzoeken. Ik denk dus dat deze minister al echt heel duidelijke concrete stappen zet, die ik niet van heel veel andere landen zie. Ik prijs hem er dus ook om dat hij daarop de voortrekkersrol neemt in Europa.

De heer Kahraman (NSC):

Ik hoor het vaker. Ik vind het echt een foute vergelijking om Rusland en Israël met elkaar te vergelijken. Het is uiteindelijk Hamas dat Israël is binnengevallen. In het geval van Rusland is Rusland een ander land binnengevallen. Maar ik ben het volledig met u eens dat we alles en alles moeten doen om hulp zo snel mogelijk binnen te krijgen. We verschillen inderdaad over de vraag welke stappen op het juiste moment genomen kunnen worden. U wilt meteen overgaan tot sancties, maar ik vraag me af of het instellen van sancties effectief is om hulpgoederen binnen te krijgen.

De heer Kahraman (NSC):

Het klopt dat de minister de motie heeft ontraden, omdat hij de heer Boswijk een toezegging heeft gedaan tijdens het commissiedebat. Daarin heeft hij gezegd: ik ga artikel 2 tijdens de volgende vergadering aan de orde stellen en ik ga dat inbrengen tijdens het debat in Europa. Daarom heeft hij deze motie ontraden. Als u het verslag leest dat de minister ons heeft gestuurd, dan ziet u ook dat hij artikel 2 ter sprake heeft gebracht in Europa, maar dat hij in diezelfde vergadering geen medestanders kon vinden. Daarna heeft hij besloten om zelf maar een stap verder te zetten en een brief naar mevrouw Kallas te sturen.

De heer Kahraman (NSC):

Ik weet niet welke volgende stap de heer Boswijk in petto heeft. Ik heb aangegeven dat wij het niet-toelaten van humanitaire hulp veroordelen. Ik heb dat volgens mij veroordeeld in de sterkste woorden die ik kon vinden. U heeft ook gezien dat deze minister zelfs de ambassadeur heeft ontboden. U ziet ook dat hij een brief stuurt. Ik vind dat terecht. Wij zijn een gidsland met betrekking tot internationaal recht. Dat willen we ook zijn. Daar staat onze partij pal voor. Toen de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof er was, heeft de minister meteen gezegd: ik ga die uitspraak gewoon uitvoeren; zodra Netanyahu voet op Nederlandse bodem zet, gaan we hem arresteren. Daar staan we voor. Zijn er rechterlijke uitspraken, dan zullen we die honoreren. Ik weet niet met welke plannen u komt, of u misschien een wapenembargo tegen Israël wil. Ik ga gewoon kijken naar de motie die u straks indient. Misschien kan de heer Boswijk als hij aan het woord is aangeven welke stappen hij nog meer richting Israël zou willen nemen. Die ga ik dan beoordelen op basis van zijn inbreng.

De heer Kahraman (NSC):

Ik wacht het voorstel van de heer Boswijk af. Op basis van hoe hij het verwoordt, zal ik samen met mijn fractie bepalen of we die motie kunnen steunen of niet.

De heer Kahraman (NSC):

Aan de ene kant hoor ik dat er geen stappen worden gezet, en dan zetten we een aantal stappen ... We hebben echt een aantal stappen gezet. Ik kan ze hier herhalen. We hebben een ambassadeur ontboden en we stellen artikel 2 nu ter discussie. We roepen op om te onderzoeken of er hier geen mensenrechten worden geschonden. Dat zal beoordeeld worden, en op basis daarvan kunnen we kijken welke vervolgstappen we kunnen ondernemen. Ik denk dat deze minister een aantal hele verstandige stappen neemt om Israël onder druk te zetten. Ik vind het ook onacceptabel dat er geen hulpgoederen Gaza binnenkomen, maar wij verschillen denk ik van mening hierover. U wilt waarschijnlijk meteen sancties opleggen of andere zaken doen, maar ik zeg: laten we diplomatiek een aantal stappen nemen waarmee we Israël onder druk zetten, maar niet meteen de nucleaire optie ten uitvoer brengen waardoor je misschien ook niet meer een gesprekspartner voor Israël bent.

De heer Kahraman (NSC):

Het is geen stille diplomatie, want we doen ook daadwerkelijk dingen die gewoon heel duidelijk zichtbaar zijn. Ik heb het gevoel dat veel leden van de Kamer dit bagatelliseren. Ik was toevallig in het buitenland toen dit aangekondigd werd. Ik heb van heel veel collega's in het buitenland gehoord dat we als Nederland echt een majeure stap hebben gezet door dit zo in de Europese Unie aan te kaarten. Ook de ambassadeur op het matje roepen is echt een majeure stap in internationale betrekkingen. Laten we dus niet net doen alsof Nederland niks doet. Ik denk dat we ondertussen zelfs een van de koplopers zijn met hoe we Israël kritisch bejegenen over het feit dat er geen humanitaire hulp binnenkomt in Gaza.

De heer Kahraman (NSC):

We kunnen het blijven herhalen. Ik zie dat er concrete stappen worden genomen om Israël onder druk te zetten en duidelijk zichtbaar te maken dat we echt ontstemd zijn over het handelen van Israël met betrekking tot het toelaten van humanitaire hulp. Dat staat buiten kijf. In mijn bijdrages verwoord ik het ook heel sterk. Ik keur af wat Israël daarin doet. De heer Van Baarle denkt dat andere opties effectiever zijn. Daarover verschillen wij op dit moment van mening.

De heer Kahraman (NSC):

De heer Paternotte loopt echt vele jaren langer hier in de Kamer rond dan ik. Hij zegt dat ik onzin verkondig. Als een ambassadeur wordt ontboden, wordt die volgens mij altijd in naam van de minister ontboden. Zo wordt er internationaal ook naar gekeken. Deze minister werd erop aangekeken dat de ambassadeur van Israël was ontboden. Ik weet dus niet waar de heer Paternotte op doelt als hij zegt dat ik onzin verkondig. Dit is echt de minister geweest. Alles wat er gebeurt bij Buitenlandse Zaken, gebeurt in de naam van deze minister. Dus ik weet niet waar de heer Paternotte het over heeft. Deze minister heeft echt de ambassadeur ontboden. Er zijn inderdaad ook ambassadeurs ontboden door andere landen, maar voor zover ik heb gehoord zijn die ontboden omdat Israël iets had gezegd over een minister-president en niet vanwege de situatie in Gaza. Het kan zijn dat ik wat informatie heb gemist, maar de informatie die ik heb gekregen is dat Spanje inderdaad de ambassadeur heeft ontboden omdat de premier ervan was beschuldigd het terrorisme een boost te hebben gegeven. Maar dat heeft niks te maken met de situatie in Gaza en wat daar gebeurt. Dat waren meer opmerkingen. Ik snap dus niet waarom de heer Paternotte het heeft over onzin. Ik probeer juist om me op de feiten te baseren bij het geven van mijn inbreng.

De heer Kahraman (NSC):

De heer Paternotte had heel veel vragen, denk ik. Deze is me bijgebleven en daar heb ik op geantwoord.

De heer Kahraman (NSC):

Excuses, ik had dat deel van de vraag van de heer Paternotte inderdaad gemist. Nu kijk ik de heer Paternotte echt aan. Wat ik heb gelezen en gehoord is het volgende. In de ministerraad is afgesproken dat de ministers elkaar informeren, dus op de hoogte houden, en niet dat er toestemming gehaald zou moeten worden, bij wie dan ook. De minister heeft bepaalde bevoegdheden om zaken te beslissen. De heer Paternotte doet nu alsof de minister altijd eerst toestemming bij iemand zal moeten halen om besluiten te nemen. Nee, ik heb gehoord dat afgesproken is dat de ministers elkaar informeren bij besluiten die verstrekkend kunnen zijn of gevoelig kunnen liggen. Het lijkt mij best normaal dat je als ministersploeg af en toe met elkaar sondeert.

De heer Kahraman (NSC):

Het is echt een lastige situatie in het Midden-Oosten en vooral in Israël en Gaza. Mijn collega, de heer Van der Burg, gaf ook al aan dat we onze eigen invloed kunnen overschatten, maar ook kunnen kijken welke stappen we kunnen nemen. Ik hoor ook van mijn collega's uit het buitenland dat wij echt wel een aantal stappen hebben gezet die ook internationaal opvallen. Ik hoop dat de Israëlische regering dat ook ter harte neemt. Ik heb het ook gezegd, hè. Wij zijn ook een bondgenoot van Israël. Ik spreek ze daarom ook direct aan en ik hoop dat zij de opmerkingen die wij in deze Kamer richting Israël uiten, ter harte gaan nemen. Dat doe je niet gemakkelijk richting een bondgenoot, maar ik heb vandaag best wel stevige woorden gebruikt richting Israël. Ik overschat ook de invloed niet die ik heb. Daarom vind ik het uitstekend dat de minister deze stappen achter elkaar heeft genomen in de afgelopen tijd.

De heer Kahraman (NSC):

Volgens mij heb ik daar al op geantwoord dat het een hele lastige situatie is en dat ik de invloed van Nederland daarop ook niet wil overschatten. Maar ik spreek Israël wel rechtstreeks aan op het tegenhouden van humanitaire hulp. Ik heb ook heel sterk verwoord in mijn betoog dat ik dat echt … Ik zoek even het woord dat ik heb gebruikt. Ik heb gezegd dat ik het echt onverantwoord vind van Israël dat het dit blijft doen. Ik weet dus niet waar de heer Dassen naartoe wil. Ik vraag me af welke instrumenten we wel hebben om te zorgen dat morgen de humanitaire hulp wordt binnengelaten. Dat zou ik ook graag van de heer Dassen willen weten. Wij proberen Israël zover te krijgen dat het humanitaire hulp binnenlaat. In mijn beleving nemen we nu prima stappen om Israël daar hopelijk toe te bewegen.

De heer Kahraman (NSC):

Ik ben het oneens met de heer Dassen. Ik heb aangegeven dat dit wel de stappen zijn. We moeten ook bedenken welke stappen effectief zijn om Israël te kunnen bewegen. Als u meteen de nucleaire optie inzet, waardoor we geen enkele mogelijkheid meer hebben, dan zijn we echt uitgespeeld.

De heer Kahraman (NSC):

Wij zien ook wat er gebeurt met betrekking tot humanitaire hulp. Wij roepen de minister ook op om daar alles aan te doen. Deze minister kent de situatie goed, denk ik. Hij weet ook hoe hij Israël daarop kan aanspreken. Voor ons is de stap die we op dit moment nemen een juiste. Ik heb ook liever dat de grenzen gisteren opengingen dan morgen, om humanitaire hulp binnen te krijgen. Maar ik denk dat wij verschillen van mening over wat effectief is richting Israël om het ertoe te bewegen die hulp binnen te laten. Ik denk dat we nu alweer een stap hebben gezet die Israël er hopelijk wat meer toe beweegt om de grenzen wel open te gooien.

De heer Kahraman (NSC):

Ik spreek, ik zie en ik observeer wat er gebeurt. Ik zie dat Nederland echt wel stappen neemt. Ik spreek ook m'n collega's in het buitenland. Zij stellen mij ook kritische vragen. Soms zeggen ze ook: knap dat jullie een bepaalde stap nemen. U zegt dat de ambassadeur van Israël in Spanje is ontboden. Ik heb het hier. Dat ging niet over de situatie in Gaza. Dat ging erover dat Israël de premier ervan had beschuldigd een boost te geven aan terrorisme. Misschien hebben we andere feiten, maar als u zegt dat Spanje de ambassadeur heeft ontboden om de situatie in Gaza te bespreken, dan wil ik graag dat artikel van u hebben. Ik heb echt geprobeerd te kijken naar wat er in de wereld gebeurt. Ik roep de minister er ook toe op om te kijken naar wat effectief is om te zorgen dat die humanitaire hulp binnenkomt. Ik hoop dat de minister die inschatting beter kan maken dan ik.

De heer Kahraman (NSC):

Ik vind het echt jammer dat een Kamerlid mij dingen aanrekent die in een ander land gebeuren. Dat doet mij echt pijn. Ik probeer oprecht te kijken hoe ik een land zover kan krijgen dat er humanitaire hulp kan komen. Dat wordt vaker gedaan in dit debat: Kamerleden worden persoonlijk aangesproken op het leed dat in een ander land gebeurt. Dat vind ik echt kwalijk. Ik probeer echt oprecht m'n best te doen om hulp ... Dit geldt ook voor andere landen. Ik heb het bijvoorbeeld ook over Syrië. Daar zijn een half miljoen mensen vermoord, onder wie 30.000 kinderen. Helaas voeren we dat debat hier heel weinig. Ik probeer het elke keer aan te geven. Nog steeds worden mensen gewoon op verschrikkelijke manieren vermoord in Syrië, ook kinderen. Ik probeer daarbij ook echt de minister op te roepen om er alles aan te doen. In Jemen zijn er ook 150.000 doden.

De heer Kahraman (NSC):

Dat probeer ik hier ook. Er wordt gedaan alsof er tegenstellingen zijn, alsof mensen niet zouden willen dat er geen doden meer vallen in Gaza. Ik pleit er met passie voor dat er geen oorlogen meer zijn in het Midden-Oosten. Ik kom zelf uit het Midden-Oosten; ik weet hoe verschrikkelijk het is daar. Alleen, het is helaas een hele complexe situatie in het Midden-Oosten. Ik wou dat we dat vanuit hier konden oplossen, maar ga het alstublieft niet elkaar aanrekenen dat er dingen gebeuren in andere landen, alsof wij dat zomaar kunnen voorkomen.

De heer Kahraman (NSC):

Ik ben het helemaal eens met de heer Stoffer. We hebben het hier inderdaad heel vaak over Israël, maar Hamas heeft ook een verantwoordelijkheid. Hamas kan inderdaad ook morgen die gijzelaars vrijlaten. Als je het over oorlogsmisdaden hebt, dan is dat een hele duidelijke oorlogsmisdaad: burgers gijzelen voor oorlogsdoeleinden en ze gebruiken als onderhandelingsmiddel om iets af te dwingen van een ander land. Ik ben het dus helemaal met de heer Stoffer eens. Laten we daarvoor ook blijven pleiten. Helaas kunnen we geen druk uitoefenen. U ziet hoe effectief sancties zijn. We kunnen Hamas ook niet dwingen die gijzelaars vrij te laten. Zelfs met Hamas bevriende landen die met Hamas onderhandelen, krijgen de gijzelaars ook niet vrij. Ik steun van harte de oproep om die gijzelaars morgen of, beter nog, vanavond, vrij te krijgen.

De heer Kahraman (NSC):

Dit is weer zo'n vraag waar ik echt veel moeite mee heb: mij langs een meetlat gaan houden hoeveel dode kinderen ik acceptabel zal vinden. Ik ga daar niet eens een antwoord op geven.

De heer Boswijk (CDA):

Dank u wel, voorzitter. "We kunnen op geen enkele manier accepteren dat burgers worden gebombardeerd en dat kinderen doodvriezen omdat ziekenhuizen zijn verwoest." Met deze woorden sprak paus Franciscus vorig jaar nog terechte kritiek uit over het optreden van Israël in de Gazastrook. De inwoners van Gaza wacht een langzame, pijnlijke dood door honger. Als CDA kunnen we niet anders dan dit Israëlische beleid stevig veroordelen. Niet alleen omwille van het enorme leed dat de Palestijnen treft, maar juist als we onszelf beschouwen als bondgenoot en vriend van Israël, zouden we Israël moeten aanspreken. Wat er nu gebeurt, schaadt namelijk de Israëlische staat.

Voorzitter. Er moet zo snel mogelijk een staakt-het-vuren komen. Humanitaire hulp moet per direct worden toegelaten. Ik ben ook benieuwd naar de creativiteit van deze minister. Hoe kunnen wij zorgen dat het voedsel daar daadwerkelijk komt? Daarvoor hoeven we niet op Israëlisch fiat te wachten. Dat hebben we ook al gezien met de onderhandelingen door de VS via Qatar over het vrijlaten van een Amerikaanse gijzelaar. Natuurlijk moet Hamas alle gijzelaars vrijlaten en mag Hamas ook geen enkele rol spelen in het toekomstige bestuur van Gaza. Voor het CDA is het daarnaast duidelijk dat Israël natuurlijk het recht heeft om zichzelf te verdedigen, zeker na de verschrikkingen van 7 oktober. Maar dat recht kent grenzen. Waar dat recht eindigt, begint onze morele plicht om te spreken. Dat moment ligt echter al ver achter ons.

