76e vergadering, donderdag 23 mei 2024

De voorzitter:

Ik open de vergadering. Ik heet u allen hier een hele goedemorgen. Een speciaal welkom aan de staatssecretaris. Dank u wel dat u gekomen bent. Aan de orde is het tweeminutendebat over box 3. Dit was een commissiedebat van 18 april. O, wacht even. Ik vergeet nu al wat, want wij hebben als eerste een hamerstuk aan de orde. Meneer Idsinga kan dus nog even blijven zitten.

De voorzitter:

Dan is nu het tweeminutendebat over box 3 van het commissiedebat van 18 april jongstleden aan de orde. Meneer Idsinga, aan u is het woord. Mijn excuses, van Nieuw Sociaal Contract.

De heer Idsinga (NSC):

Dank u wel, voorzitter. We hebben op 18 april een debat gehad. We zouden deze week een vervolgdebat hebben om inhoudelijk over box 3 te spreken. Dat is helaas niet gelukt in verband met het formatiedebat. Dat debat is dus uitgesteld tot 11 juni. Daardoor dreigen we een mogelijke deadline te missen. Om dat te voorkomen heb ik de volgende motie.

De heer Idsinga (NSC):

Dank u wel.

De heer Idsinga (NSC):

Ja, dat was 'm.

De heer Vermeer (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Onze naam staat ook onder de net voorgedragen motie, net als volgens mij de namen van nog een aantal mensen. Wij willen wel even benadrukken dat wat BBB betreft het uitgangspunt een eerlijke belasting moet zijn en dat die moet worden geheven over daadwerkelijk genoten rendement en dan in de vorm van vermogenswinstbelasting, zodat niet geheven hoeft te worden over papieren winsten. Het voorstel zoals dat door het huidige demissionaire kabinet is opgesteld, zou ertoe kunnen leiden dat je bijvoorbeeld aandelen moet verkopen om de heffing te kunnen betalen over een waardestijging die je niet eens gerealiseerd hebt. We zullen daar bij de behandeling van het wetsvoorstel zeker op terugkomen, maar dat punt wil ik even meegeven.

De heer Vermeer (BBB):

Ja, ja. Dank u wel.

Mevrouw Van Eijk (VVD):

Dank je wel, voorzitter. Laat ik starten met het uitspreken van mijn waardering richting de staatssecretaris en zijn ambtenaren, waarmee toch hardvochtig wordt vastgehouden aan de inwerkingstredingsdatum van 1-1-'27. Ik denk dat deze Kamer ook de behoefte voelt om daarin samen te werken om te kijken hoever we kunnen komen met elkaar.

Los daarvan gaan de ontwikkelingen gewoon door. Er zijn onlangs weer diverse uitspraken geweest van het gerechtshof in Den Haag en de rechtbank West-Brabant. Het zou fijn zijn als de staatssecretaris daar, in aanloop naar het debat op 11 juni, nog iets over kan zeggen.

Dank voor de brief van 15 mei. We hebben een uitgebreide reactie gekregen op de vragen die in het commissiedebat zijn gesteld. Ik miste alleen nog het vervolg op de staatssteuntoets bij aandelenbelangen van minder dan 5%. Die zouden eventueel onder de vermogenswinstbelasting gebracht kunnen worden.

Ik kom ten slotte op mijn laatste vraag, over de adviezen van het Adviescollege toetsing regeldruk. Kunnen we daar in de aanloop naar het debat van 11 juni misschien nog een korte reflectie op krijgen van het kabinet?

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Ik ben blij met de motie van collega Idsinga. Ik zal die van harte steunen. Althans, dat zal ik mijn fractie adviseren en ik denk dat dat advies wordt opgevolgd.

Ik ben het ook eens met de heer Vermeer dat belastingheffing op vermogen rechtvaardig moet zijn. Dat geldt niet alleen voor het nieuwe stelsel, maar ook voor het huidige stelsel. Daarom heb ik de volgende motie.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter, tot zover mijn enige motie. Ik ben overigens van mening dat de massaalbezwaarprocedure hersteld moet worden.

Mevrouw Maatoug (GroenLinks-PvdA):

Dank, voorzitter. Dank voor de brief die is toegezegd. Die is heel duidelijk en bevat ook een antwoord over onze toezeggingen. Ik dank de collega's voor het goede debat. De Kamer laat zien dat zij voorop kan lopen, ook met de motie over de processen. Dat waardeer ik heel erg. Ook ik zal het advies geven om voor deze motie te stemmen.

Voorzitter. Ik heb nog een eigen motie en die luidt als volgt.

De voorzitter:

Ik geef de staatssecretaris meteen het woord.

Staatssecretaris Van Rij:

Dank u wel, voorzitter. De motie-Idsinga c.s. op stuk nr. 190 geef ik oordeel Kamer. Het helpt inderdaad in het proces. Het is ook, zoals door de heer Idsinga toegelicht, een hele kleine feitelijke aanvulling. Het komt in het ambtelijk voorportaal terecht, daarna gaat het naar de politieke vierhoek en dan koersen we aan op de ministerraad van 21 juni. Dan gaat het naar de Raad van State, en is het aan het volgende kabinet om te besluiten wat het gaat doen met dat wetsvoorstel, namelijk of het wordt ingediend zonder wijzigingen, of dat het niet wordt ingediend of dat het gewijzigd wordt ingediend; dat geschiedt mede in het licht, zoals ik in het commissiedebat ook heb aangegeven, van de arresten van de Hoge Raad, die in september worden gewezen. Maar in ieder geval ligt een vertraging, als het om de invoeringsdatum per 2027 gaat, dan niet aan het parlement. Wij kunnen natuurlijk niet vooruitlopen op de uitspraken, de arresten van de Hoge Raad. Daar ga ik ook niets anders over zeggen dan wat ik in het commissiedebat gezegd heb. Maar afhankelijk van de inhoud van die arresten zou dat wellicht tot een vertraging kunnen leiden, als er weer een massale hersteloperatie ingezet zou moeten worden. Dat is het enige wat ik daarover wil en kan zeggen. Dat is ook niet anders dan wat ik de 18de april heb gedaan. Dus oordeel Kamer.

Voorzitter. De heer Vermeer maakte een opmerking over de papieren winsten. Ik beschouw dat als een schot voor de boeg voor wat betreft de behandeling van dat wetsontwerp. Ik heb daar het nodige over gezegd, niet alleen de 18de april. Dat is eigenlijk de uitkomst van een zeer intensief parlementair traject in de afgelopen tweeënhalf jaar, met heel veel notities. Wij zijn uiteindelijk uitgekomen op de mengvorm van vermogensaanwas- en vermogenswinstbelasting, maar ik ga daar nu niet inhoudelijk op in.

Mevrouw Van Eijk had gevraagd: wilt u ter voorbereiding op het debat op 11 juni ook een beschouwing geven van wat er gebeurt in de lagere rechtspraak? Ja, dat zou ik best wel willen doen, maar dat zijn zaken waar wij als Staat der Nederlanden bij betrokken zijn. Er liggen inmiddels ook een aantal zaken voor bij de Hoge Raad. Ik heb in het debat van 18 april alleen gewezen op de conclusies van met name in dit geval advocaat-generaal Pauwels, die hele klare wijn schenkt over de vraag wat onder het huidige stelsel werkelijk rendement is. Dat is direct én indirect rendement, ook het niet gerealiseerde indirecte rendement in een jaar. Dat is het enige wat ik daarover kan zeggen, en nu is het in handen van de Hoge Raad. Dat allerlei lagere rechters nu andere dingen zeggen, daar kan ik geen ander commentaar op geven dan ik nu net heb gegeven. In de voorbereiding op dat commissiedebat zal ik wel terugkomen op de volgende vraag. Stel dat je in plaats van "familiebedrijven" zou zeggen "alle belangen onder de 5%", is dat dan staatssteun of niet? Ja, als je het zo formuleert, dan weet ik het antwoord al: dat kan nooit staatssteun zijn, want je werkt dan niet met selectiviteit. Maar het heeft allerlei andere gevolgen, die vrij fors zijn. Dat zit 'm uiteraard in de afbakening, maar dat zit 'm ook in budgettaire consequenties, maar ik ben graag bereid om dat nader toe te lichten ter voorbereiding van dat debat.

Voorzitter. Dan ga ik naar de motie van de heer Grinwis, op stuk nr. 191. Laat ik ermee beginnen te zeggen dat ik zijn zorgen begrijp. Wij hebben het daar natuurlijk vaker over gehad. Maar wat is de situatie? In de herstelwet zal het forfaitaire rendement op sparen 0,92% zijn. Laat ik het voorbeeld geven van een belastingplichtige die, eenmaal of tweemaal, gebruikmaakt van het heffingsvrije vermogen — dat is overigens €57.000 — maar die daarbovenop nog centjes op de spaarrekening heeft gezet. Normaal gesproken zou daar natuurlijk een rendement uit moeten voortvloeien dat heel dicht bij, zo niet boven, die 0,92% zit. Er zijn situaties denkbaar dat mensen dat geld alleen op de betaalrekening hebben staan. Dan zou ik ze bij dezen, over uw hoofd heen, voorzitter, het advies willen geven om toch te gaan sparen. Maar goed, er kunnen redenen zijn — het gaat meer om uitzonderingen dan om hoofdregels — dat dat zo is. Als het om 12 april gaat, praten we over 85 opgelegde aanslagen, waarvan waarschijnlijk 10% alleen maar spaargeld heeft. Over die omvang praten we: acht à tien situaties. De groep waarvan de aanslagen op 3 mei zijn vastgesteld, is wel aanzienlijk groter.

Voorzitter. Ik wil het volgende voorstellen. Ik heb aanstaande dinsdag overleg met de koepelorganisaties. Tot nu toe hebben we er altijd hele goeie afspraken over gemaakt. Ik zal dat gesprek eerst voeren. Ze zullen dit punt uiteraard opbrengen. Dan kijken we of we een passende oplossing kunnen vinden. Dat is ons in het verleden ook gelukt, bijvoorbeeld met de massaalbezwaarschriftenplusformule van november 2022. Mijn advies aan de heer Grinwis zou dus zijn om de motie aan te houden tot dat overleg heeft plaatsgehad; dat is aanstaande dinsdag. Dat is nog binnen de termijn voor met name die grotere groep, waarvan de aanslagen op 3 mei zijn opgelegd. Ik informeer de Kamer dan meteen over de uitkomst van dat overleg. Dan is het uiteraard aan de Kamer of, in eerste instantie, aan de heer Grinwis wat te doen met die motie. Dat zou mijn voorstel zijn.

Staatssecretaris Van Rij:

Twee opmerkingen daarover. Ik heb die opmerking natuurlijk gemaakt; dan wil ook graag goed geciteerd worden. Wij hebben een hersteloperatie gedaan. Bij mensen die op tijd een bezwaar hebben ingediend, is het na het arrest van de Hoge Raad van 24 december 2021 allemaal binnen zes maanden hersteld. Het ging natuurlijk om de specifieke problematiek van de niet-bezwaarmakers. Dat ging overigens om een veel grotere populatie. Daarom hebben we ook die massaalbezwaarschriftenplusformule bedacht. Er liggen inmiddels namelijk 500.000 bezwaarschriften. Dat is één.

Twee. We moeten nu ook niet doorslaan. Ik begrijp en deel de zorg, maar we moeten niet doorslaan in de zin dat we nu tegen alles een bezwaarschrift moeten indienen. Het is ook een verantwoordelijkheid van de belastingplichtige en de belastingadviseur. We hebben het hier namelijk over een groep die de centjes alleen maar op een spaar- of betaalrekening heeft staan. Nou moeten we niet net doen alsof het rendement voor die hele groep altijd lager is geweest dan het forfaitair rendement. Want ik durf hier de stelling aan dat dat in verreweg het grootste deel van de gevallen niet zo is. Het wordt wel heel makkelijk om vervolgens met vrachtwagens het land in te rijden en de Belastingdienst onder te sneeuwen met 600.000 bezwaarschriften. Zo moeten we in Nederland niet met elkaar omgaan. Daarom wil ik eerst dat gesprek met de koepelorganisaties. Hier staat een oud-belastingadviseur. Als ik nu belastingadviseur geweest zou zijn, zou ik niet zeggen: dien maar een bezwaar in. Dan zou ik eerst zeggen: hoe ziet de aangifte eruit? Wat is jouw rente geweest? Je gaat natuurlijk geen bezwaar indienen als die rente 0,92% of hoger is geweest. Dat is de verantwoordelijkheid die we ook in dit land moeten hebben.

Staatssecretaris Van Rij:

Dat is natuurlijk een goede vraag. Dat weeg ik anders dan de heer Grinwis. Ik ga namelijk gewoon weer terug. Ik ga het probleem niet groter maken. We hebben het hier over mensen die alleen centjes hebben op de spaarrekening. We hebben het dus niet over mensen die ook nog aandelen hebben of die er vastgoed bij hebben. Het is een heel afgebakende groep. Dat doenvermogen is er helemaal niet. Je krijgt een overzicht van de bank; daar staat precies in wat je rente geweest is. Dat hebben we in Nederland goed geregeld. We moeten het dus niet groter maken dan het is. Er zijn nog voldoende problemen in Nederland. Ik zou zeggen: wacht het overleg af dat wij met de koepel hebben. Anders ga ik in herhaling vallen. Ik zal de Kamer schriftelijk informeren. Mijn advies is om 'm aan te houden. En dan is het uiteraard aan de heer Grinwis om 'm dan toch in te dienen. Wil hij 'm nu indienen, dan is de appreciatie "ontraden".

Staatssecretaris Van Rij:

Ja.

Staatssecretaris Van Rij:

Nog één opmerking. De heer Grinwis heeft, en daar wil ik hem voor bedanken, nu in ieder geval voor heel veel publiciteit gezorgd. Ik denk dus dat alle spaarders nu precies gaan kijken wat hun rente was en of ze wel of niet bezwaar moeten indienen. Dat is dus geweldig. Dat is een samenwerking met het parlement die ik niet had kunnen bevroeden.

Voorzitter. Dan de volgende motie, de motie op stuk nr. 192. Mijn advies zou daar als volgt zijn. Er liggen zeven zaken voor bij de Hoge Raad. Daar hebben we het in het debat van 18 april ook over gehad. De hoofdregel zoals die in ieder geval in deze kabinetsperiode gold, is de volgende. De staatssecretaris is verantwoordelijk voor de inkomstenkant van de rijksbegroting, uiteraard altijd samen met de minister; hij doet niks alleen. Als er tegenvallers zijn aan de inkomstenkant, dan moet die tegenvaller ook aan die inkomstenkant gevonden worden, primair in het domein waar de tegenvaller plaatsheeft. Die regel is aan het volgende kabinet. Het volgende kabinet zal na het constituerend beraad bij elkaar komen en dan zal de minister van Financiën een startbrief maken. Daar ga ik niet op vooruitlopen. Het lijkt mij beter om deze motie aan te houden en eventueel in stemming te brengen als er een nieuw kabinet is aangetreden. Dan zou ik hooguit één advies geven: doe dat dan niet te laat, maar meteen aan het begin van het aantreden van het kabinet. Het is namelijk nogal een cruciaal punt: wat doe je met tegenvallers die ontstaan zijn door arresten van de Hoge Raad? Ik heb mijn persoonlijke opvatting en reflectie daarop gegeven tijdens het laatste commissiedebat.

Staatssecretaris Van Rij:

Nogmaals, ik wil niet voor de voeten van een volgend kabinet lopen. Maar dan is het uiteraard aan de Kamer als die in stemming wordt gebracht.

Staatssecretaris Van Rij:

Ja, ik ga daar niet over. Ik heb mijn persoonlijke opvatting gegeven. Die wil ik nog één keer hier delen. Als ik terugkijk, dan zeg ik: de 4 miljard die dat herstel heeft gekost voor het tegemoetkomen van de bezwaarmakers, was onterecht belastinggeld. Daardoor hebben wij een hoop ellende gekregen, want vervolgens moesten we het vinden in het domein vermogen. Toen moest dezelfde groep dat weer zelf gaan betalen. Dat is een van de oorzaken waardoor we nu in de situatie zitten waarin heel veel burgers de overheid niet meer vertrouwen en overal bezwaar tegen gaan maken. Het debatje van net over de andere motie ging daar ook over. Ik ga er niet over, maar ik zou het dan in het saldo laten lopen.

Staatssecretaris Van Rij:

Ja.

De voorzitter:

Wij gaan verder met het volgende punt op de agenda. Dat is het tweeminutendebat over gewasbeschermingsmiddelen. Het commissiedebat was op 14 mei jongstleden. Ik heet de minister van harte welkom. Ik heb tien sprekers op mijn lijstje staan. We gaan ze afwerken. Als eerste vraag ik mevrouw Nijhof-Leeuw om te spreken. Ik vraag haar niet om naar voren te komen, maar ik ga haar microfoon aanzetten. Alle begrip dat u het woord gaat voeren vanaf uw plek in de zaal. Volgens mij staat de microfoon nu aan.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Dank u, voorzitter. De kersenteelt is een van de oudste beroepen die Nederland rijk is, en kent zijn oorsprong bij de komst van de Romeinen in de zeventiende eeuw. Zij plantten boomgaarden rondom de Kromme Rijn. Het was de eerste fruitteelt op grote schaal in Nederland. De PVV vindt, net als het Ctgb en de NVWA, het opvolgen van de voorwaarden met betrekking tot het gebruik van Exirel belangrijk en zal niet ontkennen dat dit nog verbeterd kan worden. De PVV ziet tegelijkertijd dat het naleven van de toepassingsvoorwaarden de laatste jaren met bijna 50% verbeterd is en dat de kersentelers de afgelopen twee jaar enorm geïnvesteerd hebben in nieuwe toedieningstechnieken om 100% aan de gebruiksvoorschriften te kunnen voldoen.

Voorzitter. De sector loopt voorop op het gebied van innovatie, waardoor de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen die in het water terechtkomt nihil is. Maar om dit eeuwenoude beroep met veelal familiebedrijven te behouden in Nederland is ook een heroverweging van de minister nodig. Daarom dienen wij de volgende motie in.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Dank u wel.

De heer Pierik (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Naar aanleiding van het commissiedebat Gewasbeschermingsmiddelen wil de BBB de volgende twee moties indienen.

De heer Pierik (BBB):

Dan de tweede motie.

De heer Pierik (BBB):

Dat was een hele lange motie.

De heer Pierik (BBB):

Het Ctgb is het adviesorgaan. Dat advies moet je natuurlijk altijd serieus nemen. De minister heeft te overwegen wat hij met het advies doet. Het is vaker gebeurd dat het Ctgb een positief advies heeft gegeven en dat de minister daarvan afgeweken is, of net andersom. Dat hoort in het afwegingskader van de minister een rol te spelen. In het kader van de impact op de waterkwaliteit en de impact op de economie — hoe belangrijk de kersenteelt is voor de Nederlandse economie — vind ik dit een zeer verantwoorde motie, temeer omdat we bij de meetpunten van de waterkwaliteit in de omgeving van de kersenteelt niet zien dat de waterkwaliteit heel erg slecht zou zijn. We hebben de basisgegevens van de waterkwaliteit erbij gehaald. Als we dan kijken naar de waterkwaliteit in de omgeving van de professionele kersentelers, dan zien we dat er niet echt zorgelijke ontwikkelingen te zien zijn.

De heer Pierik (BBB):

Volgens mij heb ik het antwoord net al gegeven. We hebben gekeken naar de meetpunten in de omgeving van de kersentelers. Daar komen we tot de conclusie dat de basiswaarden die daarachter liggen, geen zorgwekkende opvattingen opleveren als het gaat om de waterkwaliteit.

De heer Pierik (BBB):

Laat ik allereerst beginnen met het feit dat ik het woord "gif" hier wel erg misplaatst vind. We hebben het altijd over gewasbeschermingsmiddelen. Dat is ook de officiële terminologie. Ik hanteer ook altijd het begrip "gewasbeschermingsmiddelen". Het lijkt me goed om dat in dit debat te blijven doen. De vraag was natuurlijk hoe ik het beoordeel dat 50% van de kersentelers het niet op de juiste manier zou gebruiken. Ook daar hebben we het in het debat uitgebreid over gehad. Als je dan kijkt naar hoe de professionele kersentelers omgaan met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, dan is dat een heel ander verhaal dan bij de hobbymatige kersentelers.

De heer Pierik (BBB):

Weet je, waar mijn moeite dan zit is dat de meeste mensen het goed doen. De meeste professionele kersentelers doen het goed, maar worden afgestraft doordat een aantal hobbymatige kersentelers het hier en daar niet helemaal volgens de regels doen. Ik vind dat een buitenproportionele afstraffing van de professionele kersenteelt.

De heer Pierik (BBB):

Natuurlijk, alle overtredingen van wettelijke regelingen keuren we af. Dat moet niet gebeuren. Daar zijn we heel duidelijk in. Maar omdat er in dit geval zo'n groot verschil zit tussen hoe de professionele kersenteelt en de niet-professionele kersenteelt omgaan met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, vinden we deze motie zeer te rechtvaardigen.

De heer Pierik (BBB):

Ik wil daar toch graag even op reageren. Mevrouw Bromet geeft aan dat ze het woord "landbouwgif" blijft gebruiken. De officiële kennisinstituten, die we in het leven hebben geroepen om hier adequate uitspraken over te doen, gebruiken dit begrip niet. Ik wil dus toch afstand nemen van het frame dat mevrouw Bromet hier neerlegt.

De heer Pierik (BBB):

Allereerst mijn complimenten voor de spitsvondige woordspeling.

We moeten wel onderscheid maken tussen officiële toestemmingstrajecten en vrijstellingen. Als het gaat om officiële toelatingstrajecten vind ik het advies van het Ctgb veel zwaarder wegen dan wanneer het gaat om vrijstellingskwesties.

De heer Pierik (BBB):

We wachten de reactie van de minister af.

Mevrouw Vedder (CDA):

Dank, voorzitter. In het commissiedebat heb ik het gehad over het verzoek van enkele gemeentes en de VNG om meer duidelijkheid over spuitzonering. De minister heeft de toezegging gedaan dat hij daarover gaat spreken met de gemeentes en met de minister van Binnenlandse Zaken, maar ik zou graag een stapje verder willen gaan dan alleen spreken. Ik wil ook graag dingen doen en daar heb ik een motie over.

De heer Holman (NSC):

Voorzitter. Wij hebben drie moties.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Ik dank de minister voor zijn inspanningen en toezeggingen in het commissiedebat. En toch heb ik nog een kleine motie en een nog iets grotere.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Dan mijn tweede motie.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Tot zover, voorzitter.

De heer Flach (SGP):

Ja, voorzitter, ik kijk terug op een mooi en bij vlagen ook stevig debat. Ik heb er nog wel een paar opmerkingen en vragen bij, maar geen moties. De SGP wil dat de milieudruk door gewasbescherming verder omlaaggaat. Dat betekent dat we nog meer zouden moeten inzetten op precisietechnieken en toelating van groene middelen. Dat is iets anders dan het rücksichtslos verbieden van middelen en toepassingen.

Ik heb nog een openstaande vraag over snelle toelating van groene middelen. De Kamer vroeg de regering zowel om de termijn voor het in behandeling nemen van de toelatingsaanvraag te versnellen als om de behandelingstermijn te verkorten. De beoordeling wordt versneld door een apart loket. Dat is uitstekend, maar de motie vraagt ook om het sneller in behandeling nemen van een aanvraag, bijvoorbeeld door prioritering bij herbeoordeling van bestaande middelen. Hoe gaat de minister dit oppakken?

De gemeenten worstelen met de spuitzonering, die niet is afgestemd op de driftreductie die inmiddels plaatsvindt in de sectoren. De minister wil gemeenten ondersteunen, ook in samenwerking met zijn collega van Binnenlandse Zaken; daar hebben we het over gehad. Ik heb daarom de motie van collega Vedder meegetekend om dat aan te moedigen.

Tot slot de vrijstelling voor Exirel in de kersenteelt. De afgelopen jaren was de voorwaarde: maximaal één toepassing per jaar. Ook toen was het Ctgb-advies om het eens in de drie jaar te doen. De noodzaak is niet veranderd. De vraag is waarom de minister dit jaar anders besloten heeft. Dat is de laatste vraag die ik daarover stel.

Mocht dit debat de grens van 11.30 uur overschrijden, dan ben ik weg. Dat is niet omdat ik niet geïnteresseerd ben in de antwoorden. De minister mag ervan verzekerd zijn dat ik kennisneem van zijn antwoorden.

De heer Van Campen (VVD):

Voorzitter. Als je in een debat over gewasbeschermingsmiddelen aan de ene kant de toelating door het Ctgb van glyfosaat accepteert, waarover zo veel maatschappelijke discussie is, en tegelijkertijd andere adviezen van het Ctgb over andere middelen die de andere kant op werken, niet als zodanig accepteert, ben je inconsequent. Ik vind het belangrijk dat we in het maatschappelijk gepolariseerde debat over gewasbeschermingsmiddelen onafhankelijke wetenschappelijke instituties volgen. Vandaar de volgende motie.

De heer Van Campen (VVD):

Voorzitter. Waar het gaat om middelen voor de kersenteelt, begrijp ik de irritatie en frustratie van telers zelf. Ik begrijp ook dat de minister steeds op advies van het Ctgb de afweging heeft gemaakt wat waar op welk moment wel of niet kon. Wij zouden hier in de Kamer geen debatten moeten voeren over wel of geen vrijstellingen. Het is heel eenvoudig. Er is een fonds voor kleine teelten. Dat is beschikbaar; daar kan een beroep op worden gedaan. Als gewasbeschermingsmiddelenproducenten willen worden toegelaten op de Nederlandse markt, moeten ze daar gewoon een formele toelatingsaanvraag voor doen. Dat geldt ook voor de desbetreffende middelen. Dan hoeven wij in deze Kamer niet voortdurend met individuele zaken bezig te zijn en kunnen wij ons richten op onze hoofdtaken: het bewaken van kaders en het controleren van de regering.

Dank u, voorzitter.

De heer Van Campen (VVD):

Altijd, ook omdat het in een democratie noodzakelijk is om hardheidsclausules te hebben om te kunnen afwijken. Anders zouden we worden geregeerd door instituties. Maar ik vind ook dat je heel, heel, heel terughoudend moet omgaan met het afwijken van wetenschappelijke adviezen. In deze specifieke kwestie irriteert het mij vooral, zeg ik in de richting van de heer Flach, dat we het hier hebben over een vrijstelling, terwijl de minister herhaaldelijk tegen producenten heeft aangegeven dat er een formele toelatingsaanvraag gedaan kon worden. We kennen allemaal die apps van mensen die dat spul graag zouden willen gebruiken omdat ze er financieel van afhankelijk zijn. Ik sta ook voor die telers. We krijgen dan terug dat de teelt zo klein is en dat het daarom niet zou renderen. We hebben daar een fonds voor; we hebben een fonds voor kleine teelten. Er staat gewasbeschermingsmiddelenproducenten dus niets in de weg om een aanvraag te doen voor deze specifieke middelen. Boeren en telers kunnen daardoor gewoon een goede landbouwkundige praktijk toepassen langs de verantwoorde voorschriften die we met elkaar hebben voor de bescherming van dier, mens en milieu.

De heer Van Campen (VVD):

Nee, ik vind dat je altijd een hardheidsclausule moet hebben en dat een minister altijd gemotiveerd moet kunnen afwijken van adviezen. In een democratie voer je daar namelijk het debat met elkaar over, zoals we nu ook doen. Ik zeg er alleen bij dat je dat echt niet te vaak moet doen. De heer Flach stelt dat we het debat hier voeren zodat we dit debat kunnen blijven voeren. Maar ik zou dat debat hier eigenlijk niet willen voeren; ik wil gewoon dat gewasbeschermingsmiddelenproducenten toelatingen aanvragen. Ik wil ook dat het Ctgb snel beoordeelt, zodat alternatieven snel op de markt kunnen komen; dat is de andere kant van de medaille. Dus ja, er moet altijd een hardheidsclausule zijn voor de minister en voor controle door het parlement. Maar jongens, blijf er echt zo veel mogelijk bij weg, want we zijn hier het debat aan het voeren op het niveau van middelen en werkzame stoffen. Wat zijn we aan het doen?

De heer Van Campen (VVD):

Dat is waar.

De heer Van Campen (VVD):

Ja, maar ik leg me wel neer bij de wijze waarop de minister die motie heeft beoordeeld en geapprecieerd en bij de voorwaarden waaronder hij die uitvoert. We hebben daar met elkaar voor gestaan, maar je moet op een gegeven moment ook luisteren naar de wetenschappelijke adviezen voor de bescherming van de schone leefomgeving.

De heer Van Campen (VVD):

Je hebt geen vrijstellingen meer nodig op het moment dat er een formele aanvraag is gedaan. Ik heb de eerste motie gesteund en ik ben benieuwd wat de minister vindt van de argumenten die de heer Pierik heeft aangedragen. Daar ga ik serieus naar luisteren. Als de motie van de heer Pierik kan rekenen op een positief oordeel van de minister omdat hij dat op die manier heeft voorgelegd aan het Ctgb, dan zal ik mijn fractie een positief stemadvies geven over de motie van de heer Pierik. Ik waag dat alleen ten zeerste te betwijfelen, maar we gaan horen wat de minister daarover zegt.

De heer Van Campen (VVD):

Ja, maar dat maakt dat de minister de vrijstellingen onder bepaalde voorwaarden heeft toegekend. Ik vind bijvoorbeeld ook dat de minister zich op het moment dat er een aanvraag wordt gedaan voor toelating van een middel, best wel kan verhouden tot bijvoorbeeld de instanties en zijn collega's in België, waar bepaalde middelen al wel worden toegelaten. Het zou onnodig zijn om in 27 Europese landen voortdurend vanaf een schoon blaadje met de beoordeling te beginnen. Laten we werk niet opnieuw doen. De heer Pierik kent namelijk net zo goed als ik de enorme stapels aan alternatieve middelen met minder hoge impact die beschikbaar staan en wachten op toelating. Daarbij vindt hij mij dus aan zijn zijde. Ik herinner me alleen ook dat de minister aangaf dat als we gaan praten met de Belgen en gaan kijken naar de voorwaarden waaronder middelen mogen worden ingezet in België, we ons ook moeten neerleggen bij de voorwaarden die daar worden gesteld. Die zijn misschien wel wat strenger dan de voorwaarden die we op dit moment met elkaar stellen, zeg ik tegen de heer Pierik. Maar dat is dan wel de afspraak die we met elkaar maken.

De heer Van Campen (VVD):

Fantastisch. Laten we het Ctgb oproepen om daar snel duidelijkheid over te bieden, zodat we ons hier niet meer op Kamerniveau bezig hoeven te houden met de toelating van werkzame stoffen en middelen.

De heer Van Campen (VVD):

Volgens mij voeren we hier een debat over gewasbeschermingsmiddelen en verwart mevrouw Podt haar portefeuilles hier een beetje met elkaar. Ik gun mijn collega de heer Brekelmans om dat debat op een andere plek met haar te voeren.

Mevrouw Podt (D66):

Voorzitter. Wij hebben een stevig debat met elkaar gehad en ook met de minister. Dat is niet zo gek, want het gebruik van bestrijdingsmiddelen leeft in de samenleving en zeker ook bij boeren. Boeren worden helaas soms ook ziek van de gebruikte middelen. Niemand zou natuurlijk ziek moeten worden van zijn werk. Vandaar deze motie.

Mevrouw Podt (D66):

Dank u wel.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb drie moties.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dank u wel, voorzitter, voor de coulance.

Mevrouw Bromet (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik wil eigenlijk beginnen met iets aardigs zeggen tegen de minister van Landbouw. Ik ben altijd heel kritisch op hem geweest, maar de laatste maanden lijkt hij wel losgekomen te zijn. Dat bevalt me wel, dus ik dacht: dat zal ik ook eens in het openbaar zeggen. Dat verdient iemand die een andere weg inslaat.

Voorzitter. Ik heb nog wel één vraag ...

Mevrouw Bromet (GroenLinks-PvdA):

Het zevende actieprogramma van de Nitraatrichtlijn is een programma om de waterkwaliteit te verbeteren. Nu is het zo dat lelies en andere niet-biologische bollen op de lijst van rustgewassen zijn gezet. Ik zou de minister willen vragen waarom dat is gedaan. Waarom is er dan niet ook een maximum gesteld aan de werkzame stof per hectare? Het gaat immers uiteindelijk om de waterkwaliteit. Je ziet dat het areaal lelies alsmaar toeneemt, en dat is volgens mij, volgens ons, in strijd met de ambities die wij hebben om de waterkwaliteit te verbeteren. 99% van de wateren in Nederland voldoet nog niet aan de eisen. Over twee jaar moet 100% aan de eisen voldoen. Dat is dus een opgave, lijkt mij. Graag een reactie van de minister.

De voorzitter:

Ja, daar is de minister weer! Dan zijn we klaar voor de beantwoording door de minister en voor zijn appreciatie van de door de Kamer ingediende moties. Ik geef het woord aan de minister.

Minister Adema:

Dank u wel, mevrouw de voorzitter. Ik heb nog zó mijn best gedaan om het heel kort te houden, zodat ik nog net vóór 11.30 uur binnen zou zijn en de vragen van de heer Flach als eerste zou kunnen beantwoorden. Maar helaas, de vogel is gevlogen! Dan doe ik het gewoon in de lijn zoals de vragen gesteld zijn. Ik heb een aantal vragen te beantwoorden, mevrouw de voorzitter, en daarna een aantal moties te appreciëren.

Ten aanzien van de kersenteelt en de discussie die zonet ontstond over de waterkwaliteit en over de professionaliteit van de kersentelers, zeg ik het volgende. Kijk, ik heb negatieve adviezen van de NVWA op de vrijstelling van Exirel. Ik moet constateren dat de naleving in de kersenteelt is toegenomen. Vandaar dat ik heb gezegd: onder die omstandigheden vind ik het gerechtvaardigd om een voorwaardelijke vrijstelling te verlenen. Daarbij neem ik de voorwaarden die het Ctgb stelt, wel over. Het Ctgb stelt die voorwaarden niet voor niks.

Er werd ook gezegd: kan er niet een gelijk speelveld ontstaan? In het debat heb ik aangegeven dat als we afgaan op wat er in het buitenland gebeurt, we te maken krijgen met bufferstroken van 20 tot 25 meter en nog een paar andere eisen die strenger zijn dan de eisen die ik nu met de vrijstelling meegeef. Ik wil dat gewogen hebben. Dat is belangrijk. De verbetering van de naleving die de NVWA heeft gerapporteerd, is voor mij dus een reden om het nu te doen met de voorwaarden. Maar er valt nog heel veel te verbeteren. Inderdaad, er zijn gebieden waar de waterkwaliteit goed is, maar er zijn ook gebieden waar dat niet zo is. We zien gewoon dat er in de kersenteelt in de naleving, ook van andere voorschriften dan alleen die voor het gebruik van Exirel, nog echt veel moet verbeteren. Daar werken we aan. Ik heb nu ook gesprekken met de sector. Die komt met plannen om dat aan te pakken, omdat we dat hebben gevraagd. Maar het is niet zo dat je kunt stellen dat de waterkwaliteit onder de kersenteelt altijd goed is.

Dan de overtredingen die zijn geconstateerd. Er ontstond een discussie waarin werd gezegd: ga nou niet die de professionele telers de dupe laten worden van het slechte naleven door de hobbytelers. Alle rapportages hebben betrekking op de professionele telers.