Voorzitter. Het is goed dat de minister vorige week in ieder geval een klein stapje heeft gezet door de door hemzelf ontraden motie van collega Piri en mijzelf na twee maanden toch uit te gaan voeren. Maar tegelijkertijd downplayde premier Schoof dit direct onder druk van Wilders. Dit was volgens hem gewoon voortzetting van bestaand beleid. Wat is het nu? Zet de minister nu een stap, waar hij voor wordt geprezen door de collega van NSC, of is het business as usual? Sterker nog, Wilders sprak zijn steun uit voor de regering-Netanyahu, die inmiddels openlijk spreekt over etnische zuiveringen. Hoelang accepteren de VVD en NSC dit gedrag nog? De VVD spreekt warme woorden over internationaal recht en NSC heeft de mond vol van goed bestuur en stond pal voor de rechtsstaatverklaring. Dat was toch de randvoorwaarde om deel te nemen aan dit kabinet? De basis van dit kabinet was extraparlementair, maar ondertussen zie ik NSC vooral een soort woordvoerder zijn van deze minister. Wat zijn de warme woorden van de VVD en NSC nog waard als ze ondertussen dit gedrag van de PVV blijven accepteren? Hoe reflecteert de minister erop dat hij continu openlijk wordt ondermijnd door Wilders, in het zicht van de hele natie?

Voorzitter. Daarnaast komt dit kleine stapje wat ons betreft vrij laat. Ik vraag de minister dan ook wat hij gaat doen als het door hem gevraagde onderzoek er niet komt, of als het onderzoek uitwijst dat er sprake is van een schending van het internationaal recht, zoals we inmiddels allemaal allang vermoeden? Wat ons betreft zou het kabinet nu allang een stap verder moeten zetten, namelijk het direct opschorten van het associatieverdrag. Hoe kijkt de minister hiernaar?

Voorzitter. Het is helaas overduidelijk dat Israël met de verwoesting van Gaza en de versnelde kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever een tweestatenoplossing bewust onmogelijk probeert te maken. Toch blijft het belangrijk dat Nederland en de EU blijven uitspreken dat een tweestatenoplossing uiteindelijk de enige duurzame manier voor vrede is. Dat heeft zelfs deze coalitie afgesproken. Maar op dit moment wordt Gaza daadwerkelijk ingenomen. Er wordt openlijk over gespeculeerd of over gesproken om Gaza te bezetten. Is er wat de minister betreft dan ook sprake van een schending van artikel 7 van het Statuut van Rome? Zo ja, welke acties gaat de minister ondernemen om dit te voorkomen?

Voorzitter, tot slot. Binnenkort vindt er een top plaats in New York. Is de minister bereid om in contact te treden met zijn Franse, Britse, Belgische en Luxemburgse collega's, zodat Nederland volledig betrokken is bij deze top?

Dank u wel.

De heer Stoffer (SGP):

Voorzitter. De wereld bloedt uit duizend wonden en kreunt vanwege alle gebrokenheid en terreur. Dat is schrijnend. Ik wil daarbij ook aangeven dat mij dat diep raakt. Vandaag debatteren wij over het Midden-Oosten. Ik beperk mij hier tot Syrië, Israël en de Palestijnse Autoriteit.

De situatie in Syrië verslechtert snel. Het afzetten van een tiran geeft geen garantie op verbetering. Een succesvolle democratie blijkt allerminst maakbaar. Wat is nu een realistisch vergezicht voor Syrië? Hoe haalbaar zijn verkiezingen met een brede participatie? Wat zijn de alternatieven? Wij kunnen niet vanaf een afstand de hele toekomst ontwerpen, maar zetten ons wel in voor drie duidelijke belangen en waarden: een stabiel Syrië, zonder ISIS, Assad of jihadisten, humanitaire hulp voor de bevolking en bescherming van christenen, druzen, Koerden en andere minderheden. Het geweld tegen de druzen van afgelopen week is niet nieuw. Er is een patroon van verbroken beloftes, tribaal geweld en instabiliteit sinds HTS aan de macht is. Mijn vraag is dan ook: welke consequenties heeft dit voor de band met HTS? Wanneer komt er echt conditionaliteit voor de sanctieverlichting?

Voorzitter. Dan Israël. Het opvoeren van diplomatieke druk op de Israëlische regering en de aangekondigde blokkade van het EU-Israel Action Plan stelt ons teleur, vooral vanwege de timing. Israël moet zich op dit moment verdedigen in een regio die het van de kaart wil vegen. Dan is elke steun, diplomatiek, militair en economisch, hard nodig. Israël verzwakken is juist onverantwoord. Daar is dit een onderdeel van: hard nodige, maar afnemende steun voor Israël. Het raakt ook de positie van Israël in de hele regio. Mijn vraag aan de minister is dan ook: gaat hij echt als enige het actieplan voor de samenwerking met Israël tegenhouden? In Europa is hier namelijk unanimiteit voor nodig.

Voorzitter. Ik wil hier ook aangeven dat ik verheugd ben over het vrijkomen van de gijzelaar Edan Alexander. Het gaat om slechts één gijzelaar, maar het betekent veel voor Israël. De resterende 58 gegijzelden moeten ook snel terugkeren, liever gisteren dan vandaag. Daar ligt de sleutel om de oorlog te beëindigen.

Voorzitter. Laten we helder zijn: er moet meer humanitaire hulp naar de Palestijnen op gang komen, maar dit moet anders en beter geregeld worden. Hamas misbruikt humanitaire steun en verkoopt die door. Ik verwacht van geen enkel land in oorlog dat het zijn vijanden verrijkt. Israël deed recent nog een voorstel waarin Amerika de hulp zal coördineren. Israël is niet direct betrokken. Daarbij wordt erop toegezien dat Hamas de goederen niet kan stelen. De VN weigeren echter hun medewerking. Mijn vraag is: kan de minister daarop ingaan? Waarom omarmen wij dit voorstel niet?

Voorzitter. Onlangs hebben wij het EU-Palestine Action Plan besproken in de commissie. Het loopt dit jaar af en er is nog geen akkoord over verlenging. Als belangrijke donor van de Palestijnen speelt de EU een sleutelrol in deradicalisatie in de regio. Keer op keer worden hervormingen van de Palestijnse Autoriteit beloofd, maar niet geleverd. Ondertussen blijft het EU-geld binnenstromen. Wat gaat er veel mis. Nog steeds bestaat het martelarenfonds, staan de schoolboeken vol met antisemitisme en wordt 7 oktober 2023 verheerlijkt. Ook zit president Abbas er al twintig jaar in plaats van vier. Dit alles zonder verkiezingen. Mijn vraag is: wil de minister eisen stellen aan het verlengen van het EU-Palestine Action Plan of dit zelfs blokkeren? Want hoe dubbel is het dat wij het gedrag van Israël gaan toetsen en belangrijke samenwerking tegenhouden, terwijl de Palestijnse Autoriteit voor haar wangedrag wordt beloond?

Dank u wel.

De heer Baudet (FVD):

Voorzitter, ambtsgenoten. We spreken vandaag over de dieptragische, vreselijke situatie in het Midden-Oosten, een situatie die niet los te zien is van de oorlogen die sinds de gebeurtenissen op 11 september 2001 door het Westen zijn ontketend in Afghanistan, Irak, Libië, Syrië en indirect in Jemen, Libanon, Somalië, Sudan en, in de vorm van plaatselijke bombardementen, Iran. De vernietiging van Gaza is het volgende hartbrekende hoofdstuk in dit grandioze destructieproces, dat de volledige transformatie van het Midden-Oosten beoogt te bewerkstelligen, een transformatie die verdedigd is in naam van het brengen van democratie, maar die in werkelijkheid, zo zien we in Afghanistan, Irak en Libië, leidt tot eindeloze burgeroorlogen, vluchtelingenstromen, exploderende olie- en gasprijzen en verstoring van internationale handelsrelaties.

Voorzitter. 25 jaar oorlog, oorlogen die niet zelden zijn gestart op basis van leugens of false flags. Een onbeschrijfelijke menselijke tragedie heeft plaatsgevonden. Ook Nederland en Europa zijn daardoor verzwakt, strategisch, economisch en geopolitiek. Oude christelijke gemeenschappen en andere eeuwenoude vreedzame minderheidsgroepen zijn weggevaagd. Zo is het christendom in Afghanistan inmiddels vrijwel uitgeroeid. Voor 2001 leefden er duizenden christenen; nu zijn er nog hooguit enkele tientallen, vaak ondergedoken. De taliban zijn sterker dan ooit, ondanks twintig jaar Amerikaanse interventie, en slopen kerken en vervolgen gelovigen. In 2010 werd de laatste christelijke kerk in Kabul gesloopt. Christenen worden geëxecuteerd of gedwongen tot bekering, terwijl 170.000 Afghanen, vooral burgers, zijn omgekomen door bombardementen en geweld.

In Irak is de christelijke gemeenschap gedecimeerd. Voor de inval van 2003 leefden er 1,5 miljoen christenen. Dat was 10% van de bevolking. Vandaag zijn dat er nog geen 120.000. Dat is een daling van 90%. Islamitische Staat, een direct gevolg van de Amerikaanse interventie in Irak, pleegde genocide op christenen en jezidi's, met massamoorden, slavernij en verwoeste dorpen tot gevolg. Assyriërs en Chaldeeërs, eeuwenoude gemeenschappen, zijn vrijwel verdwenen. Tientallen, honderden kerken en heilige plaatsen werden vernield, priesters werden ontvoerd, vrouwen werden gedwongen tot het dragen van hoofddoeken. Jezidi's, een andere minderheid, werden systematisch uitgemoord of tot seksslaven gemaakt. Ruim één miljoen Irakezen, vooral burgers, stierven door de oorlog. In Syrië kelderde het aantal christenen van 1,7 miljoen in 2011 tot minder dan 450.000 vandaag. Steden zoals Aleppo, ooit christelijke centra, zijn slagvelden geworden. IS en andere jihadisten hebben kerken geplunderd, christenen onthoofd en gemeenschappen verdreven. De recente instabiliteit na de val van Assad maakt het erger. Christenen in Aleppo durven hun huizen niet uit, bang voor fanatieke groeperingen. Koerden en jezidi's, andere minderheden, lijden onder dezelfde terreur. De oorlog kostte meer dan 500.000 levens en dreef 13 miljoen mensen op de vlucht. In Libië is de christelijke gemeenschap, ooit enkele duizenden, vrijwel verdwenen sinds de val van Kaddafi in 2011. De kleine groep die overbleef, voornamelijk migranten, leeft in angst voor arrestaties en geweld. In 2015 onthoofdde IS 21 Egyptische kopten op het strand van Libië, een symbool voor de terreur tegen christenen die werd ontketend. Libië is nu een failed state, waar milities en slavernij floreren en minderheden geen toekomst hebben. De chaos kostte tienduizenden levens.

Deze oorlogen hebben Nederland niets opgeleverd. We hebben ze wel gesteund, maar ze hebben ons niets opgeleverd. Strategisch zijn we zwakker geworden. Economisch kostte Afghanistan alleen al 2 miljard euro, die beter naar zorg of onderwijs in ons eigen land had kunnen gaan. Geopolitiek hebben we ons vervreemd van handelspartners en geïsoleerd ten opzichte van de rest van de wereld. We kregen een vloedgolf van vluchtelingen te verduren. Er kwamen honderdduizenden asielzoekers naar ons land, vooral uit Syrië, Irak en Afghanistan. Afspraken met Kadaffi hielden migranten uit sub-Sahara-Afrika tegen. Die afspraken staan nu niet meer en de migranten komen nu via Lampedusa naar Europa.

En dan de Gazastrook, de huidige meest in het oog springende brand in dat gebied. Netanyahu's campagne na 7 oktober 2023 heeft geleid tot tienduizenden, volgens sommige organisaties zelfs meer dan 100.000 doden: een massale ontheemding van ongekende schaal. Het complete gebrek aan proportionaliteit en het geweld, de wreedheid, het sadisme van het Israëlische leger doen de beschaafde wereld gruwen. De regering-Netanyahu heeft recent aangekondigd het gehele gebied …

De heer Baudet (FVD):

… te willen annexeren. Die 2,2 miljoen Gazanen komen ook naar Europa als wij dat niet stoppen. De neoconservatieve agenda om het gehele Midden-Oosten …

De heer Baudet (FVD):

… tot chaos te brengen …

De heer Baudet (FVD):

… moeten wij niet steunen.

Dank u wel.

De heer Eerdmans (JA21):

Voorzitter. Ik heb een grote liefde voor Israël, dat een prachtig, hoogontwikkeld land is met een immense geschiedenis. Ik kan ook geen dag de beelden vergeten van 7 oktober 2023 en het lot van de nog levende gijzelaars en hun radeloze families. Godzijdank werd gisteren Edan Alexander na een jaar en acht maanden vrijgelaten.

Maar dit debat gaat niet over de vraag: ben je voor of tegen Israël? Dit gaat over aanvallen op hulpkonvooien, uithongering en het sterven van onschuldige mensen. Ik denk dat iedereen het erover eens is dat Hamas onacceptabel is en onder geen enkel beding getolereerd kan worden. Maar datzelfde geldt voor de dood van vele onschuldige mensen in Gaza. Mensen sterven of raken permanent gehandicapt door gebrek aan voedsel, medicijnen en verzorging, terwijl dat alles gewoon beschikbaar is.

JA21 heeft altijd gezegd dat Israël het volste recht heeft om zich te verdedigen, de 7 oktoberaanslag te vergelden en herhaling ervan onmogelijk te maken. De positie van Israël in de regio speelt daarbij mee: voortdurend omringd door agressieve islamitische regimes die niet zullen rusten voordat Israël is verdwenen.

Voorzitter. Maar met dat recht komt ook een verantwoordelijkheid. De laatste weken zijn door de Israëlische regering uitspraken gedaan en stellingen in genomen die wat mij betreft ver over de rand waren, waaronder ministers die Palestijnen permanent willen verdrijven en oproepen om iedere vorm van humanitaire hulp richting Gaza te blokkeren. De focus van Israël lijkt te verschuiven van Hamas verslaan naar een totale militaire vergelding, zonder een plan voor "wat daarna?". Netanyahu staat, denk ik, ook steeds verder onder druk van de hardliners in zijn kabinet. Dat is ook wel de olifant in de kamer. Zijn beleid is, denk ik, ook wel een persoonlijk politiek lijfsbehoud geworden.

Voorzitter. Ik steun de lijn van minister Veldkamp inzake het pauzeren van het samenwerkingsprogramma met Israël. Ik ben benieuwd of dit navolging krijgt binnen Europa. Met de militaire operatie en totale blokkade van voedsel en medicijnen wil Israël druk op Hamas zetten om alle gijzelaars vrij te laten, maar die tactiek lijkt niet te werken. Of denkt de minister dat na Edan ook spoedig alle andere gijzelaars zullen volgen?

Voorzitter. Ik zie dat de onderhandelingen over een staakt-het-vuren beginnen in Qatar. Volgens mij beginnen die morgen, onder anderen met Trump. Ik ben daar uiteraard blij mee. Ik hoop dat die tot afspraken zullen leiden, net zoals de voorzichtige toenaderingen tussen Oekraïne en Rusland en tussen India en Pakistan hoopvol stemmen. Maar dat is wel op de korte termijn. Welke structurele oplossing ziet dit kabinet om het conflict tussen de Palestijnen en Israël op te lossen? Hoe moet die worden bereikt?

Ik heb hierover nog twee vragen aan de minister. Kan Egypte de deur niet verder of überhaupt openzetten voor voedsel en medicijnen voor Gaza? Twee. Wat is de reactie van het kabinet op de open brief van de Israëlische ambassadeur, waarin staat dat Nederland een historische fout begaat met het aangekondigde onderzoek naar Israël?

Voorzitter, tot slot. Hoe gaat het in Syrië?

De heer Eerdmans (JA21):

Nee, dat vind ik niet. Ik sluit me wat dat betreft ook aan bij de woorden van de heer Van der Burg: wij gaan niet over de vraag of iemand wel of niet moet worden gearresteerd. Ik vind het belangrijk dat de humanitaire hulp wordt toegelaten in Gaza, omdat vele onschuldigen lijden onder het gebrek daaraan. Ik heb ook gezien dat de minister dat doel nastreeft. Ik ben daar blij mee. Als er oorlogsmisdaden worden gepleegd, moet iemand voor de rechter worden gebracht. Daar ga ik niet over. Natuurlijk ben ik het er ook mee eens dat de vraag is hoe we de Israëlische regering kunnen bewegen om tot een oplossing te komen en om niet nog meer onschuldige mensen te laten lijden. Ik weet niet of we hele harde uitspraken moeten doen of dat dat meer een zaak is van internationale diplomatie. Ik denk dat de heer Trump daar een grote rol in speelt.

De heer Eerdmans (JA21):

Ik denk niet dat ik met een ja of nee op die vraag kan bepalen of dat ook een optie is. Ik vind elke manier een optie om hulp en medicijnen te krijgen voor mensen die nu extreem lijden en, denk ik, een te hoge prijs betalen voor de ellende die Hamas heeft veroorzaakt. Alleen, ik kan niet inschatten of dat een manier is om het te bewerkstelligen. Het is natuurlijk extreem van de zotte dat we, terwijl duizenden vrachtwagens klaarstaan, internationaal niets voor elkaar krijgen om in feite onschuldige mensen te helpen die niets anders hebben gedaan dan daar leven. Daar moeten we volgens mij wel wakker van liggen.

De heer Eerdmans (JA21):

Heel goed. Geef ik eens een compliment aan Van der Burg, en dan is het weer niet goed. Ik heb hem drie keer beledigd in het debat. Dat was ook weer niet mijn bedoeling. Zo werd het toen opgevat, maar dat is ook weer rechtgezet. In dit geval delen wij die mening.

De heer Eerdmans (JA21):

Voorzitter. Waar was ik gebleven? Ik vroeg me af: hoe gaat het in Syrië? Nou, we weten inderdaad — de heer Stoffer zei het ook al — dat het nieuwe regime een split-off is van Al Qaida. Dat is HTS. De aanslagen op de druzen zijn, denk ik, zeer zorgwekkend. Macron wil nu beginnen met het opheffen van sancties tegen Syrië. Trump lijkt hem hierin te volgen. Ik denk dat daar toch een aantal risico's aan verbonden zijn, namelijk de toenemende instabiliteit in Syrië en het terreurgevaar dat ook weer een bedreiging kan vormen voor Europa. Daar gaat mijn laatste vraag over. Hoe kijkt het kabinet aan tegen het eventueel opheffen van de sancties tegen Syrië? Hoe groot acht de minister vervolgens het risico op dreiging voor Nederland? Want zoals bekend vormt de dreiging vanuit jihadistische groepen in het Midden-Oosten, en vooral in Syrië, een groot gevaar voor Europa.

Voorzitter, daar laat ik het bij.

De heer De Roon (PVV):

Dank, voorzitter. Ik wil in de eerste plaats gebruikmaken van deze gelegenheid, omdat in Israël over drie uur de viering van 77 jaar onafhankelijkheid van Israël gaat plaatsvinden. Ik feliciteer hen daar enorm mee, en vooral met het feit dat zij in die 77 jaar al die antisemitische agressie die op hen als Joden is losgelaten, steeds hebben weerstaan. Ik wens ze veel succes met het voortzetten van die lijn.

Voorzitter. De problemen die er zijn in het Midden-Oosten worden in grote mate veroorzaakt door de politieke ideologie die zijn aanhangers, als zij er afscheid van nemen, bedreigt met de dood. Het is een ideologie die mensen met een andere levensoriëntatie en denkrichting als minderwaardig beschouwt en hen, tenzij ze zich onderwerpen, behandelt als tweederangsburgers. Het is een ideologie die vrouwen onderdrukt en de ambitie van wereldoverheersing koestert. Een onafhankelijke, fiere, krachtige, welvarende en niet-onderworpen samenleving van Joden kunnen zij niet in hun midden tolereren. Let wel: het gaat niet om "land for peace", maar om het gegeven dat Joden per definitie minderwaardig worden geacht en onderworpen moeten worden.

Voilà, daar is de slogan van Hamas: "from the river to the sea". Omdat het niet om "land for peace" gaat, maar om totale onderwerping en uitroeiing van hen die niet willen worden onderworpen, is het duidelijk dat bijvoorbeeld de Oslo-akkoorden in wezen dood zijn en in geen geval tot een vreedzame oplossing zullen leiden. Wat zijn dan de mogelijkheden voor de staat van de Joden, Israël, om hiermee om te gaan? Die staat heeft in ieder geval de plicht om zijn burgers tot het uiterste te beschermen tegen alle kwaad, en daarbij ook prioriteiten te stellen. Voor Israël ligt die prioriteit nu bij het beëindigen van het nu al 22 jaar lang durende geweld door Hamas, culminerend in een geweldsorgie op 7 oktober. Terecht, wil ik maar zeggen, vindt Israël dat daar nu een einde aan moet komen.

Appeasement werkt bij Hamas duidelijk niet, ondanks dat de Chamberlains van onze tijd, die ook in deze Kamer zitten, dat zo graag willen. Israël heeft dat jarenlang geprobeerd, door na elke Hamas-aanval terughoudend te reageren met een ferme tik en daarna weer een staakt-het-vuren te sluiten. "Mowing the lawn", werd dat eufemistisch genoemd. Maar het onkruid bleef terugkomen. Het bleef duizenden raketten regenen op burgerdoelen in Israël. Het allerkwaadste onkruid stak op 7 oktober de kop op. Gevaarlijk onkruid moet je niet afmaaien, maar met wortel en tak uitroeien. Iedere boer weet dat toch, vraag ik aan de heer Oostenbrink van BBB. Een ander gegeven is dat je natuurlijk de doorvoer van goederen naar de vijand mag en moet beperken als de vijand daar kennelijk profijt van zal trekken voor zijn militaire inspanning. Hamas deed niet anders met de hulp die binnenkwam. Israël stond dus gewoon in zijn recht om te zeggen: we houden daarmee op.

Voorzitter. Je kunt niet over vrede onderhandelen met een tegenstander als Hamas, die keer op keer verklaart dat het zijn doel is om je totaal te vernietigen. Je moet een totale en onvoorwaardelijke overgave van een tegenstander afdwingen, zoals dat is gebeurd met nazi-Duitsland en Japan. Voor Gazanen en voor Israël is een vreedzame toekomst alleen mogelijk zonder Hamas. Operatie Gideon Chariots is een noodzakelijke keuze. Inmiddels heeft de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken een poging ondernomen om dwang op Israël uit te oefenen met betrekking tot het doorlaten van humanitaire hulp. Ik heb daarover vijf vragen voor de minister.

Eén. Wat is er gebeurd tussen 9 april, toen met de Israëlische ambassadeur werd gesproken over humanitaire hulp, en 6 mei, toen de minister de Hoge Vertegenwoordiger van de EU vroeg om een evaluatie van de naleving van het associatieakkoord? Wat heeft de minister in de tussenliggende periode aangezet om die vraag over het associatieakkoord aan de Hoge Vertegenwoordiger te stellen?

Twee. Heeft u binnen het kabinet overlegd over die stap? Zo ja, met wie? En welke conclusies werden daaruit getrokken? Ook hierover graag een uitvoerige toelichting.

Drie. Hoe bent u, minister, tot de conclusie gekomen dat humanitaire hulp door Israël wordt ingezet als drukmiddel in onderhandelingen? Uit welke feiten — let wel, ik vraag om feiten …

De heer De Roon (PVV):

Uit welke feiten blijkt onomstotelijk dat dat de intentie van Israël is? Vier. Waarom heeft u zonder de uitkomsten van het door u gevraagde evaluatieonderzoek te kennen, nu al besloten om verlenging van het EU-Israël-actieplan te blokkeren?

En ten slotte: vijf.

De heer De Roon (PVV):

Ja, maar dit is wel belangrijk. Er is vorige week een nieuw mechanisme voor hulpverlening in Gaza aangekondigd door de Amerikaanse ambassadeur in Israël. Hij heeft daarbij gezegd dat Israël geen rol zal spelen bij de leveringen, maar wel bij de veiligheid. Israël en Hamas worden helemaal buiten de regeling gehouden.

De heer De Roon (PVV):

Kent de minister dit initiatief? Is dit een initiatief waar hij zich in kan vinden?

De heer De Roon (PVV):

Wil hij zich daarvoor inzetten?

De heer De Roon (PVV):

Ik kan niet voorspellen wat er dan gebeurd zou zijn. Dan zou er dus iets gebeurd zijn, maar ik weet niet wat er dan precies gebeurd zou zijn, hoe daarop gereageerd zou zijn en wat daar dan uiteindelijk weer de uitkomst van zou zijn geweest. Had dat dus iets uitgemaakt? Die vraag is onmogelijk te beantwoorden. U vraagt mij dan om vanuit het verleden de toekomst te voorspellen op basis van een theoretische gedachte.

De heer De Roon (PVV):

Nou, we vinden het niet het sterkste besluit dat de minister in zijn loopbaan als minister heeft genomen. Dat is gewoon een gegeven. Het gaat wel om een belangrijk onderwerp. Dus ja, dan is het eigenlijk ook wel logisch om binnen de coalitie daarover van tevoren even met elkaar te overleggen in plaats van zoiets gewoon weer als een feit de wereld in te gooien, zoals dat ook een paar weken geleden gebeurde met betrekking tot die enorme steun voor het bieden van militaire weerstand aan Rusland. Dan heb ik het over dat enorme geldbedrag van 800 miljoen. Dat is ook gewoon niet besproken, maar het is wel gebeurd en de wereld in gegooid als een feit. Dat is nu weer gebeurd. Daar houden wij niet van.

De heer De Roon (PVV):

Dat ga ik nu niet doen, maar naar aanleiding van datgene wat uit dit debat komt en wat de minister gaat antwoorden, ga ik natuurlijk in overleg met mijn fractie om te bezien wat we daar dan van vinden.

De heer De Roon (PVV):

Dat vind ik een slecht plan. Die vluchtelingen zullen wij in ieder geval niet accepteren. Als zij vluchteling moeten zijn in een ander land, dan moet dat in een van de buurlanden zijn. Maar dat gaat niet gebeuren. Dat kan ik u nu al voorspellen. Als je gaat kijken wat voor een enorme, gigantische muur met ik weet niet hoeveel prikkeldraad en veiligheidszones Egypte heeft opgebouwd naast de Gazastrook, dan weet je al: Egypte wil absoluut geen enkele Palestijn binnenkrijgen. Dat is ook niet voor niks; dat heeft een verleden. In wezen hebben die Egyptenaren daar ook groot gelijk in.

De heer De Roon (PVV):

Ik ken alleen het plan van Israël om operatie Gideon's Chariots in werking te stellen. Dat plan omvat de gedachte dat de groepen Palestijnen die in de gevarenzone verkeren, moeten worden verplaatst naar een plek waar ze wel veilig kunnen zijn zodra die vijandelijkheden een grote omvang gaan krijgen. Dat is het enige verhaal dat ik ken. Er zijn misschien wel mensen in Israël die hebben gezegd: ze moeten allemaal weg. Dat is geen officieel beleid van de Israëlische regering. Daar ga ik dus ook niet over speculeren.

De heer De Roon (PVV):

Als er een motie wordt ingediend, door wie dan ook ... Daar ga ik hier nu geen uitspraken over doen, want wij bepalen met elkaar in de fractie hoe we daartegenover staan en wat we daarmee gaan doen. U vraagt weer naar een voorspelling van de toekomst, maar dat ga ik niet doen, want dat kan ik niet doen.

De heer De Roon (PVV):

Sommige oorlogen moeten gevoerd worden. Als je dat niet consequent en goed doet, blijft de wond dooretteren. De Gazaoorlog is daar een voorbeeld van. Daar moet een eind aan komen en dat kan alleen maar bereikt worden op de manier die ik zojuist in mijn eigen inbreng uiteengezet heb. Hamas moet gewoon van de kaart geveegd worden, politiek en militair.

De heer De Roon (PVV):

Dat kan ik nooit uitsluiten, want het kan altijd gebeuren, met welk land dan ook, dat we op een gegeven moment in een situatie komen met een belangenconflict. Dan moeten we proberen dat belangenconflict zo goed mogelijk op te lossen. Uiteraard staan we dan voor het Nederlandse belang.

De heer De Roon (PVV):

Dat ga ik u natuurlijk nooit van tevoren vertellen. Het zou een stom idee zijn als ik dat zou doen. Dat ga ik echt niet zeggen. U krijgt daar geen antwoord op.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Voorzitter. Al anderhalf jaar bombardeert de Israëlische regering vluchtelingenkampen, ziekenhuizen en onschuldige mensen. Sluipschutters vermoorden kinderen. Gevechtshonden worden op weerloze mensen afgestuurd. Water, voedsel en andere noodhulp staan klaar aan de grens, maar Israël houdt die al twee maanden tegen. Israëlische politici spreken schaamteloos over "het leegvegen" en "het permanent bezetten" van Gaza. UNICEF luidt er de alarmbellen over dat de voorraden zo goed als op zijn. Het deelt nu zakjes tegen ondervoeding uit en die verdeelt het onder meerdere kinderen, terwijl eigenlijk elk kind er een nodig heeft. We zien graatmagere kinderen. We zien moeders die hun kinderen na een langzame en pijnlijke hongersnood zien sterven.

Anderhalf jaar na het begin van dit gruwelijke leed zien we dan de eerste veroordeling door een Nederlandse minister: Israël schendt het oorlogsrecht en er komt een onderzoek. Nou, dan kunnen we weer rustig gaan slapen. Hoelang moeten we nu nog wachten tot Nederland Israël echt onder druk zet om het geweld te stoppen en om de grenzen van Gaza open te gooien voor noodhulp, voor water, voedsel en medicijnen, met drukmiddelen die Israël voelt? Denk aan maatregelen die tegen Rusland of Iran doodnormaal zijn, zoals sancties en wapenembargo's. Of kan de minister ons vandaag al vertellen dat het geen loze woorden zijn en dat hij de Nederlandse plicht om meer oorlogsdaden te voorkomen, zoals het Internationaal Gerechtshof heeft uitgesproken, vanaf nu ook echt serieus neemt?

Voorzitter. Wanneer je tot de conclusie komt dat Israël het oorlogsrecht schendt en het vonnis van het Internationaal Gerechtshof daarna negeert, het hof dat bijna anderhalf jaar geleden al waarschuwde dat de Palestijnen mogelijk het slachtoffer worden van een genocide, dan kan het niet blijven bij loze beloften of zachte uitspraken. Dan kan het niet blijven bij onderzoek of bij papieren aanscherpingen van het wapenexportbeleid. Dan heeft Nederland niet alleen moreel, maar ook juridisch de plicht om alle mogelijke middelen in te zetten om Israël tegen te houden. Dat lijkt de Partij voor de Dieren een onvermijdelijke conclusie. Daarom is mijn vraag aan de minister: wat betekent die plicht voor Nederland en andere landen om Israël tegen te houden? Gaat Nederland stoppen met het kopen van wapens uit Israël? Gaat Nederland voorkomen dat Israël Nederlandse F35-onderdelen gebruikt om er oorlogsmisdaden mee te plegen? Gaat Nederland stoppen met de uitvoer van honden die Israël als wapen inzet tegen weerloze burgers? Gaat Nederland een boycot instellen tegen Israëlische producten en bedrijven uit illegaal bezette gebieden? Gaat Nederland de hulp voor UNRWA herstellen? Gaat Nederland het defensieverdrag met Israël bij de Eerste Kamer van tafel halen en intrekken? Gaat Nederland de staat Palestina erkennen? Gaat Nederland zich aansluiten bij de zaak van Zuid-Afrika tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof? Ik zou graag een reactie op al deze punten willen van de minister.