Voorzitter. Dan de vraag van de VVD, in reactie op de uitlatingen van de BBB, om in te gaan op de adviezen van het Ctgb en de vrijstellingen. Er zijn twee typen adviezen. Dat van het Ctgb gaat echt over de toelating. Dat van het NVWA gaat echt over het landbouwkundig gebruik. Die twee adviezen krijg ik. Daarom liggen naleving en dat soort zaken logischerwijs heel erg bij de NVWA, maar ligt de toepassing bij het Ctgb. Het Ctgb geeft in die adviezen voorwaarden mee en doet dat niet voor niks. Exirel is geen fijn goedje. Het is een noodzakelijk kwaad in de kersenteelt. Bij dit soort adviezen wil ik in lijn met het Ctgb adviseren. Nou zou iemand kunnen zeggen: ja, maar bijvoorbeeld bij glyfosaat ben je afgeweken van het advies van het Ctgb. Dat deed ik omdat het daarbij gaat om zaken die we nog niet helemaal precies weten. Ik heb ook nader onderzoek aangekondigd, bijvoorbeeld rondom glyfosaat. Maar het Ctgb weet precies hoe het zit met Exirel. Dat weet het precies. Dat is gewoon bekende informatie. Vanuit dat perspectief blijf ik de lijn van het Ctgb hierin zonder meer volgen. Ik wijk daar dus niet van af.

Minister Adema:

In de rapportages over de naleving gaat het alleen over de professionele telers. Die cijfers hebben dus betrekking op de professionele telers. Het is wel zo — daar zit dus wel even een nuance in — dat de naleving van alle voorschriften gaat over meer dan alleen de voorschriften die betrekking hebben op Exirel. Bij de kersentelers is een van de voorwaarden van het Ctgb om driftreducerende apparatuur aan te schaffen. Het gaat over 99% driftreducerende apparatuur. We zien een toename in de aanschaf van dat soort apparatuur. Dat betekent dat van de achttien bezoeken die we in 2023 hebben afgelegd, veertien bedrijven die apparatuur hebben aangeschaft. Vanzelfsprekend moet het dan ook nog goed gebruikt worden en daar is ook iets over te zeggen. Maar alle cijfers die we hebben gepresenteerd, hebben betrekking op de professionele kersenteelt en niet op de hobbymatige kersenteelt. Het is dus niet zo dat in die zin de hobbymatige kersenteelt bijvoorbeeld de vrijstelling voor de professionele teelt in de weg zou zitten of wat ook maar. Dat is niet aan de orde.

Minister Adema:

Nogmaals, de cijfers hebben betrekking op de professionele teelt en niet op de hobbymatige teelt. Dus volgens mij ben ik daar duidelijk over.

Minister Adema:

Ik zal straks een motie appreciëren over de relatie tussen de toelatingseisen en de Kaderrichtlijn Water. Dat speelt hierbij niet. Het gaat hier gewoon om de toelating. Het Ctgb geeft ons adviezen op het gebied van toelating. Ruimte geven aan water, zodat de kwaliteit van het water kan herstellen, is ook precies de reden dat het Ctgb zegt: "Gebruik: één keer in de drie jaar". Daarom hou ik ook vast aan de eis van drie jaar.

Minister Adema:

Die cijfers kunt u krijgen. Die cijfers, over de waterkwaliteit en de waternormen, kunt u trouwens ook bij de waterschappen ophalen. Die zijn beschikbaar. De kwaliteit verschilt nogal per waterschap; dat heb ik al gezegd. Iedereen in Nederland is gehouden om gewasbeschermingsmiddelen op een juiste manier toe te passen. Professionele gebruikers passen dit soort middelen toe. Die mogen die middelen toepassen omdat het voor professioneel gebruik is. Dat even ten aanzien van dat punt. Ik kan wel heel lang doorgaan, maar ik heb de voorzitter net gehoord. Ik wil het dus ook niet te uitgebreid maken.

Minister Adema:

Het gaat hier om het naleven van het gebruik van het middel. Het gaat bij gewasbeschermingsmiddelen om bescherming en de risico's voor mens, dier en milieu. Dat heb ik ook al in het debat aangegeven. Er wordt dus niet alleen gekeken naar de waterkwaliteit. Er werd in het commissiedebat heel erg gefocust op de waterkwaliteit. Ik heb toen deze opmerking ook al gemaakt en gezegd: nee, het gaat ook om omwonenden, dieren, insecten enzovoorts in het milieu. Er zijn dus veel meer redenen dan alleen de waterkwaliteit om wel of geen vrijstelling te verlenen. De toelating wordt ook langs de lijnen voor mens, dier en milieu ingericht. Het gaat niet alleen om de waterkwaliteit.

Minister Adema:

Ik heb die informatie niet beschikbaar, maar dit is niet relevant. Ik zeg net: ook al zou dat zo zijn, dat verandert mijn positie ten opzichte van de vrijstelling die ik heb verleend niet. We kijken namelijk niet alleen naar de waterkwaliteit. Het gaat om mens, dier en milieu. Het gaat om omwonenden. Het gaat om insecten, andere dieren en dat soort zaken. Er wordt veel breder gekeken dan alleen sec naar de waterkwaliteit. Dus ook al zou dat zo zijn, dan zou dat mijn opvatting en mijn keuze in die vrijstelling nu niet wijzigen, omdat we breder kijken. We hebben hier discussies over glyfosaat en noem maar op. Dat gaat over de gezondheid van mensen. Dat gaat niet alleen om de kwaliteit van het water. Het is dus echt breder en de toelating gaat langs bredere lijnen dan alleen de waterkwaliteit. Dat verandert dus niks, ook al zou het zo zijn. Als u die informatie wilt hebben, dan kunt u die krijgen — daar gaat het verder niet om — maar het verandert niet.

Dan de vraag van de SGP over de versnelde toelating van groene middelen. Dat frustreert mij natuurlijk ook. Ik wil ook heel graag dat middelen versneld worden toegelaten, vandaar dat we ook een verduurzamingsloket hebben geopend. Dat loket is er vanaf 1 januari, dus we moeten de effecten van het loket nog zien. Maar het moet wel degelijk leiden tot een snellere toelating van middelen. De heer Flach vroeg ook specifiek of de herbeoordeling niet sneller kan dan de eerste toelating. Ook daarvan moet ik zeggen dat die herbeoordelingen sneller in behandeling worden genomen en sneller worden afgewikkeld dan de eerste toelating. Op de vragen van de heer Flach kan ik in die zin dus positief antwoorden.

Waarom heb ik vorig jaar anders besloten ten aanzien van Exirel dan nu? Dat was ook een vraag van de heer Flach. Vorig jaar hebben we dezelfde argumenten aangevoerd. We hebben de sector er ook voor gewaarschuwd wat betreft de voorwaarden die gelden in de huidige vrijstelling. We hebben ze ervoor gewaarschuwd dat dat eraan zat te komen en dat ze er rekening mee moesten houden. We zijn die afspraak nu dus ook gewoon nagekomen. Dat vloeit dus voort uit het advies.

Mevrouw Bromet had een vraag over de lelies als rustgewas. Ik voel helemaal met haar mee. Dat heeft niks met het compliment te maken dat ik kreeg, maar ik heb er hetzelfde gevoel bij. Als je lelies aanmerkt als rustgewas, stimuleer je hoe dan ook het gebruik van middelen. Overigens mogen lelies nog vrij geteeld worden als lelies geen rustgewas zijn. Het is dus niet zo dat als wij lelies niet meer toepassen als rustgewas ze ook niet meer geteeld worden, want je kunt ze dan nog steeds vrij telen. Maar ik vind het wel een verkeerd signaal. In het zevende actieprogramma is het zo geregeld. Het is mijn inzet om bij het achtste actieprogramma de lelies als rustgewas te laten verdwijnen.

Mevrouw de voorzitter. Dan de moties. De motie op stuk nr. 656 gaat over het terugdraaien van het besluit over Exirel. U begrijpt dat ik die motie met klem ontraad.

Dat geldt ook voor de motie op stuk nr. 657. Ik verwijs even naar het debat dat we hebben gehad. Het gaat hier om een motie die eerder is aangenomen. Wij beoordelen elk gewasbeschermingsmiddel in relatie tot elk gewas separaat. Elke keer wordt er een risicobeoordeling gedaan, omdat de toepassingen verschillend kunnen zijn en omdat de toegepaste technieken verschillend kunnen zijn. Ik doe dat dus niet generiek. Ik ontraad daarom deze motie. Dit is dus ook waarom ik het tweede deel van de motie die eerder is ingediend en aangenomen, niet uitvoer.

Dan de motie op stuk nr. 658. Ik kan een lang verhaal houden, maar ik verwijs naar het debat en ontraad ook deze motie. Ik heb vertrouwen in de adviezen van het Ctgb en de NVWA. Daar ga ik op af. Ik ben niet van zins om dat in deze situatie ook maar enigszins aan te passen.

Dan de motie op stuk nr. 659 over een wetenschappelijk onderbouwd kader spuitzonering. Ik wil die oordeel Kamer geven, maar ik heb er wel een interpretatie bij. Ik heb in het debat inderdaad aangegeven dat ik in gesprek ga met BZK en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten; we zijn daar ook al over in gesprek. Ik wil samen met de VNG en BZK een soort onderbouwd kader opstellen om te komen tot een goede invulling van de spuitzones voor een gezonde woon- en leefsituatie. Ik moet daar wel bij zeggen dat dat ook kan betekenen dat de zones in sommige gevallen juist breder worden. Dat is wel een risico dat we daarmee nemen.

Dan de motie op stuk nr. 661 van de heer Van Campen, sorry, van de heer Holman. De heer Van Campen is eronder geschreven. Dan staat het net wat groter en dan kijk je daarnaar. Het is toch wel handig om je naam er op die manier te laten bijschrijven, want voordat je het weet komt de motie op jouw naam te staan. De motie gaat over de groene middelen. Deze wil ik oordeel Kamer geven.

Dan heb ik de motie over de verduidelijking van het voorzorgsbeginsel. Ik moet daar even iets over zeggen. Ik wil 'm oordeel Kamer geven, maar ik heb daar wel een belangrijke interpretatie bij. Die interpretatie is dat in de toelating het voorzorgsbeginsel al is meegenomen. We hebben dus twee zaken. We hebben een Europese toelating van middelen en een nationale toepassing van middelen, dus de manier waarop het in het land wordt toegepast. Het kan per land verschillen, omdat ook de structuur van het land verschilt. In Nederland hebben we bijvoorbeeld veel meer verkaveling en we hebben daardoor dus veel meer sloten en watergangen dan in andere landen. Dat betekent dat de toepassing hier anders kan zijn dan in andere landen. Dat is dus de toepassing en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. En ...

Minister Adema:

Ja, sorry.

Minister Adema:

O, sorry.

Minister Adema:

Dit is de motie op stuk nr. 662, waar ik het over heb.

Minister Adema:

Natuurlijk moet je bij de toepassing en het gebruik rekening houden met de omgeving, de afstand tot woningen enzovoorts. Ik begrijp ook de onrust in de maatschappij. Ik zal dan ook zo snel mogelijk in samenwerking met het Ctgb komen met een notitie over de beide aspecten, de toelating en de toepassing, ook in de context van de uitspraak van de rechter over de lelieteelt in Sevenum. Daar gaat ook het voorzorgsbeginsel op beide terreinen nadrukkelijk aan de orde komen, dus toelating en toepassing gebruik.

Minister Adema:

We hebben natuurlijk rechtspraak in Nederland. Ik moet me verhouden tot de uitspraken van de rechter. Dat geldt hier ook. Ik ben het met u eens dat je naar sommige uitspraken met meer verbazing kijkt dan naar andere uitspraken. Maar dat is wel de rechterlijke uitspraak waartoe we ons te verhouden hebben. Wij bestuderen die uitspraak nog, want die kan consequenties hebben. In dat licht wil ik met het Ctgb in gesprek om te kijken wat dit betekent voor de duidelijkheid voor telers, ook in komende gevallen waarin het voorzorgsbeginsel aan de orde zou komen, maar misschien zelfs iets breder wat mij betreft.

Dan de motie op stuk nr. 663.

Minister Adema:

O sorry, 662.

Minister Adema:

Die had ik tijdens de beantwoording al rustig doorgeslagen, maar die moet ik ook doen. Ik heb al aangegeven hoe ik met de lelies wil omgaan en dat ik een onderzoek wil doen. Deze ondersteunt mij in het terugdringen van het gewasbeschermingsmiddelengebruik bij lelieteelt, dus deze geef ik graag oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 663 over de Kaderrichtlijn Water geef ik ook oordeel Kamer. Ik ben hier al mee bezig conform het huidige coalitieakkoord — dat is mijn kader — maar daar hebben we wel even een heel goede juridische analyse voor nodig. We kunnen niet zomaar de toelatingsnormen baseren op de Kaderrichtlijn Water. Daar ben ik mee bezig. Als die analyse er is, zal ik uw Kamer daarover informeren en gaan we kijken wat dat betekent voor het uitvoeren van dat deel van het coalitieakkoord.

Dan de motie van de CU.

Minister Adema:

Nee. Dat is een goede aanvulling. Er ligt nog geen rapport, want ik heb nog niks gezien. Maar het Ctgb is ermee bezig, dus die analyse wordt op dit moment gemaakt. Die is wel nodig voordat wij die motie kunnen uitvoeren. Dat is wat ik zeg. Maar inderdaad, we zijn ermee bezig.

Minister Adema:

Geen idee.

Minister Adema:

Ja, dat wil ik de Kamer laten weten. Dat is geen probleem.

Mevrouw de voorzitter. Ik geef de motie op stuk nr. 664 oordeel Kamer.

Ik geef de motie op stuk nr. 665 oordeel Kamer, maar ik wil daar iets meer over zeggen. We hebben hier veel discussie over onze instituten. Het is buitengewoon belangrijk ... Wij hebben die instituten zelf aangewezen als overheid, als regering en Kamer. Dat is de manier waarop we het in Nederland hebben ingericht. Als er adviezen komen van die instituten, dan is de lijn dat we die adviezen volgen en dat we hier niet over elk advies een discussie gaan hebben. Dat ondermijnt de positie van onze instituten. Ik heb erg veel vertrouwen in onze instituten. Ik heb veel vertrouwen in het Ctgb en de NVWA. Laten we dat vertrouwen blijvend uitspreken en ons daar ook naar gedragen. Ik ben het zeer eens met deze motie. Ik geef haar oordeel Kamer, maar eigenlijk omarm ik de motie. Ik vind dit echt van belang, want als wij onze instituties ter discussie stellen, dan wordt de onrust buiten groter. Die verantwoordelijkheid dragen wij. Natuurlijk moeten de instituties hun werk goed doen en natuurlijk mogen er altijd vragen gesteld worden, maar in de basis moet er vertrouwen zijn in onze instituties.

Minister Adema:

Dat vind ik lastig. Ik kan een motie vanzelfsprekend overnemen, maar nogmaals: ik heb in mijn appreciatie heel duidelijk aangegeven wat mijn standpunt is ten opzichte van deze motie. Als de Kamer en de indiener er behoefte aan hebben dat ik de motie omarm door haar over te nemen, dan doe ik dat graag, maar dan hoor ik dat graag van de indiener.

Minister Adema:

Dan krijgt die oordeel Kamer.

Minister Adema:

Wat mij betreft: van harte oordeel Kamer en van harte omarmen.

Minister Adema:

Ik kom op de motie van mevrouw Podt op stuk nr. 666 over parkinson als beroepsziekte. Die ontraad ik. Dat is ook in lijn met wat we in het debat hebben besproken. Ik heb een aantal stappen gezet als het gaat om het onderzoek naar parkinson, ook in relatie tot glyfosaat. Er worden echt forse stappen gezet. Als die leiden tot een direct verband tussen parkinson en glyfosaat, dan wordt glyfosaat direct uit de handel genomen. Dan wachten we geen dag. Maar we willen dat wel afwachten. Ook onderzoekers geven aan dat er nader onderzoek moet komen. Daarnaast zijn er nog blootstellingsonderzoeken. Maar goed, we gaan het hele debat nu niet overdoen. Daarnaast vallen beroepsziekten onder de TSB-regeling. Ze worden aangewezen door de onafhankelijke Adviescommissie Lijst beroepsziekten. Dat gebeurt onder de verantwoordelijkheid van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De adviescommissie gebruikt de lijst van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Dat is de lijn en daar heb ik geen invloed op. Ik kan alleen onderzoek uitzetten en dat doe ik. Als het gevolg van zo'n onderzoek is dat een bepaalde ziekte als beroepsziekte moet worden aangemerkt, dan kan dat, maar dat moet wel gebeuren na gedegen onderzoek. Ik ontraad dus deze motie.

Dan de motie op stuk nr. 667.

Minister Adema:

Ik heb geen vraag gehoord, dus ik ga door, mevrouw de voorzitter.

Minister Adema:

Ik ga door met de motie op stuk nr. 667, om te verkennen hoe de gevolgen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen kunnen worden gelegd bij de gebruiker in plaats van bij de biologische boer. Ik wil die oordeel Kamer geven, maar wel met een interpretatie, want hier is wel eerst onderzoek voor nodig. Het is dus niet zo dat we zomaar middelen, maatregelen, kunnen inzetten. Laten we eerst een grondig onderzoek doen naar wat zou kunnen werken en welke maatregelen er nodig zouden kunnen zijn, en op basis daarvan de maatregelen bijvoorbeeld verplichten. Met die interpretatie wil ik deze motie oordeel Kamer geven.

Minister Adema:

Dan de motie op stuk nr. 668 over de lelieteelt en de teelt van andere sierteeltgewassen. Er is veel meer te zeggen over sierteeltgewassen, maar ik ben, zoals u weet, bezig duidelijke maatregelen uit te zetten als het gaat om de lelieteelt. Daar wil ik me eerst toe beperken, want de lelie is van alle sierteeltgewassen op dit moment het snelst groeiende gewas met het hoogste gewasbeschermingsmiddelengebruik. Ik wil het eerst daartoe beperken. Het kan best zijn dat als we dat onderzoek gestart hebben, we in de stappen daarna wellicht ook gaan kijken naar andere sierteelten, maar mijn inzet is om het eerst hiertoe te beperken.

Dan de motie op stuk nr. 669. Die ontraad ik. Het Ctgb is een onafhankelijk zbo. Een zbo wordt periodiek geëvalueerd, dus ook het Ctgb. Daarnaast wordt het Ctgb periodiek geëvalueerd door een internationale visitatiecommissie. Dat is voor mij voldoende om de kwaliteit, integriteit en betrouwbaarheid van het Ctgb te borgen. Daar is wat mij betreft geen nader onderzoek voor nodig. Ik ontraad deze motie.

Minister Adema:

Die ontraad ik.

De voorzitter:

De minister kan blijven zitten, want we gaan door met het tweeminutendebat over de Landbouw- en Visserijraad. Ik heb nog geen sprekerslijst, dus ik weet niet wie er spreekt en in welke volgorde. Ah, bij dezen. Nu heb ik de lijst, dank.

Aan de orde is nu het tweeminutendebat over de Landbouw- en Visserijraad van 27 mei aanstaande, Kamerstuk 21501-32, nr. 1644. Als eerste heeft zich ingeschreven de heer Pierik van de BBB. Aan u het woord.

De heer Pierik (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Ik wil de minister bedanken voor de antwoorden op het schriftelijk overleg, maar met de kanttekening dat die stukken pas om 10.00 uur vanochtend binnenrolden; dat was erg laat om daar nog adequaat op te kunnen acteren. Niettemin toch één motie. Ik heb één motie en geen twee moties, dus ik hoop dat ik het binnen de twee minuten ga redden.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dank u wel, voorzitter. We weten dat glyfosaat heel slecht is voor de bestuivers, de bijen en de hommels. We weten ook dat het heel slecht gaat met de bestuivers, zelfs zodanig dat onze voedselzekerheid in gevaar kan komen. We weten daarnaast dat er sterke aanwijzingen zijn dat glyfosaat mensen ziek maakt. Tegelijkertijd weten we dat Europa glyfosaat ondanks die feiten voor nog tien jaar heeft toegelaten. De Partij voor de Dieren vindt dat echt onbestaanbaar. We hopen dat de Kamer dat ook vindt en dat we nu hier, op nationaal niveau, maatregelen kunnen nemen. Daarom de volgende motie.

De heer Holman (NSC):

Dank u wel, voorzitter. Vorig jaar hebben we een discussie gehad naar aanleiding van het feit dat de interesse voor goud, zilver en brons bij de GLB-gelden zo groot was dat het budget niet voldoende of verkeerd ingeschat was. Dat was niet erg goed voor het vertrouwen. Boeren hadden een inspanning gepleegd en dreigden de vergoeding niet te krijgen. De vraag aan de minister is: kunt u met grote mate van zekerheid garanderen dat hetzelfde dit jaar niet weer ontstaat en dat de boeren niet weer op het verkeerde spoor worden gezet? Dat zou namelijk niet goed zijn voor het vertrouwen en de wil om het goed te doen en veel aandacht te hebben voor biodiversiteit en al dat soort andere zaken.

Minister Adema:

Dank u wel, mevrouw de voorzitter. De vraag van de heer Holman heeft ook betrekking op het GLB, waar de heer Pierik een motie over heeft ingediend. De Tweede Kamer heeft een motie aangenomen — die was van, ik meen, de heer Flach — om voor 2024 extra middelen beschikbaar te stellen. Ik ben ermee bezig om die middelen ingezet te krijgen. De vraag is of de Europese Commissie ons toestaat om dit weer te doen, want ook hiervoor moet ik weer langs bij de Europese Commissie. Zoals u weet ben ik vaak vastgelopen bij de Europese Commissie en af en toe stevig vastgelopen, maar ik heb hoop dat de Europese Commissie ook hier weer in meegaat, zodat we eigenlijk hetzelfde kunnen doen als vorig jaar. Voor de komende jaren ligt er wel een uitdaging. Maar goed, het is ook aan mijn opvolger om te kijken hoe het gaat in 2026. Er wordt erg veel gewerkt met de eco-regeling. Dat is een succesvolle regeling en daar zijn we ongelofelijk blij mee. Dat laat ook zien dat de Nederlandse boeren willen verduurzamen, dat ze ermee aan de slag willen zijn. Ik probeer dus om dat weer voor elkaar te krijgen, net zoals ik dat vorig jaar heb gedaan. Het kader waarbinnen we dat vorig jaar binnen Europa hebben geregeld, is gelukkig verlengd. Misschien kunnen we daar dus weer opnieuw gebruik van maken. Maar het is niet een altoosdurende inzetting, gesproken in de tale Kanaäns. Want we moeten wel elk jaar weer proberen om dit bij de Europese Commissie voor elkaar te krijgen.

Voorzitter. Dan de twee moties. De eerste motie, op stuk nr. 1647, is van de heer Pierik en gaat over het GLB. In de overwegingen worden een aantal aannames gedaan die misschien kloppen, maar die ook niet zomaar zijn gekomen. Kijk bijvoorbeeld naar wat de heer Pierik zegt over de relatie tussen melkvee en vleesvee. Er is een reden waarom het voor de een wel geldt en voor de ander niet. Zo kan ik alle afwegingen langsgaan. Ik wil nu niet het hele GLB gaan fileren, al is dat eigenlijk wel wat de motie vraagt. Het is overigens ook afgesproken in het NSP dat de eisen van de eco-regeling stap voor stap wat hoger worden gezet, juist ook om de verduurzaming een extra impuls te geven. Dat hebben we afgesproken. Wat we doen, volgt dus precies uit het Nationaal Strategisch Programma van het GLB zoals Nederland dat heeft ingediend. Ik voer dus dat Nationaal Strategisch Programma uit en dat blijf ik doen. Dat betekent dus ook dat we aan het nadenken zijn over hoe we de eco-regeling voor de komende jaren gaan inrichten. Er is in het NSP niet met Europese Commissie afgesproken dat er nu doelen zoals dierenwelzijn toegevoegd worden. Dan verzwaren we namelijk de eco-regelingen en dan zal er juist nog meer geld nodig zijn, terwijl ik u ook hoor zeggen dat er misschien niet voldoende geld beschikbaar is, ook voor de komende jaren. Die uitdaging om extra geld beschikbaar te stellen is er namelijk ook voor de komende jaren. Ik wil dus het Nationaal Strategisch Programma uitvoeren zoals het met de Europese Commissie is afgesproken. De stappen die we zetten, zijn juist afgesproken in het Nationaal Strategisch Programma.

Minister Adema:

Nou, dat is niet het enige. Het gaat niet alleen om toezicht en handhaving. Weidegang is voor een melkveehouder daadwerkelijk complexer dan voor een vleesveehouder. Er zit dus verschil in de toepassing. Wat je eigenlijk doet, is dat je de extra inspanning die een rundveehouder moet verrichten, ook extra gaat belonen. Ik wil best met de sector in gesprek gaan, maar ik beloof niet dat ik op voorhand in de stand sta van: we gaan dit zo regelen. Ik wil best de argumenten nog een keer wisselen en kijken of er nog nieuwe argumenten aan te voeren zijn. Maar dit is wel een van de redenen waarom er juist gekozen is voor dit onderscheid. En ik ontraad de motie dus.

Minister Adema:

Dat was naar aanleiding van mijn appreciatie ook wel duidelijk, denk ik. Ik zag meneer Pierik ook al een beetje bezorgd kijken.

Dan de motie op stuk nr. 1648, over glyfosaat. Wij hebben daar heel veel discussies over gehad. De beslissing om ons te onthouden van stemming in Europa is ook gepaard gegaan met onderzoek naar glyfosaat en de relatie tussen parkinson en glyfosaat. Dat onderzoek hebben we opgestart. Dan is er nog het onderzoek naar het gebruik van glyfosaat buiten de landbouw, eigenlijk buiten de sectoren waar het voor de voedselproductie noodzakelijk is. We hebben een blootstellingsonderzoek. We dringen aan op het verbreden van het toetsingskader. Er zijn dus tal van maatregelen genomen rondom de beslissing om ons te onthouden van glyfosaat. Ik wijk daar niet meer van af, dus deze motie ontraad ik ten zeerste.

De voorzitter:

Welkom, minister. We gaan het hebben over de Regels over energiemarkten en energiesystemen. We noemen het de Energiewet, Kamerstuk 36378. U heeft twee wetgevingsoverleggen gehad. Je zou zeggen dat dan het grootste deel van de technische zaken aan de orde is geweest. U bent hier volledig vrij om het hele politieke debat opnieuw te doen, samen te doen, door elkaar heen te doen of hoe het ook zij. Ik hoop wel dat we elkaar kunnen aankijken en het een beetje strak en zo bondig mogelijk kunnen houden. Ik zal u niet beperken op uw spreektijden, want het is natuurlijk wetgeving. Het is belangrijk dat we dat op een zorgvuldige manier doen. Daarbij kijk ik ook even naar de publieke tribune. Die ruimte moeten we met elkaar ook nemen, maar laten we proberen het zo kort mogelijk te houden. Dan open ik het debat.

De voorzitter:

Ik kijk als eerste naar de VVD, naar de heer Erkens. Aan u als eerste het woord.

De heer Erkens (VVD):

Voorzitter. Na ruim twintig uur aan wetgevingsoverleggen is het dan eindelijk zover: de plenaire behandeling van de Energiewet. De VVD is blij dat we eindelijk werk maken van de modernisering van onze energiemarktwetgeving. Deze modernisering is noodzakelijk, aangezien het laatste grote wetgevingstraject in 1998 heeft plaatsgevonden. Dat is een hele tijd geleden. Toen was Frits Bolkestein nog VVD-leider, werd de MP3 en de Game Boy Color uitgevonden en kwamen de films Saving Private Ryan en The Truman Show uit. U kunt zich voorstellen dat er sindsdien ook veel veranderd is in de energiemarkt. We werken sindsdien aan de volledige verduurzaming van onze energievoorziening, waar elektriciteit in de energiemix in belang toeneemt. Deze toenemende elektrificatie heeft tot forse problemen op ons stroomnet geleid. Het huidige wetgevende kader functioneert daardoor als belemmering voor noodzakelijke oplossingen.

Daarnaast willen we sinds de energiecrisis de consumentenbescherming fors verstevigen om onze huishoudens te beschermen tegen onvoorziene risico's, die een forse financiële impact hebben op de portemonnee. De energiecrisis heeft ons met de neus op de feiten gedrukt. Leveringszekerheid en energieonafhankelijkheid moeten prominenter worden meegenomen in ons energiebeleid.

Na twee wetgevingsoverleggen waarin we vooral het debat over de techniek hebben gevoerd, zal ik in dit debat ingaan op de volgende drie thema's.

De heer Erkens (VVD):

Misschien wil mevrouw Kröger even horen wat de thema's zijn om te bepalen in welk blokje haar vraag het beste past? Die drie thema's zijn namelijk: consumentenbescherming, netcongestie en energieonafhankelijkheid. Maar ik zie dat mevrouw Kröger haar vraag niet in deze blokjes vindt passen.

De heer Erkens (VVD):

Ik doe geen uitspraken over wat mijn favoriete krant is, maar ik dank mevrouw Kröger voor deze vraag, zodat we dit even duidelijk kunnen maken met elkaar. Je hebt terugleverheffingen. Die gaan over het salderen op dit moment. Dat zijn heffingen die huishoudens nu betalen om de kosten van het salderen niet af te wentelen op andere huishoudens die geen zonnepanelen hebben. Daar heb ik zelf trouwens een motie over; daar kom ik straks nog op terug. Daarnaast heb je de zogeheten terugleververgoeding. Dat gaat over te veel geproduceerde zonnestroom die je niet kunt salderen. Het amendement ziet erop dat daar inderdaad geen negatieve prijs voor gevraagd kan worden. Ik hoop dat het daarmee duidelijk gemaakt is.

De heer Erkens (VVD):

U framet het nu alsof het bewust zo is neergezet. Volgens mij lopen er op dit moment in de pers een aantal termen door elkaar. Dat probeer ik nu recht te zetten. Je hebt de terugleverheffing en de terugleververgoeding. De terugleververgoeding mag niet meer negatief zijn. Ik kom zelf nog met een voorstel om, wanneer salderen afgeschaft is, terugleverheffingen te verbieden. Wat mij betreft gaat dat hand in hand. Als je niet meer kunt salderen, vind ik dat de heffingen ook van tafel moeten verdwijnen. Het is aan de politiek, vind ik, om richting de huishoudens en de sector heel helder te zijn over wat ze de komende jaren kunnen verwachten en hoe ze centjes kunnen verdienen aan zonnepanelen, zodat het ook loont om die te blijven aanschaffen. Daarom is dit debat ook heel tijdig.

De heer Erkens (VVD):

Dit doet denken aan het salderingsregelingdebat dat we anderhalf jaar terug met elkaar gehad hebben. Toen waren er inderdaad twee amendementen. Eentje was van mijn hand en ging over een redelijke terugleververgoeding en de regels die je stelt omtrent percentages van de kale leveringsprijs. Wat mij betreft zou je in het voorstel voor het afschaffen van de salderingsregeling ook kunnen bezien welke tarieven we redelijk vinden voor mensen. Dat debat zouden we in dat kader kunnen voeren met elkaar. Een ander amendement, van de heer Omtzigt, ging over terugleververgoedingen en stelde dat die niet negatief mogen zijn. In dynamische contracten, waar steeds meer mensen in terechtkomen, zouden ze wel negatief kunnen zijn. Dat tweede amendement ligt vandaag ook voor. Ik heb dat toentertijd medeondertekend, net als overigens de heer Van Haga, toen nog als lid van een parlementaire fractie. Maar goed, al deze amendementen zijn toentertijd verworpen in de Eerste Kamer.

De heer Erkens (VVD):

Dat zijn heel veel vragen achter elkaar. Ik zal de laatste als eerste pakken. Als de heer Grinwis een antwoord wil op de andere vragen, kan hij die in zijn volgende interruptie vast nog stellen, want deze interruptie was heel lang.

Nu ligt het voorstel voor om het één jaar later af te schaffen dan in het vorige voorstel. Het is één jaar naar achter geschoven. De salderingsregeling wordt dus later afgeschaft, niet vanaf 2026 maar vanaf 2027. Ik denk dat er sindsdien wel veel veranderd is. De Eerste Kamer heeft de salderingsregeling niet afgebouwd. Wij waren trouwens voor die afbouw. Afschaffen heeft ook te maken met het feit dat de salderingsregeling niet helpt met het verminderen van netcongestie, dat het oneerlijk is voor huishoudens die geen zonnepanelen hebben en dat de kosten steeds hoger worden. Daarom zijn we ook nog steeds voor het afschaffen van de salderingsregeling. Sindsdien zijn al die terugleverheffingen geïntroduceerd. Het is voor huishoudens echt totaal onduidelijk geworden wat nou de terugverdientijd is en wat ze kunnen verwachten. De spelregels worden aangepast gedurende de wedstrijd. Ik denk dat het nu beter is dat de politiek helderheid verschaft over het jaar waarin de salderingsregeling weggaat. Als je met een afbouwpad gaat werken waarin er bepaalde percentages gelden in het ene jaar en niet in het andere jaar en waarin terugleverheffingen nog bestaan, wordt het alleen maar complexer. Wat ik in alle eerlijkheid graag zou zien, is dat wij gewoon zo snel als mogelijk, als het uitvoerbaar is nog dit jaar, helderheid verschaffen over de periode waarin je nog mag salderen en over wat het regime is nadat salderen afgeschaft is, zodat de installatie- en productiebedrijven en de huishoudens gewoon goed kunnen berekenen wat ze kunnen terugverdienen op hun zonnepanelen en wat ze eraan hebben. Die onduidelijkheid is nu wel echt schadelijk aan het worden, dus volgens mij moeten we daar als Kamer samen de verantwoordelijkheid in nemen.

De heer Erkens (VVD):

Dat ligt eraan wat je met een heel korte termijn bedoelt. In alle eerlijkheid denk ik dat het logisch is om dit te behandelen richting het Belastingplan. Dit moet je volgens mij niet twee jaar uitstellen, want dan creëer je dus onduidelijkheid met elkaar. Dat is volgens mij ongewenst; dan hebben huishoudens nog meer onzekerheid. Hopelijk vandaag worden er al meerdere aspecten duidelijk gemaakt. Het amendement van mevrouw Postma, waar ik aan meedoe, is er daar inderdaad een van. Ik heb zelf een motie voor de tweede termijn, waarvoor ik hopelijk een meerderheid in de Kamer kan vinden, die uitspreekt dat wanneer salderen weggaat, ook al die terugleverheffingen weggaan. Het lijkt me namelijk heel gek als energieleveranciers die in stand houden, terwijl salderen weggaat. Dan heb je nog een aantal puzzelstukjes die we de komende maanden wel met elkaar moeten oplossen, want we kunnen hier niet twee jaar onzekerheid over laten bestaan. Dat ben ik met u eens.

De heer Erkens (VVD):

Dat zijn heel veel vragen achter elkaar. Het is volgens mij belangrijk om met elkaar de terminologie correct te hebben. Ik zag dat de heer Bontenbal daarover heel enthousiast online een draadje op X had geplaatst. Ik vind het prima als we meegaan in zijn terminologie en de definities daarachter. Dan hebben we gewoon even hetzelfde taalgebruik in de Kamer. Dat maakt het aantal misverstanden volgens mij alleen maar minder.

Dan ten aanzien van het voorstel om alles tegelijkertijd te behandelen. Ik denk dat het goed is om zo veel mogelijk tegelijkertijd te behandelen met elkaar, maar een aantal van de zaken die we vandaag met elkaar bespreken, gaan niet alleen over de periode nadat salderen gestopt. Die zaken gaan ook nog steeds over de komende jaren. Ik kan me best voorstellen dat we een aantal plukjes vandaag behandelen met elkaar, maar mijn eigen voorstel toentertijd, dat u volgens mij uiteindelijk wel heeft gesteund, om bij de afbouw van de salderingsregeling vast te leggen hoeveel procent van het kale levertarief je vergoed krijgt, heb ik vandaag niet ingediend. Dat vind ik namelijk wel echt passen bij: wat komt er na de salderingsregeling?

De heer Erkens (VVD):

Zoals ik eerder zei, is er sindsdien wel wat veranderd. Al die terugleverheffingen zijn, zoals u terecht zei, een bypass geweest omdat het salderen niet is afgeschaft. Die zijn nu wel op huishoudens van toepassing. De situatie is nu zodanig veranderd dat ik denk dat een snellere afbouw logischer is op dit moment, omdat je daarmee ook sneller duidelijkheid creëert en je die heffingen kunt weghalen. Bij een geleidelijk afbouwplan ben ik er bang voor dat men bijvoorbeeld in een jaar nog maar voor 40% mag salderen maar er tegelijkertijd nog sprake is van terugleverheffingen vanuit de energieleveranciers waardoor mensen echt niet meer weten waar ze aan toe zijn. Dus ik denk dat die situatie wel veranderd is vergeleken met toentertijd. En wat andere partijen ervan vinden, moet u aan hen vragen. Ik was toen voor de afbouw van de salderingsregeling en ben dat nog steeds.

De heer Erkens (VVD):

Ik zal constructief naar die motie kijken. Ik gaf zo-even richting de heer Grinwis al aan dat het Belastingplan daarvoor misschien een logisch moment zou zijn, mits dat haalbaar is natuurlijk, maar volgens mij hecht iedereen er in deze Kamer aan dat er snel duidelijkheid komt voor de zonnepaneelbezitter.

De heer Erkens (VVD):

Ik ben hier vrij consistent in. Wij hebben voor afbouw gestemd in de vorige zittingstermijn van het parlement. We hebben in ons eigen verkiezingsprogramma de salderingsregeling afgebouwd. Ook nu wordt de salderingsregeling afgeschaft, omdat ik salderen niet houdbaar vind. Het is een heel goede regeling geweest die zonnepanelen heel aantrekkelijk heeft gemaakt, maar hierdoor worden de kosten steeds hoger voor mensen die geen zonnepanelen hebben. Ook wordt de netcongestie er niet mee opgelost. Nu wordt het inderdaad in één keer afgeschaft in het voorstel. Richting de heer Bontenbal en de heer Grinwis gaf ik net aan dat er ook wat veranderd is sinds de salderingsregeling in de Eerste Kamer niet aan een meerderheid is gekomen. Dat zijn alle terugleverheffingen die geïntroduceerd zijn. Als je nu met een geleidelijk afbouwpad gaat werken en de heffingen op hun plaats blijven, denk ik dat het per jaar heel complex wordt om te berekenen hoeveel je terugverdient met de zonnepanelen en waar je aan toe bent. Ook de sector heeft gewoon duidelijkheid nodig. Daarom staat dit voorstel er nu. Als u van andere partijen wilt weten wat zij ervan vinden, moet u dat aan hen vragen. Dat ga ik niet duiden.

De heer Erkens (VVD):

Ik kan hier heel duidelijk in zijn: zonnepanelen moeten blijven lonen voor mensen die nu zonnepanelen hebben en het moet de komende jaren blijven lonen om te investeren in zonnepanelen. Het is aan ons als parlement en aan het nieuwe kabinet om daar een voorstel voor te doen, zodat die duidelijkheid zo snel mogelijk gecreëerd wordt. Je hebt de situatie vóór de afschaffing van salderen. Dan blijft het sowieso lonen, want je kunt salderen de komende periode. Je hebt ook de periode daarna. Dan moet er een heel duidelijk regime zijn waarmee huishoudens goed kunnen berekenen wat ze eraan verdienen en wat ze eraan hebben, zodat mensen zonnepanelen blijven aanschaffen.

De heer Erkens (VVD):

Ik heb hier formeel al meermaals antwoord op gegeven.

De heer Erkens (VVD):

Maar …

De heer Erkens (VVD):

Nee. Ik blijf het trouwens verbazingwekkend vinden dat de SP voorvechter is van het behoud van salderen, want het is volgens mij de achterban van de SP die deels betaalt voor mensen die wel het geld hadden om zonnepanelen aan te schaffen. Ik denk juist dat de regeling onhoudbaar is en dat je toe moet naar een model waarin de rekening niet wordt neergelegd bij mensen zonder zonnepanelen. Ja, het klopt: een aantal bedrijven hadden een aantal heffingen en kosten voorafgaand aan de afbouw van de salderingsregeling. Maar de grote stappen van de grote energieleveranciers, waarbij een groot deel van Nederland klant is, kwamen pas na het wegstemmen in de Eerste Kamer. In de weken daarna werden allerlei heffingen geïntroduceerd, gedurende lopende contracten, in nieuwe contracten en ga zo maar door. Zij hebben ook heel duidelijk aangegeven dat die koppeling met dat wetsvoorstel er was.

De heer Erkens (VVD):

De voorstellen moet ik bekijken. Laat ik duidelijk zijn: ik heb vandaag zelf ook een aantal voorstellen. De terugleverheffingen waar nu in de markt geen regels voor zijn en die — u zegt dat ook — soms op best wel onduidelijke manieren geïntroduceerd zijn, moeten aan banden worden gelegd. Ik vind niet dat het verboden moet worden tot we salderen afschaffen, maar ik heb wel een amendement waarin staat dat de ACM daar sterke, eenduidige regels voor kan opstellen. Ik vind ook dat het verboden zou moeten worden wanneer saldering verdwijnt. Daar heb ik een motie over voorbereid. Ik probeer zelf dus ook oplossingen aan te dragen om helderheid te creëren en huishoudens te beschermen. U heeft het over hoe zonnepanelen kunnen blijven lonen. Laat ik daar een aantal dingen over zeggen: de komende jaren kan er nog gesaldeerd worden en bij de behandeling van het wetsvoorstel dat de afbouw moet regelen moeten we in de Kamer met elkaar nadenken over het regime daarna. Dat kan op de manier die ik anderhalf jaar geleden heb voorgesteld, waarbij je gewoon vastlegt wat de minimumbedragen zijn die huishoudens ontvangen. Ik sta tegen die tijd ook open voor andere ideeën, maar die moeten we in de Kamer met elkaar bespreken.

De heer Erkens (VVD):

Dit is een heel salderingsdebat geworden. Dat had ik natuurlijk kunnen verwachten. Daarna ga ik door over de Energiewet. Dat komt goed. Je moet twee dingen met elkaar oplossen als je de salderingsregeling afschaft. Aan de ene kan wil je die afschaffen, wij in ieder geval, omdat je wil dat huishoudens meer energie verbruiken op het moment dat ze het opwekken, zodat we ook qua netcongestie misschien iets minder problemen gaan ondervinden met elkaar. Aan de andere kant wil je voorkomen dat de socialisatie van kosten over huishoudens die geen zonnepanelen hebben, steeds groter wordt omdat steeds meer huishoudens zonnepanelen hebben en de groep zonder zonnepanelen steeds kleiner wordt. Dat model is dus onhoudbaar. Daar moeten we vanaf. Daarom zijn wij ook voor het afschaffen van de salderingsregeling.

Aan de andere kant wil je in de periode ertussenin duidelijk maken aan huishoudens dat zonnepanelen blijven lonen. U noemde daarvan een aantal voorbeelden, zoals die vaste contracten. Ik vind het dus ook niet kunnen dat er geen vaste contracten toegestaan zijn voor huishoudens met zonnepanelen bij sommige leveranciers. Mijn amendement dat vraagt om regels van de ACM, gaat ook daarover: geen vaste contracten mogen verbieden voor mensen met zonnepanelen. We hebben volgens mij twee jaar geleden als Kamer bij minister Jetten juist afgedwongen dat die er zijn, zodat huishoudens kunnen kiezen voor zekerheid. Dan vind ik het niet kunnen dat energieleveranciers tegen die huishoudens zeggen: u heeft zonnepanelen; u mag niet die zekerheid krijgen. Ook daar heb ik dus voorstellen voor. Als er andere langskomen, zal ik die ook met een open vizier behandelen.

De heer Erkens (VVD):

Ja, ik wilde mijn eerste punt gaan maken, maar ik zie dat mevrouw Kröger nog komt.

De heer Erkens (VVD):

Volgens mij is het een akkoord waar ieders handtekening onder staat, ook die van mij. Zonnepanelen moeten ook in de toekomst blijven lonen. Dat is heel helder. Laten we niet het beeld ophouden alsof zonder salderingsregeling zonnepanelen niet kunnen lonen. Daar kunnen we een goed regime voor bedenken. Zonnepanelen zijn steeds goedkoper geworden. Je kunt de stroom zelf gebruiken en je krijgt er een prijs voor terug. Wij moeten de komende maanden duidelijkheid verschaffen, opdat huishoudens er vertrouwen in krijgen. Dat die duidelijkheid er niet is, is voor ons allemaal helder. Die duidelijkheid moeten het nieuwe kabinet en wij als Kamer heel snel verschaffen.

De heer Erkens (VVD):

Voorzitter. Mijn eerste onderwerp is de consumentenbescherming. We zijn blij dat de consumentenbescherming en de bijbehorende rol van de ACM in dit wetsvoorstel fors versterkt worden. De VVD is blij om veel voorstellen, waarvan vijf gezamenlijk in een pamflet samen met collega Bontenbal tijdens de energiecrisis, terug te zien in het wetsvoorstel. Zo wordt het toezicht op de energieleveranciers flink aangescherpt en moeten zij voortaan verplicht een vast contract voor minimaal één jaar aanbieden. Zoals ik al tegen mevrouw Beckerman zei, geldt dat ook voor zonnepaneelbezitters. Een goed functionerende markt vergt heldere kaders en een sterke toezichthouder om deze kaders te bewaken. Ik heb hier een heel blokje over zonnepanelen, maar dat heb ik daarnet al heel uitvoerig besproken. Misschien nog kort een vraag aan de minister, zodat hij die in zijn termijn kan behandelen. Indien salderen wordt afgeschaft, is het dan ook mogelijk om al die terugleverheffingen te verbieden?

In het nieuwe wetsvoorstel krijgen publieke infrastructuurbedrijven toegang tot de waterstofmarkt. Zij mogen bijvoorbeeld in opdracht van marktpartijen productie- en opslaglocatie aanleggen en soms zelfs in eigen beheer in eigendom houden. Dit kan wel risico's met zich meebrengen rondom hun onafhankelijkheid en risico's op inmenging in de markt. De sector vreest dat dit mogelijk leidt tot verstoring en oneerlijke concurrentie, terwijl er momenteel geen sprake is van marktfalen op dit vlak. We kijken hier kritisch naar, aangezien de waterstofmarkt al nauwelijks tot niet of te langzaam van de grond komt. Deze uitbreiding kan er juist toe leiden dat investeringen worden verhinderd of dat private initiatieven niet meer van de grond komen. Graag een reactie van de minister.

Dan de netcongestie, die ervoor zorgt dat onze economie en de energietransitie tot stilstand komen. Op dit moment benutten wij de ruimte op ons stroomnet niet optimaal. Ondernemers willen samen hun ruimte op het stroomnet delen, maar netbeheerders faciliteren dat nog niet voldoende en te traag. Bij de begroting hebben we met een aantal collega's hiervoor al 55 miljoen euro bij amendement geregeld. In een motie hebben wij gevraagd om een kenniscentrum om ondernemers te begeleiden. We willen via een additioneel amendement vandaag de zogeheten groepstransportovereenkomst steviger in de wet borgen. Daarmee worden deze contracten mogelijk gemaakt voor onze ondernemers. Hiermee krijgen netbeheerders een inspanningsverplichting om ondernemers te faciliteren. Ik hoor graag van de minister hoe hij kijkt naar een steviger borgen van die groepstransportovereenkomst in de wet.

Daarnaast kan het zogeheten right to challenge uitgebreid worden, wat de VVD betreft. Dit betekent dat partijen onder de juiste technische en veiligheidsstandaarden zelf hun aansluiting op het net kunnen realiseren als de netbeheerder dat niet zou kunnen binnen een aantoonbare tijd. Ook over dit amendement, ingediend samen met de heer Bontenbal, hoor ik graag van de minister hoe hij ernaar kijkt.

Voorzitter. Nog één vraag omtrent thuisbatterijen. We hebben in het verleden gezien dat we niet goed wisten waar zonnepanelen geïnstalleerd werden op het net, met dientengevolge ook slecht zicht op de ontwikkeling van netcongestie. Voor batterijen gaat het nog belangrijker zijn om te weten waar ze staan en hoeveel het er zijn, omdat ze naast leveren ook kunnen afnemen, en daarmee netcongestie kunnen verminderen of vermeerderen afhankelijk van de inzet. Gaat dit geregistreerd worden, zodat thuisbatterijen juist gaan helpen bij het probleem van netcongestie?

Voorzitter. Nog één laatste vraag bij dit onderwerp. De wereld is steeds onveiliger geworden, en we moeten serieus rekening houden met scenario's waarin kritieke infrastructuur, zoals het stroomnet, gesaboteerd wordt. Ons stroomnet is kwetsbaar voor een digitale aanval of andere manieren van ontwrichting. Klopt het dat wanneer een calamiteit zich voordoet op het stroomnet, de mensen thuis ook niet meer hun eigen zonnepanelen kunnen gebruiken omdat de meter in de woning niet functioneert? Is dit mogelijk te verhelpen, zodat mensen in het geval van een calamiteit wel de eigen zonnestroom kunnen blijven benutten? Is dit niet een geval waarin het beter is om daarvoor met elkaar nu al goede waarborgen te creëren, in plaats van er gedurende een crisis achter te komen dat we het niet geregeld hebben? Graag een reactie van de minister. Ook graag een reactie op de vraag hoe we bij een soortgelijke calamiteit omgaan met decentrale energiesystemen; denk aan wind op land in de buurt van een gemeente of een stad.

Voorzitter, als laatste energieonafhankelijkheid. De VVD wil dat we inzetten op een energieonafhankelijker Nederland. Ons energiesysteem moet niet meer overmatig afhankelijk zijn van de import van fossiele brandstoffen uit foute landen voor miljarden per jaar. Die les hebben we wel geleerd uit de energiecrisis. Ook de huidige geopolitieke situatie onderstreept dit belang. We moeten daarom inzetten op meer onafhankelijkheid en een stevige borging van de leveringszekerheid, zodat we een robuust en betrouwbaar energiesysteem creëren met elkaar. Dit moet ook een stevige plek krijgen in de beleidscyclus. We zijn daarom blij met de nota van wijziging van de minister, die op ons verzoek nu is opgestuurd naar de Kamer. Deze nota van wijziging zal het Nationaal Plan Energiesysteem, een soort deltaplan energiesysteem tot 2050, wettelijk borgen in de Energiewet. Daarbij zal de minister ook de cyclus overnemen zoals voorgesteld in onze eigen initiatiefwet inzake energieonafhankelijkheid. Het gaat hierbij om een vijfjaarlijkse energiestrategie, die we als Kamer kunnen behandelen, en een jaarlijkse energienota waarover we ook in debat kunnen treden met elkaar.

Ook onze punten met betrekking tot beleid voor de nationale productie van energie, het inzetten op diversificatie en het aanleggen van reserves worden goed meegenomen. We zijn blij dat de minister de initiatiefwet op deze manier integreert in de Energiewet. Om het voorstel compleet te maken hebben we enkele weken geleden voorgesteld om ook de advisering op het gebied van de energienota en de energiestrategie beter te borgen via de oprichting van een onafhankelijke landelijke energieraad. Hierin moeten experts uit de wetenschap, de private sector en het publieke domein samenkomen om het kabinet te adviseren over het te voeren energiebeleid. Graag ook nog een reactie van de minister daarop.

Voorzitter, afrondend. De Energiewet is een hoogstnoodzakelijke modernisering van de wetgeving op het gebied van energie. De VVD zal deze wet dan ook steunen en is blij met het feit dat deze wet gaat zorgen voor een betere bescherming van consumenten op de energiemarkt en het bieden van extra oplossingen om netcongestie te verminderen, waardoor we meer ruimte op het stroomnet krijgen, en zal helpen met het werken richting een energieonafhankelijker Nederland in een onveilige wereld.

Dank u, voorzitter.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Voorzitter. We behandelen vandaag de Energiewet, een gedegen wet vol met goed beleid voor een mooie toekomst voor Nederland. De Energiewet brengt de wind in de rug van de energietransitie en is daarom keihard nodig. Voor D66 draait de energietransitie om een beter morgen, om een hoopvolle toekomst. Wind op zee, zon op dak, groene waterstof en aardwarmte zijn de bouwstenen om aan een groene, rechtvaardige economie te werken. Of, zoals D66 50 jaar geleden al wist: het gaat om eerlijk delen in een schoon land. Maar precies dat "eerlijk delen in een schoon land" zet het nieuwe kabinet op de tocht. De klimaatparagraaf van het regeerakkoord grossiert in middelmatigheid. Ja, de klimaatambities blijven staan. Maar wat is dat waard als ondertussen belangrijk groen beleid wordt teruggedraaid en dit kabinet miljarden bezuinigt op het Klimaatfonds?

Wilders I bezuinigt op een schoon land om populistische plannetjes te financieren. Zo willen PVV, VVD, BBB en NSC de salderingsregeling in 2027 in één keer afschaffen. Vooropgesteld: D66 is voorstander van het geleidelijke, zorgvuldige afbouwpad voor de salderingsregeling. Het oorspronkelijke plan is sociaal en eerlijk en zorgt voor een goede terugverdientijd voor wie onlangs nog in zonnepanelen heeft geïnvesteerd. "Het afschaffen van de salderingsregeling is een ordinaire belastingmaatregel die raakt aan de betrouwbaarheid van de rechtvaardige overheid." Dat zijn ferme woorden, maar die zijn niet van mij. Dit is een citaat van de BBB in de Eerste Kamer. De BBB was namelijk mordicus tegen het afschaffen van de saldering, net als de PVV en de heer Omtzigt. De VVD was, net als D66, nog altijd voorstander van een zorgvuldige afbouw. Nu wordt de salderingsregeling uit het niets, tegen alle verkiezingsprogramma's in, in één keer afgeschaft per 2027. Wat is er gebeurd aan de onderhandelingstafel? Dat is niet hoe een overheid zou moeten omgaan met mensen die willen bijdragen aan een schoon land. Wat D66 betreft is dit geen goed bestuur. Het is slecht voor de energietransitie, het is slecht voor het vertrouwen in de overheid en het is een mes in de rug voor de honderdduizenden mensen die de afgelopen jaren zonnepanelen hebben genomen. Gelukkig voor de mensen met zonnepanelen is het voorstel aangenomen dat wij eerder deden om te regelen dat ze minder uitvallen. Daarnaast dien ik vandaag nog een motie in om in plaats van het ineens afschaffen van salderen, een zorgvuldig afbouwpad te hanteren. Ik roep de nieuwe coalitiepartijen met klem op om dit te steunen.

Ik heb een paar vragen aan de minister over het onzalige plan van de coalitie dat nu voorligt. Voor hoeveel mensen die de afgelopen jaren zonnepanelen namen, zal de terugverdientijd oplopen tot meer dan zeven jaar? Op 13 februari van dit jaar stemde de Eerste Kamer tegen de zorgvuldige, geleidelijke afbouw. Sindsdien namen 100.000 mensen zonnepanelen. Wat wordt hun terugverdientijd? Wat doet het plotsklaps afschaffen van de saldering met de zonnepanelenmarkt en de energietransitie?

Voorzitter. Bij het lezen van de Energiewet heb ik vooral gekeken naar wat deze wet nou betekent voor mensen en bedrijven die wél willen bijdragen aan een schoon land. Want dat zijn er zo velen in Nederland: mensen die de handen ineenslaan om samen groene energie op te wekken. Het is nog te vaak zo dat deze initiatieven buitenspel worden gezet en de grote bedrijven in de omgeving energie mogen gaan opwekken. D66 wil meer buurtenergie. Daarom diende ik een amendement in waarmee we de gemeenten helpen om te regelen dat mensen zelf mede-eigenaar kunnen worden van de zon- en windprojecten in hun buurt en zo kunnen meedelen in de winst. Dat is goed voor de energietransitie én voor de portemonnee. Ik hoop op brede steun in de Kamer voor dit amendement.

Voorzitter. Graag ga ik nog wat dieper in op een aantal discussies die we bij de wetgevingsoverleggen voerden. Ik wil het hebben over de mensen en over het systeem of, beter gezegd, over eerlijk delen in een schoon land. Ten eerste eerlijk delen. Bij het aangaan van energiecontracten moeten mensen, op basis van eerlijke informatie, zelf een afweging kunnen maken. In het eerste WGO ging ik al in op de agressieve en malafide verkooptechnieken van sommige leveranciers bij de telefonische verkoop van energiecontracten. Mensen worden onder valse voorwendselen en met valse informatie in een duur contract gerommeld. Dat moet zo snel mogelijk stoppen. Wij steunen daarom van harte het amendement om telefonische verkoop aan banden te leggen. We zijn blij met de door de minister aangekondigde maatregelen in de brief. Laten we ervoor zorgen dat deze praktijken zo snel mogelijk verleden tijd zijn. Wel is het van belang dat er uitzonderingen mogelijk zijn, zoals in het amendement gebeurt voor goede doelen. Maar kranten zijn wat ons betreft ook iets om naar te kijken. We begrijpen namelijk dat het ook voor kranten zou gelden als we dit gaan verbieden. Ze worden al duurder gemaakt door de nieuwe coalitie. Het lijkt me wellicht onwenselijk om ze dan ook nog eens geen kans te geven om mensen een abonnement aan te bieden. Ik ben benieuwd naar de reactie van de minister hierop.

Daarnaast is het van belang dat we vanuit het oogpunt van eerlijk delen en rechtvaardigheid de energierekening van mensen betaalbaar houden. In het algemeen gaat de voorkeur natuurlijk uit naar een algemene aanpak om alle armoede te bestrijden. Maar ook in het formatieakkoord van de nieuwe coalitie gebeurt dit niet afdoende. Daarom vindt D66 dat we voor de energierekening moeten blijven kijken naar gerichte ondersteuning voor mensen die financieel kwetsbaar zijn. Het amendement van het CDA en de SGP is een goed doordacht voorstel voor een sociaal tarief voor kwetsbare huishoudens in tijden van een energieprijscrisis. D66 waardeert het werk dat hierin gestoken is. De minister geeft in de brief aan dat het toepassen van dit amendement veel tijd en inzet zal vergen, die vervolgens niet kunnen worden besteed aan het uitwerken van structureel beleid. Ik zal eerlijk zeggen dat het mij wel frustreert dat dit zo ingewikkeld is. Volgens mij leeft in de Kamer breed de wens om iets te regelen. Vandaar mijn vraag of de minister kan aangeven wat volgens hem nog wel mogelijk is om betere bescherming en lagere energieprijzen waar nodig voor kwetsbare huishoudens wettelijk te verankeren. Ook ben ik benieuwd of er andere EU-lidstaten zijn die een vorm van een sociaal tarief kennen.

Voorzitter. Ten tweede: een schoon land. Bij eerlijk delen in een schoon land hoort ook een vrije, eerlijke markt. In een eerder wetgevingsoverleg voerden we een discussie over het groepsverbod. De redenering van de minister in de brief om dit in stand te houden, kan ik volgen. Wel heb ik daar nog enkele vragen bij. De minister schrijft dat netbeheerders via zogenaamde flextenders kunnen bijsturen op het volle stroomnet, maar dat netbeheerders nog niet transparant zijn in het gebruik hiervan. Hoe gaat hij dan afdwingen dat het gebeurt, en op welke termijn? Moet deze transparantie, net als het kader waarover de minister schrijft, niet worden opgenomen in de Energiewet? Zo nee, waarom niet?

Daarnaast schrijft de minister dat zijn ministerie, de ACM en onder andere Stedin kijken naar mogelijkheden om te investeren in eigen regelbaar vermogen. In de casuïstiek gaat het dan om gasgeneratoren. Ziet de minister dan ook ruimte voor meer duurzame vormen van het regelbaar vermogen, bijvoorbeeld via batterijen? Loopt dit mee in het onderzoek dat de minister doet? En kan hij ingaan op de voorwaarden die hij denkt te stellen aan de inzet van het eigen regelbaar vermogen door netbeheerders?

Ik heb ook nog enkele vragen over de investeringsplannen van netbeheerders. Ook op dit punt ben ik blij met de uitgebreide brief van de minister, waarvoor dank. Ik heb hier toch nog enkele vragen bij. Uit de brief maak ik op dat naast de ACM, die alle investeringsplannen checkt, het ministerie alleen investeringsplannen van de landelijke netbeheerders, zoals TenneT en GTS, controleert. Waarom toetst het ministerie de plannen van regionale netbeheerders dan niet? Is dat niet wenselijk, gelet op het landelijk belang van sommige projecten die regionale netbeheerders aanleggen? Zo nee, zou er hierin dan geen rol voor gemeenten of provincies moeten zijn?

Ik ben blij dat de minister al heeft toegezegd dat netbeheerders voortaan een langere doorkijk bieden in de plannen, langer dan tien jaar. Tegelijkertijd viel mij bij het lezen van enkele investeringsplannen op dat er enerzijds wordt ingegaan op de beperkte uitvoeringscapaciteit, vooral door de krappe arbeidsmarkt, maar dat er anderzijds nauwelijks wordt ingegaan op hoe dat wordt opgelost. Als dat niet lukt, welke consequenties heeft dat dan voor de prioritering? Bij onder andere ProRail en NS hebben we eerder gezien dat er te weinig is geanticipeerd op personeelstekorten in de vergrijzende arbeidsmarkt. Daar plukken we nu de wrange vruchten van. Hoe kijkt de minister ernaar om netbeheerders te vragen om in de investeringsplannen ook altijd de maakbaarheid en uitvoerbaarheid van de plannen in personele zin inzichtelijk te maken? Is hij bereid om de factor personeel ook nadrukkelijk mee te nemen bij de controle van de investeringsplannen?

Voorzitter. Ik sluit af. Eerlijk delen in een schoon land blijft voor D66 leidend in de energietransitie. Eerlijk delen kan alleen door oog te hebben voor de uitwerking van de Energiewet op mensen vanuit rechtvaardigheid en door de energierekening betaalbaar te houden. Een schoon land bereiken we met een eerlijke vrije markt, door voorbereid te zijn en door alles in het werk te stellen voor een duurzame toekomst. Deze Energiewet gaat daarbij helpen, aangevuld met een aantal mooie voorstellen vanuit deze Kamer. Veel dank aan de minister en zijn ambtenaren voor het vele harde werk bij het schrijven van deze wet en de lange debatten die wij hierover voerden.

Dank u wel.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Met deze Energiewet leggen wij de kaders vast voor een toekomstbestendig, duurzaam en betrouwbaar energiesysteem. Dat is nogal wat. Het merendeel van deze wet is beleidsneutraal overgenomen vanuit de Elektriciteits- en gaswet, en de implementatie van de Europese wetgeving. Politieke keuzes zijn echter nooit neutraal. Aan die keuzes liggen ideeën ten grondslag over hoe onze samenleving eruit zou moeten zien, over goed zorgen voor de schepping en opkomen voor mensen in een kwetsbare positie. Niet voor niets hebben we al twee uitvoerige debatten over deze wet gevoerd in wetgevingsoverleggen. Dan is er ook nog eens een coalitieakkoord tussendoor gekomen met verstrekkende afspraken met consequenties voor bijvoorbeeld hybride warmtepompen, groene waterstof en salderen. Drie van de vier fracties stemden tegen de gematigde salderingswet van minister Jetten en hakken nu met de botte bijl per 2027. Heel bijzonder. Maar dat bediscussiëren we vast verder in de interrupties.

Vooropgesteld: deze wet zorgt voor nieuwe mogelijkheden voor duurzame opwek. Ook wat de ChristenUnie betreft is dat goed nieuws. Wellicht kunnen de mogelijkheden nog iets ruimer, maar de Energiewet moet niet alleen een wet zijn voor diegene die gedreven door duurzame idealen en positieve motieven, en vaak ook met wat geld, energiegemeenschappen opricht, klaarstaat als actieve afnemer en de vruchten plukt van de mogelijkheden van peer-to-peerhandel. Een wet is alleen goed als daarin ook goed wordt gezorgd voor mensen in een kwetsbare positie. Wat doet de wet voor hen? Hoe zorgen we ervoor dat zij zich zeker kunnen voelen en weten van betaalbare en duurzame energie? Als ChristenUniefractie hebben we daar nog wat zorgen over. Ik heb daarover dan ook een aantal amendementen ingediend waarvan het merendeel op dit moment nog wordt ontraden door de minister, maar de dag is nog niet voorbij. Ik zou de minister daarom het volgende willen vragen. Als hij deze wet beziet vanuit het perspectief van mensen in kwetsbare positie, meent hij dan dat hun belangen op de best mogelijke manier in deze wet zijn geborgd? Hebben zij met deze wet de beste garantie op betaalbare energie? Kunnen zij met deze wet goed deelnemen aan het energiesysteem van de toekomst? Graag een reflectie van de minister.

Dan ga ik naar de ingediende amendementen. Wat de ChristenUnie betreft zijn het sociaal tarief, het waarborgfonds en de wervingsstop goede ingrediënten om juist de meest kwetsbare huishoudens zo veel mogelijk zekerheid te bieden in een onzekere wereld met volatiele energieprijzen. Ik ben dan ook blij dat de minister welwillend staat tegenover het amendement dat de ACM de mogelijkheid geeft een wervingsstop in te stellen als energiebedrijven zich niet aan de regels houden. Het is belangrijk om gebruikers, afnemers, klanten te beschermen. De ACM wil graag de grond waarop zij een stop kan opleggen, wat verbreden. Ik wijzig het amendement daarom. Het zal zo worden ingediend. Dan volgt de reactie op die wijziging vanzelf wel. Ik heb goede hoop dat oordeel Kamer blijft staan.

Dan over het waarborgfonds. Wat de ChristenUnie betreft is het waarborgfonds een goed middel om burgers te beschermen tegen de gevolgen van een faillissement. In het wetgevingsoverleg en ook in de laatste brief somde de minister een aantal bezwaren op. De Energiewet kent waarborgen om cowboys op de energiemarkt zo veel mogelijk te voorkomen. Als de minister vindt dat zo'n fonds risicogedrag uitlokt, heeft de minister dan niet te weinig vertrouwen in de voorzorgsmaatregelen? We weten dat de kans op een faillissement nooit nul is. In 2021 zijn er leveranciers failliet gegaan. De klanten van die leveranciers waren de pineut. Ik vind het eerlijker dat de risico's die ontstaan door de energiebedrijven, ook als sector worden gedragen. De minister ontraadt mijn amendement, net als een amendement van de VVD en het CDA dat via een veiling meer zekerheid wil bieden aan de gebruiker. Ik snap dat de minister de bescherming via de voorkant zo goed mogelijk wil regelen, maar ik hoor toch graag van de minister wat zijn oplossing is voor de klant van wie de leverancier ondanks alle voorzorgsmaatregelen failliet is gegaan. Die is en blijft dan toch de pineut als beide amendementen zouden worden verworpen.

Heeft de minister met de toezichthouder over de mogelijkheid van een waarborgfonds gesproken? De ACM pleitte in een rondetafelgesprek hier in dit huis immers voor een dergelijk fonds. Hoe kijkt de ACM eigenlijk naar het amendement? In het WGO spraken we ook over de mogelijkheid van een keurmerk, waardoor cowboys niet zomaar tot het fonds zouden kunnen toetreden. Hoe kijkt de minister naar deze optie?

Voorzitter. Dan kom ik bij het sociaal tarief. Een belangrijk instrument dat tot nu toe in de Energiewet ontbreekt, is de mogelijkheid om een sociaal tarief in te stellen. We hebben gezien dat concurrentie geen garantie voor betaalbaarheid vormt. Daarom zouden we kwetsbare huishoudens meer zekerheid moeten bieden. Het mooie van het sociaal tarief ten opzichte van het generieke koopkrachtbeleid is dat we op deze manier juist de kwetsbare afnemers heel gericht kunnen bereiken, veel directer dan via andere instrumenten.

Om die reden heb ik hier samen met de collega's Flach van de SGP en Kröger van GroenLinks-PvdA een amendement over ingediend. Dank aan de minister voor alle praktische aandachtspunten die hij in de brief uiteenzet. Het valt me op dat de minister opmerkt dat de inzet bedoeld is als crisismaatregel en dat stelt tegenover het gegeven dat de uitvoering complex is en een intensieve voorbereiding vereist. Dat vind ik opmerkelijke kritiek. Die intensieve voorbereiding is immers juist de reden voor het indienen van dit amendement nu, bij de Energiewet. Bij een energiecrisis doet de snelheid ertoe. Dat hoef ik de minister niet te vertellen, ook gelet op onze ervaringen een paar jaar terug. Kunnen we de vormgeving van een sociaal tarief niet nú beter goed regelen in plaats van dat we straks mogelijkerwijs weer overvallen worden door een crisis en we weer heel veel gemeenschapsgeld gaan verbranden via generiek koopkrachtbeleid? Hoe nuttig het is om dit instrument te hebben blijkt immers zowel uit de brief van de minister als uit de eerdere notitie van de ACM, die we al hadden bij het maken van het amendement. De genoemde aandachtspunten hebben we in het amendement zo goed mogelijk proberen te adresseren. Zo regelt het amendement dat noodzakelijke gegevens middels een register worden gedeeld. Op die manier kan het aansluiten bij het vinkjessysteem waar de ACM op gewezen heeft. Daarnaast hebben we in de toelichting benadrukt dat dit instrument enkel in uitzonderlijke gevallen moet worden ingezet en niet in de plaats moet komen van generiek sociaal beleid.

De minister stelt terecht dat de keuze voor het instrument van een sociaal tarief een politieke keuze is; daar gaan wij als Kamer over. Ik ben wel benieuwd of de minister eventueel technische suggesties voor dit amendement heeft die de uitvoerbaarheid nog verder ten goede komen, ook al blijft zijn politieke keuze mogelijk onveranderd — maar ik heb dus hoop. De vormgeving van het amendement is best een zoektocht geweest. Ik wil zo goed mogelijk de aandachtspunten van de minister adresseren. Ik hoor daarom ook graag zijn reactie op deze vragen.

Een terecht punt van de minister vind ik hoe we ervoor kunnen zorgen dat het sociaal tarief daadwerkelijk zo veel mogelijk kwetsbare huishoudens bereikt, bijvoorbeeld ook de huishoudens met een blokaansluiting. Het amendement regelt dat dit in lagere regelgeving wordt vastgesteld. Kan de minister toezeggen om, mocht het amendement worden aangenomen, uit te werken hoe kwetsbare huishoudens het beste gericht kunnen worden bereikt, bijvoorbeeld ook huishoudens met een blokaansluiting? De minister doet daar in zijn brief al diverse aanzetten toe. Kan hij daar, bijvoorbeeld voorafgaand aan de begrotingsbehandeling, een brief over sturen? Als we ervoor kiezen de vormgeving van een sociaal tarief nu goed te regelen, dan zijn we beter voorbereid op een volgende energieprijzencrisis. Als deze zich onverhoopt weer voordoet, dan kan de minister immers heel snel een sociaal tarief instellen.

Voorzitter. Dan kom ik bij de taken van de netbeheerders. We hebben tijdens het wetgevingsoverleg uitvoerig gedebatteerd over de bevoegdheden die netbeheerders en infrabedrijven al dan niet horen te hebben. Ook in de brief is de minister daar weer verder op ingegaan. Dank daarvoor! De discussie over het groepsverbod zoals gevoerd bij het wetgevingsoverleg zal ik niet opnieuw openen, zeg ik ter geruststelling. Want dat leidt alleen maar tot hele mooie interrupties, wat ik op zich natuurlijk wel heel prettig vind.

Ik wil nog wel dieper ingaan op een aantal zaken die te maken hebben met de bevoegdheden van de netbeheerders, waar deels ook het amendement op toeziet dat ik mede heb mogen indienen met collega Kröger. Ten eerste is het goed dat de minister onderzoekt welke ruimte TSB's en DSB's hebben om zelf te investeren in regelbaar vermogen bij congestieproblematiek, als het niet mogelijk is om deze bij marktpartijen in te kopen. Die ruimte lijkt me zeer nodig en het amendement maakt deze ruimte expliciet. Om te kunnen investeren zal ontheffing van de ACM nodig zijn. Kan de minister schetsen wanneer wel en wanneer niet de ACM deze ontheffing zal verlenen en hoe snel een dergelijke procedure zal gaan, als blijkt dat marktpartijen geen oplossing zijn? Kan de minister ook schetsen in hoeverre deze last resorts ook in investeringsplannen meegenomen kunnen worden?