Ik laat me graag overtuigen door de minister dat hij consequenties verbindt aan zijn veroordeling, maar ik verwacht veel meer dan een vrijblijvende oproep om te onderzoeken of Israël de mensenrechten nog wel respecteert. Daarover nog een laatste vraag. Acht de minister het denkbaar dat er uit zo'n onderzoek iets anders komt dan dat Israël zich schuldig maakt aan schendingen van het oorlogsrecht? Waar is zo'n onderzoek voor nodig als we allang kunnen concluderen dat artikel 2 van het associatieakkoord op alle mogelijke manieren geschonden is? Waarom pleit de minister niet meteen voor het opschorten van dit verdrag of op z'n minst voor delen daarvan? Waarom kiest de minister voor maandenlang onderzoek? Als we nog langer wachten, onderzoeken, wikken en wegen, dan is het laatste huis in Gaza straks met de grond gelijk gemaakt en zijn alle Gazanen verjaagd of vermoord tegen de tijd dat Nederland en andere landen eindelijk bereid zijn om in actie te komen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Ik heropen. Aan de orde is het tweeminutendebat Raad Buitenlandse Zaken Handel. Een hartelijk woord van welkom aan de minister. Fijn dat u weer bij ons bent. Gaan we nu al interrumperen, meneer Paternotte?

De voorzitter:

Daar bent u anders vrij goed in.

De voorzitter:

Ik kijk even in het rond om te zien of daar enig bezwaar tegen bestaat. De heer Kahraman heeft er bezwaar tegen, maar hij zet zich eroverheen, begrijp ik.

Dan geef ik graag het woord aan de eerste spreker van de zijde van de Kamer. Dat is de heer Ram van de fractie van de PVV. Ik hoop dat we het allemaal snel kunnen doen, want we hebben nog een heel Midden-Oostendebat te gaan. Het woord is aan de heer Ram.

De heer Ram (PVV):

Dank u wel, voorzitter.

De heer Ram (PVV):

Dan de volgende motie.

De heer Ram (PVV):

En dan de laatste motie, voorzitter.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, dank. Ik heb tijdens het debat aangegeven dat er een CSRD is en een CSDDD. Nu lijkt door de CSDDD te willen beteugelen — dat hoorde ik net ook van de heer Ram — het kind met het badwater te worden weggegooid. Ook de ChristenUnie wil minder regelgeving, maar dat kan met het overeind houden van de doelen. Dat zijn doelen waar we de afgelopen jaren voor geknokt hebben en waarvan we als Europese waardengemeenschap vinden dat we dat verplicht zijn aan consumenten, mensen, milieu en ook mensen daarbuiten. Ik hoop dus dat de Kamer tegen deze motie en ook tegen andere moties stemt die beogen de doelen weg te halen.

Voorzitter. Zelf heb ik nog twee moties daarover.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dan de tweede.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter, dank u wel. Dankzij de ruime dinerpauze heb ik teruggekeken wat in het commissiedebat is besproken. Op basis daarvan heb ik nog drie korte vragen. Die gaan over het EU-associatieverdrag met Israël. In artikel 2 staat duidelijk omschreven dat het hele associatieverdrag gebaseerd is op het gezamenlijk eerbiedigen van de mensenrechten. Dat gaat dus zeker ook om de handelsvoordelen voor Israël in de EU ten opzichte van de EU die daarin worden genoemd. De EU is de belangrijkste handelspartner van Israël. Mijn vraag is of de minister met haar collega van Buitenlandse Zaken de opvatting deelt dat er een probleem is met artikel 2 van het associatieverdrag en de naleving daarvan door Israël.

Ten tweede wil ik haar vragen of ze bereid is om voorlopig af te zien van handelsmissies naar Israël, zolang de huidige blokkade op humanitaire hulp in Gaza van kracht is.

Ten derde vraag ik of ze bereid is om in de Raad Buitenlandse Zaken Handel de inzet van de minister van Buitenlandse Zaken ten aanzien van een onderzoek naar de naleving van het associatieverdrag te versterken.

Voorzitter. Dan nog een motie. We hebben zojuist uiteraard gehoord dat de Amerikaanse regering van plan is om alle, maar dan ook alle sancties ten opzichte van Syrië op te heffen. Nederland is daar qua inzet in de EU tot nu toe een stuk terughoudender in geweest. Ik heb een motie die vraagt om daar iets meer versnelling in aan te brengen.

De heer Paternotte (D66):

Het is inderdaad niet zeker waar dit regime naartoe gaat. Ik hoef me ook geen illusies te maken. De heer Van der Burg heeft laatst gezegd dat het allemaal geen D66'ers zijn. Dat ben ik met hem eens. Ik hoop alleen dat we in Syrië een stabieler bestuur krijgen, waardoor mensen veiliger kunnen leven en dat geen menace, dus geen kwaad, vormt in de internationale gemeenschap. Ik denk dat we daar nu een kans voor hebben die er in de afgelopen 40 à 50 jaar eigenlijk niet is geweest. Of dat ook echt gaat lukken, weten we niet. Maar alle adviezen die wij erover krijgen, zijn geheel duidelijk: als je die sancties in stand laat, als er daarnaast stukken bezet worden door Turkije en Israël en als er nog steeds aanvallen uit die buurlanden zijn, dan krijgt het regime eigenlijk überhaupt geen kans op een politieke transitie. Dat is één. Twee. We zien dat Amerika de sancties nu opheft. Ik denk dat het dan beter is als we er als Europese Unie ook een rol bij spelen dan als we een situatie zien waarin Syrië afhankelijkheden van andere landen opbouwt, maar niet van Europa.

De heer Paternotte (D66):

Kijk, uiteindelijk gaat het bij de kans van Syrië op wederopbouw om het economische deel van de sancties, niet om heel veel van de persoonsgerichte sancties, die inderdaad bestaan, tegen mensen met een bepaald verleden. Het gaat dus om de kans dat de Syrische economie en de bevolking nu weer kunnen wederopbouwen.

De heer Paternotte (D66):

Er zijn ook na de val van Assad inderdaad nog hele, hele, hele nare dingen gebeurd in Syrië. Dat zien wij. Volgens mij hebben wij allemaal geen indicaties dat dat op aangeven van de nieuwe regering is geweest. Er zijn daar ook ontwikkelingen die wél positief zijn. Je wil dat Syrië een betere toekomst krijgt. Het moment dat het op Nederland zal lijken, is nog heel ver weg. Ik denk dat de kans ook behoorlijk groot is dat het land opnieuw instort, en dat we dat dit jaar gaan zien. Dat risico is er en het zal leiden tot extreem veel ellende. Maar juist om dat te voorkomen denk ik dat het verstandig is om een stukje mee te gaan in de stap van de VS.

Mevrouw Hirsch (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter.

Mevrouw Hirsch (GroenLinks-PvdA):

Tot slot wil ik toch even opmerken dat in het debat heel duidelijk naar voren kwam dat de EU-Commissie een nog nooit eerder vertoonde stap zet door een aangenomen wet op deze manier ter discussie te stellen, dat de minister bevestigde dat daaraan geen analyses ten grondslag lagen wat betreft het concurrentievermogen en dat de redenering dus heel onduidelijk blijft. Het is voor mijn partij een grote zorg dat wetgevende processen op deze manier worden verkwanseld.

Dank u wel.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Voorzitter, dank u wel.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Dank u wel.

De voorzitter:

Ik heropen. Het woord is aan de minister.

Minister Klever:

Voorzitter. De heer Paternotte had drie vragen over Israël. De eerste vraag gaat over Israël en artikel 2. De vraag is of ik het eens ben met de heer Veldkamp. Zoals u weet, spreekt het kabinet met één mond, dus ja. Wel is het zo dat we eerst dat verzoek voor een onderzoek afwachten alvorens wij vervolgstappen gaan nemen. Daar wil ik niet op vooruitlopen. De eerste vraag ga ik dus verder niet beantwoorden.

De tweede vraag was of ik geen missies naar Israël wil opzetten. Missies staan niet op de planning.

De derde vraag was of ik in de RBZ Handel de handelsrelaties met Israël wil aankaarten. Die staan niet op de agenda bij de RBZ en ik wil ook niet vooruitlopen op het verzoek voor een onderzoek dat gedaan is door collega Veldkamp.

Minister Klever:

Zoals ik al zei, staan ze niet op de planning. Dat is een afweging. We maken altijd een integrale afweging. Daarin nemen we ook mensenrechten mee, absoluut.

Minister Klever:

Voorzitter. De motie op stuk nr. 3139 van de heer Ram verzoekt om nationale koppen te schrappen. Het eerste deel van de motie is overbodig, omdat het kabinet al voornemens is om de CSDDD zuiver en lastenluw te implementeren. We zullen dus geen nationale koppen instellen. Na afronding van de Omnibusonderhandelingen zal het kabinet de implementatie weer oppakken en dit uitgangspunt blijven hanteren. Ik moet daarom de motie "ontijdig" geven, vanwege het noemen van collectieve actie. Dat is geen onderdeel van de implementatie van CSDDD, maar dat is geregeld in aparte wetgeving. Op dit moment wordt de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie geëvalueerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat hiervoor verantwoordelijk is. Het oordeel is dus "ontijdig".

De volgende motie van de heer Ram, op stuk nr. 3140, moet ik ontraden. Hij vraagt om de terugwerkende verplichtingen te schrappen, maar de CSDDD kent geen terugwerkende verplichtingen. Het is dus ook niet nodig om daar een standpunt over in te nemen.

De motie op stuk nr. 3141.

Minister Klever:

Voor zover mij bekend, kent CSDDD geen terugwerkende verplichtingen. Ik zal dat rapport dat de heer Ram noemt er in ieder geval op naslaan. Mocht daaruit blijken dat dat wel het geval is — volgens mij is het niet zo — dan zal ik daarop terugkomen bij de heer Ram. Maar vooralsnog moet ik de motie ontraden.

De volgende motie, die op stuk nr. 3141, verzoekt de regering om maatregelen te nemen om regeldruk te signaleren en tegen te gaan, zodat vrijwillige standaarden niet alsnog verplicht worden. Het kabinet doet wanneer opportuun voorstellen voor aanpassing, precies om afwenteling en druk op het mkb te voorkomen. Daarom moet ik de motie ontraden. Dat doen we al. Maar als ik 'm anders mag interpreteren, als ik 'm zo mag opvatten dat we ons in de Omnibusonderhandelingen inzetten voor het voorkomen van afwenteling op het mkb, dan kan ik 'm oordeel Kamer geven.

Minister Klever:

De motie op stuk nr. 3142: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 3143 van de heer Ram verzoekt om te pleiten voor een versimpeling. Die moet ik ontraden, met verwijzing naar het BNC-fiche waarin het kabinetsstandpunt staat. Het kabinet onderschrijft de noodzaak om waar mogelijk Europese en nationale wet- en regelgeving zo veel mogelijk te stroomlijnen. Het kabinet wil eerst de aangekondigde voorstellen beoordelen en zich inzetten voor een goede uitkomst in de onderhandelingen over deze voorstellen.

De motie op stuk nr. 3144 van de heer Ceder moet ik ontraden. Met de komst van imvo-wetgeving ziet het kabinet weinig toegevoegde waarde in het monitoren van het vrijwillig onderschrijven van de OESO-richtlijnen.

De motie op stuk nr. 3145 moet ik ontraden. Het kabinet kan zich vinden in de aanpassing dat alleen nog relevante stakeholders verplicht worden geraadpleegd, maar het staat bedrijven nog steeds vrij om zelf organisaties te betrekken bij hun gepaste zorgvuldigheid, bijvoorbeeld lokaal maatschappelijk middenveld dat kan beschikken over belangrijke informatie. De Omnibuswetgeving staat dat niet in de weg. Daarom dus: ontraden.

Dan de motie op stuk nr. 3146 van Paternotte en Hirsch over het opheffen van sancties tegen Syrië. Die motie is ontijdig. U zit midden in een debat over het Midden-Oosten. Ik wil u verzoeken om deze motie daar in te dienen, daar waar het debat plaatsvindt.

Minister Klever:

Het instellen van sancties valt onder Buitenlandse Zaken. Het handhaven van sancties valt onder deze minister. U vraagt nu naar het opheffen of het instellen van sancties. Dat valt onder Buitenlandse Zaken.

Minister Klever:

Ik wil u dus zelfs vragen om die motie vanavond bij het Midden-Oostendebat in te dienen, want dan kunt u er gelijk over in debat gaan. We hebben hier ook niet over gesproken.

Minister Klever:

Dan de motie ...

Minister Klever:

Ja, het verzoek is dus om 'm aan te houden en daar in te dienen. Kan dat niet?

Minister Klever:

Oké.

Dan de motie-Hirsch/Ceder op stuk nr. 3147 om de Commissie te vragen de baten van de CSDDD te laten kwantificeren. De Europese Commissie heeft bij het uitbrengen van het oorspronkelijke voorstel al een impactassessment uitgevoerd. Daarin zijn zowel de verwachte kosten als de verwachte baten meegenomen. Voorbeelden van de mogelijk verwachte baten voor het concurrerend vermogen van bedrijven zijn: grotere leveringszekerheid, innovatie, betere toegang tot kapitaal. Daarnaast zijn er ook maatschappelijke baten. Deze zijn gewoon heel moeilijk te kwantificeren. Daarom moet ik de motie ontraden.

De motie op stuk nr. 3148 over terugkeren naar het oorspronkelijke klimaatplan bij CSDDD moet ik ontraden, met verwijzing naar het BNC-fiche waarin het kabinet aangegeven heeft de voorgestelde Omnibuswijziging aan het klimaatplan te steunen.

De laatste motie, die op stuk nr. 3149, verzoekt om geen rebalancing mechanism op te nemen in toekomstige handelsverdragen. In het EU-Mercosur-akkoord is het rebalancing mechanism opgenomen op verzoek van de Mercosur-landen, dus dit is geen vast onderdeel van de Europese inzet in onderhandelingen. Daarnaast kunnen Mercosur-landen op geen enkele manier eenzijdig wetgeving opleggen of aanpassingen eisen van eigen wetgeving; de EU blijft baas in eigen huis. Daarnaast is het ook niet de Europese of de Nederlandse inzet om dit mechanisme in andere handelsakkoorden op te nemen. Ik moet deze motie dus ontraden.

De voorzitter:

Ik heropen. Aan de orde is deel twee van het tweeminutendebat Informele NAVO Foreign Ministers Meeting. Het woord is aan de minister.

Minister Veldkamp:

Dank, voorzitter. De heer Paternotte had één motie ingediend, dus die apprecieer ik. Dat is de motie op stuk nr. 503 over de NAVO-norm. Morgen ga ik naar de informele ministerraadvergadering van de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO. De discussie over de NAVO-norm begint daar dan ook voor het eerst pas politiek. De minister van Defensie gaat spoedig een brief aan de Kamer sturen over het dreigingsbeeld dat de NAVO heeft en wat de capaciteitsvereisten ook voor Nederland betekenen. Ik denk dat dat ook een goede basis biedt voor verdere discussie. Die brief zal nog voor het commissiedebat met de minister van Defensie over de NAVO Defensie ministeriële — dat is een formele ministeriële, in tegenstelling tot de bijeenkomst die ik morgen bijwoon — naar de Kamer toegaan. Het kabinet zal tijdig voorafgaand aan de NAVO-top zijn inzet voor de NAVO-top uiteraard ook met de Kamer delen.

Daarmee kom ik op ontijdig als appreciatie van de motie. Het is nu echt nog net te vroeg om zo vergaand de conclusies te trekken zoals die in de motie worden gesuggereerd.

De voorzitter:

We gaan door met deel twee van het debat over de situatie in het Midden-Oosten. Als de minister zijn paperassen op orde heeft, dan geef ik hem graag het woord.

Minister Veldkamp:

Voorzitter. Het Midden-Oosten. Er is veel gesproken over Gaza en het Israëlisch-Palestijns conflict. Daar wil ik het, met enige inleiding, eerst over hebben. Dan ga ik in op de specifieke vragen, waarna ik graag inga op de overige landen en conflicten in het Midden-Oosten die aan de orde zijn geweest in de eerste termijn van de Kamer.

Voorzitter. Wat Gaza betreft. Sinds de terreuraanval van Hamas op 7 oktober 2023 is de situatie in het hele Midden-Oosten geëscaleerd. Bij die aanval zijn zoals bekend bijna 1.200 onschuldige mensen door Hamas vermoord. Bovendien zijn op die 7 oktober 251 onschuldige mensen door Hamas gegijzeld. Daarvan houdt de terreurgroep er nog 58 gevangen, waarvan wordt geschat dat er nog slechts 20 tot 23 in leven zijn. Israël heeft volgens het kabinet het recht zich tegen zulke terreur te verdedigen. Nederland staat voor de veiligheid van Israël en sowieso voor zijn bestaansrecht. Hamas moet dan ook de gijzelaars vrijlaten en de wapens neerleggen. Tegelijkertijd roept Nederland dus beide partijen, zonder die op gelijke hoogte te stellen, op tot een duurzaam staakt-het-vuren.

Op 18 maart jongstleden verbrak Israël het staakt-het-vuren en is het een nieuwe, grootschalige operatie in Gaza gestart. Inmiddels, 584 dagen na 7 oktober, is de humanitaire situatie in de Gazastrook catastrofaal. Naar verluidt zijn er tienduizenden mensen omgekomen op een bevolking van ruim 2 miljoen. De infrastructuur is grotendeels vernietigd. Volgens de Integrated Food Security Phase Classification dreigen tussen nu en september in Gaza 470.000 mensen in de hoogste categorie hongersnood terecht te komen. Al op 25 april gaf de baas van het Wereldvoedselprogramma, mevrouw McCain, aan dat hun pakhuizen leeg zijn. Zij heeft ook aangegeven dat als we nu verder wachten, we te laat zijn met toegang voor humanitaire hulp. Zij roept op tot een staakt-het-vuren en zegt dat het voedsel klaarstaat aan de grens. Het blokkeren van voedselhulp, water, medicijnen en elektriciteit is sinds 2 maart onderdeel van de aangescherpte Gazapolitiek van Israël. Intussen is 70% van de Gazastrook voor de Gazanen zelf een no-gogebied geworden. Het veiligheidskabinet van premier Netanyahu besloot, zoals bekend, op 4 mei tot het intensiveren van de oorlogsinspanningen.

Verder hebben we natuurlijk gezien dat diverse ministers uit het Israëlische kabinet uitspraken hebben gedaan over Gaza en in relatie tot Gaza in termen van herbezetting, verdrijving van de bevolking en zelfs totale vernietiging. Ondertussen is de kans op een nieuw staakt-het-vuren niet geheel weg, maar de afgelopen weken wel geslonken. Dat brengt de vrijlating van de overgebleven gijzelaars niet dichterbij. Ik heb al eerder gezegd dat de werkwijze van de blokkade in strijd is met het internationaal humanitair recht.

Binnen de Israëlische samenleving zie je ook steeds meer kritische geluiden over het beleid dat het Israëlische veiligheidskabinet voert. Zelfs binnen de strijdkrachten en veiligheidsdiensten is er kritiek op dat beleid. Daarom is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen enerzijds de staat Israël en zijn bevolking en anderzijds het beleid van het Israëlische kabinet. Dat onderscheid blijf ik ook maken.

Dan over het belang van het internationaal humanitair recht. Hoe voer je oorlog, dus niet of, maar hoe? Ik weet dat Hamas zich als terreurorganisatie natuurlijk nooit aan het internationaal humanitair recht zal houden. Sterker, Hamas schendt dat recht, heeft burgers als menselijk schild gebruikt, onderdrukt zijn burgers, martelt burgers. Voor Israël moet het anders gelden. Daarvan heb ik namelijk nog wel de hoop dat het zich kan houden aan het internationaal humanitair recht, onder het adagium dat democratieën op een andere manier vechten. Democratieën zouden zich moeten houden en moeten willen houden aan dat internationaal humanitair recht. Ze moeten alles doen om zich daaraan te houden. Gezien de aanhoudende blokkade van hulp voor Gaza en de daaruit voortkomende situatie lijkt alle proportionaliteit aan Israëlische kant zoek te zijn. Uitspraken van diverse Israëlische ministers accentueren dat nog eens.

Voorzitter. De Nederlandse opstelling. Zowel het hoofdlijnenakkoord als het regeerprogramma zijn duidelijk over de houding van Nederland. Nogmaals, Nederland steunt het bestaansrecht van Israël, zijn recht op veiligheid en zijn recht op zelfverdediging. Maar hoofdstuk 9 van het regeerprogramma stelt ook duidelijk dat we hechten aan internationaal recht, aan het verlichten van ernstige humanitaire noden in de Gazastrook en aan het actief bijdragen aan de internationale rechtsorde. We erkennen het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen; de tweestatenoplossing staat ook in het regeerprogramma genoemd. Gaza is van en voor de Palestijnen. We veroordelen ook de nederzettingenpolitiek op de Westbank, de Westelijke Jordaanoever. Nogmaals, we onderschrijven die tweestatenoplossing. Ik zal een beroep op Israël blijven doen. Ja, Israël is aangevallen op 7 oktober 2023. Dat is het begin van die spiraal van geweld. Maar juist als vriend van Israël is het ook geboden om ze kritische vragen te stellen waar dat nodig is en actie te ondernemen.

Zo besloot het kabinet op 7 april van dit jaar de zogeheten "algemene vergunningen voor de export van strategische goederen" in te trekken en op een van-geval-tot-gevalbasis aanvragen voor dergelijke vergunningen te bezien. Op 9 april is bovendien, zoals u weet, de Israëlische ambassadeur ontboden. Hem is in duidelijke taal gezegd welke zorgen en kritiek er in Nederland leven. Naar aanleiding van de eerder genoemde recente ontwikkelingen — daarmee bedoel ik de voortdurende blokkade, het besluit van het Israëlische veiligheidskabinet van 4 mei, de uitspraken van diverse ministers en de geslonken kans op een staakt-het-vuren — heb ik besloten, zoals u weet, een brief te sturen naar de Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Kaja Kallas.

Nederland alleen kan helaas niet snel en concreet verbeteringen in de Gazastrook realiseren. Nederland alleen kan ook niet de binnenlandse politieke dynamiek in Israël beïnvloeden. Dat wil het ook niet; dat is aan de Israëlische samenleving. De grootste kans van slagen om de situatie in de Gazastrook te verbeteren, is samen met Europese en andere landen staan en kijken wat we dan kunnen doen. Het Israëlische optreden in de Gazastrook zoals we dat recentelijk zien, roept immers ook bij EU-partners vragen op, ook over de proportionaliteit ervan. Nederland heeft, zoals gezegd, mevrouw Kallas gevraagd na te gaan of Israël opereert overeenkomstig artikel 2, de mensenrechtenclausule, van het EU-Israël-associatieakkoord. Als gevolg daarvan en in samenhang daarmee zal Nederland, hangende de evaluatie van die clausule, de verlenging van het actieplan niet steunen.

Er is hier veel gewisseld over die situatie, zeg ik erbij. Ik ga graag in op de diverse vragen die zijn gesteld. Een aantal van de leden van de Kamer heeft gevraagd naar de stap richting artikel 2 van het associatieakkoord. Er werd mij gevraagd om vooruit te lopen op wat we nog kunnen doen en welke maatregelen eventueel nog kunnen volgen. Daar ga ik niet over speculeren. Ik richt me nu echt even op het EU-Israël-associatieakkoord en de evaluatie van artikel 2 daarvan. Ik zie dat dat weerklank vindt in de Europese Unie, omdat een heel aantal lidstaten, juist ook lidstaten die ik als vriend van Israël kan kenmerken, onze zorgen delen over de humanitaire situatie, de uitspraken van de Israëlische ministers, de voortdurende humanitaire blokkade en het kabinetsbesluit van het Israëlische veiligheidskabinet van 4 mei. Ik zie dat er mogelijk een kans is om met zo veel mogelijk Europese landen daarin verenigd te staan. Daar richt ik me nu op.

Tegelijkertijd zal ik me ook blijven richten op het houden van gesprekken, niet alleen voor, maar ook achter de schermen, samen met andere Europese landen. Iedere kans die er is om toch weer een staakt-het-vuren te bereiken — die kans is licht toegenomen nu Edan Alexander, een Israëlisch-Amerikaanse burger, is bevrijd, en er ook weer een delegatie van zowel Israël als Amerika naar Doha is afgereisd om verder te spreken — zal ik blijven steunen, ook achter de schermen. Degenen die bemiddelen voor een staakt-het-vuren, degenen die daarover onderhandelen, zal ik van steun voorzien.

Minister Veldkamp:

De heer Boswijk raakt een belangrijk punt. Ik laat het ook niet zitten bij artikel 2 en de brief aan mevrouw Kallas. Dat is nú een belangrijk signaal. Het toont ook de urgentie die wij voelen over de humanitaire situatie en de humanitaire blokkade. Het is nú een belangrijk signaal. Het is niet gewoon maar een onderzoek aanvragen en dat afwachten. Nee, dat signaal is nu. Dat signaal is ook duidelijk niet voorbijgegaan aan de Israëlische kant. Dan kan de heer Paternotte zeggen … Ja, het heeft wel degelijk duidelijk de Israëlische pers, ook in het Hebreeuws, gehaald. Het vindt ook internationaal weerklank, omdat die zorgen breed worden gedragen. Zoals gezegd zal ik me daarnaast zeker blijven inzetten, met name met een aantal grote Europese landen, om de zorgen die we hebben en concrete punten die we willen aandragen bij de Israëlische autoriteiten onder de aandacht te brengen. Ik ga dus niet wachten totdat dit onderzoek verder wordt besproken in Europa. Dat is overigens redelijk spoedig. Het is op 20 mei, dus volgende week, in de Raad Buitenlandse Zaken geagendeerd door mevrouw Kallas. Daar zullen we ons op richten. Tegelijkertijd, parallel, blijf ik met andere Europese landen optrekken om bepaalde zorgen ook nog achter de schermen bij Israël onder de aandacht te brengen.

Het binnenbrengen van humanitaire hulp zonder hulp van de Israëlische autoriteiten, zeg ik tegen de heer Boswijk, is denk ik iets anders dan de vrijlating van de gegijzelde Edan Alexander, die zonder Israëlische medewerking of directe medewerking is onderhandeld. Als je hulp de Gazastrook in wilt brengen, zoals we in het verleden vanuit Nederland hebben gedaan, bijvoorbeeld samen met Jordanië als het gaat over luchtdroppings, een landbrug samen met Jordanië of Jordaanse helikopters, dan kun je niet anders dan werken met en toezeggingen krijgen van de Israëlische autoriteiten, gezien de veiligheid en gezien de gevechtshandelingen die doorgaan. Daar kan ik helaas dus niet veilig opereren buiten de Israëlische autoriteiten om.

Minister Veldkamp:

Ik begrijp, voel en deel ook de urgentie die de heer Boswijk voelt over de humanitaire situatie. Ik wil en ben ook in contact met andere Europese landen, overigens niet alleen die binnen de EU maar ook bijvoorbeeld het VK, om te kijken wat er kan gebeuren. Op dit moment zien we de meeste kans in het opvoeren van de diplomatieke druk. Artikel 2 in mijn brief aan mevrouw Kallas kan ook wel in dat kader worden geplaatst. Tegelijkertijd wil ik alles op alles zetten opdat er weer een staakt-het-vuren tot stand komt. Die kans was buitengewoon geslonken. Die lijkt nu ietsje toegenomen. Het is heel belangrijk om met Qatar — ik sprak daar gisteren nog mee — en Egypte als bemiddelaars en ook de VS hierover in contact te blijven en te zorgen dat er weer een kans op een staakt-het-vuren komt. Een staakt-het-vuren is tot nu toe het meest effectief gebleken om Israëlische gijzelaars die zich nu nog in de klauwen van Hamas bevinden, uit de Gazastrook te halen, humanitaire hulp erin te krijgen en op de juiste plaats te krijgen bij de mensen die het verdienen, en zicht te krijgen op het bereiken van een einde aan deze verschrikkelijke oorlog.

Minister Veldkamp:

Ik zal de aanmoediging van de heer Boswijk zeker ter harte nemen. Ik zeg ook dat Nederland in het verleden initiatieven heeft genomen met stille diplomatie. Dat gebeurde soms ook voor de schermen. De laatste tijd gebeurde dat meer voor de schermen. U hebt een heel aantal veroordelingen door Nederland gezien. U hebt ook gezien dat de Israëlische ambassadeur op 9 april werd ontboden. U hebt nu ook deze brief aan de Hoge Vertegenwoordiger gezien. Dat zijn inderdaad tekenen dat stille diplomatie onvoldoende oplevert. Maar stille diplomatie heeft in het verleden wel iets opgeleverd. Er kan ook best wat op het conto van mijn voorgangster, Hanke Bruins Slot, worden geschreven. Zij heeft er erg aan meegeholpen dat de Kerem Shalom-grensovergang destijds is opengegaan. Dat geldt ook voor andere overgangen, zoals de Western Erez crossing en de Kissufim crossing, die even open is geweest. Ze heeft ook hard gewerkt aan de airdrops. Dus ik zou de suggestie van de heer Boswijk om te kijken wat er nog meer gedaan kan worden, zeker ter harte willen nemen. Daar zijn we overigens ook altijd mee bezig samen met andere Europese landen. Maar het is buitengewoon moeilijk om zomaar iets voor de Gazastrook te doen zonder toestemming van Israël terwijl er oorlogshandelingen plaatsvinden, zeker als die ook nog worden geïntensiveerd.

Minister Veldkamp:

Dit is nu punt één. Ik wil ervoor zorgen dat dat onderzoek zo breed mogelijk wordt gesteund tijdens de Raad Buitenlandse Zaken van volgende week, op 20 mei. Daar richt ik mij nu op. Als ik ondertussen andere initiatieven in de EU zou gaan ontplooien, dan loop ik wel het risico om juist die inzet te ondermijnen. Dan zal men in landen als Denemarken of België zeggen: "Die Nederlandse minister is leuk. Hij is alweer met een ander plan bezig. Kennelijk is dit plan niet relevant genoeg." Ik vind dit plan heel relevant. Ik vind het heel relevant om te zeggen: er moet door de Hoge Vertegenwoordiger worden onderzocht wat de situatie betekent, ook voor het EU-Israël-associatieakkoord. Nogmaals, daar gaat een stevig signaal van uit. Het is niet toevallig dat de Franse minister dat zondag gewoon zei in een radio-interview met France Inter. Dat is echt wel opgepikt, juist nu. Waarom juist nu? Ik denk dat het ook komt doordat mijn brief na het besluit van het Israëlische veiligheidskabinet op 4 mei is gekomen en vanwege de toenemende zorgen in Europa. Nogmaals, dat geldt ook voor landen die heel vriendelijk zijn tegen Israël over de voortdurende blokkade en de effecten daarvan.

Minister Veldkamp:

Ik hoor wat de heer Paternotte zegt. Voor mij is het nu van belang … Er lijkt nu enig momentum voor dit onderzoek te gaan bestaan, gezien het feit dat er landen zijn, grote en kleine landen, in Noord-, Zuid-, West- en Centraal-Europa, die nu zeggen dat ze dit op zich een goed initiatief vinden, terwijl ze dat enkele maanden geleden nog niet vonden. Zij zeggen nu dat ze dit een stap vinden die ze echt moeten overwegen. Ik vind het zaak om daar alles op in te zetten, zodat we volgende week, op de 20ste, daar met zoveel mogelijk landen staan en dat mevrouw Kallas inderdaad wordt opgeroepen om nadere stappen te nemen, door middel van onderzoek of anderszins. De urgentie van de humanitaire situatie is daarmee geenszins weg; dat besef ik ten volle.

Het verkennen van allerlei andere opties? Ja, graag. Ik zeg daarbij wel het volgende. De beste kans om te komen tot het echt vrij krijgen van gijzelaars, het op z'n plaats krijgen van humanitaire hulp en een einde aan het geweld, blijft de totstandkoming van een staakt-het-vuren. Dat is toch werk achter de schermen, dat door een aantal landen wordt gedaan. Mijn inzet met betrekking tot de brief is ook gekomen doordat de kans op een staakt-het-vuren buitengewoon gering was geworden. Dat heb ik ook gemerkt aan bijvoorbeeld het gesprek dat ik onlangs heb gehad met de Amerikaanse Secretary of State, Marco Rubio. Die kans is buitengewoon gering geworden. Dat heeft mede mijn inzet getriggerd. Ik zie dat er nu weer enige kans is, en daar moeten we ook op blijven zitten, maar het is en-en: het is ook blijven optreden samen met andere Europese landen om te kijken of er toch niet nu al wat kan gebeuren. Ik blijf echt niet op een onderzoek wachten en wachten en wachten, maar de inzet richting de Raad Buitenlandse Zaken van 20 mei vind ik heel belangrijk en wil ik niet ondermijnen.