Daarnaast schrijft de minister in de brief dat in bijzondere situaties een infrastructuurbedrijf een productie- of opslaginstallatie mag aanleggen en in eigen beheer en eigendom mag houden. Ook hier ziet het amendement op toe. Het moet dan bijvoorbeeld mogelijk zijn dat energiecoöperaties, gemeenten of provincies kunnen vragen aan het infrastructuurbedrijf om ergens een batterij te plaatsen die vervolgens de coöperatie of een bedrijf kan huren zonder financieel belang voor dat infrastructuurbedrijf. Deelt de minister de mening van de ChristenUniefractie dat dit een goede optie is, netcongestie kan voorkomen en de energietransitie kan bevorderen?

Voorzitter. Tot slot bij dit onderwerp iets over het internationale speelveld. Wat de ChristenUnie betreft zijn ook voor de energietransitie onorthodoxe maatregelen nodig. Dan kijken we ook weer naar hoe andere landen die daar vormgeven. Ik refereerde er in het WGO al aan hoe moeizaam groenewaterstofproductie in Nederland van de grond komt in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Zweden. Dan wil ik toch de vraag stellen of Nederland zich met het wettelijk kader zoals de minister dat voor zich ziet, zichzelf niet in de voet schiet, des te meer omdat hij opmerkt dat Nederland het enige land is dat gekozen heeft voor eigendomsontvlechting van de DSB's. Is de minister daarom bereid om dat op een rijtje te zetten in een studie naar verbetering van het gelijke speelveld in relatie tot de bevoegdheden van de netbeheerders? Nederland denkt immers alsnog een betere weg te kiezen dan andere Europese landen. Zonder in dogma's te denken lijkt het me toch wel nuttig om te weten of andere wet- en regelgeving de energietransitie in Nederland ten goede zou komen. Ik ben benieuwd hoe de minister hierover denkt.

Voorzitter. Dan kom ik nog op twee laatste onderwerpen inzake ProRail en NS, over de positie van het spoorvervoer dus. We spreken geregeld over maatschappelijk prioriteren, maar daarbij wordt het spoor weleens vergeten, zo lijkt het, terwijl daar uitbreiding ook door congestie wordt gedwarsboomd. ProRail stelt zelfs in haar reactie op het codebesluit van de ACM dat als gevolg van de congestie de uitvoering van haar wettelijke taak in gevaar kan komen. Ziet de minister dit gevaar ook en heeft hij daar overleg over met zijn collega van IenW, als het gaat om het spoor en de congestieproblematiek? Hebben we de positie van de beheerder van het spoorwegnet wel goed verankerd in de Energiewet? Ik begrijp dat er vanwege de Europese richtlijnen niet veel eigen ruimte is, maar ik ben benieuwd of andere Europese landen op dit punt hun wet- en regelgeving anders hebben ingericht. Is de minister bereid om hierover met andere landen contact te zoeken en te kijken of wij, gezien de wettelijke taak van de beheerder, deze beter kunnen positioneren in de Energiewet, als het bijvoorbeeld gaat over congestieproblematiek? ProRail kan namelijk helpen de congestieproblematiek te verzachten. Zo zijn ze met Stedin bezig met een flextender, waarbij ProRail potentieel gronden en haar aansluiting beschikbaar kan stellen om opslag te realiseren waar het GDS van ProRail aan kan leveren en van kan afnemen als dat nodig is. Voor dat soort mooie initiatieven is het wel van belang dat alle betrokken partijen eens om de tafel gaan zitten, kijken naar de knelpunten en kansen en daar afspraken over maken. Is de minister bereid om in gesprek te gaan met IenW, ProRail, de vervoerders en de regionale netbeheerders om daar gericht aan te werken? Een actieplan namens alle betrokken partijen zou, denk ik, een mooi resultaat zijn.

Dan over de treinstations. Het is nog onduidelijk wat de status van de stations in het energiesysteem is. Daarbij is het de vraag of de elektriciteitskabels in stations als GDS of als installatie worden gezien. Als ze als GDS zouden worden gezien, heeft dat nogal wat gevolgen. Zo moet de NS bij de ACM ontheffing aanvragen om het net in eigen beheer te houden. Vorig jaar kreeg de ACM 25 verzoeken voor ontheffingen en de NS verwacht dat men voor de ongeveer 200 stations allemaal een ontheffing zou moeten aanvragen. Daarnaast zouden ze tarieven moeten vaststellen voor huurders in het station, terwijl dat nu gewoon netjes via het huurcontract is geregeld.

In andere landen, bijvoorbeeld in België, gelden stations als installatie. Er heeft zelfs een gang naar de bestuursrechter plaatsgevonden om duidelijkheid te krijgen over die kwalificatie, maar ook toen is er nog geen duidelijkheid gekomen. Kan de minister ervoor zorgen dat deze duidelijkheid er wel komt? Op deze manier weet de NS ook waar men aan toe is.

Tot zover. Dank ook alvast aan de minister voor de beantwoording die nog gaat komen en voor de beantwoording die al is gegeven in de wetgevingsoverleggen en zijn brieven. Ook veel dank aan alle ambtenaren, die hier achter de schermen heel hard aan hebben gewerkt, soms jarenlang. Ook heel veel dank aan ons Bureau Wetgeving, dat ons zo goed mogelijk heeft geholpen en ons heeft voorzien van adviezen bij alle amendementen die zijn ingediend. En dat zijn er niet een paar, heb ik gezien.

De heer Bontenbal (CDA):

Voorzitter. We hebben nu een plenair debat over de Energiewet. Daarmee sluiten we een traject af, waarin we ook meerdere WGO's hebben gehad, twee grote WGO's op de maandag. We hebben er heel lang over gesproken, dus ik ga ook heel veel dingen niet meer herhalen. Ik heb dus een vrij korte bijdrage, maar ik weet niet wat er nog aan interrupties komt.

Ik denk dat het heel goed is dat deze wet nog besproken wordt en die het ook in beide Kamers gaat halen, juist ook omdat er zo hard aan gewerkt is. Er zijn vast dingen die we nog willen regelen, maar het zou mijn voorstel zijn — volgens mij gaat dat ook gebeuren — om die wet elk jaar langs de Kamer te halen en elke keer datgene te doen wat de wet een stukje beter maakt. Voor nu is het, denk ik, goed dat die er gewoon een keer helemaal doorheen gaat, want dat is hard nodig.

Ik had twee amendementen ingediend. Ik neig er sterk naar beide in te trekken. Dat heeft ermee te maken dat ik zelf gewoon nog twijfel of ze robuust genoeg zijn. We maken hier veel wetgeving en ik vind zelf dat we dat robuust genoeg moeten doen. Omdat ik er zelf dus nog aan twijfel of die amendementen robuust genoeg zijn, overweeg ik ze in te trekken. Het is een amendement over verkoop aan de deur en eentje over veilen bij een faillissement. Ik vind nog steeds dat die dingen moeten gebeuren, maar mijn amendementen regelen dat niet op een manier die ik netjes genoeg vind. Daar worstel ik dus nog mee.

Dit debat geeft mij … Mevrouw Kröger wil mij interrumperen.

De heer Bontenbal (CDA):

Er ligt natuurlijk een brief van minister Adriaansens. Daarin schetst ze een weg. Mijn amendement trok het eigenlijk nog verder naar voren. Maar het ging maar één over stukje, namelijk over energie. Ik neig er daarom toch naar om het in dat bredere pakket te plaatsen, om het in één keer voor alles goed te regelen, want anders haal ik er nu via de Energiewet iets uit om het even snel te regelen. Ik wil het eigenlijk wel, maar ik vind het qua wetgeving niet netjes genoeg. Ik vind dat wij als Kamer niet altijd nette wetgeving maken. Als ik dat elke keer zelf zeg, moet ik zelf ook practicen wat ik preach.

De heer Bontenbal (CDA):

Ja, dat snap ik. Maar u mag van mij aannemen dat ik dit niet laat lopen. Ik ga ervan uit dat u dit zelf ook niet laat lopen. We hebben er samen aan gewerkt, dus ik ga er gewoon van uit dat het volgende kabinet met die brief verdergaat en het dan wel fikst. Maar als dat niet binnen een jaar geregeld is, staan we hier gewoon weer. Ik vind het absurd dat je energiecontracten van een paar duizend euro — dat is het feitelijk wat je als product afsluit — aan de deur afsluit. Ik vind dat niet oké. Je kunt als gemeente wel een aantal dingen doen, maar ik zou het graag voor de hele energiesector niet meer willen. Overigens denk ik dat het helemaal niet alle energieleveranciers zijn die dit niet meer willen. Ik heb signalen van de grotere ontvangen, die het helemaal niet erg vinden als dit stopt. Dat snap ik overigens ook, want die hebben liever geen concurrentie van prijsvechters, zeg ik ook maar meteen. Maar het zijn natuurlijk wel een beetje de cowboys en die verzieken het ook voor de rest van de markt. Ik weet uit mijn ervaring dat grote energieleveranciers dit ook gewoon netjes proberen te doen.

Voorzitter. Dit debat geeft me natuurlijk ook de gelegenheid om iets te zeggen over de klimaatparagraaf van het nieuwe akkoord. Ik heb nu toch spreektijd. Ik heb maar acht minuten gevraagd, dus ik houd het bescheiden. Ik vind het goed dat, denk ik, met name de VVD heeft gevochten om het klimaatbeleid dat het vorige kabinet heeft ingezet toch zo veel mogelijk overeind te houden. Dingen als de verduurzaming van de industrie en de maatwerkafspraken, waar het CDA natuurlijk zelf al die tijd hard voor geknokt heeft, lijken gewoon door te gaan. Dat is hartstikke goed. De 55%-doelstelling blijft ook staan. Dat is ook goed, alleen ligt er wel een hele grote opgave voor deze partijen. Want je kunt niet gratis een aantal maatregelen doorstrepen en denken dat je dan de 55% haalt. Het schrappen van de hybride warmtepomp betekent dat je megatonnen CO₂-reductie ergens anders vandaan moet halen. Ook allerlei accijnsverhogingen of het beknibbelen van wind op zee, waar juist voor Nederland veel potentieel ligt, zijn ingewikkeld. Je moet het dan ergens anders halen. Deze klimaatparagraaf legt namelijk nogal een grote last op het kabinet dat er gaat komen, want deze bewindspersonen moeten een overtuigend verhaal gaan maken om aan die 55%-doelstelling te komen. We hebben daar de afgelopen jaren best veel moeite mee gehad en best veel discussies over gehad hier in de Kamer en ook achter de schermen, onder andere bij de minister op zijn kamer, kan ik u vertellen. Vandaar dat grijze haar dat wij allebei hebben. Ik ben heel benieuwd hoe de coalitie dat gaat doen, maar waar ik een beetje bang voor ben, is dat we het toch op de lange baan schuiven en we het gewoon tegen de muur laten rijden en dan zeggen: ja, ja, we hebben het niet gehaald. Dat is een beetje cynische politiek. Ik geef u het voordeel van de twijfel, dus ik ga ervan uit dat de coalitie, als dit programma wordt uitgewerkt, over twee, drie maanden een geloofwaardig akkoord heeft. Dat betekent dus compenserende maatregelen voor wat u wegstreept. Dat zijn doorgaans minder leuke maatregelen. Een groot deel van de duurzame energie die we nu opwekken, is bijvoorbeeld biomassa. Overal waar u een streep door zet, moet u compenseren. Dat is uw eigen afspraak. Ik ben dus heel benieuwd hoe jullie dat gaan doen. We gaan het zien.

Dat salderen vind ik ook onbegrijpelijk.

De heer Bontenbal (CDA):

Nou, je kunt de industrie wegtreiteren. Je kunt Tata Steel wegpesten. Dan heb je 12 megaton te pakken. Yara Sluiskil: 3 megaton, geloof ik. Dow Chemical: ook 3 megaton. Dus ik weet wel manieren om aan die CO₂-reductie te komen, namelijk gewoon een deel van je industrie platleggen. Ik zou het niet doen, gelet op geopolitieke afhankelijkheden en verdienvermogen, maar dit soort keuzes ga je krijgen. Meneer Grinwis houdt net als ik van de techniek, van lekker als nerds over energiecijfers praten, maar er zijn zogenaamde cost abatement curves. Je gaat toch de maatregelen pakken die het meest kosteneffectief zijn. Het liefst blijf je weg bij de duurste maatregelen. Er zijn een aantal maatregelen die vrij aan de onderkant van die cost abatement curve zitten, die nu worden weggestreept. Dit gaat dus extra geld kosten. Van normeren kan je zeggen: dat kost geen geld. Maar dat kost ook geld, want bedrijven moeten investeren, dus de producten worden duurder. Er is geen gratis bier, zeg ik dan toch nog maar een keer. Ik ben dus heel benieuwd hoe deze coalitie dat gaat doen. Ik heb er een hard hoofd in, want wij hebben natuurlijk niet voor niks tweeënhalf jaar zo intensief met elkaar opgetrokken en werkelijk elke pagina omgedraaid, elke Excelsheet bekeken. Maar misschien waren wij niet slim genoeg, meneer Grinwis, en hebben anderen dat toch intelligenter opgelost dan wij.

Overigens brengt u me op het punt van de hybride warmtepomp. Dat wordt geframed als dat het "een moetje" is. Nee, toen wij het coalitieakkoord bedachten — GroenLinks met de heer Van der Lee en het CDA hebben die motie over de hybride warmtepomp ingediend — was dat juist bedoeld om de mensen in de sociale huur te helpen. Bij het coalitieakkoord hebben we de beweging gemaakt dat we mensen met de laagste inkomens als eerste wilden helpen, dus niet de Teslarijder die 80k betaalt voor zijn Tesla en dan subsidie krijgt. Nee, de vorige coalitie zei: de mensen met de laagste inkomens willen we als eerste helpen. Meneer Grinwis is een van de auteurs geweest van het isolatiemanifest. Daar hebben GroenLinks en het CDA ook meegetekend. De beweging was om mensen met lage inkomens via normering te helpen. Dus als een woningcorporatie haar ketels moet vervangen, moet die ze straks vanwege die normering door hybride warmtepompen vervangen. Daar hoeft die bewoner dan niks voor te betalen, maar zijn gasconsumptie gaat wel met 50% omlaag. Ik vind dat sociaal. Ik snap dus ook niet dat een coalitie dat schrapt. Sociaal klimaatbeleid schrappen? Ik begrijp het oprecht niet. Bovendien zijn vijf fabrikanten bezig met het bouwen van nieuwe fabrieken. Hoe kun je dit nou doen? De grote ketelfabrikanten van Nederland zijn compleet nieuwe fabrieken aan het bouwen. En wat doet deze coalitie? We zetten daar even een streep door. Hoezo vestigingsklimaat? Hoe denk je dat bedrijven als Itho Daalderop en Remeha over stabiel overheidsbeleid denken? En dan ga ik u ook nog vertellen dat de Europese richtlijn in 2029 afdwingt dat ketels efficiënter moeten worden, oftewel: de hybride warmtepomp komt er alsnog, alleen een paar jaar later. Ik vind het onverstandig beleid.

De heer Bontenbal (CDA):

Dat kunnen maatregelen zijn in de sfeer van normeren, maar die wil de coalitie vermoedelijk ook niet. Die zijn namelijk nog veel meer dwang dan ze nu al niet willen. Overigens ga ik niet zeggen dat alles aan dit akkoord verkeerd is. Het vestigingsklimaat voor de industrie is de afgelopen tijd gewoon verslechterd. Eerlijk gezegd hebben we er onderling ook veel discussie over gehad hoe we dat precies moeten aanpakken. Dat deze coalitie zegt "we gaan even iets beter kijken of bedrijven het hier ook volhouden", vind ik dus een goede zaak. Dus ik ga niet zeggen dat die hele klimaatparagraaf niet deugt; er is best veel overeind gebleven. Neem de maatwerkafspraken: top, daar gaan we mee door. Nadenken over energiekosten voor grote bedrijven: nee, dat is niet het spekken van multinationals, dat is gewoon zorgen dat er überhaupt nog bedrijven zijn en dat er ook nog schoon zink geproduceerd wordt in Nederland in plaats van dat we dat weggeven aan China. Mijn vraag aan deze coalitie is alleen de volgende. Je zegt "55%" en je schrapt maatregelen. Ik denk dat dat heel ingewikkeld gaat worden. Dat gaan we zien over twee à drie maanden.

De heer Bontenbal (CDA):

Volgens mij is de heer Vermeer doorgaans sportiever. Ik heb de BBB — dan zeg ik het eufemistisch — er soms ook weleens op kunnen betrappen in debatten allerlei dingen te benoemen die niet helemaal aan de agenda van het debat raakten. Dat meneer Vermeer, nu hij zelf in een coalitie zit, opeens heel strak wil zijn op allerlei agenda's in deze Kamer, vind ik een mooie ontwikkeling. Maar volgens mij hebben we hier gewoon een mooi energiedebat en mag het wel degelijk ook even gaan over het hoofdlijnenakkoord.

De heer Bontenbal (CDA):

Het is niet anders, meneer Vermeer.

Over salderen is het al gegaan. Ik wil wel even duidelijk maken dat de berichtgeving in alle kranten enzovoorts volgens mij niet klopt. Het gaat over de terugleververgoeding, wat maar een heel klein deeltje is, voor mensen die met een dynamisch contract zitten. Ik vind dat jammer, omdat het de mensen suggereert dat het nu afgelopen is met de terugleverkosten. Dat is niet zo. Volgens mij is dat namelijk niet wat er in het amendement staat.

Wat ik ook een pareltje in het hoofdlijnenakkoord vind, is het stoppen met de subsidie op BECCS, biomassa plus CCS. Volgens mij is er helemaal geen subsidie op BECCS. Dat is wel fascinerend: iets wat je afschaft, blijkt er niet te zijn. Over wat dat zegt, kunnen we doorfilosoferen.

De VVD heeft natuurlijk steeds gezegd, ook bij de initiatiefnota, dat de vergroting van de energieonafhankelijkheid een belangrijk punt is. Dat houdt in dat we minder energieafhankelijk zijn van het buitenland. We moeten er natuurlijk wel eerlijk over zijn dat een aantal maatregelen tot een grotere afhankelijkheid van het buitenland leidt, bijvoorbeeld de afschaffing van de hybride warmtepompen, maar ook de aanpassing van brandstofaccijnzen. Daarbij zeg ik meteen dat Nederland inderdaad bijna de hoogste accijnzen van Europa heeft. Dat we daar een keer een rem op zetten, is dus ook helemaal niet gek.

Dan nog even over dit wetsvoorstel. Er is een amendement van collega Flach over de telefonische verkoop van energiecontracten. Zou er een risico zijn dat er een soort shift plaatsvindt, dus dat als het niet meer telefonisch mag, er dan meer contracten aan de deur verkocht worden? Dat zou het pleidooi van mevrouw Kröger om het toch nu te doen, versterken. Ik weet niet of dat effect aangetoond kan worden, maar het zou wel een naar effect zijn, dat ik liever niet heb.

Collega Erkens en ik hebben een amendement over de aansluitwaarde. Ik ben benieuwd wat de minister daarvan vindt. Volgens mij is het nu een soort compromis dat werkbaar zou moeten zijn. We geven partijen zoals grote bedrijven daarmee de mogelijkheid om zelf aan de slag te gaan. Het daagt hen weer eens net een beetje uit en zo slecht is dat niet.

De heer Bontenbal (CDA):

Ja. Dit wordt een periode van onduidelijkheid. Juist omdat het een hoofdlijnenakkoord is, is veel niet opgeschreven. Ook na het debat van gister is mij bijvoorbeeld nog niet duidelijk wat er gebeurt met de wijkaanpak. In mijn optiek kun je niet zomaar even de normering van de hybride warmtepomp schrappen en dan denken dat er niks gebeurt met de wijkaanpak. We weten allemaal niet hoe dat ingevuld wordt. Mijn vermoeden is dus dat heel wat partijen nu op de handen gaan zitten en gaan afwachten. Daarnaast komt er ook een fase waarin het beleid concreet gemaakt moet worden. De planbureaus gaan daar ook op wachten. Die gaan zeggen: wij kunnen pas doorrekenen met het hele treintje van vastgesteld en voorgenomen beleid. Dat gaan we nu dus weer helemaal krijgen. We waren nu juist in een fase dat er vrij planmatig beleidsmaatregelen werden opgesteld. Dan werden ze getoetst en dan doorgerekend. We gaan natuurlijk nu een paar maanden, misschien wel meer dan een jaar, krijgen waarin we het allemaal niet weten. Dat vind ik jammer. Tegelijkertijd ligt het doel van 55% er gewoon. Het zou dus ongeloofwaardig zijn als het mes overal in ging. Ik hoop eerlijk gezegd dat deze coalitie misschien ook na dit debat denkt: we gaan toch een groot gedeelte van het beleid voortzetten, want dat is ook gewoon belangrijk voor onze kinderen en voor de aarde.

De heer Bontenbal (CDA):

Ja, ik heb genoeg gezegd. Ik ga ik u die 1 minuut en 36 seconden cadeau geven en dan gaan we lunchen.

De voorzitter:

Mevrouw Kröger, ik geef na de lunchpauze als eerste het woord aan u. Ik hoop dat dit een drang is voor de anderen om snel naar binnen te komen.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Dank u wel, voorzitter. We bespreken vandaag de Energiewet. Wellicht is dit een van de laatste debatten met deze minister, in ieder geval plenair. Ik moet eerlijk zeggen dat ik na het debat van gisteren wel mijn hart vasthoud en dat ik me nog meer realiseer dat ik deze minister ook ongelofelijk ga missen.

We staan op een cruciaal punt in de energietransitie, een cruciaal punt. Het is volle vaart in de uitvoer om te zorgen dat we de CO₂-reductie gaan doorzetten. Dan lezen we een coalitieakkoord waarin wel wordt geclaimd dat de klimaatdoelen gehaald worden, maar waarin veel beleid gewoon wordt teruggedraaid. Ik hoorde de huidige coalitiepartijen daar net ook een aantal analyses over geven en daar sluit ik me heel erg bij aan. Het is gewoon ongelofelijk zorgelijk: alles over de warmtepompen, die natuurlijk belangrijk zijn in de transitie in de gebouwde omgeving, de transitie naar het elektrische rijden, alles rond fossiele subsidies en de vraag of vastgehouden wordt aan de routekaart wind op zee. Het is allemaal heel erg onduidelijk.

Een van de maatregelen die zeer abrupt worden afgeschaft, is natuurlijk de salderingsregeling. Dat is naar mijn mening echt onbegrijpelijk. Het is onbegrijpelijk voor al die mensen met zonnepanelen. Het is onbegrijpelijk voor al die mensen die nog heel graag zonnepanelen zouden willen hebben. We hebben nu de kans om een decentraal energiesysteem te bouwen, een systeem waarin lokaal opwekken, opslaan en delen echt het hart vormen van de energietransitie voor huishoudens. Maar dan moet je wel zorgen dat iedereen mee kan doen en dan moet je niet abrupt een regeling stoppen, net op het moment dat juist mensen die weinig te besteden hebben eindelijk aan de beurt zijn om panelen te gaan leggen. Ik vind het ook echt onbegrijpelijk dat je dat doet zonder een alternatief te bieden.

Als je zonnepanelen hebt, dan kan je op dit moment eigenlijk alleen terugleveren aan het net en ben je overgeleverd aan de energieleveranciers en wat zij ervoor overhebben. Je wil natuurlijk zorgen dat lokaal opgewekte energie zo veel mogelijk lokaal gebruikt wordt. Dat hebben we al in heel veel debatten met elkaar gewisseld. Dat zal de collega's ook niet verbazen. Dat kan ook als je het delen van energie veel meer faciliteert, als je zorgt dat mensen zich kunnen verenigen in bijvoorbeeld energiegemeenschappen die met elkaar kunnen zorgen voor goedkope, lokaal geproduceerde energie.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Nee, ik ga zelf een aantal voorstellen doen die heel erg draaien om het energiesysteem dat we moeten opbouwen als alternatief voor mensen met zonnepanelen. Wij zullen ook voorstellen blijven doen om de uitrol van zonne-energie op dak aan te jagen. Maar nee, wij waren geen voorstander van het plan dat er lag. We zijn al helemaal geen voorstander van wat het kabinet nu gaat voorstellen. Maar goed, daar gaan we ook een Kamerdebat over voeren. Dan gaan we weer de discussie voeren die we toen ook voerden over de vraag hoe je het op een sociale manier kunt doen.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Een van de weinige voordelen van een zeer populistisch coalitieakkoord is dat de betrokken partijen wellicht zeer bevattelijk zijn voor de kop op de voorpagina van hun favoriete krant. Dus ik ben heel benieuwd. Ik bedoel, als ik zie dat de BBB en de PVV zo omgedraaid zijn, dan ben ik heel benieuwd of dat niet gewoon nog een keer gebeurt als mensen in Nederland zich realiseren dat die terugleverheffing gewoon blijft bestaan en dat salderen in één klap wordt afgeschaft.

Dan het belang van met elkaar zorgen voor goedkope, lokaal geproduceerde energie. De Energiewet die vandaag voorligt — want dat is waarom we hier vandaag plenair staan, ondanks dat we allemaal graag het coalitieakkoord recenseren — biedt een kader voor dat toekomstige energiesysteem. Daarmee ligt ook de vraag voor hoe we willen dat dat toekomstige energiesysteem eruitziet. Dat is voor mij de basis voor hoe ik naar deze wet kijk. Dat toekomstige energiesysteem is sowieso CO₂-vrij, maar er zijn natuurlijk nog veel meer keuzes te maken over de manier waarop we het willen inrichten.

Wat ons betreft hoort bij nieuwe inrichting van het energiesysteem ook een nieuw ordeningsprincipe: decentraal waar het kan, centraal waar het moet. Daarbij willen we ook meer macht bij gebruikers, dus bij mensen thuis en bij mensen die energie opwekken, en minder macht bij de grote energiebedrijven. Energie is een basisbehoefte. We hebben tijdens de energiecrisis kunnen zien hoe mis het kan gaan als we dat helemaal aan een markt overlaten. Wat ons betreft gaan energiegemeenschappen en -coöperaties een hele stevige rol spelen in het energiesysteem van de toekomst en zorgen we ervoor dat de opwek van energie juist in handen is van lokale gemeenschappen. Door energie lokaal te delen, wordt het elektriciteitsnet ontlast en kunnen huishoudens en bedrijven binnen energiegemeenschappen of energy hubs eerlijke prijzen met elkaar afspreken en zijn ze minder afhankelijk van de grillen van de energiemarkt. We versterken hiermee de positie van energiecoöperaties, waarbij energieopwek niet aan de markt wordt gelaten, maar aan burgers die dit zelf in handen hebben. In de Energiewet is de Renewable Energy Directive, onderdeel van het Clean Energy Package, en dan het onderdeel over energie delen niet helemaal geïmplementeerd. Hier hebben we in het wetgevingsoverleg ook uitgebreid over gepraat. Wij hebben een amendement ingediend waarbij het begrip "energie delen" wordt uitgebreid. In de wet stond eigenlijk alleen peer-to-peerlevering. Dat loopt altijd via een handelaar, die daar natuurlijk ook iets aan wil verdienen. Met dit amendement kunnen ook actieve afnemers en energiegemeenschappen energie delen. Dat maakt het voor bijvoorbeeld energy hubs, bijvoorbeeld bedrijven op een industrieterrein, ook mogelijk om energie te delen. Dat is hard nodig om het net te ontlasten en het is ook een grote wens. Door deze wetswijziging kan energie delen beter gereguleerd worden, kunnen er betere contracten afgesloten worden en kan er specifiek stimuleringsbeleid worden uitgerold. Energiegemeenschappen vragen hier zelf om. Wij faciliteren dat.

Maar er is ook een maar. De vrije leverancierskeuze bij energie delen is in dit amendement niet geregeld. Dat is dus een flink obstakel. Het staat ook in het electricity market design dat Nederland moet implementeren. Dat moet volgens mij in 2025 geregeld worden. De minister heeft in ieder geval gezegd dat het in het voorjaar van 2025 geregeld zou moeten worden. Wij hebben hier een voorschot op genomen door nog een amendement te maken, waarin we ook energie delen met vrije leverancierskeuze vormgeven en waarbij we de rol van balansverantwoordelijkheid en belastingafdracht bij een partij leggen, zodat je zowel een energieleverancier als een balansverantwoordelijke die het totaaloverzicht houdt, kunt hebben. Ik ben heel erg benieuwd hoe de minister hierop reageert en of dit de richting is die hij ziet voor de implementatie van het electricity market design. Ik vind namelijk echt dat we deze hele beweging vaart moeten meegeven en dat dit onderwerp daarin cruciaal is.

Daarnaast heb ik een amendement ingediend over cable pulling. Excuus! Dank aan mevrouw Postma voor de synchroonvertaling vanuit de bankjes. Ik bedoel natuurlijk: kabelbundeling.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Dat begrijp ik. We hebben daarom twee amendementen. We hebben een amendement over energie delen bij één energieleverancier. Alle vragen die de heer Erkens nu opwerpt, spelen dan niet, want daarvoor is die ene leverancier gewoon verantwoordelijk. Dat wordt op plekken nu ook al gepilot. Ons amendement codificeert eigenlijk de mogelijkheid van die pilots. Het tweede amendement geeft inderdaad al heel duidelijk een richting over hoe je electricity market design kunt vormgeven. Ik heb dat wel uitgewerkt, omdat ik het belangrijk vind om die discussie al wel te voeren en de richting van de minister te horen. De hele discussie over electricity market design is niet van vandaag of gister. Ik denk dat daar al driftig over wordt nagedacht op het departement. Ik vind het belangrijk om die discussie een richting te geven. Ik ben heel benieuwd hoe de minister daarop reageert. Daarna ga ik bekijken wat ik met het amendement doe.

Ik was bij kabelbundeling. Concreet regelt dit amendement dat bedrijven die aan kabelbundeling doen, als individuele partij de markt op kunnen. Het is goed dat kabelbundeling in de Energiewet mogelijk wordt gemaakt, want hierdoor kunnen meerdere partijen samen het gebruik van transportcapaciteit op een aansluiting optimaliseren, besparen op infrastructuurkosten en eerder toegang krijgen tot het elektriciteitsnet dan mogelijk zou zijn als deze partijen individuele aansluitingsverzoeken zouden indienen. De manier waarop kabelbundeling nu in de wet is geregeld, is wat mij betreft te beperkend. Ik vrees dat er niet genoeg gebruik van gemaakt gaat worden. Met dit amendement willen we er eigenlijk voor zorgen dat je je ook als je op één aansluiting zit, alsnog individueel op de markt kunt begeven voor de in- en verkoop van elektriciteit.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Ik ben heel benieuwd hoe de minister hierop reageert en of hij die grens ook nodig acht. Die zou je dan namelijk nog per AMvB kunnen regelen. Voor mij is het punt met name dat een partij op dit moment in z'n eentje de markt op moet. Dat willen we verbreden.

Voorzitter. Bij een nieuw ordeningsprincipe hoort wat ons betreft ook een grote rol voor netbeheerders en publieke-infrastructuurbedrijven. Daarover hebben we een amendement ingediend met de heer Grinwis. In het wetgevingsoverleg hebben we er ook een uitgebreid debat over gevoerd. Het is gegaan van het algeheel opheffen van het groepsverbod naar een amendement waarover breed met verschillende partijen overlegd is, om echt te bekijken hoe je netbeheerders een stevigere rol kunt geven. Uiteindelijk hebben zij een belangrijke rol in het faciliteren van het decentrale energiesysteem. Wat ons betreft worden de bevoegdheden van netbeheerders en infrastructuurbedrijven zodanig uitgebreid dat zij echt kunnen helpen om het energiesysteem van de toekomst maximaal te ondersteunen. Wij dienen een amendement in dat netbeheerders bijvoorbeeld in staat stelt om te voorzien in congestie- of systeembeheersdiensten waar nodig totdat derden zoals marktpartijen en energiegemeenschappen hierin kunnen voorzien, wat echt een oplossing kan bieden voor gebieden waar de netcongestie een gigantisch probleem is, zoals nu in Gelderland en Utrecht.

Ons amendement stelt ook voor om het infrastructuurbedrijven mogelijk te maken om bijvoorbeeld energiegemeenschappen te ondersteunen bij de aanleg en het beheer van een buurtbatterij. Op die manier worden infrastructuurpartijen echt een partner in de energietransitie, waarmee energiegemeenschappen, maar bijvoorbeeld ook gemeentes, provincies, woningcorporaties en energiebedrijven samen kunnen werken aan die optimalisering van dat energiesysteem. Ik denk namelijk dat dat toch eigenlijk ook wel een overkoepelend vraagstuk is bij deze wet: in hoeverre geven we de ruimte voor die systeemoptimalisatie aan de partijen die daar echt een rol in kunnen spelen?

Daarvoor is het wat ons betreft echt van cruciaal belang dat de investeringsplannen van de netbeheerders daadwerkelijk reflecteren wat het grootste algemeen belang is. In de Energiewet wordt geregeld dat netbeheerders periodiek een investeringsplan opstellen. De criteria van dit plan zijn wat ons betreft nog te veel gestoeld op louter efficiëntie, rendement en de behoeftes van de grootverbruikers zoals die initieel in de MIEK zijn neergelegd. Het is toch wel heel erg gekomen uit de crisis rond netcongestie. Toen is er een MIEK gemaakt. Dat is een plan voor de grote gebruikers, voor de industrie. Uiteindelijk is daar de hele aanpak van hoe die investeringsplannen worden opgesteld op gebaseerd.

Wij willen dat de investeringen die netbeheerders doen niet alleen door de ACM beoordeeld worden op basis van het INEK en het MIEK, maar echt op basis van een bredere maatschappelijke afweging. Zo kunnen ook andere maatschappelijke belangen, zoals het aansluiten van een nieuwe woonwijk, in gelijke mate worden meegenomen. Daarom heb ik dan ook een amendement ingediend om deze investeringsplannen van een bredere maatschappelijke weging, toets te voorzien. Voor aanleg vindt dat natuurlijk al plaats via het toetsingskader van de ACM. Voor de investeringsplannen wil ik eigenlijk ook zo'n duidelijk kader, waarbij de maatschappelijke belangen goed geborgd zijn, een kader ook waar wij als Kamer, als uiteindelijke hoeder van die maatschappelijke belangen, over gaan.

Het net is op dit moment misschien wel het grootste publieke belang in de energietransitie, in ieder geval de grootste bottleneck. Daar moeten lastige keuzes en prioriteringen in worden gemaakt. Ik maak me dan ook zorgen en ik deel ook wel echt de zorgen van de netbeheerders over het amendement van de heren Erkens en Bontenbal met het right to challenge, wat we voor kleinere spelers mogelijk maken. Dat doorkruist namelijk een belangenafweging in schaarste. Ik ben eigenlijk wel heel benieuwd naar de reactie van de minister op dit amendement, waarover ik me eigenlijk wel zorgen maak. Ik was benieuwd of dat amendement van de heer Bontenbal op zijn lijstje stond van amendementen waar hij toch nog eens dieper over na had gedacht en die hij wellicht in gaat trekken.

Voorzitter. Een belangrijk onderdeel van het debat tijdens de wetgevingsoverleggen was consumentenbescherming. Het is goed om te zien hoe de Kamer gezamenlijk optrekt in het verstevigen van de consumentenbescherming in de wet. Ik noem voorstellen zoals het instellen van de mogelijkheid om een maximumprijs voor levering aan kwetsbare afnemers, het verbieden van deur-aan-deurverkoop van energiecontracten —ik zou het echt spijtig vinden als de heer Bontenbal dat toch niet doorzet — het behoud van dezelfde voorwaarden bij faillissement, inclusief eventuele loyaliteitsbonussen, een verbod op het gebruik van oude en bestaande klantgegevens voor telefonische verkoop zonder toestemming vooraf en de herintroductie van de vangnetregeling waarmee de ACM bij onredelijke tarieven een maximumtarief mag opleggen.