Minister Veldkamp:

Ik denk dat ik net al heb uitgelegd dat dit niet de enige stap is die ik zet. We zetten de inzet die we achter de schermen hebben gehad ook door. Waar er kansen zijn op een staakt-het-vuren, willen we die maximaal aangrijpen. De sleutel daartoe ligt overigens voor een groot deel bij de VS en bij president Trump en wat hij de komende dagen zegt en doet, maar we zullen daar echt alles aan doen. Iedere kans grijpen we wat dit betreft aan. Deze inzet door middel van deze brief over artikel 2 is echt wel een stevige en duidelijke stap, die tegelijkertijd voortbouwt op de inzet die we telkens hebben gehad.

Minister Veldkamp:

Ik ben het niet met de heer Dassen eens dat stille diplomatie in het geheel niet gewerkt heeft. Daar ben ik het niet mee eens. De resultaten zijn beperkt en onvoldoende. Dat erken ik volledig. Maar kijk naar de inzet van mijn voorgangster en van Nederland in het algemeen ten aanzien van het openen van grensovergangen, ten aanzien van de luchtdroppings met Jordanië, ten aanzien van de landbrug die Jordanië een tijdje heeft kunnen laten lopen, waarmee goederen door de VS in Jordanië konden worden geïnspecteerd en via de Westelijke Jordaanoever rechtstreeks de westelijke Erez-crossing in konden zonder verdere controle, en ten aanzien van de luchtbrug die Jordanië heeft gehanteerd; die heeft Nederland — ik zeg het nogmaals — gesteund, met helikopters. Dat zijn voorbeelden. Denk ook aan de stille diplomatie die de VN-gezant, mevrouw Kaag, heeft bereikt, bijvoorbeeld ten aanzien van poliovaccinaties voor kinderen. Al dat soort zaken wil ik ook weer niet helemaal uitvlakken.

Is dat voldoende? Nee, dat is niet voldoende. Is het zo dat de regering-Netanyahu en het veiligheidskabinet-Netanyahu de laatste weken hebben geluisterd naar diverse adviezen en dergelijke? Nee, helaas niet. Daarom is het ook zo — dat ziet u mij de laatste maanden doen — dat ik steeds vaker vóór de schermen uitspraken doe. We hebben veroordelingen gezien. We hebben een ontbieding gezien. En tegen mevrouw Teunissen of mevrouw Dobbe — ik weet niet meer wie van u beiden het was — zeg ik: ja, sinds het einde van het staakt-het-vuren op 18 maart waren wij wel het eerste Europese land dat een dergelijke ontbieding deed. Is dat allemaal voldoende? Nee. Heb ik de indruk dat allerlei andere stappen wel dat effect zullen hebben? Dat weet ik niet. Ik heb nu in ieder geval getracht met deze brief aan de Hoge Vertegenwoordiger van de EU een duidelijk signaal te geven, zowel binnen de EU alsook aan Israël en aan anderen; dit is namelijk ook de Amerikanen opgevallen. Dat is een duidelijke stap van een land dat zeer hecht aan de veiligheid en het bestaan van de staat Israël. Daarmee heeft deze stap ook weerklank gevonden. Daar wil ik me nu het meeste op richten. Diplomatiek gezien wil ik komende week bereiken dat mevrouw Kallas op 20 mei in de Europese ministerraad constateert dat Nederland hierin niet alleen staat, maar dat er veel meer landen zijn die deze zorg delen.

Minister Veldkamp:

Ik zeg ...

Minister Veldkamp:

Als je iets wil bereiken — dit zal juist de heer Dassen, als leider van de Voltfractie, begrijpen — zul je zo veel mogelijk samen willen optreden met andere Europese landen. Dat wil je zo veel mogelijk samen doen. Dat is waarom ik deze stap in Europa zet en waarom ik zo veel mogelijk steun zoek van andere Europese landen. Ik denk dat dat van belang is. Dat is belangrijk. Ik kan in Nederland in mijn eentje allemaal initiatieven nemen, maar ik denk dat het gewoon heel belangrijk is om dit samen in Europa te doen. Dan richt ik me op dit moment in de eerste plaats op de stap die ik nu gemaakt heb. Nogmaals, dat is een stap die mede voortvloeit uit de wens van uw Kamer om op het gebied van artikel 2 onderzoek te laten doen door de Hoge Vertegenwoordiger. Daarnaast zal ik niet schromen om samen met Europese landen op te trekken om punten duidelijk blijven te maken aan Israël. Ik zal ook niet schromen om bij de VS en anderen — denk aan Qatar, Egypte en dergelijke — erop aan te dringen dat er daadwerkelijk een staakt-het-vuren tot stand komt; dat zal ik ook proberen te blijven bevorderen. Nogmaals, een staakt-het-vuren zou nog steeds de beste oplossing zijn, in mijn optiek, die iets bewerkstelligt.

Minister Veldkamp:

Bijvoorbeeld ten aanzien van wapenexport hebben we ook stappen genomen. Er worden bijna geen wapenexportvergunningen meer afgegeven, al sinds 7 oktober niet meer. Als uitzonderingen zie ik twee exportvergunningen voor onderdelen van het zogeheten Iron Dome-systeem, het verdedigingssysteem van Israël. Dat hebben we wel goedgekeurd. Dat soort vergunningen zullen we blijven goedkeuren. Maar waar het gaat om strategische goederen en dual-usegoederen en dergelijke hebben we het beleid aangescherpt. Dat wordt van geval tot geval bekeken. Dat zijn duidelijke stappen. Nogmaals, als het gaat over wat we in Europa doen, richt ik me op dit moment op deze stap, die ik nu heb gezet, mede naar aanleiding van de wens in uw Kamer, op het gebied van artikel 2. Ik merk, nogmaals, dat dat weerklank vindt. Dat wordt als een zeer duidelijk signaal gezien, zowel in Israël als elders. Dat vindt weerklank. Daar wil ik me nu op richten. Ik wil die inzet ook niet ondermijnen door ondertussen allerlei andere initiatieven te gaan ontwikkelen.

Minister Veldkamp:

Binnen Europa is het duidelijk dat Nederland heel duidelijk tot een stap oproept. Nederland heeft dit initiatief genomen. Het is heel duidelijk dat dit als duidelijke stap wordt ervaren en dat de urgentie daarvan ook wordt onderstreept. Het is heel belangrijk dat deze oorlog stopt. Wat mij betreft stopt deze oorlog zo snel mogelijk. Dat is ook omdat ik meen dat Israël niet over voldoende exitstrategie beschikt om de gijzelaars vrij te krijgen, een einde te maken aan de dramatische humanitaire situatie en een oplossing te bieden voor de toekomst van de Gazastrook. Ik vrees dat een oorlog zonder einde Israël zelf niet beschermt. De huidige impasse moet worden doorbroken. Dat zal ik met mevrouw Teunissen eens zijn. Daarom roep ik beide partijen — het gaat ook om Hamas — op, zonder ze op gelijke hoogte te stellen, om de oorlog zo snel mogelijk te stoppen. Ik weet dat veel Israëlische mensen in het leger en in diensten het eens zijn met die inzet. Daar richt ik me op. In dat kader is deze stap die we in Europa hebben gezet, een heldere stap die een duidelijk signaal geeft.

Minister Veldkamp:

Laat ik één element dat mevrouw Teunissen noemde, uitlichten: het erkennen van een Palestijnse staat. Dat is eerder gedaan door Ierland, Spanje en Noorwegen. Ik kan niet zien of dat nou zo veel heeft opgeleverd op de grond en invloed heeft gehad op de Israëlische regering. Ik denk het niet. Bij een heel aantal van dat soort stappen gaat het meer om de symboliek ervan. Ze zijn misschien meer richting de eigen bühne dan dat ze, als ze op dit moment worden genomen, een daadwerkelijk effect kunnen sorteren op de koers van het kabinet-Netanyahu.

Minister Veldkamp:

Ik loop de processen niet rustig diplomatiek af. Deze oorlog is verschrikkelijk. Nogmaals, ik zou willen dat hij vandaag stopte. Dat is overigens niet alleen een zaak van Israël. Het is ook een zaak van Hamas. Hamas kan vandaag de wapens neerleggen en de gijzelaars vrijlaten. Nederland is een klein land aan de Noordzee. Nederland krijgt in zijn eentje niet zomaar iets voor elkaar, zeker niet in de weerbarstige situatie van het Midden-Oosten. Het krijgt misschien wel iets voor elkaar als het zo veel mogelijk met andere Europese landen samen optrekt. Die keuze heb ik gemaakt. Ik heb duidelijk een keuze gemaakt om dit nu in Europa te agenderen. Nogmaals, dat vond weerklank, van noord tot zuid en west tot oost. Daar wil ik nu een eerste kans aan geven. Het is volgende week al op de Raad Buitenlandse Zaken geagendeerd. Daar ga ik me nu voor inzetten. Ondertussen blijven we natuurlijk niet stilzitten. Ondertussen blijven we pleiten voor de toegang van humanitaire goederen en dergelijke. Ondertussen blijven we met de VS en anderen in contact over de kans voor een staakt-het-vuren.

Minister Veldkamp:

Er is geen tijd meer. Daarom heb ik ook de keuze gemaakt om de druk op te voeren. Dat is heel duidelijk zo ervaren. Het feit dat ik heb verzocht om een review van artikel 2 van het EU-Israël-associatieakkoord, dat zeer brede betrekkingen met Israël inhoudt, is als een zeer duidelijke en zware stap ervaren. Dat geldt niet alleen voor de Israëlische kant. Dat blijkt uit de open brief die de Israëlische ambassadeur in de Nederlandse media heeft geplaatst. Het blijkt ook uit mijn eigen contacten en uit de reacties die ik vanuit Europa en de VS ontvang.

Minister Veldkamp:

Ik voel net als mevrouw Dobbe de urgentie. Die is er voor mij heel duidelijk. Ik heb nu deze stap gezet. Het feit dat daar nog niet meteen volledige steun voor is in de EU betekent dat ik nu alles op alles zet om die steun in de Europese Unie te versterken en te vergaren. Ik denk dat het echt van belang is dat meer Europese landen zich achter dit initiatief stellen, om dat geluid te versterken. Dat kan op dit moment een sterk signaal geven. Daarnaast blijven we ons inzetten. Ik wil ook graag dat het staakt-het-vuren tot stand komt. De grote sleutel daarvoor ligt op dit moment bij de VS-administratie. U weet dat zich op dit moment gezanten van zowel Israël als de VS naar Doha hebben begeven om daar verder over te praten. Ik heb een klein schrijntje hoop dat dat weer iets oplevert. Ik zeg erbij dat je voor een staakt-het-vuren twee partijen nodig hebt. Dat zijn Israël, waar de politieke situatie rond dit staakt-het-vuren heel moeilijk is, en Hamas, dat intern verdeeld is. Dat geldt voor Hamas buiten en binnen de Gazastrook en het geldt ook tussen mensen van Hamas in de Gazastrook. De boodschappen die daarover moeten worden overgebracht, wil ik graag versterken. Die urgentie voel ik dus ook. Dat doen wij richting Israël en dat doen wij ook richting Hamas. We doen het niet rechtstreeks met Hamas, want dat is een terreurorganisatie waar we geen contact mee hebben, maar we doen het wel richting de landen die contact hebben met Hamas, zoals Qatar en Turkije. Want nogmaals, dat is echt de beste manier om de verbetering tot stand te brengen die we hier, denk ik, allen voor ogen hebben.

Minister Veldkamp:

Dat is niet het enige wat ik ga doen. Ik kan ook niet het beeld dragen dat er geen enkele beweging is geweest, ook niet vanuit deze minister et cetera. Een aantal stappen is achter de schermen genomen en een aantal stappen is voor de schermen genomen. U hebt in de laatste maanden ook duidelijk een aantal veroordelingen door het Nederlandse kabinet gezien. Die betreffen bijvoorbeeld ook de Westelijke Jordaanoever, het geweld van gewelddadige kolonisten, de Israëlische operatie die nog steeds gaande is en de legalisering van dertien outposts en dergelijke. Ook dat is specifiek besproken met de Israëlische ambassadeur bij zijn ontbieding op 9 april. Ik kan u ook verzekeren dat Nederland samen met Frankrijk een voortrekker is in de EU als het gaat om sancties tegen gewelddadige kolonisten. Dat gaat dan over het derde sanctiepakket jegens gewelddadige kolonisten. Daarvan was de stand een maand geleden nog 23 lidstaten voor en 4 tegen. Dat is inmiddels geslonken naar 26 lidstaten voor en 1 tegen. We hebben twee eerdere sanctiepakketten met unanimiteit kunnen aannemen, dus ik heb nog steeds de hoop dat dat nu ook kan lukken, maar dan moet ik daar wel aan blijven trekken. Maar het is dus wel degelijk een duidelijke inzet. Daarnaast is er ten aanzien van Gaza ook de inzet van deze stap op het gebied van artikel 2. Om die stap het meest te laten werken, is het echt van belang dat zo veel mogelijk lidstaten die op de 20ste steunen. Ik zie ook dat daartoe wordt opgeroepen door maatschappelijke organisaties en anderszins in Europa en de wereld.

Minister Veldkamp:

Ik onderstreep nogmaals de urgentie, die ik ook voel. Ik werp het verwijt over een vertragingstactiek verre van me. Ik ken de rapporten van de speciaal gezant voor de mensenrechten. Dat was de heer Skoog. Die is op dit moment de nieuwe hoogambtelijke politiek directeur van de Europese Dienst voor Extern Optreden, dus de dienst met Europese ambtenaren die mevrouw Kallas bijstaat. Ik heb de heer Skoog ook gesproken. Ik heb specifiek aan zijn rapporten gerefereerd in de brief die ik aan mevrouw Kallas heb gestuurd. Ja, ik heb ook geschreven — dat heb ik ook al eerder gezegd — dat de blokkade naar mijn optiek indruist tegen het internationaal humanitair recht. Ik hecht aan het humanitair oorlogsrecht. Ik ben van mening dat dat wordt geschonden met deze blokkade. Maar je kunt het meeste effect sorteren als je zo veel mogelijk met andere Europese landen samen optrekt. Dat tracht ik hier te doen. Dat wil ik hier nu bereiken. Daarmee richt ik mij op de Raad Buitenlandse Zaken van 20 mei.

Minister Veldkamp:

Ik ga niet vooruitlopen op de stappen die volgende week mogelijk kunnen worden genomen. Daarvoor is het zaak dat eerst een zo groot mogelijke hoeveelheid lidstaten zich achter dit beleid schaart.

Minister Veldkamp:

De regering-Netanyahu heeft niet gelachen om dit initiatief, integendeel. Dat heeft u ook kunnen zien aan de brief van de Israëlische ambassadeur in De Telegraaf in Nederland. Dat is ook op deze manier gecommuniceerd door de Israëlische autoriteiten, gisteren bijvoorbeeld nog, toen ik de Israëlische ambassadeur sprak. Tegelijkertijd zie ik dat de stap die we zetten, wel degelijk een kans zal maken. Dit wordt ook ondersteund door tal van organisaties. Neem de secretaris-generaal van Amnesty International wereldwijd, mevrouw Callamard. Zij roept Europese landen, zoals Denemarken en andere landen, op: jongens, steun nou het Nederlandse initiatief, want dat is nu het initiatief dat op de agenda staat.