Voorzitter. Dat zijn eigenlijk allemaal voorstellen die vanuit verschillende partijen zijn gedaan en die op onze steun kunnen rekenen. Ik denk dat het in deze tijd van de energietransitie belangrijk is dat we de consument, die ik echt veel liever de gebruiker noem, centraal stellen en goed beschermen. Een rode draad in die verschillende voorstellen van verschillende partijen is toch het feit dat energie een basisbehoefte is, dat we die basisbehoefte niet aan een ongeremde markt willen overlaten en dat we mensen veel meer grip op hun eigen energievoorziening willen geven. Het feit dat het een basisbehoefte is, maakt ook dat energiearmoede zo'n gigantisch probleem is, zoals de verwarming niet meer aan kunnen zetten, dus eigenlijk alles wat energie doet als je het niet meer kunt gebruiken. Wij hebben hier een amendement op. Ik weet dat we hier in het WGO een debat over gevoerd hebben. De minister zei toen: dit is echt iets voor aanpalende beleidsterreinen, want dit gaat veel te veel over sociale zaken, wonen et cetera. Kortom, het lag bij iedereen, maar niet bij hem. Ik vind echter dat dit niet het geval is. We maken hier beleid en hebben hier een wet die regelt hoe de energiemarkt in elkaar zit. Ik vind dat je juist als minister voor Klimaat en Energie — ik hoop oprecht dat in een volgend kabinet überhaupt nog een minister voor Klimaat en Energie zit — de vinger aan de pols moet houden bij wat de impact is van het beleid dat je maakt en dus ook of je moet ingrijpen in die markt. Vandaar ons amendement over energie-armoede om ervoor te zorgen dat dit echt goed gedefinieerd en gemonitord wordt en erover ook gerapporteerd wordt aan de Kamer, zodat wij ook in kunnen grijpen in die markt als het niet goed gaat. Ik hoop dan ook op de steun van de rest van de Kamer voor dit amendement, omdat het ook laat zien dat we onze verantwoordelijkheid nemen over wat de sociale impact is van het beleid dat we maken.

Voorzitter, ik sluit af. De Energiewet die we vandaag behandelen, is ongelofelijk belangrijk. Ik ben ook heel blij dat we deze wet vandaag met deze minister kunnen bespreken. Het is een belangrijke wet, omdat die duidelijkheid en richting geeft. Als er iets is wat we nodig hebben — dat is natuurlijk ook waarom destijds de Klimaatwet is ingevoerd — dan is dat duidelijkheid van wetgeving en ook duidelijkheid aan de markt, aan burgers en aan elkaar. Dit is waaraan wij gecommitteerd zijn. Ik sta hier vandaag met een heel dubbel gevoel want de duidelijkheid en richting die deze wet geeft, zijn niet de duidelijkheid en richting die het coalitieakkoord bieden. We staan nu zaken wettelijk te verankeren die een wispelturig, populistisch kabinet weer allemaal overboord gaat gooien. We hebben het gezien met de salderingsregeling en ik vrees dat dit pas het begin is, want dát is populistische politiek: als er een maatregel is die je achterban niet bevalt, dan trek je die in. Dus dit is wellicht vandaag een van de laatste debatten in ietwat rustig vaarwater, een vaarwater waarin we proberen koers te houden. En ik voorzie dat we een zeer turbulente tijd tegemoet gaan.

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Dank, voorzitter. De wet die we vandaag behandelen, is cruciaal voor de energietransitie. Die transitie is een reden tot hoop, want we zien de opmars van zonne- en windenergie wereldwijd razendsnel gaan. In rijke landen werd in 2023 voor het eerst meer elektriciteit opgewekt met schone energie. Groen is fossiel aan het inhalen. Dat is ons wapen tegen klimaatverandering. Daarom is het goed dat we de wet hierop aanpassen. Wat Volt betreft maken we 'm nog net iets beter en voeren we 'm zo snel mogelijk in.

Voorzitter. Volt is er een groot voorstander van dat er eerst stappen worden gezet in energiedelen. Dat zorgt voor goedkopere energie voor burgers en geeft vrijheid aan energiemaatschappijen. Het zorgt voor een fundamentele verandering van het energiesysteem. In het huidige systeem hebben mensen die bijvoorbeeld geen ruimte hebben voor zonnepanelen, alleen de mogelijkheid om bij grote bedrijven stroom af te nemen met contracten voor energie die via grote centrales of bijvoorbeeld zonneweides is opgewekt. Als we energiedelen opnemen in de wet, komt er een wettelijke optie om eigen stroom die met bijvoorbeeld zonnepanelen is geproduceerd te delen met de buren. Eigenlijk zetten we de energiecoöperaties en de mogelijkheid tot delen in de wet, en niet alleen het leveren. Dat is goed.

Voorzitter. Dit schept de mogelijkheid voor een eerlijker energiesysteem, omdat het salderen op deze manier verstandig kan worden afgebouwd. Dat kan bij de juiste invulling zorgen voor het tegengaan van netcongestie. Toch is in de voorgaande debatten duidelijk geworden dat wij hier, ondanks de vele voordelen, nog voorzichtig in zijn, want er komt nog nieuwe wetgeving uit Brussel aan. In de aankomende wetgeving vanuit Europa zit in mijn optiek geen barrière om energiedelen op te nemen in de wet. Het wordt zelfs in nieuwe wetgeving opgenomen en er bestaat al ruimte binnen de huidige wetgeving. Ik zie op dit moment dus geen belemmeringen. Daarom zou ik het goed vinden als we dit wel opnemen in de wet. Daarom dienen we met GroenLinks-PvdA, NSC en SGP een amendement in dat ervoor zorgt dat energiegemeenschappen makkelijker energie kunnen delen, passend binnen bestaande Europese wet- en regelgeving. Laten we nu beginnen, zou mijn oproep zijn, want we lopen al achter op onze buurlanden met het invoeren van Europese wetgeving. De energietransitie moet juist vaart maken, juist vanuit de positieve gedachte dat het steeds sneller gaat met die energietransitie.

Voorzitter. Dan is er nog een vraagstuk bij de energietransitie, namelijk wie de regie neemt. Het nieuwe hoofdlijnenakkoord zegt hierover: "Het oplossen van netcongestie krijgt voorrang, waarbij de regie bij het kabinet ligt, onder andere als het gaat om (her-)prioritering van wie wanneer op het net wordt aangesloten." Volt tekent ook het amendement van de SGP mee voor een andere benadering, een meer lokale benadering. Dat gaat over de rol van gemeenten en provincies in het maken van lokale keuzes. Hoe wordt er bij nieuwe woonwijken omgegaan met lokale mogelijkheden voor zonnepanelen op daken of op een bedrijfsterrein in plaats van zonneweiden? Ook zijn er de afgelopen jaren op allerlei verschillende plekken batterijen aangevraagd terwijl dit niet per se bijdroeg aan het tegengaan van netcongestie. Ik weet dat de minister heeft aangegeven meer duidelijkheid te gaan geven, maar het zou goed zijn om dit met lokale overheden vorm te geven. Gemeenten kunnen hier nog moeilijk in sturen. Als dat wel zou kunnen, zou dat het draagvlak voor de energietransitie vergroten. In de huidige situatie geven de Omgevingswet en ook deze Energiewet net onvoldoende duidelijkheid over de rol van lokale overheden. Het is daarom goed dat die onduidelijkheid met dit amendement wordt aangepakt, zodat lokale overheden meer ruimte krijgen om zelf de regie te pakken. Laten we ook hier ruimte geven, zodat we draagvlak houden voor de energietransitie.

Voorzitter. Dan een wetstechnisch stukje. Volt heeft namelijk zorg over het artikel dat de regering de mogelijkheid geeft om delen van de wet te kunnen schrappen via koninklijk besluit. Dit is toegevoegd bij de tweede nota van wijziging via artikel 7.51a. Oftewel: het kabinet kan dingen schrappen zonder dat het parlement hierbij betrokken is. Nu zie ik in de toelichting staan dat het over twee specifieke artikelen gaat, namelijk 7.49a en 7.49b, maar er is gekozen voor een generieke mogelijkheid tot schrappen in de wet. Ik heb een amendement voorbereid, omdat ik mij er zorgen over maak dat de keuze voor een generiek artikel te breed is. Ik zie mevrouw Postma bij de interruptiemicrofoon staan. Ik wilde haar amendement eigenlijk meenemen in mijn inbreng, als dat goed is. Ik zag het amendement van mevrouw Postma namelijk net binnenkomen. Ik wil graag toelichten dat er een klein verschil is tussen onze amendementen. Als ik het amendement van mevrouw Postma namelijk goed begrijp, stelt zij voor om de mogelijkheid tot het schrappen via koninklijk besluit echt te beperken tot de twee artikelen die ik net noemde. Dat snap ik en ik heb dat ook overwogen, maar ik ben daarop teruggekomen omdat de wet een heel hoofdstuk heeft — dat is hoofdstuk 7.2 — waarin wordt gesproken over overgangsbepalingen. Het is, denk ik, belangrijk dat we de mogelijkheid tot schrappen behouden voor dat hele hoofdstuk, dus voor alles wat onder hoofdstuk 7.2 valt. Daarmee is het amendement dat ik net heb ingediend, net wat anders dan dat van mevrouw Postma.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Daar ben ik het mee eens. Het lijkt me ook heel goed om samen op te trekken. Ik denk ook dat de Kamer daarin goed kan samenwerken. Ik weet dat andere collega's zich hier ook zorgen over maken. We kunnen als Kamer dus vast tot één amendement komen, dat hopelijk positief wordt geapprecieerd door deze minister.

Voorzitter. Dan heb ik nog een andere wetstechnische opmerking. We zien namelijk ook dat er in deze wet nog veel via AMvB's moet worden ingevuld. Daar hebben we het in het WGO ook over gehad. Er ligt ook een amendement voor waarin geregeld wordt dat er een voorhangprocedure voor deze AMvB's komt. Zoals collega Postma net aangaf, is het belangrijk dat het parlement ook zicht houdt. Ik heb alle begrip voor het feit dat er nog veel via AMvB's moet worden geregeld — daar hebben we het ook over gehad in het debat — maar het is belangrijk dat het parlement via zo'n voorhangprocedure ook inzicht heeft in de onderliggende regelgeving die de invulling van de wet gaat zijn.

Voorzitter. Ik heb nog een specifiek punt over de nationale spoorwegen. Volgens mij noemde de heer Grinwis dat net ook. Ik denk dat daar onduidelijkheid over bestaat. De heer Grinwis gaf dat net ook terecht aan. Het lijkt mij goed als de stroomkabels in de stations niet als systemen, maar als installaties worden gekwalificeerd. Dat ontlast niet alleen de NS; het lijkt me ook technisch beter.

Voorzitter, tot slot. Het versnellen van de transitie is goed voor het klimaat. De eerste stappen worden nu gezet via energiedelen. Dat is ook goed voor de portemonnee. Lokale overheden de ruimte geven voor keuzes in de transitie helpt bij het draagvlak. Deze wet kan heel mooi zijn, zeker als de wensen van de Kamer erin mee worden genomen en zeker omdat je nu ziet dat wij met energie een transitie inzetten. Ik vond het op zich mooi wat mevrouw Kröger net aangaf: het worden wellicht zeer turbulente tijden. Ik denk dat het heel goed is dat we daarin een stevige wet hebben die toekomstbestendig is en echt inzet op een groene transitie.

Dank, voorzitter.

Mevrouw Beckerman (SP):

Goeiemiddag. Vandaag debatteren we over het samenvoegen van de Elektriciteitswet en de Gaswet tot één Energiewet. Het is goed dat de Elektriciteitswet en de Gaswet verdwijnen. De SP was een van de weinige partijen die tegen deze wetten stemden toen die werden ingevoerd. Waarom? Omdat deze wetten van energie een markt maakten. Meer markt, minder overheid was het heilige geloof. Een hele bak Europese regelgeving werd met de grootst mogelijke voortvarendheid doorgevoerd. Nederland ging ver, soms veel verder dan andere landen. Onze eigen energiebedrijven werden verpatst. Jan Marijnissen, die de debatten voerde, verklaarde de voorstanders omstandig voor gek.

Wat waren toen de beloftes van de voorstanders? Lagere prijzen, betere efficiëntie, betere dienstverlening en transparantie. Wat is daarvan terechtgekomen? Hebben we lagere prijzen? Nee. Nederland heeft bijna de hoogste gasprijs van heel Europa. Hebben we betere efficiëntie? Nee. We zitten met een overvol stroomnet. Hebben we betere dienstverlening en meer transparantie? Nee. Voor huishoudens is het steeds moeilijker energieleveranciers te vergelijken, energiebedrijven werven soms op dwingende wijze klanten, en bij een faillissement zijn huishoudens de dupe.

De SP is dus groot voorstander van het afschaffen van deze twee wetten. Maak van energie weer een echte nutsvoorziening. Nationaliseer energie. Zorg dat we energie betrouwbaar en schoon opwekken. Juist nu we zien dat de prijs voor schone energie, zoals zon op dak, daalt, zouden we ervoor moeten zorgen dat dat echt leidt tot een lagere energierekening voor iedereen. Maar is de nieuwe wet waar we het vandaag over hebben een oplossing voor die problemen? Nee. Her en der worden er wat scherpe kantjes van de marktwerking afgeschaafd. We zien eigenlijk — dat hebben we in de vorige debatten ook gezegd — dat de minister bij de Warmtewet, die er nog moet komen, echt heel duidelijk pleit voor het publiek maken van warmte. Daar zijn wij ook heel erg groot voorstander van. Maar bij deze wet zien we datzelfde gewoon niet gebeuren. Hierbij zien we geen echte kentering ten opzichte van decennia van geloof in de markt.

Voorzitter. We hebben al heel veel gesproken, al twintig uur, over de technische details van deze wet. Vandaag willen we nog over een paar onderwerpen spreken: betaalbaarheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid. Dat doen we met speciale aandacht voor het bizarre jojobeleid wat betreft zonnepanelen op daken. Voor de SP moet betaalbaarheid van energie vooropstaan. De afgelopen jaren zijn heel veel huishoudens in de problemen gekomen door een hoge energierekening. Ja, dat komt doordat we van energie een markt hebben gemaakt, waarbij energiebedrijven in goede tijden de winst pakken en de overheid in slechte tijden moet betalen om huishoudens met lapmiddelen een beetje de winter door te helpen. Maar het komt ook doordat energie voor huishoudens zwaar wordt belast.

Voorzitter. Ik vind het goed om te zien dat er op dit moment terecht veel woede is over de voorgenomen plannen van de nieuwe coalitie om de btw op kranten en boeken te verhogen, net als op cultuur. Je ziet in kranten elke dag van die staatjes waaruit blijkt dat Nederland bovenaan staat wat betreft belasting op kranten. Dat is heel mooi; het is hele terechte kritiek. Maar Nederland staat ook bovenaan in de staatjes over de belasting op gas. Stel dat het je lukt om van het gas af te gaan en je op een warmtenet zit. Dan betaal je soms nog meer. Wij maken ons grote zorgen om de kosten die mensen maken om hun huis te verwarmen en te verlichten. Daar is de SP net zo boos over als over de btw-verhoging op kranten. Want laten we wel wezen: je leest een stuk makkelijker in een warm huis met de lamp aan. Zonder torenhoge energierekening blijft er misschien ook nog eens geld over voor een uitje. Ons pleidooi is dat we energie echt weer moeten gaan zien als basisvoorziening, die voor iedereen betaalbaar moet zijn. Dat moet niet met allerhande toeslagen gebeuren, die je soms wel en soms niet krijgt, maar structureel. Daar doet deze wet nauwelijks iets aan.

Maar laten we wel wezen: de nieuwe coalitieplannen op hoofdlijnen doen dat ook niet. Daarmee komen we op betrouwbaarheid en duurzaamheid. Het is fantastisch dat de prijs voor groene zonnestroom zo hard daalt. Daarvan zou iedereen moeten kunnen profiteren. Een deel van de huishoudens met zonnepanelen kon dat de afgelopen jaren, maar een groot deel nog niet. De SP is er groot voorstander van dat iedereen mee moet kunnen profiteren van zon op dak. Wij zien veel liever alle geschikte daken vol, dan zonnevelden en windparken op land. Als het aan de SP ligt, maken we zonnepanelen ook collectief, laten we iedereen meedelen, ook mensen zonder geschikt dak, en investeren we in collectieve opslag, bijvoorbeeld met buurtbatterijen.

Maar over betrouwbaarheid gesproken: nog geen drie maanden geleden hielden PVV en BBB het afschaffen van de salderingsregeling tegen in de Eerste Kamer. Ook Nieuw Sociaal Contract stemde in de Tweede Kamer tegen de afschaffing. En nu? Nu maken ze een megadraai en worden ze een soort turbo-Rob Jetten. Ze gaan niet voor een geleidelijke afschaffing in 2030. Ik kijk nu naar de PVV. Het is toch wonderlijk hoe je zo snel kunt draaien op zo'n standpunt. Een paar maanden geleden werd iedereen nog voor gek verklaard die voor een voorstel van Rob Jetten zou stemmen. Het ging in tweets over gewone Nederlanders die geraakt zouden worden. En dan draait het zo snel. Niet alleen wordt er gedraaid, maar het gaat nog veel verder. Die afschaffing is namelijk niet geleidelijk, maar gewoon pats-boem in één keer. Die afschaffing is misschien geen ramp voor mensen met hoge inkomens die al langer panelen hebben. Maar wat betekent dit voor mensen die net geïnvesteerd hebben en die minder geld te besteden hebben? Wat betekent het voor huurders? De Woonbond berekende dat huurders met zonnepanelen nu soms al duurder uit zijn dan huurders zonder zonnepanelen. Deze groep mensen ziet straks, als de nieuwe plannen doorgaan, hun energierekening weer fors stijgen.

Op dit moment zien we dat energieleveranciers allerhande boetes bedenken voor mensen met zonnepanelen, zoals terugleverkosten, geen welkomstbonus, geen vast contract, hoge vaste kosten en hogere leveringskosten. Het mag allemaal van de wet. Het laat zien hoe groot de macht is die de politiek energiebedrijven heeft gegeven. Niet de politiek, maar de markt bepaalt wat mensen betalen. De SP doet vandaag een voorstel om hiermee te stoppen. Ik dacht vanochtend toen ik de krantenkoppen las heel even: hé, goed nieuws. "Einde aan boete teruglevering" stond er in dikke chocoladeletters. Dat ging niet over mijn voorstel dat daadwerkelijk zorgt voor een einde aan de boete op de teruglevering. Het ging over een voorstel van mevrouw Postma. Maar wij hebben dat nog niet gezien. Want het voorstel dat nu voorligt, het voorstel dat wel is ingediend, maakt geen einde aan die boete. Het is een heel klein zoetje, een soort redelijke vergoeding. Dat is mooi. Maar er komt geen einde aan die boete. Wat is een redelijke vergoeding? Die vraag stelde dezelfde mevrouw Postma in de eerdere debatten. Dat weten we namelijk helemaal niet. Feit is dat na vandaag mensen met zonnepanelen nog steeds geraakt worden door al die maatregelen, tenzij u dat mooie amendement dat wij hebben ingediend, gaat steunen. Dat is natuurlijk een uitnodiging.

Voorzitter. Tot slot. Wat niet failliet mag gaan, hoort niet op een markt thuis. Energie is cruciaal voor iedereen. Maar doordat we er een markt van hebben gemaakt, gaan ook energiebedrijven failliet. Daarvan zijn keer op keer huishoudens de dupe. We hebben alle technische details in de voorgaande debatten besproken, maar het is een feit dat dit nog steeds kan. Een energiebedrijf kan failliet gaan en daarvan zijn huishoudens de dupe.

Voorzitter. De SP pleit ervoor: zorg zolang je dit systeem hebt voor een compensatiefonds, een garantieregeling voor huishoudens wanneer dit voorkomt, óf nationaliseer een bedrijf wanneer het failliet gaat. Laat huishoudens niet de dupe worden van de markt.

Daar laat ik het bij, voorzitter.

De heer Kops (PVV):

Dank u wel, voorzitter. De Energiewet hebben we inmiddels al uitgebreid behandeld in twee wetgevingsoverleggen. Dat heeft bijna twintig uur geduurd. We hebben het gehad over energiecontracten, kwetsbare afnemers, aangescherpte vergunningseisen voor energieleveranciers, de aanpak van netcongestie, systeembeheerders, intermediairs en noem het allemaal maar op. Dat ga ik uiteraard niet allemaal herhalen, maar een aantal punten die onduidelijk zijn gebleven, wil ik hier graag plenair aanhalen.

Voorzitter. Ik begin bij de netcongestie. Dat is momenteel misschien wel het grootste en meest acute probleem in ons energiesysteem. Zo'n beetje overal in het land is het elektriciteitsnet vol geraakt. Het begon met bedrijven, voornamelijk de grootverbruikers, die niet meer werden aangesloten, maar dat geldt inmiddels ook voor huishoudens, nieuwbouwwijken en scholen. Wie wél een aansluiting heeft, moet, zoals de minister zelf eerder zei, rekening gaan houden met knipperende lampen en niet-werkende apparatuur. Zo groot is de problematiek.

Voorzitter. Sinds de twee wetgevingsoverleggen die we over de Energiewet hebben gehad, is de berichtgeving en zijn de verwachtingen wat betreft netcongestie er niet bepaald beter op geworden. Een week geleden nog waarschuwde netbeheerder TenneT dat het elektriciteitsnet de komende jaren veel instabieler wordt. Na 2030 wordt het onzeker of er wel altijd voldoende elektriciteit beschikbaar is. Dat is al over zes jaar. In 2033 wordt naar verwachting de betrouwbaarheidsnorm van hooguit vier uur uitval per jaar overschreden tot ruim veertien uur. Zonder ingrepen loopt die hoeveelheid verder op, aldus TenneT. Kan de minister dat toelichten? Wat staat ons in hemelsnaam te wachten? Wat betekent dit in de praktijk voor al die huishoudens, bedrijven en instellingen? Wat doet het overschrijden van die betrouwbaarheidsnorm in de praktijk met hun leveringszekerheid? Ik denk dan bijvoorbeeld meteen aan kwetsbare huishoudens die afhankelijk zijn van medische apparatuur die veel energie verbruiken. Dat zijn huishoudens die helemaal niet zonder elektriciteit kunnen en mogen komen te zitten. Wat gaat daaraan gebeuren? Is dat tij überhaupt nog te keren, zo vraag ik de minister.

Voorzitter. Ten behoeve van dit plenaire debat heeft de minister vorige week een brief naar de Kamer gestuurd met aanvullende informatie. Daarin wordt onder andere ingegaan op het recht op een elektriciteitsaansluiting. De PVV heeft daar eerder naar gevraagd. De minister schrijft dat aansluiting op het net geweigerd mag worden "indien en voor zolang er voor die aansluiting onvoldoende transportcapaciteit beschikbaar is". Vervolgens bestaat er dan de verplichting om het net uit te breiden en ervoor te zorgen dat er zo spoedig mogelijk alsnog een aansluiting komt. Maar ja, dat is toch momenteel juist het probleem? Er is netcongestie, dus het net moet worden uitgebreid en vervolgens kunnen huishoudens en bedrijven weer worden aangesloten. Met andere woorden, wat voegt deze bepaling toe ten opzichte van de huidige realiteit? En hoe wordt dat verbeterd? Dat is toch de bedoeling?

Voorzitter. De minister schrijft verder dat er volgens artikel 3.38 bij algemene maatregel van bestuur situaties aangewezen kunnen worden waarin een systeem "niet op economische voorwaarden kan worden beheerd, ontwikkeld en onderhouden" en dat een aansluiting dan definitief kan worden geweigerd. Kan de minister dit toelichten? Wat betekent "niet op economische voorwaarden" in de praktijk?

Voorzitter. De minister schrijft verder dat er in lagere regelgeving "gebieden" kunnen worden aangewezen waarop dit van toepassing zou zijn, gebieden dus waar een elektriciteitsaansluiting kan worden geweigerd. Dan is de vraag: op basis waarvan? In dat betreffende wetsartikel, artikel 3.38, komt het woord "gebied" of "gebieden" namelijk helemaal niet voor. Het artikel gaat wel over "situaties" en dat is toch echt heel wat anders. Het klinkt een beetje technisch, maar ik zie echt een verschil tussen de letterlijke wetstekst en de uitleg van de minister in zijn brief. Hoe zit dat? Volgens de minister gaat het dan niet om reguliere aansluitingen voor huishoudens en bedrijven. Dat klinkt natuurlijk heel goed, prima. Maar die huishoudens en bedrijven worden in dat wetsartikel niet expliciet uitgesloten. Hoe zit dat dan in de praktijk? We weten natuurlijk allemaal dat wat de minister zegt en schrijft natuurlijk onderdeel van de wetsbehandeling is, maar toch, het staat zo niet in de wetstekst. Kan de minister dit uitleggen?

Voorzitter. Dan, ook heel belangrijk, kom ik terug op de intermediairs, de tussenpersonen. Daar is het in de vorige debatten ook uitgebreid over gegaan. Die intermediairs benaderen namens de energieleveranciers potentiële klanten en proberen zo nieuwe energiecontracten aan de man te brengen. In maart jongstleden heeft de ACM aan de Hollandse Energie Maatschappij een boete opgelegd van 1,1 miljoen euro vanwege telefonische misleiding van consumenten. Daarbij werd gebruikgemaakt van, inderdaad, intermediairs. Klopt het dan, even voor de zekerheid, dat die boete is opgelegd aan de energieleverancier en niet aan de intermediair? Als dat het geval is — de minister knikt — dan zou dat inderdaad stroken met zijn eerdere antwoord, namelijk dat de energieleverancier altijd verantwoordelijk is en blijft. Ik vraag dat, omdat kort daarna, in april jongstleden, de ACM een boete heeft opgelegd van €400.000, eveneens vanwege telefonische misleiding, maar dan aan Global Marketing Bridge. Dat is wél een intermediair. Verkopers belden consumenten op, maar vertelden niet klip-en-klaar dat het ging om de verkoop van een energiecontract. Ook zeiden zij niet wie zij waren en — nu komt het — namens welke energieleverancier zij belden. De vraag is nu: hoe zit het dan in deze kwestie met de energieleverancier, die zoals de minister zei altijd verantwoordelijk is en blijft? Blijft die dan buiten beeld? Als de intermediair beboet wordt, wordt de energieleverancier dan zelf niet beboet? Dat is mijn vraag.

Voorzitter. Ik vraag dat zo expliciet, omdat in de Energiewet van alles wordt geregeld om de eisen aan energieleveranciers en hun vergunningen aan te scherpen. Allemaal prima, maar de vraag blijft wel: waarom is er dan niet expliciet iets geregeld voor die intermediairs? Het zou toch verstandig zijn om dat nu gewoon meteen te doen? Ik heb contact gehad met een energieleverancier, die zelf ook stelt dat die praktijk heel weerbarstig is, dat er heel veel soorten intermediairs zijn en dat gewoon niet duidelijk is welke energieleverancier uiteindelijk verantwoordelijk is.

Voorzitter. Op dit punt heeft de PVV een amendement ingediend. Kort gezegd regelt dat dat energieleveranciers ervoor moeten zorgdragen dat de door hen ingezette intermediairs over de kwaliteit en deskundigheid beschikken die ook voor henzelf gelden. Dan kunnen er verder bij ministeriële regeling aanvullende regels worden gesteld. Zo worden consumenten dan beter beschermd tegen malafide intermediairs, zo is de bedoeling. Graag een reactie van de minister op dit amendement.

Voorzitter. Uit de brief van de minister begrijpen we dat een verbod op telefonische verkoop van energiecontracten niet mogelijk is, evenmin als een verbod op verkoop aan de deur. Maar zouden er dan niet, om het om te draaien, strengere regels aan die verkoop gesteld kunnen worden, bijvoorbeeld — ik noem maar wat — dat de verkoper moet vertellen wat er onderaan de streep daadwerkelijk betaald moet worden — het gaat om een contract van duizenden euro's — maar ook dat er door degene die het contract aanbiedt een hele uiteenzetting moet worden gegeven van alle voordelen van het contract, de nadelen, de risico's, de algemene voorwaarden, noem het allemaal maar op? Enerzijds zou dat nog logisch zijn ook, want het gaat immers om een duur contract van duizenden euro's. En anderzijds, zou het de telefonische verkoop of verkoop aan de deur niet sterk ontmoedigen als die regels gesteld worden? Graag een reactie van de minister.

Voorzitter. Verder schrijft de minister in zijn brief dat als de consument aan de telefoon of aan de deur op het aanbod ingaat, hij veertien dagen de tijd heeft om van het contract af te zien. Is het niet mogelijk — dat is ook een idee — om dit via bestaande wetgeving of via de Energiewet om te draaien? De consument gaat dan bijvoorbeeld op het aanbod in, maar het contract wordt pas definitief als die dat binnen veertien dagen aan de energieleverancier concreet bevestigt. Dan draaien we het om. Kan dat? En zou het helpen? Graag een reactie.

Voorzitter. Iets heel anders dan. Ik kom even terug op de vraagresponsovereenkomsten. Daar is het in dit debat ook uitgebreid over gegaan. Het gaat dus om artikel 2.32 van de Energiewet. Dat zijn, kort gezegd, overeenkomsten die huishoudens kunnen afsluiten waarin is afgesproken dat "de vraagresponsaanbieder het elektriciteitsverbruik van de eindafnemer, het huishouden dus, verandert door een of meer apparaten tijdelijk aan of uit te zetten". Oftewel, het verbruik van zo'n huishouden wordt bewust aangepast om flexibiliteit op het net vrij te maken. Het is nog altijd niet helder hoe zo'n overeenkomst er in de praktijk uit komt te zien. Natuurlijk, ik begrijp dat dat allemaal nog nader moet worden uitgewerkt — er moet nog heel veel nader worden uitgewerkt in deze wet — maar hier is wel de vraag relevant tegen welke voorwaarden zo'n overeenkomst wordt aangeboden. Hoe bindend is het als een huishouden die overeenkomst aangaat? Kunnen huishoudens er ook weer van af? Hoe makkelijk of moeilijk is dat? Want huishoudens gaan uiteindelijk zelf over hun energieverbruik en over welke apparaten zij aan- en uitzetten.

De heer Kops (PVV):

Wat is hier gebeurd? Het korte, eenvoudige en heel eerlijke antwoord is natuurlijk: er is nu een andere realiteit, een andere werkelijkheid, een andere politieke werkelijkheid en ook een andere werkelijkheid op de energiemarkt; daar kom ik dadelijk op terug. Dat zijn de feiten. Er ligt nu een fantastisch mooi hoofdlijnenakkoord. Ook op het gebied van klimaat en energie staan er hele mooie dingen in. Denk aan het schrappen van de verplichte warmtepomp per 2026. Dat gaat van tafel. Dat is fantastisch. Er komen vier kerncentrales bij. Dat is ook allemaal fantastisch. Maar ja, mevrouw Kröger weet natuurlijk zelf ook hoe het werkt. Als je gaat onderhandelen en een akkoord gaat sluiten met andere partijen, dan haal je wat binnen en verlies je wat. Er komen goede dingen in te staan en er komen ook wat minder goede dingen in te staan, zoals mijn partijleider gisteren in het debat ook letterlijk zei. Niet alles is natuurlijk rozengeur en maneschijn; absoluut, dat klopt. Maar nogmaals, er staan fantastische dingen in. Windmolens komen zo veel mogelijk op zee in plaats van op land, om nog maar eens wat te noemen, waarbij ook nog eens eerst gekeken wordt naar ruimte voor de visserij. Er wordt dus eerst gekeken naar de visserij en daarna pas of er ruimte is voor windmolens op zee, maar in beginsel dus op zee en niet op land. Als je dat tot je laat doordringen, dan besef je dat dat een prachtige overwinning is, niet alleen voor de visserij, maar ook voor alle omwonenden van windturbines, windmolens, waar we het zo vaak over hebben gehad. Dat zijn allemaal prachtige dingen.

De heer Kops (PVV):

Zeker niet. Zeker niet. Dit is een prachtig hoofdlijnenakkoord, dat juist heel veel voor de mensen oplevert. Om dan nog eens wat te noemen dat ook in het akkoord staat: de energiebelasting op aardgas in de eerste en tweede schijf wordt verlaagd. De energiebelasting gaat omlaag. Dat zeg ik dan tegen GroenLinks-PvdA van mevrouw Kröger, die juist de energiebelasting op aardgas de afgelopen jaren alleen maar heeft verhoogd. Althans, die vond het prima dat dat gebeurde om mensen op die manier te dwingen om van het gas af te gaan. We doen dit gewoon concreet voor de mensen: de energiebelasting op gas gaat omlaag.

De heer Kops (PVV):

Ik kan mijn antwoord natuurlijk herhalen. Ik zei namelijk aan het begin dat er natuurlijk prachtige dingen in staan als je een akkoord gaat sluiten, bijvoorbeeld de dingen die ik heb opgenoemd — en er zijn er nog heel veel meer — maar er staan ook minder mooie dingen in. Dat is het eerlijke antwoord. Dan kan mevrouw Kröger wel één ding eruit pikken en daar heel zuur over gaan doen, maar nogmaals, er ligt hier een prachtig akkoord, waar de PVV heel trots op is. Mevrouw Kröger is gewoon een beetje jaloers dat ze niet heeft mee mogen doen.

De heer Kops (PVV):

Mevrouw Rooderkerk vraagt wat hier is gebeurd en weet ik veel wat ze allemaal aan me vraagt, maar dit heeft mevrouw Kröger toch net letterlijk aan mij gevraagd in drie delen? Ik heb daar net toch drie keer op gereageerd? Voorzitter, ik wil het best allemaal nog herhalen, hoor, maar ik weet niet of we daar wat mee opschieten.

De heer Kops (PVV):

Ik heb net antwoord gegeven!

De heer Kops (PVV):

Tja, dat is weer dezelfde vraag.

De heer Kops (PVV):

Ik wil het met alle liefde nogmaals herhalen, hoor voorzitter, maar …

De heer Kops (PVV):

Het punt is dat ik net in alle eerlijkheid hebt gezegd: als je gaat onderhandelen, geef je wat en neem je wat. Dat heb ik net voor de vijfde keer gezegd. Dat antwoord bevalt mevrouw Rooderkerk niet. Dat mag natuurlijk, maar goed, zij heeft die interruptie ingestudeerd en gedacht: ik ga eens even aanvallen, even fel doen, een beetje zuur doen. Maar ik geef er eerlijk antwoord op. Dat dat haar niet bevalt, is haar probleem. Zo simpel is het.

De heer Kops (PVV):

Nee, u valt mij aan.

De heer Kops (PVV):

Voorzitter, als ik misschien mag reageren op "u doet maar wat" … Integendeel! Kijk naar de vier kerncentrales. Kijk naar wat er allemaal in het akkoord staat. We zetten in op meer energieonafhankelijkheid, op klimaatadaptatie. Dat zou mevrouw Kröger of mevrouw Rooderkerk ook moeten aanspreken. Noem het allemaal maar op. Er komen geen extra nationale duurzaamheidsregels voor bouwen. Dat is prachtig. De aangekondigde verhoogde CO₂-heffing wordt teruggedraaid. Ook fantastisch. Zo kan ik nog wel even doorgaan.

De heer Kops (PVV):

Tegen die mensen zeg ik dat er daartegenover in het akkoord dus heel veel mooie, positieve maatregelen staan. Ik heb ze net al genoemd. Het verlagen van de energiebelasting is een voorbeeld van al die prachtige, prachtige maatregelen. Ik zei net al dat er nu een nieuwe realiteit is. Die is tweeledig: enerzijds is er een nieuwe politieke realiteit, anderzijds is er een nieuwe realiteit op de energiemarkt, namelijk dat energieleveranciers sinds het besluit om die salderingsregeling in stand te houden allerlei terugleverboetes in rekening zijn gaan brengen. Zoals branchevereniging Energie-Nederland al eerder heeft gezegd: die terugleverkosten — of terugleverboete, of hoe je het ook wilt noemen — kunnen substantieel verlaagd worden, mits het salderen van de leveringskosten wordt afgeschaft. Natuurlijk, ik geef eerlijk toe dat er hele goeie maatregelen in het akkoord staan, minder goede maatregelen, pijnlijke maatregelen: touché, helemaal mee eens. Maar als we ook inhoudelijk gaan spreken over het afschaffen van die salderingsregeling, dan zitten daar natuurlijk ook voordelen aan, bijvoorbeeld dat de netcongestie wordt opgelost. David Smeulders, hoogleraar energietransitie, heeft eerder gezegd: de salderingsregeling is onhoudbaar en belast het stroomnet te veel. Om maar even wat te noemen. Dat is het eerlijke verhaal.

De heer Kops (PVV):

Nou ja, voorzitter ...

De heer Kops (PVV):

Dat laat ik me niet zomaar aanpraten natuurlijk. Nee, in alle eerlijkheid: dat is gewoon niet het geval. Er staat in het akkoord dat de energiebelasting omlaaggaat. Dan kan mevrouw Beckerman hier nu zeggen: dat is niet voldoende. Als die twee keer zo veel verlaagd was geweest, of tien keer zo veel verlaagd was geweest, had mevrouw Beckerman waarschijnlijk hetzelfde gezegd, want het is niet genoeg. Dat kun je natuurlijk vinden, maar als er een kabinet zat dat in de afgelopen jaren de energiebelasting op gas alleen maar heeft verhoogd en wij nu in het akkoord hebben weten te zetten dat die energiebelasting omlaaggaat, dan laat ik mij niet aanpraten dat dat allemaal niet genoeg zou zijn of allemaal niet goed is.

De heer Kops (PVV):

Zeggen dat we iets wat ikzelf nog niet gelezen heb, gaan steunen, kan ik natuurlijk niet. Maar we gaan het zeker bekijken en er een oordeel over vellen.

De heer Kops (PVV):

Oei.

De heer Kops (PVV):

We zullen het zien.

De heer Kops (PVV):

De formulering van de heer Grinwis, "hadden we toen maar dit of dat", is een variant op een als-danvraag. Als ik iets heb geleerd, is het dat je daarop niet moet reageren.

De heer Kops (PVV):

Dank u wel, voorzitter. Ik was eigenlijk bijna klaar. Ik was bezig met de vraagresponsovereenkomsten. Hoe bindend zullen die zijn? En onder welke voorwaarden? De vraag is dan natuurlijk hoe huishoudens daar ook weer vanaf kunnen komen. Want wat nu als zo'n huishouden zo'n overeenkomst heeft afgesloten, maar dat ene apparaat uiteindelijk toch, tegen de afspraken in, wil aan- of uitzetten? Dat is dan in strijd met die overeenkomst. Het is onduidelijk wat er in de praktijk dan precies gaat gebeuren. Vindt de minister niet dat de leveringszekerheid van dat huishouden dan altijd doorslaggevend moet zijn, ook al is dat dus in strijd met die overeenkomst? Kan de minister daarop reageren? Op dat punt heb ik namelijk een motie in voorbereiding. Maar ik krijg allereerst natuurlijk graag een reactie van de minister.

Voorzitter. Verder is alles gezegd. Ik dank u wel.

De heer Flach (SGP):

Ja, voorzitter. Dank u wel. Dit wordt de afronding van een lang debat over een belangrijk onderwerp. Het is mooi dat we het op deze manier kunnen doen. Er is al veel besproken, dus ik zal me richten op de ingediende amendementen en enkele openstaande vragen.

Voorzitter. In Biddinghuizen zitten 300 huishoudens al weken regelmatig zonder stroom, omdat het transformatiehuisje in de wijk de hoeveelheid zonnestroom niet meer aankan. Dat komt dus niet door de Opwekkingsconferentie van dit weekend; het heeft te maken met de netcongestie. Het is een van de tekenen aan de wand. Het is alle hens aan dek om onze energievoorziening, een eerste levensbehoefte, bij de tijd te houden. De Energiewet die voor ons ligt, is een belangrijke drager voor een toekomstbestendige energievoorziening. Zoals gezegd hebben we enkele mooie debatten achter de rug. De SGP is in hoofdlijnen positief. Ik ga nog op een aantal punten in.

De SGP wil in aansluiting op de Elektriciteitsrichtlijn de mogelijkheid inbouwen om voor kwetsbare huishoudens een maximumenergietarief in te stellen. Daarom heb ik het amendement op dit punt gezamenlijk met de heer Grinwis ingediend. De minister schrijft dat er geen wettelijke basis is om inkomensgegevens te delen en dat de aangifte inkomstenbelasting pas na twee jaar definitief is. Met de problemen in box 3 duurt dat soms nog wel langer. Je weet dus niet eerder of iemand in aanmerking komt, enzovoorts. Het zal ook inderdaad niet eenvoudig zijn. De mouwen zullen opgestroopt moeten worden — daar hoeft deze minister zich niet meer druk om te maken; dat mag de nieuwe minister straks gaan doen — om dit op een steekhoudende manier te regelen. Wie weet maakt dat voor deze minister de appreciatie nog iets eenvoudiger. Maar we weten ook dat dit de meest gerichte maatregel is om energiearmoede te voorkomen, zoals ook de ACM heeft aangegeven. Anders kost het veel geld. Het tijdelijke energieplafond had ook zo z'n uitvoeringsvraagstukken en dat was ook goed te regelen. Al met al hecht ik eraan een eventueel maximumtarief als een van de instrumenten in de gereedschapskist paraat te hebben voor het geval dat er weer een energiecrisis optreedt.

Dan telefonische verkoop. In het eerste wetgevingsoverleg heb ik een punt gemaakt van de misstanden bij telefonische verkoop van energiecontracten. Het gaat om complexe producten met grote financiële gevolgen voor consumenten. Het houdt maar niet op met opdringerige telefoontjes en misstanden, waarbij consumenten dus verkeerde maandbedragen voorgespiegeld krijgen en waarbij voorwaarden ondoorzichtig zijn. We hebben onlangs thuis ons vaste nummer opgezegd en dat scheelt al een heleboel, kan ik vertellen. Je weet inderdaad soms niet eens namens wie je gebeld wordt. Er zijn voor callcenters twee routes om mensen te benaderen. Het kan als ze hier vooraf toestemming hebben gegeven, of als ze klant zijn of zijn geweest van een energiemaatschappij. Europese regels staan een algeheel verbod op telefonische verkoop niet toe. Het is wel mogelijk om bedrijven te verbieden om klantgegevens, ook van klanten uit het verleden, te gebruiken om hen ongevraagd te benaderen. Daarvoor heb ik samen met collega Postma een amendement ingediend. Omdat de regering in een recente brief aangaf dat ze wil kijken naar een algeheel verbod op telemarketing op basis van klantdata, heb ik die handschoen opgepakt. Daarom is het amendement nu verbreed naar alle commerciële verkoop per telefoon. Het is het amendement op stuk nr. 47; ik hoop dat dat de laatste versie is. Dat maakt het verbod ook duidelijker en beter handhaafbaar. Het is de kortste route om telefonische verkoop meer aan banden te leggen en ik hoop op een positieve appreciatie door de minister. Dan laat ik nu even een pauze vallen.

De heer Flach (SGP):

Ik denk dat iedereen die zich weleens een keer heeft ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, herkent wat mevrouw Postma hier zegt. Op het moment dat de inkt daar droog is, gaat de telefoon en houdt die niet meer op. Je krijgt stapels post en je bent in een keer weer een nieuwe prooi voor heel veel aanbieders van van alles en nog wat. Laat ik dan in die zin mijn vraag doorgeleiden naar de minister en hopen dat hij daarop zal reageren.

De heer Flach (SGP):

Ik ondersteun dit. Ik hoef hier verder niet op te reageren.

De heer Flach (SGP):

Ik heb die mail van de belangenorganisaties van een aantal krantenlabels inderdaad ook ontvangen. Misschien is dat wel een terecht punt. Ik denk dat het niet de bedoeling is om ervoor te zorgen dat kranten minder goed abonnees kunnen werven op die manier. Tegelijkertijd zijn er al voldoende mogelijkheden om dat wel te doen. Op het moment dat je een goedkoop proefabonnement aanbiedt — ik noem maar iets — en je ervoor zorgt dat dat alleen beschikbaar is voor mensen die ertoe bereid zijn om zich te laten bellen met de vraag of ze uiteindelijk een abonnement willen, kun je dat ondervangen. Maar dat is meer een uitvoeringskwestie. U heeft die vraag in uw bijdrage zelf gesteld aan de minister. Ik ben benieuwd naar zijn antwoord daarop. Als het nodig is, dan kunnen we kijken naar een aanpassing daarvan.

De heer Flach (SGP):

De SGP heeft gepleit voor meer ruimte …

De heer Flach (SGP):

Dat is een terechte vraag. Ik heb zelf ook in mijn eigen bijdrage gezegd dat het een erg complexe maatregel zou zijn. Tegelijkertijd heb ik ten tijde van het energieplafond ook een bedrag teruggekregen waarvan ik dacht: dat had ik niet nodig gehad. Ik had graag gezien dat dat terecht was gekomen bij de mensen die dat wel nodig hadden. Je had natuurlijk zelf de mogelijkheid om daar iets goeds mee te doen. Het was toen erg ongericht, wel snel en eenvoudig moet ik zeggen. Ik denk dat we nu iets meer tijd hebben. En ik denk dat we toch de uitdaging aan moeten gaan om te kijken of dit een maatregel in de gereedschapskist kan zijn, hoewel hij complex is. Ik hoop dat de minister daar straks positief op apprecieert.

De heer Flach (SGP):

Ik denk dat ik de zorgen van collega Erkens deel. Tegelijkertijd hebben we allerlei regelingen die ingericht zijn voor kwetsbare mensen. Denk aan de energietoeslag of andere zaken zoals bijstand of aanvullende bijstand. We zijn in staat geweest dat allemaal te tackelen. Ik zou me niet op voorhand al willen neerleggen bij het argument dat het te complex is. Laten we het eerst eens gaan proberen. Als uiteindelijk blijkt dat het echt niet kan, dan zijn we er met z'n allen ook bij om een wet weer aan de passen. Maar ik denk wel dat het goed is om dit nu te doen.

De heer Flach (SGP):

De dekking is niet specifiek onderdeel van dit amendement. Tegelijkertijd hebben we gezien dat er met het energieplafond dat we hebben gehad, generiek veel geld over mensen is uitgestort. Daar hebben we ook dekking voor gevonden. Dit gaat echt om crisissituaties. Ik denk dat het heel lastig is om dit structureel te dekken. Het is een instrument in de gereedschapskist voor noodsituaties. Wellicht kunt u de heer Grinwis er nog op bevragen in zijn tweede termijn? Dit is wat ik er nu over kan zeggen.

De heer Flach (SGP):

Oké, prima. Dan ga ik het hebben over energie delen. De SGP heeft gepleit voor meer ruimte, bijvoorbeeld op bedrijventerreinen, om energie te delen. Dit kan als je het goed regelt, voorkomen dat stroom onnodig het net op gestuurd wordt. Ik heb me daarom aangesloten bij het amendement van collega Kröger om op dit punt een stap verder te zetten dan het wetsvoorstel doet.

In het wetgevingsoverleg heb ik vragen gesteld over de wijze waarop de bepalingen met betrekking tot gesloten netten toegepast worden. De vorige en voorliggende wet sluiten volgens de minister aan op de Elektriciteits- en Gasrichtlijn. Het belangrijkste criterium is dat óf het bedrijf en het productieproces van de gebruikers om specifieke technische redenen of veiligheidsredenen geïntegreerd moeten zijn, óf dat het net primair de elektriciteit voor de eigenaar van dat net distribueert. Dat is een lange, technische zin; sorry. Er zijn enkele aanvragen afgewezen vanwege een in mijn ogen te strikte interpretatie van de Europese bepalingen. Ook juristen wijzen daarop. Ik noem de eis dat het net primair de elektriciteit voor de eigenaar van dat net distribueert. De ACM zegt dat de eigenaar meer dan de helft van de stoom moet afnemen. In de toelichting van de Europese Commissie gaat het over een net dat door de eigenaar bedoeld is om zelf te gebruiken. Dan kun je ook volstaan met de eis dat de eigenaar de meeste stroom afneemt. Maar dat hoeft dan toch niet per se meer dan de helft te zijn, vraag ik de minister. Ik noem ook de eis dat het bedrijfs- of productieproces van de gebruikers geïntegreerd moet zijn. In de toelichting van de Europese Commissie op die eis gaat het onder meer om gezamenlijk gebruik van het net om een geïntegreerde energievoorziening te optimaliseren. In de Nederlandse toepassing lijkt dat buiten beschouwing gelaten te worden. Juristen geven aan dat Nederland de Elektriciteitsrichtlijn ook op dit punt strikter interpreteert dan de Europese Commissie doet. Is de minister bereid toe te zeggen dat hij wat betreft de in de Energiewet opgenomen eisen voor gesloten distributiesystemen wil aansluiten bij de interpretatie van de Europese Commissie?

Het is goed dat de minister toezegt dat hij de ACM gaat vragen om in Europees verband navraag te doen bij collega-toezichthouders om te bekijken of er significante verschillen zijn in de beoordelingswijze. Ik wil hem vragen om de Kamer hiervan op de hoogte te houden. Waarom vind ik dit van belang? Als gesloten netten eerder erkend worden, maakt dit het voor bedrijven gemakkelijker om energiehubs te vormen, en energievraag en -aanbod op elkaar af te stemmen. Dat is winst.

Voorzitter. Een discussiepunt is de mogelijkheid om de grens te verlagen voor zelfaanleg van aansluitingen. De minister wil hier niet aan, met het argument dat ook bij zelfaanleg intensieve betrokkenheid van netbeheerders nodig is met het oog op de kwaliteitseisen. Als de overheid duidelijke eisen stelt, in hoeverre is deze intensieve begeleiding dan nog wel echt nodig? Daar hoor ik toch nog graag een nadere duiding op.

Dan kruissubsidiëring. In het wetgevingsoverleg heb ik een vraag gesteld over het verbod op kruissubsidiëring tussen de systeembeheerder en de infrabedrijven onder hetzelfde moederbedrijf. De minister zegt dat indirecte bevoordeling van netwerkbedrijven ook onder dit verbod valt. De ACM beperkt dit tot directe bevoordeling. Mijn eenvoudige vraag is: hoe gaat de minister aan het langste eind trekken?

De SGP heeft samen met de VVD een amendement ingediend om het gewenste overleg tussen netbeheerders en netgebruikers op wetsniveau goed te verankeren. Dat geldt in de eerste plaats voor het overleg over tarieven, methoden en voorwaarden voor netgebruik. In de huidige Elektriciteitswet staat klip-en-klaar dat dit overleg moet plaatsvinden, dat de resultaten moeten worden meegenomen en dat de ACM hierop moet toezien. Wij willen hier niet op inleveren. Ik snap dat de minister zegt dat het ook op AMvB-niveau kan worden geregeld, maar die duidelijkheid wil ik graag aan de voorkant, inclusief het toezicht van de ACM hierop. Beperking van de organisaties van netgebruikers tot rechtspersonen wordt, gelet op het bezwaar van de minister, uit ons amendement gehaald.

De verankering van overleg tussen netbeheerders en netgebruikers willen we ook wat betreft aansluitpunten, net zoals dat nu in netcodes is vastgelegd. Het is van belang dat netbeheerders rekening houden met toekomstplannen van bedrijven. We stellen voor in de wet vast te leggen dat netbeheerders het aansluitpunt vaststellen met inachtneming van de redelijke belangen van de aangeslotenen. Dit onderdeel willen we toevoegen aan het overlegamendement.

Tijdens het vorige wetgevingsoverleg heb ik een punt gemaakt over de nota van wijziging waarmee TenneT het alleenrecht krijgt op de aanleg van interconnectoren. Ik heb daar volgens mij vandaag nog niemand over gehoord. Dan zou het einde oefening zijn voor het private project NU-Link. Ik blijf hier vragen bij houden. TenneT heeft aangegeven dat er vanaf 2030 problemen ontstaan met de leveringszekerheid en dat de interconnectiecapaciteit met het Verenigd Koninkrijk nodig is. Waar baseert de minister dan de veronderstelling op dat TenneT de interconnector sneller aan zou kunnen leggen dan NU-Link? Is het niet andersom? Klopt het dat NU-Link al afspraken met het Verenigd Koninkrijk heeft gemaakt en verder is in de procedure? Het reguleringskader voor systeembeheerders, dat ook voor private partijen geldt, voorkomt onnodige maatschappelijke kosten. Ik blijf de vraag houden wat de doorslaggevende reden was om TenneT het alleenrecht te geven en NU-Link de pas af te snijden.

De heer Flach (SGP):

Misschien is dat wel zo. Tegelijkertijd is het van belang dat we voldoende interconnectiecapaciteit hebben, dus hoe sneller, hoe beter. Het doet me een beetje denken aan de situatie rondom de aanleg van glasvezel. Sommigen van ons, waaronder ikzelf, hebben twee, en als ik niet uitgekeken had wel drie, kastjes van glasvezelaanbieders in de meterkast. Dat is niet effectief en niet efficiënt. Maar ik ben vooral op zoek naar leveringszekerheid en voldoende capaciteit.

De heer Flach (SGP):

Mij maakt het niet uit wie het aanlegt. Voor mij is er echt maar één belang, namelijk dat er tijdig voldoende capaciteit is. Ik sla enerzijds aan op de opmerking van TenneT zelf: vanaf 2030 ontstaan er problemen met leveringszekerheid en de interconnectiecapaciteit. We hebben die interconnectiecapaciteit met het Verenigd Koninkrijk nodig. Dat is de ene kant. Aan de andere kant vraag ik de minister waarom er specifiek alleenrecht is gegeven aan TenneT. Is er dan ook voldoende zekerheid dat dat tijdig is aan te leggen en dat we voldoende capaciteit hebben? Nogmaals, mij maakt het dus verder niet uit door wie het wordt aangelegd, als het maar voldoende is en als het maar tijdig gebeurt. En als dat zo effectief mogelijk kan, dan vinden we elkaar zeker.

De heer Flach (SGP):

Dat klinkt niet als een aanlokkelijke situatie, dus ik hoop dat de minister daar een afdoende antwoord op heeft en een goed antwoord heeft op de vraag waarom hij het alleenrecht welbewust bij TenneT neergelegd heeft.

Even kijken waar ik gebleven was. De ACM heeft een prioriteringskader voor aansluitingen gepresenteerd. De autoriteit heeft eerder richting de politiek aangegeven dat ze graag hoort wat de maatschappelijk gewenste prioritering is. Ik mis in het voorgestelde kader de voorrang voor bestaande bedrijven die vanwege de verduurzamingsopgave moeten elektrificeren op bijvoorbeeld het aansluiten van nieuwe bedrijfsactiviteiten. Ik hoor graag hoe de minister aankijkt tegen het door de ACM voorgestelde prioriteringskader.

Dan wil ik het hebben over ruimte voor gemeenten en provincies. De SGP heeft bij het vorige wetgevingsoverleg gepleit voor meer ruimte voor gemeenten en provincies om in overleg met netbeheerders te sturen op een goede inpassing van energieprojecten in het energienet. Met het oog op congestieproblematiek is dit wenselijk. Vanzelfsprekend moeten de Europese kaders en de exclusieve bevoegdheden van de ACM gerespecteerd worden en mogen regionale overheden zich niet bemoeien met de kern van het netbeheer. We hebben het ingediende amendement op stuk nr. 46 nu zo gewijzigd dat er in bij AMvB te bepalen gevallen een uitzondering komt op het verbod om regels te stellen in het belang van de energievoorziening. Zo creëren we ruimte, maar houden we wel de hand aan de kraan. Ik dank collega Koekkoek voor het mee indienen van het amendement en ik hoop op een positief oordeel van de minister hieromtrent.

De heer Flach (SGP):

Graag.

De heer Flach (SGP):

Ik zie dat als een belangrijke aanvulling op de uitvoeringspraktijk. Ik denk namelijk dat we dat wat de heer Erkens schetst, echt moeten voorkomen. We moeten voorkomen dat gemeenten voor ieder batterijtje dat er wordt geplaatst, aanvullende regels gaan maken waar extra ambtenaren mee bezig zijn en wat de doorlooptijd verlengt. Dan schieten we er niks mee op. Maar er zijn wel, denk ik, situaties denkbaar waarbij het juist heel belangrijk is dat de gemeente op ruimtelijke gronden in een Omgevingswetachtige setting kan ingrijpen. Ik weet niet of het helemaal het goede voorbeeld is, maar we lazen van de week in de krant dat op het IJsselmeer een enorm drijvend zonnepark komt en dat de gemeente die daarover gaat, echt met de handen in het haar zit. Natuurlijk wordt er dan geschermd met hoeveel huishoudens kunnen worden voorzien van elektriciteit, maar de eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat een aantal kabels rechtstreeks naar datacentra gaan en dus niet eens zozeer ertoe dienen om de huidige congestie op te lossen. Met andere woorden, ik zou er echt voor zijn dat in voorkomende gevallen, die we misschien moeten inkaderen tot excessen die echt verstorend of ontwrichtend zijn op de netstructuur en de netcongestie bevorderen, gemeenten en provincies kunnen ingrijpen.

De heer Flach (SGP):

Daar zit iets in. Ik betwijfel wel of alleen de provincie uiteindelijk dan beter in staat is om dit soort afwegingen te maken dan gemeenten. Nu zie je al dat gemeenten op het gebied van RES'en samenwerken in regionale verbanden. Dat lijkt mij dan ook het logische schaalniveau waarop je dit soort gesprekken voert, zodat je voorkomt dat dingen net over de grens van een gemeente worden geduwd. Wel zou je er een toetsende rol van de provincie in kunnen bakken, zodat het niet een soort hete aardappel wordt die door zo'n provincie heen geschoven wordt. Ik vind het primair echter wel het meest thuishoren bij gemeenten en dan binnen dat regionaal RES-verband.

De heer Flach (SGP):

We zitten in een fase waarin we heel veel dingen voor het eerst ontdekken, waarvan dit echt een voorbeeld is. Energieprojecten van deze omvang komen zelden voor en ze zijn, denk ik, eigenlijk een maatje te groot voor een gemeente en blijken op provinciale schaal niet eens helemaal de boel te dekken. Dan dringt zich bij mij de parallel op met de GRIP-structuur zoals we die bij rampen en incidenten hebben, waarbij je als gemeente iets doet totdat het je grenzen overstijgt en je dat in regionaal verband doet. Er is ook een GRIP-situatie waarbij het Rijk en dus de minister aan zet zijn. Wellicht is dat een parallel die, enigszins aangepast, ook juist voor dit soort excessen in de structuur een oplossing kan zijn om te voorkomen dat het ergens knel loopt en dat de congestie onoplosbaar wordt.

De heer Flach (SGP):

Dat kan ik even niet overzien, want ik heb de desbetreffende artikelen niet voor me. Straks kan ik daar, buiten mijn spreektijd om, nog wel even met u naar kijken. Dat kan ik zo niet overzien.

De heer Flach (SGP):

Heel kort. Het gaat mij erom dat maatwerk mogelijk is en dat we voorkomen dat op bepaalde plekken ongewenste ontwikkelingen elkaar tegenwerken. Daarom moeten er ruimtelijke instrumenten zijn voor gemeenten en ook provincies. Ik gaf net aan dat ik me best kan vinden in een soort opschalingsmodel waarin je, naarmate de projecten groter zijn en gemeente- of provincie-overstijgend zijn, meer bevoegdheden naar boven doorschuift en uiteindelijk bij de minister uitkomt. Dat is wel hoe we met onze infrastructuur moeten omgaan.

Ik ga bijna afronden, voorzitter. De SGP maakt zich zorgen over de afschaffing van de salderingsregeling in 2027 in het onderhandelingsakkoord. In deze Kamer hebben we uitgebreid gesproken over een geleidelijke en zorgvuldige afbouw. Door verschillende van de aanstaande coalitiepartijen is dit voorstel weggestemd. Als burger verwacht je dan een voorstel dat nog minder pijn doet bij huishoudens met zonnepanelen. Niet dus. Afbouw is nodig, maar wat betekent deze jojohouding voor de markt en de aantrekkelijkheid van de zonnepanelen? Ik probeerde het uit te leggen aan mijn vader, die best wat zonnepanelen heeft. Hij was vanmorgen heel blij toen hij de krant opensloeg. Ik heb hem net geappt dat het toch net weer even iets anders ligt. Ik wil voorkomen dat ik de hele dag bezig ben om het uit te leggen, dus ik vraag echt duidelijkheid aan de vier partijen.

Ik zie een amendement om het in rekening brengen van vergoedingen voor teruglevering van zonnestroom te verbieden. Tegelijkertijd zegt de indiener dat de salderingsregeling onhoudbaar is, omdat die huishoudens zonder zonnepanelen op kosten jaagt. Dat laatste geldt toch ook bij het schrappen van de terugleverkostenvergoeding? Is het niet verstandig om op korte termijn enkele varianten op te stellen voor afbouw van de salderingsregeling, in samenhang met een eventuele regulering van terugleverkostenvergoedingen? Dat vraag ik natuurlijk niet aan deze minister. Een nieuwe minister kan dan snel op een verstandige manier knopen doorhakken. Hoe dan ook steun ik het amendement van collega Erkens om te zorgen voor een goede vergelijkbaarheid van kosten en voorwaarden.

Tot slot. Via een nota van wijziging heeft de minister een bepaling ingevoerd waarmee hij in theorie elk artikel of elke bepaling in de wet via koninklijk besluit kan doen laten vervallen. Dat is wel een heel vergaande bevoegdheid. Waarom heeft hij dit niet beperkt tot de overgangsbepalingen, zoals ook collega Koekkoek aangeeft in het door mij medegetekende amendement? Ik steun dat amendement om hier paal en perk aan te stellen.

Excuus, voorzitter. Mijn inschatting was tien minuten. Het zijn er twaalf geworden.

De voorzitter:

We kunnen weer. Mevrouw Postma, waar bent u? Waar is mevrouw Postma? Mevrouw Postma? Ja, daar is ze! Ik had ook aangekondigd dat het maar een paar minuutjes zou duren. Ik vraag u naar het spreekgestoelte te komen. Mevrouw Postma, van Nieuw Sociaal Contract.

Mevrouw Postma (NSC):

Dank, voorzitter. Allereerst is het, zoals ik al tijdens het WGO heb gezegd, ontzettend mooi dat wij deze twee wetten nu gaan samenvoegen. Waar we 25 jaar geleden bij de vorige wet vooral nog bezig waren met de liberaliseringsgedachte, is dit nu ook veel meer een wet die de consumentenrechten beschermt. Volgens mij is dat waar we nu voor moeten staan.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik had eigenlijk nog wat andere punten om af te werken. Zal ik dat eerst even doen? Goed. Ik ga even verder met mijn stuk. Voor Nieuw Sociaal Contract is het ontzettend belangrijk dat iedereen gewoon zonnepanelen op zijn dak heeft en weet waar hij aan toe is. Een van de dingen die daarbij lastig zijn, is het krijgen van een negatieve rekening. Als je bijvoorbeeld bezig bent met het terugleveren van zonne-energie en de spotmarktprijs heel erg laag is, moet je opeens €0,10 per kilowattuur betalen voor wat je aan het net levert. Wij hebben gezegd dat we dat onwenselijk vinden. We zijn op dit moment bezig — dat moet ik ook even schetsen — met het maken van de Energiewet. De vorige Energiewet is 25 jaar meegegaan. Het is heel belangrijk om in deze context ook te kijken wat je over 25 jaar hebt. Dat is dus wat we met het amendement hebben beoogd. Die terugleverkosten kunnen niet. Vervolgens zit je ook met de situatie van de salderingsregelingen die er nu nog in zitten. Op dit moment ga je als je zonnepanelen hebt, na één jaar de afrekening maken met elkaar om te zien hoeveel je dan aan het einde van het jaar moet betalen. Wij hebben gezegd dat dat bedrag dus niet negatief kan zijn. Dat willen we hiermee regelen.

Daarnaast — daar heeft u het ook al veel over gehad en dat heeft u ook in het hoofdlijnenakkoord gezien — gaan we de salderingsregeling per 2027 beëindigen. Dan is die Energiewet ook geldig. Dat betekent dat we hebben gezegd dat het voor ons van belang is dat er geen negatieve prijs betaald kan worden voor het terugleveren van stroom of bijvoorbeeld de heffingen die je nu hebt. Daar dient de motie die de heer Erkens in gaat dienen ook voor. Dat is wat wij met het amendement beogen, in combinatie met de moties.

Mevrouw Postma (NSC):

De kilowattuurprijs.

Mevrouw Postma (NSC):

Nee, wat je …

Mevrouw Postma (NSC):

Nee, dat is niet waar. Je hebt nu gewoon de situatie dat sommige bedrijven tarieven heffen die je per maand of per jaar betaalt. Heel veel bedrijven zijn bezig om allemaal nieuwe dingen te verzinnen om ervoor te zorgen dat het gebalanceerd is. Wij zeggen daarover — dat is ook het moeilijke, omdat we het gekoppeld hebben aan een redelijke prijs — dat we willen dat die prijs gewoon niet negatief is. We willen dat het niet zo kan zijn dat je als zonnepaneeleigenaar uiteindelijk gaat betalen voor het hebben van zonnepanelen. Dat betekent het volgende. Stel dat je een variabel contract hebt voor het leveren van stroom. Dan kan het niet zo zijn dat je €0,10 moet betalen per kilowattuur over datgene wat je teruglevert aan het net. Dan zeggen mensen namelijk gewoon "dan maar geen panelen" of "dan zet ik ze uit". Dat is gewoon zonde. Dat strookt volgens mij ook niet met de gedachte waarom wij met z'n allen zonnepanelen hebben aangeschaft.

Het andere punt is dat je op dit moment in één jaar moet afrekenen. Dat is een beetje het moeilijke van die salderingsregeling die ertussendoor vliegt. Dat maakt het ook enorm verwarrend; dat geef ik toe. Een aantal bedrijven zegt op dit moment gewoon dat het, als je zonnepanelen hebt, een soort standaardtarief rekent, of hoe je het ook wil noemen. Daar zijn veel variaties in. Dat zijn zo enorm veel variaties dat wij die als politiek ook niet met een lijst moeten langslopen en moeten zeggen: deze wel en deze niet. Het gaat mij erom dat iemand met zonnepanelen erop mag vertrouwen dat die niet bij hoeft te betalen voor het hebben van die zonnepanelen. Je moet je zonnepanelen dus ook terug kunnen verdienen.

Mevrouw Postma (NSC):

De motie-Erkens die zo wordt ingediend, is daar ook een belangrijk onderdeel van. Daarmee wordt namelijk uitgewerkt wat we na die salderingsregeling gaan doen.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik ga daar zeker naar kijken. Nogmaals, het gaat ons erom dat de zonnepaneelbezitter uiteindelijk gewoon niet betaalt voor het hebben van zonnepanelen en voor het terugleveren van de energie. Het gaat om de kilowattuurprijs.

Mevrouw Postma (NSC):

We zijn inmiddels al getrouwd volgens mij.

Mevrouw Postma (NSC):

Het lijkt me absoluut niet de bedoeling dat zonnepaneelbezitters slechter af zijn. Het is belangrijk om dat goed te regelen. Dat willen we hier doen. Daarom bekijken we ook wat er gebeurt. Nogmaals, we zijn een wet aan het maken die 25 jaar geldt. Helaas betekent dat dat er in 2027 een einde komt aan de salderingsregeling. Dat hebben we met z'n allen in het akkoord afgesproken. Dat betekent dat we ons klaarmaken voor de nieuwe regels. Daarbij gaat gewoon gelden dat die terugleveringsvergoeding niet negatief mag zijn en dat dat niet kan.

Mevrouw Postma (NSC):

Er zijn drie situaties. De eerste gaat over het niet betalen voor het terugleveren van stroom. Het gaat over kilowattuur. Ja? Die hebben we dus. De tweede gaat om de salderingsregeling waarbij mensen met zonnepanelen nu per jaar afrekenen. Dat mag niet negatief zijn. Volgens mij is dat hoe we de regels op dit moment met elkaar hebben afgesproken. Vervolgens gaat er dit gebeuren als die salderingsregel beëindigd wordt. Daartoe hebben we een afspraak gemaakt in het hoofdlijnenakkoord. Dan geldt de regel — dat lijkt mij heel positief en daarbij verwijs ik ook even naar de motie-Erkens — dat het niet alleen niet mogelijk is geld te vragen voor het terugleveren van stroom qua kosten, qua kilowattuur, maar waarbij ook die heffingen niet kunnen.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik dacht dat ik duidelijk was in mijn uitleg. Nogmaals, er mag geen negatieve prijs gevraagd worden voor het terugleveren van stroom aan het net. Nogmaals, na 2027, als de salderingsregeling is verdwenen, is er naast kilowattuur ook een vergoeding die soms gevraagd wordt. Tot die tijd hebben we de salderingsregeling. Daarbij kijken we er met elkaar naar dat je geen negatief energiebedrag mag betalen bij je jaarrekening.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik dacht dat ik duidelijk was.

Mevrouw Postma (NSC):

Dat zie ik toch heel anders. We weten niet hoe de spotprijs zich in de toekomst gaat bewegen. Dat kan in een keer heel positief zijn, maar in een keer ook ontzettend negatief. We zien ook dat we helaas nog te maken hebben — daar gingen andere discussies ook over — met de telefonische verkoop van energieabonnementen aan mensen die toch niet helemaal blij zijn met wat het abonnement inhoudt als ze het eenmaal hebben afgesloten. Dit is toch een van de factoren waarvoor we graag die bescherming willen inbouwen, zodat we zeker weten dat mensen die zonnepanelen hebben, echt niet geconfronteerd kunnen worden met een negatieve rekening.

Mevrouw Postma (NSC):

Dat heeft deels te maken met de vergoeding die je kan krijgen voor de teruglevering van je panelen. Laat ik zeggen dat niet elke maatregel die je in een hoofdlijnenakkoord neemt leuk is. Het zomaar in een keer afschaffen van de salderingsregeling is ook een hele moeilijke. Tegelijkertijd is het wel heel duidelijk zoals we het nu hebben neergezet. Het is in 2027, dus daar kan je rekening mee houden. We zien nu dat de 30% zonnepaneelbezitters op dit moment vanzelfsprekend veel baat heeft bij de salderingsregeling, maar we zien ook dat degenen die op dit moment nog geen zonnepanelen hebben onevenredig veel moeten gaan betalen. Dat is natuurlijk een van de redenen — dat weet mevrouw Rooderkerk ook — dat die tarieven er zijn, dat die nu op zo'n manier worden vastgesteld. We vinden het heel erg belangrijk om die mee te nemen om ervoor te zorgen dat mensen ook in de toekomst kunnen blijven investeren in zonnepanelen. De salderingsregeling zoals die nu is, is dan niet meer houdbaar, omdat de kosten op zoveel anderen moeten worden afgewenteld.

Mevrouw Postma (NSC):

Eens.