Minister Veldkamp:

Ik weet niet of deze stap effect gaat hebben; ik weet ook niet of andere stappen die zijn genoemd effect zullen hebben. Het is buitengewoon weerbarstige materie en dan ook nog eens wat Israël betreft in een getraumatiseerd land met een hele complexe, moeilijke politieke situatie. Ik ben het niet eens met de koers die premier Netanyahu en zijn kabinet voeren; talloze Israëliërs zijn het daar overigens ook niet mee eens. Maar in deze situatie hebben we nu een duidelijke stap gezet, die een duidelijk signaal markeert. Ondertussen blijven we met Europese landen druk uitoefenen, maar we houden ook de kanalen open. Ondertussen blijft het van belang dat er een staakt-het-vuren tot stand komt. En ja, zeg ik tegen de heer Van Baarle, het gaat in het kader van het bereiken van een staakt-het-vuren niet alleen om Israël, maar ook om Hamas. Hamas heeft de ellende van 7 oktober veroorzaakt, de spiraal van geweld die toen is ontstaan. Hamas onderdrukt zijn eigen mensen. Hamas gebruikt z'n eigen mensen als menselijk schild, perst af, vermoordt en martelt. Hamas offert continu z'n eigen mensen op. Hamas moet wat mij betreft de wapens neerleggen en de gijzelaars vrijlaten, en mag geen deel uitmaken van het toekomstige bestuur van de Gazastrook. We kunnen niet terugkeren naar de situatie van voor 7 oktober 2023. Het moet anders, zeg ik zowel tegen Israël als tegen Hamas. Ik heb niet de indruk dat er heel snel geluisterd wordt, maar richting Israël blijven we deze oproepen ook doen. Nogmaals, richting Hamas doen we dat via Qatar, Turkije en andere.

Minister Veldkamp:

Het kabinet is tegen een boycot van Israël. Ik heb ook niet de indruk dat een boycot van Israël of oproepen tot een boycot van Israël bij Israël het begrip zal vergroten voor onze standpunten. Ik denk niet dat dat zal werken. Ik denk niet dat een boycot van Israël de mensen in Gaza ook maar enigszins helpt. Ja, we zetten nu vraagtekens bij het EU-Israël-associatieakkoord door een brief aan mevrouw Kallas te sturen en te zeggen dat we een review willen van artikel 2, het mensenrechten- en democratieartikel van het EU-Israël-associatieakkoord. En ja, we hebben duidelijk een aantal maatregelen genomen, zoals het intrekken van de algemene vergunning voor strategische goederen. Ja, wij nemen duidelijke stappen. Tegelijkertijd willen we niet alleen de druk opvoeren, maar ook de kanalen openhouden, en die zal ik openhouden.

Minister Veldkamp:

Deze verwijten werp ik zeer ver van me. Ik heb zowel de kinderen die in Gaza lijden als de gijzelaars die zich nog steeds in de klauwen van Hamas bevinden, voor ogen. Daarom zetten we ook stappen en daarom communiceren we ook. Het is zaak om dat te blijven doen. Deze stappen zetten we nu ook in de EU, juist omdat we als Europa samen sterker kunnen staan dan als Nederland alleen. Dat zijn de stap van het onderzoek en de stap van het niet verlengen van het EU-Israël-actieplan. Dat is volgens mij nu van belang. Daar richt ik me nu op, omdat dat het meest kanshebbend is.

Minister Veldkamp:

Ik herken me niet in de karikatuur die de heer Van Baarle maakt van mijn inzet.

Minister Veldkamp:

Juist gezien de opmerkingen die de heer Paternotte citeert, die ik nog niet gezien heb, is het initiatief dat ik heb genomen van belang. Voor mij waren de voortdurende blokkade van de Gazastrook door Israël, het besluit van het Israëlische veiligheidskabinet onder leiding van premier Netanyahu van 4 mei, de geslonken kans op een staakt-het-vuren en de uitspraken van diverse Israëlische ministers heel belangrijk. Nou, daar kun je er vandaag kennelijk weer een bij optellen. Dat waren voor mij redenen om in de Europese Unie de stap te zetten die ik heb gezet, juist omdat de EU inderdaad een belangrijke partner van Israël is. We zijn belangrijke partners van elkaar, maar we kunnen niet alles van elkaar verdragen. Wij kunnen deze koers van deze Israëlische regering op dit gebied, ten aanzien van de blokkade en de plannen voor de intensivering van de oorlog, niet verdragen. Dat is de reden waarom ik, in lijn met het hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma, deze stap heb gezet.

Minister Veldkamp:

Misschien kan de heer Paternotte zijn vraag nog specifiek herhalen, maar volgens mij was de vraag: is de EU een belangrijke handelspartner van Israël? Ja, een partner in handel en breder. Denk aan onderwijs en ontwikkeling. Overigens is Israël daarin ook een partner die Europa heel veel te bieden heeft. Maar we zijn belangrijke partners voor elkaar.

Minister Veldkamp:

Ik denk dat ik duidelijke taal heb gesproken in de brief die ik aan mevrouw Kallas heb gestuurd, ook over mijn opvatting dat de voortdurende blokkade indruist tegen het internationale en het militaire recht. Door deze brief te sturen agendeer ik, juist als land dat zeer bevriend is met Israël, deze problematiek in de Europese Unie. Nogmaals, toen ik twee maanden geleden het gevoelen van de Kamer opbracht om een artikel 2-review toe te passen, naar aanleiding van een initiatief van de heer Boswijk — ik had hem de toezegging gedaan om dat te doen — vond dat op dat moment nog onvoldoende weerklank. Nu wel. Ik denk dat dit heel veel te maken heeft met het besluit van het Israëlische veiligheidskabinet van 4 mei en met de verschrikkingen die de voortdurende blokkade teweegbrengt. Daar zet ik me nu op in. Welke conclusies mevrouw Kallas daaruit gaat trekken, ga ik volgende week zien, op de twintigste mei. Het is zaak dat richting die twintigste mei zo veel mogelijk Europese landen steun voor dit initiatief uitspreken, zodat het meer kans van slagen heeft.

Minister Veldkamp:

Ik vind dat een relevante vraag. Het is duidelijk dat er voor Hamas geen plaats meer moet zijn in de Gazastrook, nu niet en in de toekomst niet. Voor Nederland zijn wat dat betreft de principes van de G7 die zijn vastgesteld, leidend. Belangrijk elementen daarvan zijn: geen Gaza als terroristisch bolwerk en steun aan democratisch Palestijns gelijk bestuur door een hervormde Palestijnse Autoriteit. Wij dragen vanuit het kabinet bij aan het opvoeren van de druk op Hamas, onder andere via sancties. Er zijn tot nu toe twee sanctiepakketten aangenomen tegen Hamas, waaraan Nederland ook heeft meegewerkt. In totaal zijn twaalf personen en drie entiteiten op die sanctielijst geplaatst. Ook heeft de EU drie aan Hamas en aan Palestinian Islamic Jihad gelieerde brigades op de EU-mensenrechtensanctielijst geplaatst vanwege seksueel geweld tijdens die verschrikkelijke terreuraanslagen van 7 oktober. Mogelijk zit er nog meer in het vat. Daar werkt Nederland concreet aan en daar wil ik me ook voor blijven inzetten. Dat is, denk ik, het beste wat we op dit moment kunnen doen tegen Hamas.

Minister Veldkamp:

Ja, dat ben ik met de heer Van der Burg eens. Ik maak ook een onderscheid tussen de staat Israël en zijn inwoners, zijn burgers, en het beleid en de beleidskoers van het huidige kabinet-Netanyahu. Nogmaals, ik zie dat er velen zijn in Israël die vinden dat de Israëlische regering prioriteit zou moeten geven aan het vrijlaten van de gijzelaars en daarmee meer zou moeten inzetten op het tot stand brengen van een staakt-het-vuren in plaats van het intensiveren van deze oorlog, die volgens vele Israëli's de kans op vrijlating van de gijzelaars niet dichterbij brengt. Je ziet ook in Israël duidelijk het gevoel ontstaan dat de humanitaire consequenties van het intensiveren van de oorlog zeer schadelijk zijn. Ik maak dat onderscheid dus zeker ook.

Minister Veldkamp:

Ja, dat zie ik, maar niet altijd in dezelfde mate als weleens wordt geschetst. Als je met collega's uit een land als India in gesprek bent, dan zijn ze daar misschien wat genuanceerder over dan velen zouden verwachten van een land uit het mondiale Zuiden. Maar ik zie ook dat de geloofwaardigheid van Europa inderdaad niet versterkt wordt als je dergelijke uitspraken van de Israëlische premier ziet en wij hem als bevriend premier beschouwen, en dat dat niet onze diplomatieke slagkracht versterkt als het gaat om Oekraïne. Dat zie ik. Dat is ook een reden waarom we stappen moeten zetten. Nogmaals, ik ben het niet in alles met Israël eens. De staat Israël is me dierbaar, dus het land en het volk. Dat blijft ook zo, maar ik heb grote bezwaren bij de koers waartoe het veiligheidskabinet van Netanyahu op 4 mei heeft besloten, namelijk het intensiveren van de oorlog. Ik denk dat de grote sleutel om daar nog verandering in te brengen vooral bij de VS en president Trump ligt. We gaan zien wat hij daar dezer dagen over gaat zeggen.

Minister Veldkamp:

Dit zou bijna een separaat debat of een seminar op Clingendael vereisen, zeg ik tegen de heer Van der Burg. Het is natuurlijk wel zo dat de geopolitieke context in de ogen van velen aan belang lijkt te winnen. Jarenlang ging de Palestijnse zaak om de Palestijnse zaak. Volgens mij zette Arafat dat in 1968 zo voorop. Daarvoor hielden de Arabische landen zich bezig met die problematiek. Het waren toen toch vooral de Palestijnen, de Palestijnse leiders en het PLO-leiderschap en dergelijke, met alle voor- en nadelen. Op dit moment is de geopolitieke dimensie duidelijk toegenomen. De geopolitieke dimensie wordt eigenlijk ook onderstreept door het feit dat de Amerikaanse president op dit moment de Golfstaten bezoekt en mede door de geopolitieke bril naar het Israëlisch-Palestijns conflict kijkt.

Minister Veldkamp:

Ik zou daarom heel graag willen dat deze oorlog zo snel mogelijk stopt, zodat we ons daar ook echt op kunnen richten. Zoals de heer Stoffer weet, is er door Arabische landen, onder leiding van Egypte, een plan ontworpen voor hoe de situatie er na deze verschrikkelijke oorlog uit zou zien voor Gaza. Er zitten nog zwakke plekken in. Hoe wordt de veiligheid georganiseerd? Hoe wordt het bestuur georganiseerd? Maar er liggen plannen. Overigens staan niet alle Arabische landen daar volledig achter, maar men heeft actie ondernomen en is plannen gaan ontwerpen. Wat dat betreft is het kabinetsbeleid in lijn met de zogeheten G7-principes. Dat betekent ook niet dat de bevolking uit de Gazastrook wordt verplaatst. Zoals ik al zei: de Gazastrook is van en voor de Palestijnen.

Er zijn ook al plannen geweest, onder andere van de Arabische landen, dat de Hamas-leiding, inclusief familieleden, de Gazastrook moet verlaten en naar een andere bestemming in de Arabische wereld moet vertrekken. Daar zeggen anderen, zoals Qatar op dit moment, weer over: dat is te complex als we het staakt-het-vuren op dit moment willen bereiken. Zij beperken dus de scope of de focus. Maar er kan in mijn optiek zeker geen toekomst zijn voor Hamas in het bestuur van de Gazastrook, ook conform de G7-principes. Er is ook geen toekomst voor enig militair deel of wat dan ook van Hamas. Er mag geen dreiging meer uitgaan van de Gazastrook richting Israël.

We kunnen tegelijkertijd echt niet teruggaan naar de situatie van voor 7 oktober 2023. We hebben namelijk gezien dat het pappen en nathouden van de jaren daarvoor iedere keer tot een nieuwe oorlog leidde. In 2009 was er operatie Cast Lead. In 2012 was er Amud Anan en in 2014 Tsuk Eitan, zeg ik in het Hebreeuws. Ik ben de precieze naam even kwijt. Vervolgens was er ook weer een operatie in 2021. Het kan niet zo zijn dat we elke keer in die cyclus blijven, waarbij het geweld elke keer toeneemt. We hebben sinds 7 oktober gezien dat dat geen houdbare situatie is. We kunnen daar niet naar teruggaan, niet voor Israël en niet voor de Palestijnen.

Minister Veldkamp:

Dan stap ik bij dezen over naar de Westelijke Jordaanoever, tenzij er nog vragen zijn rond Gaza.

Minister Veldkamp:

Ik heb aangegeven dat ik niet kan instemmen met het verlengen van het actieplan. Aan dat actieplan zelf hangt niet direct financiële steun en dergelijke, maar het vormt samen met andere documenten, waaronder het associatieakkoord zelf, wel de basis voor besluiten over financiële steun en samenwerkingsprogramma's. Dus die financiële steun en samenwerkingsprogramma's zijn onmiddellijk im Frage op het moment dat je zegt: ik kan niet instemmen met het verlengen van het actieplan.

Minister Veldkamp:

Ik zie dat anders. Ik zie wel dat als we als Nederland invloed willen hebben in de wereld, we zo veel mogelijk samen met andere Europese landen moeten optrekken. Het actieplan omvat prioriteiten, zet de prioriteiten uiteen rond de samenwerking. Die samenwerking zit op politieke dialoog en samenwerking, op handel, interne markt, industrie, economische en financiële dialoog, landbouw en visserij, op migratie en georganiseerde misdaad, transport, energie, wetenschap, technologie, klimaat, people-to-people et cetera. Dat actieplan … De EU heeft een ingewikkelde werking. Daar kan ik op dit moment ook niets aan doen. De EU heeft een ingewikkelde werking. Nogmaals, er is niet heel direct financiële steun gebaseerd op het actieplan, maar als een actieplan niet wordt verlengd en Nederland daar ook niet mee kan instemmen, dan gaat daar een heel duidelijk signaal van uit. Dat zet ook een vraagteken bij diverse samenwerkingsprogramma's.

Minister Veldkamp:

Ja, dat kan inderdaad. De heer Stoffer vroeg dit en de heer De Roon en mevrouw Dobbe hebben daar ook naar gevraagd. Het betreft de aankondiging van een nieuw hulpsysteem voor Gaza. Dat baart mij in die zin zorgen dat er nog heel veel onduidelijk is. Dat systeem zou distributie van hulp alleen toestaan op enkele aangewezen en door contractors — met een ander woord: huurlingen — beveiligde locaties. Een dergelijk mechanisme maakt het voor een heel groot deel van de burgers van de Gazastrook moeilijk om hulp te bereiken. Dat zou kunnen leiden tot nieuwe ontheemding en een gevaarlijke situatie voor burgers. Nog niet alles is hierover bekend. Ik wil het zeker wel bestuderen, maar hulporganisaties geven al aan dat men daardoor heel moeilijk mensen kan bereiken, dat het ook echt op gespannen voet staat met het internationaal humanitair oorlogsrecht en dat het indruist tegen humanitaire principes. Dat maakt het voor Nederland, voor onze humanitaire partnerorganisaties, onacceptabel. Dat maakt het voor Nederland heel moeilijk om hulp te blijven verlenen. Dat heb ik ook kenbaar gemaakt aan de Israëlische kant en ook aan de Europese collega's. Ik heb benadrukt dat het opheffen van de humanitaire blokkade toch echt de beste manier is.

Minister Veldkamp:

Ja, ik herken dat. Israël heeft daar geen bewijzen van kunnen overleggen, maar ik wil wel aannemen dat Hamas inderdaad hulp achteroverdrukt en dit slechts vrijgeeft tegen betaling en dergelijke. Ik denk dat het meest effectieve antwoord daarop is om te zorgen dat er zo min mogelijk schaarste is, of zo veel mogelijk overvloed. Hoe meer hulp de Gazastrook in kan komen, hoe minder het kan opleveren om die hulp achterover te drukken. Het is dus echt van belang om te zorgen dat de humanitaire hulp er maximaal in kan, heel breed, waardoor het gezag van Hamas zo veel mogelijk wordt gemarginaliseerd, ook als ze een deel achterover zouden drukken.

Minister Veldkamp:

Ja. Voorzitter. De Westelijke Jordaanoever. De aandacht voor de Westelijke Jordaanoever valt weg in het licht van de situatie in de Gazastrook. Dat is niet helemaal terecht, want daar zijn ook zeer zorgelijke ontwikkelingen. Die ontwikkelingen komen mede door de Israëlische operatie in zone A van de door de Osloakkoorden bepaalde zones. Ze komen ook doordat de Palestijnse Autoriteit buitengewoon fragiel is en blijft. Ze komen ook door radicalisering van jongere Palestijnen en de daarbij horende risico's. Ze worden ook gevoed door een toename van wapensmokkel, waaronder die van door Iran gefinancierde wapens voor milities; de Palestijnse premier heeft er al herhaaldelijk over gesproken. Ze komen ook door het oplaaiend kolonistengeweld, waar ik al eerder op wees. Ook die situatie blijft ons zorgen baren.