Mevrouw Postma (NSC):

Dat is ook het moeilijke met zo'n politiek besluit. Nogmaals, dit is geen leuke maatregel. Het is wel een maatregel waarvan velen al weten ... We hebben het al heel lang met elkaar over de salderingsregeling en we hebben het ook al heel lang met elkaar over het feit dat die op een gegeven moment niet meer houdbaar is. Volgens mij kan het geen echte verrassing zijn dat er iets met de salderingsregeling gedaan moet worden. Is het vervelend voor de mensen die vorig jaar een zonnepaneel hebben afgeschaft? Absoluut wel. Is het voor mensen die dat tien jaar of vijf jaar geleden hebben gedaan logisch om 'm nu af te schaffen of te beëindigen? Ja, want die hebben hun terugverdientijd al gehad. Als je een regeling beëindigt, is er altijd een groep die daardoor enorm getroffen wordt en een groep die daar baat bij heeft.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik heb in eerdere commissiedebatten al duidelijk het standpunt van NSC over salderen verteld. Ik heb gezegd dat het voor ons logisch is om de salderingsregeling op een gegeven moment te beëindigen. Dat kan dus geen verrassing zijn.

Mevrouw Postma (NSC):

Heel goed.

Mevrouw Postma (NSC):

Over de saldering?

Mevrouw Postma (NSC):

Volgens mij doet ze dat niet.

Mevrouw Postma (NSC):

Volgens mij bedoelde de voorzitter dat niet op die manier, dus stel gerust uw vraag.

Mevrouw Postma (NSC):

Dit vind ik oprecht een hele goede vraag. Ik heb niet bij de desbetreffende besprekingen gezeten, dus ik kan daar in alle eerlijkheid geen antwoord op geven. Tegelijkertijd wil ik zeggen: we dragen het alle vier. Het is dus niet dat ik voor mijn verantwoordelijkheid wil weglopen. Het staat erin. Wij hebben dat akkoord getekend. We hebben gisteren het debat gehad. Ik zal dit dus ook dragen en daar kunt u mij op aanspreken. Ik denk dat we dat maar als belangrijkste punt moeten concluderen.

Mevrouw Postma (NSC):

Nogmaals, ik heb niet bij dit gedeelte aan tafel gezeten. Ik kan dat ook niet uitleggen, toelichten, of wat dan ook. Nogmaals, het staat erin. Het is niet het beste wat we willen, maar het staat er wel in. Mevrouw Kröger geeft volgens mij aan, en zo ken ik haar ook: laten we alsjeblieft doorgaan met de energietransitie en laat het aantrekkelijk blijven om zonnepanelen neer te leggen. Dat is eerlijk gezegd wat mijn partij ook heel graag wil. Dat is ook de reden dat we gaan kijken hoe we ervoor kunnen zorgen dat mensen met vertrouwen kunnen investeren, dat ze geen geld moeten betalen als ze energie terugleveren aan het net, of dat die heffing vaste kosten gaat verdwijnen als die salderingsregeling ook weg is, wat al over een paar jaar het geval is. We moeten er dus voor zorgen dat daarna die zonnepanelen echt aantrekkelijk zijn en blijven en dat mensen weten waar ze aan toe zijn.

Mevrouw Postma (NSC):

Het lijkt me heel goed om daarnaar te kijken. Nogmaals, wij willen ook dat die duurzaamheidstransitie doorgaat, met name dat huishoudens gewoon zonnepanelen op het dak kunnen blijven leggen en dat ze daar een goed gevoel over houden, zowel voor hun portemonnee maar ook voor het klimaat en de duurzaamheidstransitie die we hebben. Ik was niet bij de vorige salderingsbehandeling, maar dit zijn wel dingen waar ik in ga duiken. Ik neem aan dat we hier met elkaar nog een debat over zullen voeren. Dat lijkt me heel logisch.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik heb het amendement van mevrouw Rooderkerk natuurlijk gezien. Hoewel het een mooi voorstel is, hebben wij gewoon een afspraak in het hoofdlijnenakkoord. Daar gaan wij ons aan houden. De stemmingen moeten nog komen, maar wij gaan ons houden aan dat hoofdlijnenakkoord.

Mevrouw Postma (NSC):

Voorzitter … O, de heer Erkens komt eraan.

Mevrouw Postma (NSC):

Het is gewoon heel duidelijk: wij hebben afspraken met elkaar gemaakt en de ene afspraak is leuker dan de andere. En ik hou me aan de afspraken.

Mevrouw Postma (NSC):

Nu kan ik begínnen.

Mevrouw Postma (NSC):

Heel goed. Eens even kijken. Ik wou het ook nog even hebben over telefonische verkoop, als dat mag. Ik had daartoe een amendement ingediend, waarbij ik de feedback kreeg: dat mag niet van Brussel. Dat vind ik sowieso iets raars. Daar hebben we het toen ook over gehad. Als ik een amendement indien om de consument te beschermen tegen telefonische verkoop en dat vanuit Brussel niet mag, dan denk ik dat we naar Brussel moeten gaan om de ruimte te krijgen om onze burgers in Nederland te beschermen tegen deze verkoop. Ik heb wel nog een afweging gemaakt omdat ik ook deze feedback kreeg: als dit amendement wordt ingediend, het onderdeel van het recht wordt en men naar de rechter gaat terwijl de Brusselse wetgeving nog staat, dan houdt het geen stand. Dat is de reden dat ik het amendement ga intrekken en me heb aangesloten bij het amendement van de heer Flach, maar ik heb daar nog wel in totaal drie vragen over aan de minister.

De eerste had ik eigenlijk al een beetje indirect gesteld in het interruptiedebatje. Vallen kleine ondernemers en zzp'ers ook onder het amendement van de heer Flach? Twee. De minister heeft in het eerdere debat al aangegeven dat hij zich gaat inzetten in Brussel — daar is hij al mee bezig — voor die consumentenbescherming, zodat we energieverkoop via de telefoon kunnen verbieden. Kan de minister toezeggen dat hij dat gaat doen? En mijn volgende vraag is: zodra dat geregeld is, kunnen wij dan in de wet opnemen dat energieverkoop via de telefoon verboden wordt?

Dan mijn volgende vraag. Mevrouw Kröger heeft een amendement ingediend over energiehubs en energie delen, dat wij van harte steunen. Volgens mij hebben wij het daar voldoende over gehad. Ook wij vinden het als NSC heel belangrijk dat mensen met elkaar energie kunnen opwekken en delen. Wij stimuleren dat van harte. Juist die decentrale component daarvan vinden wij in die zin heel interessant. Dus steun daarvoor.

Ik heb de heer Kops een mooi verhaal horen vertellen over het aanpakken van tussenpersonen. Hij vroeg aan de minister wat we daaraan kunnen doen. Dat steunen wij van harte. Daar zijn wij ook heel benieuwd naar.

Ik heb zelf in de wet heel erg zitten zoeken naar wat we doen om huishoudens, mensen die moeite hebben met het betalen van hun rekening, te beschermen tegen afsluiting. Tot mijn verbazing zag ik dat niet in de wettekst. Ik zag wel dat bescherming op het gebied van peer-to-peer wordt geregeld. Dat zag ik er wel in terug. Ik begreep dat dat intussen wel is uitgewerkt in ministeriële regelingen, dat dat op die manier is aangepakt. Kan de minister toelichten wat daarin staat en dat hier laten zien met de overwegingen daarbij? Waarom staat dat niet, net als dat peer-to-peer, in de wettekst? Waarom wordt deze dus eigenlijk op een andere manier behandeld en ministerieel afgedaan? We hadden het net kort even over LionLink en het aansluiten van het andere bedrijf. De vorige keer hadden we een debat over het feit dat we geen nee mogen zeggen. TenneT moet in principe nog iedereen aansluiten. Ik begrijp dat dat ook te maken heeft met de interpretatie van de richtlijnen. Zou de minister nog eens een toelichting willen geven op waarom precies dat niet kan en wat we wel kunnen doen, bijvoorbeeld via de Omgevingswet, als er projecten zijn waarvan het niet slim is om ze uit te voeren en waarvan het niet verstandig is om ons belastinggeld daaraan uit te geven. De vorige keer hadden we het over de MKBA. DataSense werd net genoemd. De heer Flach had net een voorbeeld van zonnepanelen op het IJsselmeer. We hadden het net ook de stroomverbinding tussen de UK en Nederland onder de Noordzee. Graag een reflectie daarop.

Net had ik het over het punt dat mevrouw Koekkoek ook al heel mooi verwoordde. Zij heeft een amendement ingediend. Ik heb hetzelfde gedaan met een iets andere strekking. Volgens mij willen we allemaal hetzelfde, namelijk dat deze wetgeving gewoon goed is en dat wij, als er grote veranderingen zijn of als er dingen worden uitgehaald, dat als Kamer ook zien en met elkaar kunnen bespreken of dat wel of niet een goed idee is. Ik ben benieuwd naar de appreciatie van de minister van beide amendementen. Dan denk ik dat we even met z'n allen moeten kijken voor welk amendement we moeten gaan.

Mevrouw Postma (NSC):

Ja.

Mevrouw Postma (NSC):

Ja. Ik moet even kijken of dat het goede amendement is.

Mevrouw Postma (NSC):

Het amendement over telefonische verkoop. Dat is een ander amendement.

Mevrouw Postma (NSC):

Ik ga het even opzoeken, maar het gaat om het amendement over telefonische verkoop en de ACM. Dat is al eerder ingediend. Dat zal een lagere nummering hebben, geef ik als tip door. Dat hoor ik later dan wel. Het amendement op stuk nr. 18, krijg ik toegefluisterd.

Mevrouw Postma (NSC):

Ja. Even kijken. Dan was dat het.

Mevrouw Postma (NSC):

We hebben het over dit amendement gehad. Het eerste hebben we ook ondertekend. Het tweede gaat inderdaad over de vraag of je verschillende energieleveranciers mag hebben in dit geheel. Zonder dat ik het meteen ondersteun, wil ik erbij zeggen dat me dat in beginsel een goed idee lijkt. Het idee is dat we met elkaar energie willen delen en dat je dat wat je over hebt aan iemand anders kan geven. Tegelijkertijd kan ik hier nog niet goed de implicaties van zien. Ik ben dus ook heel benieuwd naar het antwoord hierop van de minister. Hoe ziet die dat? Hoe gaat het dan met de balansverantwoordelijkheid? Hoe gaat het dan met de administratie? Is de bescherming van iedereen daarin goed geregeld? Geldt daar dan ook de peer-to-peerbescherming waar ik het net een beetje over had bij de afsluiting? Zit die er ook bij? Daar heb ik nog wel wat vragen over. In principe ben ik enthousiast over het uitgangspunt.

Mevrouw Postma (NSC):

Hartstikke mooi. Het idee daarachter is heel erg goed. En wat heel mooi zou zijn, is dat je op een gegeven moment die energie met elkaar hebt en de energie die je te veel hebt, in een batterij kunt opslaan, zodat je het later weer terug kunt nemen. Het zou mooi zijn als we op zo'n manier verdergaan.

Mevrouw Postma (NSC):

Ja.

De heer Vermeer (BBB):

Dank u wel, voorzitter. We hebben inmiddels al aardig wat uren over deze Energiewet gedebatteerd. En ik denk dat dat terecht is, want het gaat hier om een serieuze modernisering die als duidelijk doel heeft om ook weer zo'n twintig jaar mee te gaan. Het is ons ook gepresenteerd als een soort framework waar we straks nog allerlei nieuwe zaken in kunnen hangen. En dat is ook zeker nog wel nodig, want wat ons betreft zou er eigenlijk geen onderscheid moeten zijn tussen verschillende soorten energie in verschillende wetten. We hebben nu nog een aparte wet voor warmtenetten en de Warmtewet komt er ook nog aan. Wat ons betreft komen de mensen die via blokverwarming aangesloten zijn op een warmtenet, in dezelfde wet terecht. En ook het gebruik van waterstof moet hier nog in opgenomen worden, maar daar kom ik zo dadelijk nog even op terug.

Deze hele wet gaat niet alleen over duurzaamheid, want het gaat ook over licht en warmte in onze huizen. Het gaat zelfs over het rijden van treinen, zo heeft de heer Grinwis in zijn verhaal bepleit. De BBB denkt dat deze Energiewet een goede stap is om randvoorwaarden te borgen, maar op sommige punten kan het beter. Ik begin met waterstof.

Volgens ons heeft waterstof het in zich om in de toekomst een grote rol te spelen voor ons land. Zware industrie, bedrijfsterreinen en zelfs regionale vliegvelden zien het als een belangrijke schakel in de verduurzaming van hun bedrijvigheid. Daarom willen ze hier grote stappen in zetten. Ze worden op dit moment echter wel geconfronteerd met veel onduidelijkheden en wij moeten ervoor zorgen dat we dat hele proces als overheid goed begeleiden. De crux zit vooral in het realiseren van de infrastructuur voor waterstof en voor waterstofdragers binnen de clusters. Maar ook de connectie van die waterstofinfrastructuur op internationaal niveau is van groot belang. Er zijn wat ons betreft nog wel wettelijke kaders nodig voor de importterminals en de waterstofinfrastructuur.

Wat ons betreft moet het onderdeel waterstof dus zo spoedig mogelijk worden toegevoegd. Alhoewel hij er zeer waarschijnlijk, en hopelijk, niet voor verantwoordelijk zal zijn, hoop ik dat de minister zijn inschatting kan geven van op welke termijn dit zou kunnen. Hoever zijn bijvoorbeeld de voorbereidingen gevorderd op het ministerie? Ik neem aan dat daar gewoon keihard wordt doorgewerkt, ongeacht wie het schip bestuurt. Maar de Energiewet is daar wat ons betreft dus een goede kapstok voor.

Een belangrijk onderdeel is een goede ordening van de markt voor waterstof. In de tweede nota van wijziging staat dat Hynetwork Services, een dochteronderneming van de Gasunie, bij subsidiebeschikkingen is aangewezen als beheerder van het transportnetwerk met als taken het ontwikkelen en beheren in dienst van het algemene economische belang. De Nederlandse Staat is 100% aandeelhouder van de Gasunie, maar dat brengt wel met zich mee dat er oneerlijke concurrentie kan ontstaan als die taken verder gaan dan alleen het beheren van het net. Hoe kijkt de minister hiertegen aan? Is het volgens hem wenselijk dat er strakkere voorschriften komen voor publieke infrastructuurbedrijven, wat ons betreft met een beperking tot invoer, uitvoer en doorvoer? Wij hebben hier een motie voor klaarliggen, die ik in de tweede termijn zal indienen.

Ik heb daar ook nog een andere vraag over. Ik ben gisterenochtend bij een kennisontbijt over waterstof geweest. Daar werd mij verteld dat bedrijven die willen aansluiten op zo'n gasleidingnet, moeten betalen voor de capaciteit die ze maximaal willen aanleveren. Als zij dus denken dat zij ergens later dit jaar zoveel ton zouden willen leveren, dan moeten ze voor dat tarief betalen, ook al leveren ze op dit moment nog helemaal niets. Wij denken toch dat dat niet de juiste manier is om te stimuleren dat bedrijven hieraan mee gaan doen en gaan aansluiten. Op deze manier valt er, denk ik, geen goede businesscase te maken, temeer zo omdat men in buurlanden, bijvoorbeeld in Duitsland, twintig jaar lang gratis mag leveren om de boel op gang te helpen. Wij hebben gelukkig in het hoofdlijnenakkoord opgenomen dat er op dit gebied geen significante verschillen mogen zijn met buurlanden. We hopen dat daar snel invulling aan zal worden gegeven.

Dan iets over data. Data zijn ontzettend belangrijk in de energiemarkt. Ze zijn belangrijk om ons net slimmer te maken, maar ze zijn ook nodig voor gemeentes en provincies om inzicht te krijgen in hoe het zit op een bepaald industrieterrein of in een bepaalde wijk.

De heer Vermeer (BBB):

Dank u wel, meneer Bontenbal, voor uw steun bij voorbaat al. Dat is mooi meegenomen. In Duitsland drinken ze ook heel veel bier, maar ook daar is het niet gratis. Wij zullen er inderdaad naar moeten kijken hoe we dat gaan dekken. Maar in het hoofdlijnenakkoord hebben wij duidelijk de intentie weergegeven dat op dat gebied geen significante verschillen mogen zijn, omdat het anders niet leidt tot de verdere ontwikkeling van nieuwe infrastructuur op het gebied van alternatieve energiebronnen.

De heer Vermeer (BBB):

Wij gaan de boter opzoeken en dan zullen we die te zijner tijd bij de vis voegen.

Zoals ik al zei zijn data belangrijk voor gemeentes en provincies om inzicht te krijgen. Maar data zijn ook zeer belangrijk voor burgers om goed inzicht te krijgen in hun energieverbruik en de kosten daarvan. Die facturen worden steeds onbegrijpelijker. De overzichten die ik in mijn mail krijg van mijn energieleverancier worden steeds langer, met fraaie grafieken, dat wel. Maar hoe het nu precies in elkaar zit, is best moeilijk te achterhalen.

We hebben in het wetsvoorstel ook gelezen dat er een gegevensuitwisselingsentiteit benoemd en ingericht moet worden. Ik heb een vraag aan de minister. Betekent dat ook dat burgers direct zelf op die plek informatie zouden kunnen inzien, om zo de facturen van hun energieleverancier te kunnen checken, maar ook om die van de brokers te kunnen checken op het moment dat ze energie gaan delen? Het wordt immers straks best wel ondoorzichtig als je meerdere overzichten krijgt van verschillende partijen. Hoe moet je die zelf controleren en vergelijken met wat je daadwerkelijk verbruikt of geleverd hebt? Zeker als je gaat delen met je familie wil je daar geen gedoe over hebben. Het liefst wil je het onafhankelijk bekijken.

Als laatste wil ik het nog hebben over het recht op een aansluiting. De heer Kops had het daar ook al over. In de tweede nota van wijziging staat opeens in artikel 3.38 dat toegang tot energie ook geweigerd kan worden. In de eerste versie stond nog dat dit uitgesteld kan worden en nu kan het opeens geweigerd worden. Mijn vraag is hoe wij als overheid en als netbeheerders ondernemers of particulieren een basisbehoefte kunnen ontnemen. Volgens ons is dat niet mogelijk. Daar hoor ik graag een antwoord op, omdat er nu al rechtszaken aan de gang zijn over uitstel, laat staan wat er zal gebeuren bij weigering. Wat zouden de gevolgen zijn als we het woord "weigeren" toch weer terugdraaien naar "uitstellen", zoals in het oorspronkelijke voorstel stond, en wat zou dan een redelijke termijn zijn?

Dan heb ik nog één puntje over het hele wetsvoorstel. We hebben het daarstraks al even gehad over hoofdstuk 6, de overige bepalingen over wanneer het wel of niet een projectbesluit gaat worden. Daar staat iets aparts in. Ik heb inmiddels via de politiek adviseur opgevraagd hoe het zit met het woordje "capaciteit". Dat is het vermogen van de windmolen. We zouden dat toch wel graag toegevoegd zien of op z'n minst bevestigd zien door de minister, zodat het opgenomen kan worden in de Handelingen. Maar er staat iets vreemds, want er staat dat de Gedeputeerde Staten gaan over de aanleg of uitbreiding van een windpark met een capaciteit van ten minste 15 megawatt, maar minder dan 100. Dat kun je dus als volgt interpreteren. Als er een uitbreiding van 50 bijkomt, dan valt dat onder Gedeputeerde Staten, maar als de capaciteit al 70 is, dan kom je boven de 100 en ga je naar 120. In theorie zouden Gedeputeerde Staten het dus elke keer met stukjes van 50 kunnen ophogen zonder dat er een ministerieel besluit nodig is, terwijl we al wel ruim boven de 100 megawatt zitten. We zouden heel graag van de minister horen of wij dat juist geïnterpreteerd hebben, want als dat zo is, dan kom ik nog met een amendement om daar andere spelregels voor in te stellen. We zouden ook graag willen weten of dit ook nog toegevoegd kan worden voor zonnevelden of dat wij dat moeten amenderen. Daar zou ik graag wat meer over willen weten.

Dat was mijn bijdrage. Dank u wel.

De heer Vermeer (BBB):

O, toch wel?

De heer Vermeer (BBB):

Klopt.

De heer Vermeer (BBB):

Mevrouw Kröger, bedankt voor de vraag. Daar geef ik graag opheldering over. Het is eigenlijk heel simpel: omdat wij bij alle plannen die wij gemaakt hebben, op zoek moesten naar dekking. Wij hebben heel veel alternatieven overwogen. Het ene doet meer pijn dan het andere, of het ene doet bij de ene partij meer pijn dan het andere. We hebben wat ons betreft de keuze gemaakt — ik kan alleen over onszelf zeggen hoe wij dat afgewogen hebben — om toch deze pijnlijke maatregel te treffen. Dat had er ook mee te maken dat wij gezien hebben dat, nadat het afschaffen van de saldering weggestemd was, de energieleveranciers vrijwel direct gereageerd hebben en hier nog steeds mails over sturen. Ik heb er zelf ook eentje gehad. Zodra het contract afgerond is, moeten we als burgers die zonnepanelen hebben, opeens een boete betalen voor het feit dat we zonnepanelen hebben. Dat is blijkbaar volgens de ACM-spelregels gewoon toegestaan, maar dat zorgt er op dit moment voor dat zelfs mensen die helemaal niets terugleveren maar alles zelf verbruiken, nu een soort boete krijgen op het gebruik van zonnepanelen. Wij hebben dat met elkaar afgewogen en hebben gezegd dat dit echt een waardeloze maatregel is om dekking te geven voor andere voorstellen die wij willen, zoals de energiebelasting omlaag en — u heeft het gezien — koopkrachtverbetering in de breedste zin van het woord. Er moest iets tegenover staan en dit was een zeer pijnlijke bezuiniging. Ik kan het niet anders noemen.

De heer Vermeer (BBB):

Ik kan alleen praten over onszelf en onze eigen afwegingen hierin. Wij hebben zelf de volgende afweging gemaakt. Als we die saldering afschaffen, heeft dat in welke vorm dan ook — dat hebben we gezien bij de discussie over de geleidelijke afschaffing — de directe impact dat mensen het gevoel hebben: de saldering wordt afgeschaft. Als je het dan toch doet, levert het inderdaad het meeste geld op als je het in één keer doet. Wij hebben ervoor gekozen om zo min mogelijk pijnlijke maatregelen te treffen, in plaats van deze langer uitspreiden en weer andere maatregelen bedenken die ook weer andere gevolgen hebben voor burgers. Dat is gewoon een keuze geweest, dat klopt.

De heer Vermeer (BBB):

Wat ons betreft moeten alle boetes die er nu staan op het bezitten van zonnepanelen, via administratiekosten of op een andere manier, er per direct af. Dat is een kleine verlichting van de besparing die de overheid inboekt, maar die de burger inderdaad geld kost. Want alles wat de overheid bespaart, kost iemand anders geld. Daar moeten we ook eerlijk in zijn. Wij hopen dat we echt aan de slag kunnen met het stimuleren van thuisbatterijen en andere oplossingen om ervoor te zorgen dat mensen die zelf stroom opwekken, die stroom zo efficiënt mogelijk en het liefst gewoon in eigen huis kunnen inzetten.

De heer Vermeer (BBB):

Wij zeggen tegen die gewone man en vrouw dat wij er over de hele linie voor zorgen dat de koopkracht verbetert en dat wij een aantal impopulaire maatregelen hebben moeten treffen om ervoor te zorgen dat wij de begroting zo goed als sluitend krijgen, volgens de normen die wij onszelf gesteld hebben. Dat is het enige eerlijke antwoord dat ik kan geven.

De heer Vermeer (BBB):

Volgens de mail die ik van mijn energieleverancier kreeg, moest ik zelfs iets van €350 bijbetalen vanwege het bezit van zonnepanelen. Dat zal moeten vervallen. Wij hopen dat we op deze manier het leed kunnen verzachten voor mensen die die investering gedaan hebben.

De heer Vermeer (BBB):

Zoals dat altijd gaat, met elk voorstel, ga ik dat eerst met mijn fractie overleggen. In de basis vinden wij dat die premies en zo eraf moeten. Dan gaat het er alleen even om op welk moment die eraf moeten. Wat ons betreft zou het redelijk zijn als dat dan ook per 1 januari 2027 is, maar we zullen uw voorstel in overweging nemen.

De heer Vermeer (BBB):

Ik waardeer het mooie stukje geschiedschrijving, dat al aangeeft dat deze flipperkast blijkbaar heel oud is. We zijn dus niet de enige partij die worstelt met dit dossier. U heeft zelf jarenlang vooruitgeschoven. Wij hebben nu een besluit genomen. Wij hadden al wel in ons verkiezingsprogramma opgenomen dat wij het stoppen met het salderen wilden opschorten. Wij hebben daarmee wel laten zien: dit is op termijn onhoudbaar. Het liefst hadden wij het verder vooruitgeschoven om de mensen die panelen aanschaffen minimaal zeven jaar terugverdientijd te geven. Nieuw is de wijze waarop energieleveranciers het afgelopen halfjaar hebben geacteerd. In de jaren daarvoor was dat niet aan de orde. Ik heb al jarenlang zonnepanelen en ik heb daar nog nooit iets extra's voor hoeven te betalen. Pas sinds het besluit over de salderingsregeling is genomen, moeten we extra betalen. Eigenlijk is dat een heel vreemde timing. Waarschijnlijk waren de systemen daar niet eerder klaar voor, was er nog niet zo goed gerekend of hadden ze er pas last van toen de hoeveelheid zonnepanelen ging exploderen. Dat zijn allemaal omstandigheden geweest. Nogmaals, ik kan hier wel allemaal mooie verhalen vertellen, meneer Grinwis, over dat we de energiebelasting naar beneden brengen, dat we minder wind op land willen — mensen zijn daar heel blij mee — dat de warmtepompverplichting eraf gaat en al dat soort mooie dingen. Maar als we het tot de essentie terugbrengen, dan is dit een van de financiële offers geweest die wij als partij moesten brengen.

De heer Vermeer (BBB):

Ik ben het met de heer Grinwis eens dat alleen dat amendement ook wat ons betreft niet voldoende is. Bij de overweging in de Eerste Kamer kwam er nog een extra argument bij. Dat was dat er rond de behandeling van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer via het BNNVARA-programma Kassa ook bekend werd dat ruim 300 eigenaren van zonnepanelen niet eens een meter hebben die in staat is om een geleidelijk afbouwpad te faciliteren. Dat zijn wel argumenten die wij als BBB naar de onderhandeltafel hebben meegenomen, zo van: dan moeten we er maar dwars doorheen, want ellende gaat het toch opleveren; dat weten wij. Dat zeg ik met alle respect. Dit gaat pijn doen, niet zozeer voor de BBB, maar voor de burgers die het aangaat. Dat is belangrijk. Zo nemen wij het dus op in het hoofdlijnenakkoord en dan moeten we daarna in de uitvoering gaan kijken hoe we dat leed zo mogelijk kunnen verzachten.

De heer Vermeer (BBB):

Ik ben klaar. Dank u wel.

De voorzitter:

Aan de orde is het tweeminutendebat over de Raad Buitenlandse Zaken die 27 mei gehouden gaat worden. Het commissiedebat hierover is net geweest. We gaan na afloop van het tweeminutendebat onmiddellijk over de moties stemmen. Als eerste zou ik graag het woord willen geven aan de heer Paternotte van D66. Gaat uw gang.

De heer Paternotte (D66):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

De heer Paternotte (D66):

Ik zie de heer Brekelmans nog niet in de zaal.

De heer Paternotte (D66):

Dat was 'm. Ik wil nog iets vragen aan de minister over de situatie in Nieuw-Caledonië. Het Franse bureau voor desinformatie heeft aangegeven dat daar sprake is van inmenging vanuit Azerbeidzjan. Er worden daar Azerivlaggen vertoond. Ik denk dat het goed is als hierover wordt gesproken om de solidariteit te tonen richting de Franse collega. Maar het is ook goed dit weer te kunnen duiden als een voorbeeld van Russische inmenging, dan wel vanuit een land binnen de Russische invloedsfeer, gericht op het ondermijnen van de stabiliteit in de westerse wereld, wat in dit geval zelfs de Franse president helemaal naar de andere kant van de wereld brengt.

Dank, voorzitter.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb twee moties.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Een tweede motie, voorzitter.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter. Tot zover.

De heer Van Nispen (SP):

Dank u wel, voorzitter. Ik vervang mijn collega Dobbe. Mede namens haar dien ik de volgende motie in.

De heer Brekelmans (VVD):

Voorzitter. Dank aan de minister voor het goede debat dat we hebben gehad over alle issues in de wereld.

We hebben uitgebreid stilgestaan bij Oekraïne. Ik dank de minister dat zij heeft aangegeven op korte termijn samen met haar collega terug te komen op de inspanning van Nederland rondom de Patriots. Daarnaast gaf zij heel duidelijk aan dat we volop bezig zijn met de F-16's, maar dat zij daar niet te veel over kan zeggen, ook op verzoek van Oekraïne. Ik vond het goed om te horen — daar sta ik ook volledig achter — dat Oekraïne in staat moet zijn om legitieme militaire doelen in Rusland aan te vallen. Daarom heb ik de motie-Paternotte meeondertekend. Daarnaast is het van belang om richting China een duidelijk signaal af te geven dat op het moment dat zij overgaan tot militaire en lethal aid, dit echt een gamechanger zou zijn. Daarom heb ik ook de motie van de heer Paternotte medeondertekend.

De minister gaf ook duidelijk aan dat zij niet blij was met de communicatie over Iran, maar dat die boodschap in Brussel gelukkig goed aangekomen is.

Tot slot, we zien vandaag ook weer dat de spanningen rondom Taiwan toenemen. We hebben in het verleden gezien dat de Europese reactie daarop ofwel vrij summier ofwel verdeeld is. Volgens mij is het op dit moment juist van belang om gezamenlijk aan China te laten weten dat het handhaven van de status quo van belang is. Vandaar deze motie.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Dank, voorzitter. Ook ik wil de minister danken voor de beantwoording en ook de heer Brekelmans voor het voorzitten van het debat. Ik heb nog een aantal vragen, maar geen moties.

Allereerst een opmerking. Ik ben blij dat de PVV-collega's in de plenaire zaal zijn, maar het is wel weer de zoveelste keer dat bij debatten over oorlog de grootste fractie helaas geen enkele inbreng heeft gedaan en wij hen ook niet konden bevragen.

Dan heb ik nog vier punten.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Dan betuig ik uiteraard mijn medeleven aan de heer De Roon.

Voorzitter. Ik heb nog vier vragen. Ik ben blij met de toezegging van de minister om een appreciatie te geven van het Clingendaelrapport, om te kijken of we een trainingsmissie van Oekraïense militairen naar Oekraïne zouden kunnen verplaatsen.

Ik ben ook blij met de toezegging van de minister dat zij pal staat voor de onafhankelijkheid van het ICC, zeker als gastland, ook nu de VS dreigen met sancties, en om alles te doen, voor en achter de schermen, ook door diplomatieke inzet, om te voorkomen dat het zo ver komt. Ik verwacht van de minister, en volgens mij heeft ze dat ook toegezegd, dezelfde inzet die eerdere kabinetten hebben gehad om de onafhankelijkheid van het ICC te waarborgen.

Borrell, de Hoge Vertegenwoordiger, tweette vanmorgen dat alle EU-landen inmiddels de steun aan UNRWA hebben hervat. Mag ik daaruit begrijpen dat Nederland daarin wordt meegerekend? Er zijn nogal tegenstrijdige reacties over. Heel concreet vraag ik aan de minister welke communicatie over het Nederlands besluit is gedeeld met de VN. Zou ze die ook met de Kamer kunnen delen?

Tot slot, over Georgië. Ik ben blij dat de minister sancties zeker niet uitsluit. Ik zou zeggen: ga ze zelfs actief bepleiten, als deze wet wordt aangenomen, en ook actief echt steun bieden, ook vanuit de ambassade, aan de ngo's daar.

Dank u wel.

De heer Veldkamp (NSC):

Voorzitter. We hebben een nuttig debat gehad met de minister van BZ en met elkaar, over onder meer de zorgelijke ontwikkelingen in Georgië, de zogenaamde Ruslandwet, en wat daarmee te doen. Het is goed dat de minister door de EU alle opties laat bezien hoe te reageren.

We hebben het gehad over de oorlog in Oekraïne en het belang van voortdurende Nederlandse steun. Het is goed dat de minister heeft bevestigd dat er geen kinderslot zit op de door Nederland geleverde wapens en dat Oekraïne die ten volle kan gebruiken om zichzelf te verdedigen, conform artikel 51 van het VN-Handvest.

We hebben het over het Midden-Oosten gehad. Ik steun de inzet dat erkenning van een Palestijnse staat onderdeel moet zijn van een politiek proces en op dit moment voor Nederland niet aan de orde is. We hebben het gehad over de onafhankelijkheid van het Internationaal Strafhof die we respecteren, terwijl de minister duidelijk onderscheid blijft maken tussen de democratische staat Israël en de terreurorganisatie Hamas. Ook Armenië kwam aan de orde, net als Sudan, Oost-Congo en de zorgelijke ontwikkeling die meer aandacht zou moeten krijgen. China en Taiwan zijn al genoemd.

Voorzitter. Dit is een heel breed palet in een wereld van oorlog, onrust en onzekerheid. Ik heb geen eigen moties vandaag, maar ik dank de minister voor haar uitleg en beantwoording. Ik wens haar succes met de inzet in de EU, de NAVO, de VN en dergelijke.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Dank u, voorzitter. Dank aan de minister voor de beantwoording. Ik heb één motie.

De heer Van Houwelingen (FVD):

Tot slot, voorzitter, om het dictum toch even wat toe te lichten, het volgende. Ik heb hier bewust "gevechtseenheden" geschreven, omdat ik natuurlijk begrijp dat er waarschijnlijk al eenheden of in ieder geval militairen actief zijn, bijvoorbeeld om te helpen met advies, met de Patriots, met training. Maar daar gaat het dus niet om. Het gaat echt om gevechtseenheden.

Dank u wel, voorzitter.

De heer Van Baarle (DENK):

Dank u wel, voorzitter.

De heer Van Baarle (DENK):

Tot slot.

De heer Van Baarle (DENK):

Ik dank u.

De voorzitter:

Ik zie iedereen in de zaal zitten, dus we kunnen beginnen aan de beantwoording van de minister. Ik geef haar graag het woord.

Minister Bruins Slot:

Voorzitter. Allereerst dank ik de leden voor het debat dat we hebben gehad en de wijze waarop de leden kijken naar de manier waarop we in veel verschrikkelijke conflicten toch gezamenlijk met elkaar stappen zetten.

Een aantal vragen van mevrouw Piri. Ja, bij sancties van het Internationaal Gerechtshof zullen we in beginsel natuurlijk dezelfde inzet plegen. Het functioneren van het Internationaal Gerechtshof is namelijk ontzettend belangrijk. Het gaat om de volle breedte van het internationaal recht en accountability. Die inzet is er dus.

Over UNRWA hebben we in de brief geschreven dat we UNRWA weer beschouwen als een kanaal om hulp aan te verlenen. Op dit moment hebben we echter geen geld beschikbaar. Deze brief is ook gewoon rechtstreeks naar UNRWA gegaan, dus die hebben ze gehad, met een nadere toelichting.

Voor Georgië geldt dat we de hele gereedschapskist gebruiken in het gesprek met de Europese Unie.

Dan kom ik bij de moties. De motie op stuk nr. 2898 van de heren Paternotte en Brekelmans. Het is voor ons, voor Nederland, staand beleid om dat te doen, zolang het volgens artikel 51 van het VN-Handvest is én zelfverdediging is, zoals de heer Veldkamp ook zeer terecht zei. Dat dragen we ook graag uit naar andere landen. Daarom dus oordeel Kamer. Sorry, maar dat ene woord neem ik even terug. Dit was de motie over het commitment en actief hierop inzetten bij RBZ en NAVO. Daarop zeg ik: ja. Maar ik moest dat over die zelfverdediging even ...

Minister Bruins Slot:

Ja, en ik heb uitgelegd dat die motie natuurlijk geldt in een situatie volgens artikel 51 van het VN-Handvest én als er sprake is van zelfverdediging. Verder ga ik het dictum uitvoeren.