Wat betreft het Nederlandse beleid is ook gevraagd, ik geloof door de heer Boswijk, hoe wij de bijeenkomst voor ons zien die in juni in New York gaat plaatsvinden, die door Frankrijk en Saudi-Arabië wordt georganiseerd. Nederland zal daaraan deelnemen. Nederland blijft inzetten op de tweestatenoplossing, conform het regeerprogramma. Op 20 mei, volgende week, vindt ook in Rabat een bijeenkomst plaats, onder het covoorzitterschap van Nederland en Marokko, van de zogeheten Global Alliance for the Implementation of the Two-State Solution. Dat laat ook zien dat Nederland heel concreet betrokken blijft bij het boven de horizon houden van die oplossing, waarover hier in de zaal al eerder door een aantal leden werd gezegd dat het de te prefereren, en uiteindelijk toch meest realistische, oplossing blijft.

Ik heb het al gehad over de sancties jegens gewelddadige kolonisten en over het derde pakket. Ik ga ook nog in op wat mevrouw Dobbe zei over het Internationaal Gerechtshof en het advies daarvan. In navolging van dat advies kenmerkt het kabinet de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden als onrechtmatig. Ook de situatie op de Westelijke Jordaanoever heb ik concreet genoemd in de brief aan mevrouw Kallas.

Dan werden er nog vragen gesteld over andere landen en conflicten in de regio, met name in Syrië. De situatie in Syrië blijft onveranderd volatiel. De kans om bij te dragen aan een stabiel en veilig Syrië wordt eerder kleiner dan groter. De Syrische autoriteiten en het nieuwe bewind hebben enkele positieve stappen gezet, zoals de aanvang van de samenwerking met de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens en de aanstelling van een overgangsregering. Daarbij zijn enige stappen gezet richting een inclusiever bestuur. Tegelijkertijd blijven er hele grote zorgen, ook van mijn kant, over de daadwerkelijke bereidheid van de nieuwe interim-president Al-Sharaa om de macht te delen en over de capaciteit van zijn regering om de bescherming van alle groeperingen binnen de maatschappij te waarborgen.

Dat hebben we gezien bij het geweld tegen de alawieten en bij het nog recentere geweld tegen de druzengemeenschap. Mij bereiken ook de berichten dat bijvoorbeeld druzische studenten uit Damascus richting As-Suwayda trekken omdat ze zich in Damascus onveilig voelen. De situatie is volatiel en complex. Er zijn ook allerlei gewapende groeperingen en buitenlandse actoren in het land aanwezig. Er blijven sektarische spanningen. De economische situatie is schrijnend.

Voorzitter. De economische situatie is schrijnend. Die kan weer bijdragen aan toenemende sektarische spanningen. Het is van belang om als Europa ook hierin zo veel mogelijk samen op te trekken. Wat betreft de situatie in Syrië werd er door, meen ik, de heer Oostenbrink gevraagd naar de humanitaire hulp. Humanitaire goederen en humanitaire hulp vallen niet onder sancties. Die kunnen dus gewoon Syrië in. Maar daarnaast heb je iets anders, namelijk de sectorale sancties wat betreft de economie, waarvan er een aantal, onder enkele voorwaarden, tijdelijk zijn verlicht. Denk bijvoorbeeld aan sancties op de bancaire sector of de constructiesector. Het verlichten van dat soort sancties heeft nut, zeg ik erbij. Uit alle conflictsituaties is bekend dat hoe meer perspectief op economische ontwikkeling er wordt geboden, hoe geringer het risico is dat een land of een gebied weer terugzakt in een conflict. Tegelijkertijd zeg ik erbij dat Nederland ten aanzien van die verlichting tot de meer terughoudende lidstaten van de Europese Unie behoort, want wij willen wel degelijk zien dat het nieuwe bewind ook echt stappen zet richting dat inclusieve bestuur, stappen die ook waarborgen dat al die verschillende gemeenschappen in dat land hun plaats en hun recht en respect vinden: christenen, Koerden, alawieten, druzen, jezidi's en mensen van een hele andere orde, mannen en vrouwen. Dat is heel erg belangrijk. Daarom onderstrepen wij dit punt telkens vanuit Nederland, en trappen we ook weleens op een rem. Ik zal volgende week, in de Raad Buitenlandse Zaken, waarschijnlijk weer op de rem trappen ten aanzien van een al te snelle verlichting.

Dan is er naast de humanitaire en de sectorale sancties nog een derde categorie: de individuele, persoonlijke sancties richting personen als Al-Jolani/Al-Sharaa. Wat mij betreft blijven dat soort sancties voorlopig ook gehandhaafd. We willen namelijk echt eerst zien en dan geloven. Ik wil in theorie best geloven dat mensen als Al-Jolani kunnen deradicaliseren vanaf de top en een ander mens kunnen worden met andere opvattingen, maar ik wil dat ook wel zien. Ik wil dan ook wel zien dat er stappen worden gezet in de juiste richting, niet alleen maar met een gelikt filmpje voor Westers gebruik, dat mede mogelijk is gemaakt door een Turkse of Qatarese PR-firma, waarin je Al-Jolani ziet sporten en ziet glimlachen. Het lijken wel mooie autoreclames die je af en toe tegenkomt. Daar heb ik argwaan bij. Ik wil dus ook echt zien dat dat nieuwe bewind stappen zet. Nogmaals, Nederland blijft hechten aan de diverse gemeenschappen en minderheden in dat land. Daar staan wij overigens in de Europese Unie vrijwel alleen in; dat zeg ik er eerlijk bij. Er zijn heel weinig landen die het op deze manier zien, maar zo zien wij het en zo zie ik het. Ik blijf daar dus met enige argwaan naar kijken: eerst zien, dan geloven. Maar ik zie dat de druk aan het toenemen is, met name van landen die handelsbelangen en andere economische belangen zien en die zowel binnen als buiten de Europese Unie kansen zien. U ziet wat president Trump al als nieuw beleid heeft aangekondigd. Ook wat dat betreft gaan we het eerst zien; we blijven met de Amerikanen contact houden. Wat betekent dat? We zien namelijk wel vaker Amerikaanse aankondigingen die niet volledig worden opgevolgd, maar als dat de Caesar Act van 2019 betreft, dan is dat nogal wat.

Dat was het wat Syrië betreft …

Minister Veldkamp:

Had ik naast Syrië nog andere dingen? Terughoudendheid … Nee.

De heer Van der Burg vroeg nog specifiek naar de regio en naar Iran. We zien natuurlijk een ontwikkeling en transformatie in de regio, zeg ik tegen de heer Van der Burg. Misschien is die ook wel mede veroorzaakt door de Israëlische oorlogshandelingen. We hebben natuurlijk een verandering gezien in Libanon doordat Hezbollah een kop kleiner is gemaakt, overigens met veel nevenschade. Maar we zien dat VN-veiligheidsresolutie 1701 tot uitvoering kan komen. Dat gebeurt met het ontwapenen van Hezbollah ten zuiden van de Litani-rivier en met het overnemen van de Libanese strijdkrachten daar; men wordt daarin bijgestaan door UNIFIL. We zien uitvoering van resolutie 1559. We zien qua bestuur dat er opnieuw een regering en een functionerende president is; die waren er enkele jaren niet in Libanon. We zien toch wel stapjes naar hervormingen, onder grote druk van het IMF en de Wereldbank. Wat betreft Syrië: we hebben de val van het Assadregime gezien; die hing mede samen met de situatie in Libanon. En we zien een andere positieve ontwikkeling: het meer defensief geraken van Iran door de val van Assad, door het doorknippen van de lijn naar z'n vazal, Hezbollah, door de economische sancties en ook door de Israëlische luchtaanvallen van oktober jongstleden, die een deel van de luchtafweer van Iran hebben uitgeschakeld. We zien dus een situatie met onder andere een aantal Israëlische militaire successen, maar als die voor de regio zou willen transformeren tot een situatie waarin ook Israël zich veilig zou moeten voelen, zal dat denk ik gepaard moeten gaan met diplomatieke en politieke initiatieven. Die zie ik van Israëlische kant nog te weinig. Dat is overigens iets wat in de Israëlische samenleving wel wordt herkend.

Minister Veldkamp:

Ik kan tot slot het volgende zeggen. Ik wijs toch weer op het bezoek van president Trump dezer dagen. Het is waarschijnlijk te vroeg om de zogeheten Abraham-akkoorden te completeren met ook nog eens een Abraham-akkoord dat voor 7 oktober 2023 in onderhandeling was, over een betrekking aangaan, erkenning, tussen Saudi-Arabië en Israël. Ik denk dat dat misschien nog een stap te vroeg is op dit moment. Maar je ziet dus wel een aantal ontwikkelingen in de regio, maar tegelijkertijd ook risico's. Je ziet de besprekingen tussen de VS en Iran in de regio, bemiddeld door Oman, over het nucleaire programma. Dat neemt ondertussen niet weg dat we met Iran, ook als daar een akkoord zou worden bereikt, natuurlijk ook nog andere zaken op de agenda hebben staan. Denk aan arbitrair gedetineerden uit diverse landen in de wereld. Denk aan het stoken van Iran in de regio en het sponsoren van terreur. Dat is niet weg. Dat is ook iets wat we met onder andere de VS blijven bespreken.

Minister Veldkamp:

Het laatste. Meneer Van der Burg vroeg naar het op de sanctielijst plaatsen van de Iraanse Revolutionaire Garde. Daar blijf ik me voor inzetten.

Minister Veldkamp:

Dat onderschrijf ik.

Minister Veldkamp:

Ik noemde de enorme nevenschade al die is ontstaan door de Israëlische aanval en reactie op het vuren van Hezbollah tijdens de oorlog die daar plaatsvond. Ik kan ook de vijf militaire posten noemen die Israël nog steeds inneemt, ondanks de terugtrekking die het verder heeft gedaan. Ik hoor ook wat de heer Paternotte zegt over schendingen en dergelijke. Van Israëlische kant wordt ons verzekerd dat het met betrekking tot die vijf posten geen territoriale claims betreft. Ze zouden allemaal zijn gemeld bij de commissie die toeziet op het staakt-het-vuren. Er zijn zeker problemen. Dat behoort ook zeker tot mijn zorgen. Die zorgen heb ik dus ook geuit in de brief aan de Hoge Vertegenwoordiger, mevrouw Kallas.

Minister Veldkamp:

Ik dank mevrouw Dobbe voor deze aanvulling. Permanente bezetting door Israël — denk even aan die posten — was voor mij een van de redenen om vorige week de brief over artikel 2 aan de Hoge Vertegenwoordiger te sturen. Daarin heb ik daar ook specifiek op gewezen. Ik heb daarin mijn zorgen geuit over de mogelijk permanente aanwezigheid van Israël in buurlanden. Die mag niet permanent zijn. Die kan alleen maar zorgen voor meer instabiliteit. Daarbij is niemand gebaat. Daar heb ik de Israëlische counterpart ook op aangesproken. De vernietiging rond de blauwe lijn is enorm. Mevrouw Dobbe heeft dat zelf kunnen zien. Zij heeft er meer beeld bij dan ik. Ik zie dat dat echt verschrikkelijk is. Maar dat zijn telkens zaken die we ook bij Israël hebben aangekaart.

Minister Veldkamp:

Ja. Dat was ik allang van plan.

Minister Veldkamp:

Met andere Europese landen hebben we dat wel degelijk heel duidelijk aan de orde gesteld. Tegelijkertijd hebben we het natuurlijk telkens met Libanon gehad over Veiligheidsraadresolutie 1701 en Veiligheidsraadresolutie 1595. De Israëlische autoriteiten hebben in ieder geval bedankt voor de inzet die we wat dat betreft hebben gepleegd. Het is dus wel degelijk ook aan die kant duidelijk dat we wat dat betreft onze opvatting gecommuniceerd.

Minister Veldkamp:

Wij blijven daar ook heel duidelijk het gesprek over aangaan. We hebben natuurlijk wel de situatie dat Hezbollah kort na 7 oktober besloot om Israël aan te vallen. Israël heeft daar buitengewoon sterk op gereageerd en dat heeft inderdaad geleid tot een grote vernietiging, overigens niet alleen in het zuiden van Libanon, zoals mevrouw Dobbe waarschijnlijk ook heeft kunnen zien in Beiroet of ten zuiden van Beiroet.

Minister Veldkamp:

Ik kies mijn eigen koers op basis van wat ik zie, ook aan ontwikkelingen in de regio en ter plaatse. Ik merk inderdaad dat er in Nederland grote verontwaardiging is, net als in een aantal andere Europese landen en overigens ook in toenemende mate in de VS, over het Israëlische oorlogshandelen. Dat vlakt niet de verschrikkingen van Hamas uit die op 7 oktober deze spiraal van geweld hebben doen ontketenen, maar ook dat zien veel Nederlanders. Ze zien ook de gijzelaars die zich nog steeds in de klauwen van Hamas bevinden. Ik redeneer vanuit de inhoud van wat ik zie en hoor en aan informatie tot mij krijg, en vanuit bepalingen die duidelijk in het regeerprogramma staan. Ja, zoals ik in het begin heb gezegd hechten we aan de veiligheid en het bestaansrecht van Israël, maar we hechten ook aan het internationale recht en aan het verlichten van de humanitaire noden in de Gazastrook. Wij komen op voor de internationale rechtsorde. Ik blijf in het Israëlisch-Palestijnse conflict ook handelen met de tweestatenoplossing als uitgangspunt. Daar draait ook het kabinetsbeleid om.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. De minister maakt heel duidelijk hoe hij de grote diplomatieke stap vorige week voor zich zag. Ik denk dat heel veel Nederlanders ook denken: als je in de stromende regen staat en je pak helemaal nat is, moet je dan echt onderzoek gaan doen om te kijken of het regent, of kan je beter een paraplu opsteken? Er is echt heel veel aan de hand en we moeten heel snel in beweging komen. Daarom heb ik de volgende moties.

De heer Paternotte (D66):

De tweede motie.

Mevrouw Dobbe (SP):

Dank u wel, voorzitter. Twee moties.

Mevrouw Dobbe (SP):

Voorzitter. Ik heb het eerder al gezegd: de stappen die nu worden gezet, komen te laat. Het gaat te lang duren, want mensen gaan nu dood van de honger. We hebben allemaal de beelden gezien en de verhalen gehoord over de kinderen die nu worden uitgehongerd en nu doodgaan van de honger. We kunnen niet meer wachten. Daarom zien we nu ook een heleboel voorstellen, waarvan wij er een aantal mede-indienen, voor al die dingen die deze minister zou kunnen doen om de druk nu op te voeren, omdat het nu nodig is. Ik roep de andere partijen in deze Kamer op om die ook te steunen, omdat het anders gewoon simpelweg te laat is. Als we dit nu niet doen en niet alles uit de kast trekken, als we nu terughoudend zijn in het opleggen van sancties en zeggen dat het te vroeg is, dan doen we er dus niet alles aan om te voorkomen dat mensen en kinderen verhongeren en sterven.

Dank u wel.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Er zijn een aantal moties ingediend. Die zullen wij wegen. Wij ondersteunen de stap van de minister, zoals eerder aangegeven. Wat in het debat naar voren is gekomen, is de rol van de andere grenzen en van het land dat daar ook een bepaalde rol en autonomie in heeft. Dat is Egypte. Als Israël niet tijdig reageert, kunnen we mogelijk vanuit daar nog een rol spelen om voedsel en middelen Gaza in te krijgen. Daarom de volgende motie.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Tot slot, voorzitter, een motie naar aanleiding van Iran en de onderhandelingen die binnenkort lijken te gaan plaatsvinden.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel.

De heer Van Baarle (DENK):

Dank, voorzitter.

De heer Van Baarle (DENK):

Tot slot, voorzitter.

De heer Van Baarle (DENK):

Dank, voorzitter.

De heer Dassen (Volt):

Voorzitter.

De heer Dassen (Volt):

Voorzitter. Netanyahu spreekt over etnische zuivering, Katz over honger als wapen, Ben Gvir en Smotrich over de vernietiging van Gaza en genocide. Vandaar de volgende motie.