Minister Bruins Slot:

Dan de motie op stuk nr. 2899. Die geef ik oordeel Kamer. Nederland verwacht van China dat het geen wapens levert aan Rusland. We moeten wel eerst de feiten op tafel krijgen. De signalen hierover zijn tegenstrijdig. Dit vergt nader onderzoek. Daar zal ik ook in EU-kader op aandringen.

Voorzitter. Dan de motie op stuk nr. 2900. Allereerst zal ik die motie oordeel Kamer geven, zeg ik tegen de heer Ceder. Daar hoort wel één belangrijke opmerking bij: juist Egypte heeft er ook absoluut geen belang bij om Hamas op zijn grondgebied te hebben. Hamas is voor Egypte ook een groot probleem. Daarmee heeft deze motie dus oordeel Kamer.

Minister Bruins Slot:

Tegen mevrouw Piri zeg ik: dank voor uw scherpte. Er zijn zeer zeker sterke vermoedens dat het voor wapens is gebruikt. Ik heb geen bevestiging gezien van de berichtgeving dat het voor gijzelaars is gebruikt. Maar de motie op stuk nr. 2900 krijgt dus oordeel Kamer.

Minister Bruins Slot:

Ik zie de heer Ceder, wiens motie het is.

Minister Bruins Slot:

Nee, voorzitter. De appreciatie blijft dezelfde.

Voorzitter. In de motie op stuk nr. 2901, ook van de heer Ceder, wordt de regering gevraagd om binnen de Europese Commissie te pleiten voor een onafhankelijk onderzoek naar de val van de enclave in Nagorno-Karabach. Die motie geef ik oordeel Kamer. Het is geen Uniebevoegdheid om een dergelijk onderzoek te doen. Ik ga er wel voor pleiten, maar ik kan niet garanderen dat de Commissie het ook gaat doen. Ik denk dat het niet meer lukt voor deze RBZ, maar ik zal proberen om het voor een volgende RBZ als apart agendapunt te agenderen. Zo kun je het soms inbrengen.

De motie op stuk nr. 2902 gaat over de militaire samenwerking als er een arrestatiebevel ligt. Tegen de heer Van Nispen zeg ik dat er op dit moment nog geen arrestatiebevel ligt. Er is een verzoek tot een arrestatiebevel gedaan. Deze motie loopt op de zaak vooruit. Mijn verzoek aan de heer Van Nispen is dus of hij de motie wil aanhouden, zodat die in stemming kan worden gebracht als er een arrestatiebevel ligt.

Minister Bruins Slot:

Dan de motie op stuk nr. 2903, van de heer Brekelmans. Zeker, wij blijven ons inzetten voor het handhaven van de status quo van Taiwan en voor een goede samenwerking op bijvoorbeeld het gebied van cultuur. Een gezamenlijke inzet van de EU of van een groep gelijkgezinde Europese landen is van belang. Oordeel Kamer.

Voorzitter. Dan kom ik bij de motie van de heer Van Houwelingen, op stuk nr. 2904. Dit is ook een als-danmotie. Ik ben heel helder geweest over wat de minister-president heeft gezegd, namelijk dat daar op dit moment geen boots on the ground zijn, in goed Nederlands. Daarom ontraad ik deze motie, want het gaat om een situatie die nu niet aan de orde is.

Voorzitter. De achtste motie, op stuk nr. 2905, van de heer van Baarle, is een spreekt-uitmotie. Die is dus aan de Kamer.

De negende motie, op stuk nr. 2906, van de heer Van Baarle, gaat over het Internationaal Strafhof. In zijn algemeenheid geldt dat Nederland op basis van het Statuut van Rome en de Uitvoeringswet Internationaal Strafhof verplicht is om verzoeken tot samenwerking ten aanzien van arrestatie en overlevering van verdachten aan het Internationaal Strafhof in behandeling te nemen overeenkomstig de procedure ingevolge het nationaal recht. Dat is even een nuancering van de eerste alinea. Verder is het standaardbeleid om dit op basis van het Statuut van Rome zo te doen. Daarmee krijgt de motie oordeel Kamer.

De laatste motie, op stuk nr. 2907, gaat ook over het uitvaardigen van een arrestatiebevel, maar dat is er op dit moment nog niet. De rechters moeten daar nog een besluit over nemen. Dit gaat dus over een situatie die nog niet heeft plaatsgevonden. Ik zou de heer Van Baarle dus willen vragen om deze motie aan te houden en haar in stemming te brengen op het moment dat er wel arrestatiebevelen zijn uitgevaardigd.

Dat waren de moties en de vragen die aan mij gesteld zijn.

Minister Bruins Slot:

Dan ontraad ik de motie op stuk nr. 2902, omdat die vooruitloopt op een situatie die er nu nog niet is. Ik wil hierin wel gewoon nauwgezet handelen.

Minister Bruins Slot:

Ik ontraad de motie omdat het gaat om een als-danredenering. Er ligt nog geen arrestatiebevel.

Minister Bruins Slot:

Het gaat hier om een als-dansituatie. Ik wil niet op die zaak vooruitlopen. Verder zullen wij ons houden aan het Statuut van Rome. Dat heb ik wel duidelijk gemaakt. Maar ik wil in ieder geval zorgvuldig en nauwgezet handelen.

De voorzitter:

We krijgen eerst twee stemverklaringen. De eerste is van mevrouw Piri van de fractie van GroenLinks-Partij van de Arbeid. Het woord is aan haar.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik wilde graag een stemverklaring afleggen namens mijn fractie over de motie op stuk nr. 2902, de motie-Van Nispen/Dobbe over de militaire samenwerking met Israël opschorten als het daadwerkelijk komt tot arrestatiebevelen. U kent het standpunt van mijn fractie. Wij zijn tegen die wapenleveringen. Mijn fractie gaat voor stemmen, maar wil daarbij wel echt de uitzondering maken voor de leveringen, die er ook vanuit Nederland zijn, voor de Iron Dome. Wij vinden namelijk echt dat Israël zich wel moet kunnen beschermen tegen inkomende raketten, zowel van Hezbollah als van Hamas als van Iran.

Dank u wel.

De heer Paternotte (D66):

Dank u wel, voorzitter. Wij zullen voor de tiende motie stemmen, simpelweg omdat ze in lijn is met het internationaal recht. We zullen tegen de vijfde motie stemmen. Dat wil ik graag verklaren.

De heer Paternotte (D66):

Ik heb het nu over de vijfde motie, de motie-Van Nispen/Dobbe.

De heer Paternotte (D66):

Ik wil onze stem graag verklaren voor onze stem bij de motie op stuk nr. 2902, de motie-Van Nispen/Dobbe. D66 is tegenstander van levering van wapens die kunnen worden gebruikt voor het schenden van mensenrechten, tegen het leveren van wapens die kunnen worden gebruikt in de Gazaoorlog of de onderdrukkingen op de Westbank, maar niet tegen het leveren van defensieve wapens die kunnen bijdragen aan de veiligheid van Israël ter bescherming van aanvallen vanuit bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas of de Houthi's. Daarom zullen wij, ook wetende dat Netanyahu en Gallant niet voor de eeuwigheid onderdeel uitmaken van de Israëlische regering, wat ons betreft zo kort mogelijk, tegen deze motie stemmen.

Tot zover de stemmingen. Ik heb nog een kleine regeling van werkzaamheden.

De voorzitter:

Ik stel voor toestemming te verlenen aan de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor het houden van een wetgevingsoverleg met stenografisch verslag, op dinsdag 28 mei 2024 van 18.30 uur tot 22.00 uur, over het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in verband met het schrappen van de grondslag voor kwaliteitsbekostiging in het hoger onderwijs (36454).

Ik stel voor toe te voegen aan de agenda van de Kamer:

• het wetsvoorstel Intrekking van de Archiefwet 1995 en vervanging door de Archiefwet 2021 (Archiefwet 2021) (35968);
• het wetsvoorstel Herstel van wetstechnische gebreken en leemten alsmede aanbrenging van andere wijzigingen van ondergeschikte aard in diverse wetsbepalingen hoofdzakelijk op het terrein van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Verzamelwet BZK 20XX) (36481).

Ingevolge artikel 9.25 van het Reglement van Orde stel ik voor de volgende initiatiefvoorstellen als vervallen te beschouwen:

• Voorstel van wet van de leden Fritsma en De Graaf inzake de terugzending van criminele Nederlanders afkomstig uit Aruba, Curaçao en Sint Maarten (Wet terugzending criminele Antillianen) (34044);
• Voorstel van wet van de leden Kwint en Van Meenen tot wijziging van de Wet op het primair onderwijs ter bevordering van kleinere klassen in het basisonderwijs (34538);
• Voorstel van wet van de leden Schouten en Pieter Heerma tot wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wet inwerkingtreding breed wettelijk moratorium) (34450);
• Voorstel van wet van het lid Van der Staaij tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met de afschaffing van de voorwaardelijke invrijheidstelling en aanpassing van de voorwaardelijke veroordeling (34975).

Ingevolge artikel 10.10 van het Reglement van Orde stel ik voor de volgende initiatiefnota's als vervallen te beschouwen:

• initiatiefnota van het lid Slootweg over bouwsparen (34149);
• initiatiefnota van de leden Rahimi en Romke de Jong over de Wet Markt en Overheid (34316);
• initiatiefnota van het lid Van Wijngaarden "Het Nederlands huwelijksrecht discrimineert niet: als vrouw of man ben je in Nederland, ongeacht je afkomst en religie, vrij om je liefdesleven zo in te richten als je wilt" (34565);
• initiatiefnota van het lid Koerhuis over de toekomst van gemeentelijk erfpachtbeleid voor woning- en bedrijvenbouw (35232);
• initiatiefnota van de leden Slootweg en Bruins over meer oog voor de Voedselbank (35609);
• initiatiefnota van het lid Azarkan over een effectievere aanpak van moslimdiscriminatie (35615);
• initiatiefnota van het lid Van Haga over het wettelijk inregelen van specifieke en bijzondere zorg voor hoogrisicoberoepen in de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo) (36289);
• initiatiefnota van het lid Sahla "Niemand laten vallen: op weg naar inclusieve zorg" (36402).

Op verzoek van de fractie van de PVV benoem ik in de contactgroep VS de leden Wilders, Van Meetelen en Boon tot lid.

Ik deel aan de Kamer mee dat voor de volgende debatten de termijn voor toekenning is verlengd:

• het debat op hoofdlijnen over de toekomst van de ouderenzorg;
• het dertigledendebat over het stapelen van nareisprocedures.

Op verzoek van een aantal leden stel ik voor de volgende door hen ingediende moties opnieuw aan te houden: 36279-15, 32793-726;

Ik deel mee dat de volgende debatten zijn komen te vervallen:

• het debat over de afbouw van complexe zorg voor gehandicapten;
• het dertigledendebat over biomassa;
• het dertigledendebat over de CPB-raming inzake herstel van koopkracht en een koerscorrectie van de overheidsfinanciën.

Aangezien voor de volgende stukken de termijn is verstreken, stel ik vast dat wat deze Kamer betreft, de daarbij ter stilzwijgende goedkeuring overgelegde stukken zijn goedgekeurd: 36533-(R2192); 36523-(R2191).

Tot slot stel ik voor de volgende stukken van de stand van werkzaamheden af te voeren: 29270-156; 26643-1150; 29232-66; 31934-78; 31066-1169; 28165-383; 31066-1166; 31066-1160; 21501-20-1902; 36250-23; 21501-07-1916; 2022Z25473; 36200-IX-12; 31066-1142; 21501-07-1910; 21501-03-172; 36250-IX-3; 36228-7; 22112-3569; 31066-1136; 31066-1138; 21501-07-2021; 36550-X-3; 36476-1; 32851-78; 29697-109; 33358-41; 32851-77; 29697-111; 29697-113; 33358-42; 29697-112; 29697-115; 29697-139; 32851-79; 33358-43; 29697-141; 29697-142; 29697-143; 29697-146; 29697-145; 31490-337; 31477-100; 22112-3922; 21501-07-2032; 21501-07-2031; 2024Z07708; 36410-V-82; 32793-749; 32239-17; 32011-110; 32011-109; 26991-587; 30252-151; 21501-04-271; 2024Z07427; 32793-709; 27858-646; 32793-712; 32793-711; 32011-108; 32793-710; 2024Z07347; 22054-417; 27565-192; 32793-704; 32011-106; 32011-103; 27565-186; 32011-102; 32793-697; 27565-185; 32011-101; 32793-654; 29689-1246; 32239-16; 27565-191; 32793-706; 32793-702; 32011-107; 28684-736; 24587-931; 24587-930; 35867; 36316-7; 26448-753; 25295-2182; 31288-1077; 31288-1105; 2024Z07869; 27879-94; 34352-314; 22112-3937; 2024Z07472; 31305-454.

De voorzitter:

Tot zover de regeling van werkzaamheden. Ik schors de vergadering tot 19.00 uur.

De voorzitter:

Wij hervatten dit debat. Ja, een nieuwe voorzitter, denkt u. Dat klopt. U maakt er een marathonsessie van en de voorzitters delen het dan graag op. Dit debat gaat over de Energiewet, oftewel de Regels over energiemarkten en energiesystemen.

Welkom terug iedereen, zeg ik ook tegen de minister voor Klimaat en Energie.

De voorzitter:

Wij zijn toe aan de inbreng van de minister in eerste termijn, oftewel zijn reactie op alle vragen die hem gesteld zijn in de eerste termijn van de zijde van de Kamer, gevolgd door de appreciatie van de ingediende amendementen waarvan nog geen appreciatie was gegeven.

Voordat we verdergaan wil de heer Erkens nog iets zeggen.

De voorzitter:

Ik zie wat non-verbale instemming.

De voorzitter:

Over energie gesproken. Mooi, die hartjes. Goed. Ik denk dat we dat zo vaststellen en dat alle amendementen niet aanstaande dinsdag maar de week daarna op de stemmingslijst komen te staan. Dat gaan wij doorgeven.

Het is wetgeving en dan zit er dus geen beperking op het aantal interrupties. Maar het is donderdagavond; de minister heeft gisteren ook al een lange dag gehad als fractieleider. Volgens mij gaan we dus proberen elkaar heel te houden en efficiënt en effectief met elkaar in debat te gaan.

Het woord is aan de minister voor Klimaat en Energie, minister Jetten.

Minister Jetten:

Dank u wel, voorzitter. De nieuwe Energiewet helpt de energietransitie naar meer strategische onafhankelijkheid op het gebied van energie voor Nederland. Dat laatste wordt ook geborgd met de vierde nota van wijziging, waarin het Nationaal Plan Energiesysteem een wettelijke basis krijgt, inclusief de waardevolle toevoegingen van de heer Erkens, voor meer onafhankelijkheid, maar nationale productie en meer diversificatie.

Deze wet regelt ook een betere bescherming van Nederlandse consumenten en meer mogelijkheden voor de aanpak van netcongestie. Deze onderwerpen leven enorm in uw Kamer. Dat bleek ook tijdens de twee wetgevingsoverleggen vorige maand en tijdens de eerste termijn hier plenair. Ik heb de afgelopen periode veel plezier beleefd aan de goede inhoudelijke gedachtewisseling over deze Energiewet. Dat geldt ook voor de vele ambtenaren van EZK, die niet alleen al jarenlang bezig zijn met deze voorbereidingen, maar die ook de afgelopen weken zeer intensief met veel van uw Kamerleden aan amendementen hebben gewerkt.

De maatschappelijke meerwaarde van dit wetsvoorstel blijkt ook uit hoe diepgaand en uitgebreid deze Kamer dit wetsvoorstel behandelt. Ik wil u daar ook hartelijk voor danken. Na jarenlange voorbereidingen om tot deze nieuwe, veelomvattende Energiewet te komen, is deze plenaire afronding de kroon op het werk van alle mensen achter de schermen. Het is een behandeling die ook recht doet aan de positie van de beheerders van het hoogspanningsnet en het regionale net, aan bedrijven, maatschappelijke organisaties en vooral de mensen thuis, die allemaal te maken hebben met die energietransitie.

Juist vanwege het belang voor de toekomst van onze energievoorziening hervat ik nu ook met vertrouwen de afronding van dit debat. Dat ga ik doen aan de hand van een aantal thema's. Ik ga eerst in op het sociaal tarief, daarna salderen, dan energie delen, vervolgens systeemvragen en het groepsverbod, daarna gebruikers en dan kom ik bij de appreciatie van de amendementen. Het zijn dus niet heel veel blokjes maar wel heel veel amendementen.

Voorzitter. Ik zei net al in mijn inleiding dat de vierde nota van wijziging niet alleen het Nationaal Plan Energiesystemen verankert, maar ook grote delen van de initiatiefwet van de heer Erkens. Ik vind het mooi dat we op deze manier hebben kunnen samenwerken om deze Energiewet nog verder te verbeteren.

Voorzitter. Dan het eerste thema: het sociaal tarief. Energie is een basisvoorziening voor iedereen en afnemers van elektriciteit en gas moeten daarom altijd op goede bescherming kunnen rekenen. In de Energiewet zit daarvoor een stevig en uitgebreid regime voor consumentenbescherming, waarbij de inzet is dat voor alle consumenten vergaande bescherming geldt. Een bijzondere bescherming is er daarnaast voor wat betreft de betaalbaarheid, doordat bij betalingsproblemen de lat voor het afsluiten van elektriciteit en gas heel hoog ligt en afsluiten zelfs uitgesloten wordt voor mensen die in de schuldhulpverlening zitten of ernstige gezondheidsproblemen ervaren.

Mijn reflectie op de afgelopen paar jaar met een erge energiecrisis is dat we niet altijd het snelst, het gerichtst of het meest effectief oplossingen van de plank kunnen trekken om aanvullende borging van betaalbaarheid en bestaanszekerheid via de energierekening te kunnen garanderen. Mensen met een blokaansluiting zijn bijvoorbeeld minder goed te bereiken dan mensen met een reguliere elektriciteits- of gasaansluiting. De ervaring leert dat daarom niet alleen de Energiewet relevant is, maar juist ook een hoop andere maatregelen in het sociale domein, het fiscale domein of het woondomein. Denk hierbij aan bredere armoedebestrijding, inkomensondersteuning of maatregelen voor échte verduurzaming van woningen, zodat we de grondoorzaken van energiearmoede ook echt wegnemen. Dit alles, in combinatie met een goed werkende energiemarkt en een uitgebreid en goed doordacht ondersteuningsbeleid, is gewoon nodig om in de toekomst te voorkomen dat mensen in de knel komen te zitten.

Uiteraard is het belangrijk om ook voor nieuwe prijscrisissen instrumenten achter de hand te hebben die we kunnen inzetten op het moment dat het echt nodig is. De vraag is daarbij vooral wat het beste instrument is dat ook het meest eenvoudig is in te zetten en het meest aansluit bij de bestaande infrastructuur voor gerichte ondersteuning, zoals we bijvoorbeeld hebben gedaan met de energietoeslag en de zorgtoeslag. In de afgelopen prijscrisis hebben we zowel generieke als meer gerichte maatregelen ingezet, zoals de energietoeslag die is uitgevoerd door gemeenten en het aparte noodfonds voor mensen die alsnog in betalingsproblemen komen. Uiteindelijk zal je altijd een combinatie van instrumenten nodig hebben om te voorkomen dat mensen echt door het ijs zakken.

Dan ligt er een amendement van de heer Grinwis. Ik kom straks bij de amendementen. Ik ga overigens de hele tijd bij de amendementen de definitieve appreciatie geven, maar de heer Grinwis heeft mij daar net ook een aantal vragen over gesteld. In de Kamerbrief van vorige week ben ik al uitgebreider ingegaan op een aantal vragen die in de WGO's nog op tafel lagen. Ik heb per aandachtspunt proberen aan te geven hoe er in de uitvoering een bepaald handelingsperspectief is voor de consument dan wel voor de overheid en wat de verschillende opties zijn om daarmee om te gaan. Het amendement zelf maakt nu in de toelichting een explicietere koppeling met plotselinge prijsstijgingen dan eerder is gedaan. Die explicietere toelichting zou eventueel ook nog verwerkt kunnen worden in het eerste lid van het amendement van de heer Grinwis. Ik zie aan hem dat hij dat nog gaat doen. O, dat is inmiddels gedaan. Oké. Dan is inmiddels dus naast de toelichting ook het eerste lid van het amendement nadrukkelijker gekoppeld aan een plotselinge prijsstijging. Ik vind dat een verstandige verbetering van de heer Grinwis, want daarmee wordt nu door ons als wetgever meer richting gegeven aan de situaties waarin je zo'n sociaal tarief zou kunnen inzetten.

De heer Grinwis vroeg ook aan mij hoe de volgende uitwerking eruitziet als dit amendement wordt aangenomen wanneer u daar over twee weken over stemt. Het zal zeer ingewikkeld blijven om mensen met een blokaansluiting op een goede manier te bereiken, omdat dat echt een ander, complex vraagstuk is. We gaan nu samen met het ministerie van Financiën ook nog de evaluatie van de Tijdelijke subsidieregeling tegemoetkoming blokaansluitingen uitvoeren. Ik wil voorstellen dat bij die evaluatie van de tegemoetkoming blokaansluitingen ook nog heel specifiek wordt gekeken hoe je die blokaansluitingen in een volgende prijscrisis beter zou kunnen bereiken dan nu het geval is.

Voorzitter. Ik heb in het WGO al aangegeven dat er ten aanzien van het sociaal tarief heel veel plussen en minnen zijn en dat het uiteindelijk echt een politieke keuze is of we dat sociaal tarief willen toevoegen aan dit wetsvoorstel. Ik zal daar straks bij het amendement nog nader op ingaan, maar de aangescherpte formuleringen die de heer Grinwis net heeft rondgestuurd, vind ik in ieder geval al een verstandigere formulering dan we in het WGO nog op tafel hadden liggen.

Minister Jetten:

Dat zal ik dan straks bij de bespreking van het amendement doen, maar dan zal ik ook aangeven wat de uitwerking van het amendement aan tijd en capaciteit kost. Het is aan mijn opvolger om straks de weging te maken wat de hoogste prioriteit heeft. Maar daar kom ik straks uitgebreider op terug.

Voorzitter, salderen. Daar heeft de Kamer net in eerste termijn uitgebreid over gediscussieerd, met eigenlijk maar heel weinig vragen aan mij. Dus ik beperk me. Mevrouw Rooderkerk vroeg naar het belang van de terugverdientijd. Die vraag snap ik, want we weten dat consumenten bereid zijn om te investeren in zonnepanelen op hun eigen dak als ze weten dat de terugverdientijd tussen zeven en negen jaar ligt. We hebben bij het vorige wetsvoorstel voor de afbouw van de salderingsregeling altijd gestuurd op zeven jaar. Mocht je per 2027 de salderingsregeling per direct afschaffen, dan betekent dat dat consumenten dan hun opwekking niet meer kunnen wegstrepen tegen hun eigen verbruik en dat zal een effect hebben op die terugverdientijd. Wat die terugverdientijd dan wordt, is wel afhankelijk van ook andere factoren, zoals de kosten voor de aanschaf en installatie van zonnepanelen en eventuele andere flankerende maatregelen die worden genomen. Maar sec het afschaffen van de salderingsregeling heeft natuurlijk een stevig effect op die terugverdientijd.

Ik ben het dan ook eens met mevrouw Rooderkerk dat het verstandig is dat het volgende kabinet dit snel ter hand neemt, om duidelijk te maken hoe die afschaffing in 2027 er dan uit komt te zien en wat er dan al dan niet aan extra maatregelen wordt genomen. Dan kunnen niet alleen consumenten uitrekenen wat hun terugverdientijd voor zonnepanelen wordt, maar geven we ook, zoals de heer Bontenbal betoogde, wat duidelijkheid en richting aan de installatiebranche en aan fabrikanten in Nederland die juist weer bezig zijn met het opschalen van zonnepanelenproductie in eigen land in plaats van dat we die moeten importeren uit het buitenland. Ik verwacht voor de korte termijn onrust en onzekerheid. Hoe sneller er straks bij de uitwerking van het regeerakkoord meer in detail wordt aangegeven hoe die afschaffing per '27 eruitziet, hoe sneller we ook weer in een rustigere situatie terecht kunnen komen en mensen kunnen uitrekenen hoe het eruitziet.

Mevrouw Rooderkerk en de heer Erkens, en ik denk ook anderen, vroegen naar de verhouding tussen het afschaffen van salderen en de verschillende heffingen die we nu zien bij energieleveranciers. Uit onderzoek van de ACM blijkt dat klanten met zonnepanelen meerkosten met zich kunnen meebrengen voor de energieleveranciers en die hangen samen met zowel de salderingsregeling als andere factoren, zoals duurdere inkoop en hogere onbalanskosten. Een groot deel van deze kosten wordt door de energieleveranciers doorberekend aan hun klanten en mensen zonder zonnepanelen betalen daarvoor dan een hogere prijs dan mensen met zonnepanelen. Bij het afschaffen van de salderingsregeling hebben leveranciers niet meer te maken met deze kosten die direct volgen uit het salderen. Andere kostenposten kunnen eventueel wel blijven bestaan en mogen dus worden doorberekend zolang deze transparant en redelijk zijn. Het is aan leveranciers om de keuze te maken of ze deze kosten afzonderlijk willen doorberekenen aan klanten met zonnepanelen of dat ze die bij iedereen in rekening willen brengen. Die prijsvorming is vrij volgens de Elektriciteitsrichtlijn, maar die moet wel transparant en navolgbaar zijn. Verschillende leveranciers hebben bij het vorige wetsvoorstel, dat ik zelf had ingediend en dat is gesneuveld in de Eerste Kamer, wel heel expliciet aangegeven dat het afbouwen of afschaffen van de salderingsregeling voor veel leveranciers aanleiding zal zijn om de kosten die we de laatste maanden hebben zien ontstaan dan ook weer af te schaffen dan wel weer af te bouwen.

Minister Jetten:

Ik zal dit verzoek gewoon doorgeleiden naar de ACM. Ik kan me voorstellen dat hier de komende tijd gewoon vragen over blijven, omdat deze situatie zich voorlopig zal blijven voordoen. Dan is het goed als de ACM goed de vinger aan de pols blijft houden. Als mevrouw Kröger het gevoel heeft dat het onderzoek van de ACM niet uitgebreid genoeg is geweest, kan de ACM dat wellicht aanvullend komen toelichten aan de Tweede Kamer.

Minister Jetten:

Dan stel ik voor dat ik gewoon in gang laat zetten dat deze vragen nader worden uitgezocht. Als ik zo de Kamer proef, zal de volgende minister vrij snel met een eerste uitwerking moeten komen van de voorgenomen afschaffing van de salderingsregeling. Dan lijkt het me verstandig om bij die brief ook deze vragen van mevrouw Kröger goed in kaart te brengen. Ik zal dat alvast in gang zetten.

Minister Jetten:

Volgens mij klopt het allebei. Wat de heer Bontenbal nu betoogt, is de transparantie in leveringsvoorwaarden en leveringstarieven, zodat je als consument een goede keuze kan maken over bij wie je een contract wil afsluiten. Er moet ook ruimte blijven voor leveranciers om daarop met elkaar te concurreren. Laat ze elkaar daar maar op uitdagen. Laten we er maar voor zorgen dat leveranciers altijd op zoek gaan naar de laagst mogelijke kosten waartegen je dit kan aanbieden.

Ik hoor de vraag van mevrouw Kröger alleen iets anders, namelijk als volgt. Hebben we het kostenveroorzakersprincipe van deze grootschalige zonneopwek en de kosten die daaruit voorkomen nu scherp genoeg in beeld? Of zijn we nu eigenlijk kosten die worden veroorzaakt door meer professionele, grootschalige opwek via deze heffingen bij consumenten met een paar zonnepanelen aan het neerleggen?

Volgens mij hoeven die twee dingen elkaar niet uit te sluiten. Ik ben het helemaal eens met het betoog van de heer Bontenbal. Voor mevrouw Kröger, en wellicht anderen, kunnen we denk ik nog één spade dieper in die kostenveroorzakersvraag.

Minister Jetten:

Klopt. We zien nu ook al de eerste aanbieders die zeggen: ik wil juist graag klanten met zonnepanelen en/of een thuisbatterij, want dat biedt een nieuw model waarin je met elkaar kunt bijdragen aan een goedwerkend systeem tegen lage maatschappelijke kosten. Het is goed als die verschillende vormen en contracten naast elkaar bestaan, mits de consument weet waar hij aan begint.

Voorzitter. Dan energie delen. Bij het delen van energie kan een eindafnemer gebruikmaken van elektriciteit die wordt opgewekt of opgeslagen binnen een energiegemeenschap of door een andere actieve afnemer. De gedeelde elektriciteit wordt dan afgetrokken van de in het kwartier door de leverancier geleverde elektriciteit. Mevrouw Kröger heeft twee amendementen ingediend om het delen van energie nu al op te nemen in deze Energiewet. Ik ga hier even afwijken van mijn eigen lijn door nu al wat uitgebreider op de twee amendementen in te gaan. Het eerste amendement, op stuk nr. 56, mede ingediend door de leden Postma, Flach en Koekkoek, ziet op het delen van energie tussen afnemers die klant zijn bij dezelfde leverancier. Het delen van energie tussen afnemers die klant zijn bij dezelfde leverancier is administratief relatief eenvoudig en een aantal leveranciers biedt dit nu ook al aan. Ook taken als het betalen van de energiebelasting en het balanceren van het net zijn eenvoudiger, omdat de leverancier die taken dan op zich neemt. Het amendement is daarmee een mooie tussenstap naar het implementatiewetsvoorstel. Het delen van energie wordt vastgelegd in de Energiewet. Er is ook nog tijd om het delen van energie met vrije leverancierskeuze verder uit te werken. U proeft denk ik zo tussen de regels door wel dat ik over amendement op stuk nr. 56 enthousiast ben.

Het tweede amendement, op stuk nr. 65 …

Minister Jetten:

Ja, dan hebben we dat al gedaan; dat is goed. Het tweede amendement van mevrouw Kröger, op stuk nr. 65, gaat een stap verder. Dat ziet op het delen van energie bij vrije leverancierskeuze. Het delen van energie bij een vrije keuze is complexer, omdat het een zorgvuldige uitwerking vraagt van rollen en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen. Dat heeft mevrouw Kröger in haar inbreng ook aangegeven. Denk aan het delen van data, de verantwoordelijkheid voor de balancering en het betalen van de energiebelastingen. Ik ben hierover in overleg met vertegenwoordigers van marktpartijen, netbeheerders en energiecoöperaties. Met de recent vastgelegde Europese regelgeving, het EMD-pakket, wordt hierin beter voorzien. Ik deel met mevrouw Kröger de wenselijkheid van energie delen bij vrije leverancierskeuze en wil dit uiteindelijk ook in de Nederlandse wet verankeren bij de implementatie van de nieuwe Europese richtlijn. Het implementatiewetsvoorstel is nu voorzien voor het voorjaar van 2025. Ik zou het zelf verstandiger vinden om in lijn met dit amendement de komende maanden een en ander net wat verder uitgewerkt te hebben om het vervolgens in één keer goed te doen bij de implementatiewet. Vandaar dat ik het amendement op stuk nr. 65 zo meteen ga ontraden, maar ik kan de inhoudelijke gedachtegang van mevrouw Kröger wel ondersteunen.

Minister Jetten:

WGO.

Minister Jetten:

Als de Kamer dit amendement aanneemt, dan gaan we er gewoon mee aan de slag. Dan doen we dit parallel aan de implementatiewet voor het EMD. Ik denk alleen dat een aantal vragen nog openstaat en onvoldoende is uitgewerkt, omdat wij daar nog niet aan zijn toegekomen. De komende anderhalf jaar kunnen we dan in een situatie terechtkomen waarin er onduidelijkheid is en leveranciers en consumenten met vragen zitten. Hopelijk kunnen we die volgend voorjaar in één keer beantwoorden. De bedoeling is ook dat het wetsvoorstel op 1 januari 2026 al ingaat. We hebben dan dus één jaar, sowieso met uw eerste amendement. Eén jaar later is dan eigenlijk het tweede deel. Dan hebben we dat allebei in één keer goed geregeld. Maar u kunt dus ook voor een tussenfase kiezen door het amendement wel aan te nemen, maar dat laat ik even aan uw Kamer.

Minister Jetten:

Sorry, nog één keer.

Minister Jetten:

Ik snap 'm. We zullen een aantal van die elementen nader moeten uitwerken met de sector. Maar we zullen ook een check moeten doen met de definitieve EMD-tekst vanuit de Europese marktontwerprichtlijn. We denken dat het onder andere voor data-uitwisselingen en voor belastingwetgeving beter is om het op wetsniveau te verankeren en niet in lagere wetgeving. Dank voor de suggestie die u in het amendement hebt gedaan, maar wij schatten op basis van de Europese richtlijn in dat het beter is om een aantal elementen ook op wetsniveau goed te verankeren. Dat kunnen we dan bij die implementatiewet in één keer goed doen, omdat we dan nog de komende acht maanden hebben om het met de sector verder uit te werken.

Voorzitter. Dan kom ik bij het groepsverbod. Daarover hebben we een goede discussie gehad in het wetgevingsoverleg. Daar hebben we nu een klein vervolg aan gegeven. Het is belangrijk dat de netbeheerders, zowel regionaal als landelijk, zich ten volle kunnen richten op hun kerntaak en daarbij ook alles kunnen doen wat nodig is om de stabiliteit van het net voor elkaar te krijgen en de netcongestie op een effectieve manier te bestrijden. Ik verwelkom het amendement op stuk nr. 60 van mevrouw Kröger en de heer Grinwis, omdat het eerste deel daarvan verduidelijkt dat netbeheerders zelf ook het opwekken en opslaan van elektriciteit mogen gebruiken onder drie strenge voorwaarden. Wij hebben daar ook in het wetgevingsoverleg over gesproken.

De eerste voorwaarde is dat opwekken en opslaan alleen gebruikt mogen worden voor netstabiliteit of congestiebeheer. Ten tweede zijn netbeheerders verplicht om eerst aan de markt te vragen om deze diensten te leveren, bijvoorbeeld via een flextender of congestiemanagement. Alleen wanneer marktpartijen dergelijke diensten niet kunnen of willen aanbieden, is het systeembeheerders toegestaan om daar zelf in te voorzien. Ten derde is er expliciete goedkeuring van de ACM nodig, die streng op bovenstaande voorwaarden zal toetsen. Ik denk dat we daarmee de balans gevonden hebben waar we in het wetgevingsoverleg met elkaar over hebben gesproken. Het is namelijk belangrijk om marktpartijen eerst die ruimte te bieden en te voorkomen dat netbeheerders zich met publiek geld op markttaken gaan richten. Tegelijkertijd maken we het zo mogelijk dat netbeheerders actief kunnen optreden wanneer dat echt vereist is om netcongestie te bestrijden.

Daarmee is deze wetsbehandeling ook een verduidelijking van de bestaande situatie. Bovendien past die naadloos in het Europese kader en is goed uitvoerbaar door de ACM en de netbeheerders. We hebben het daarnaast gehad over een verruiming ten opzichte van de huidige Energiewet en … Ik zie de heer Bontenbal al klaarstaan voor een interruptie. Zal ik nog even doorgaan? Ja. In het tweede deel van het amendement gaat het niet om de netbeheerders zelf, maar om de infrastructuurbedrijven die tot dezelfde groep als de netbeheerder behoren. Dat is artikel 3.19. Partijen zoals energiegemeenschappen, bedrijven en overheden kunnen deze infrastructuurbedrijven de opdracht geven om productie- of opslaginstallaties aan te leggen en te onderhouden. Het amendement zorgt ervoor dat het infrastructuurbedrijf de productie- of opslaginstallatie ook in eigendom kan houden en voor exploitatie beschikbaar kan stellen aan een derde partij die heeft verzocht om die installatie te bouwen. Denk aan een energiegemeenschap die een zonnepark en een batterij wil huren van een infrastructuurbedrijf, waarna de gemeenschap die gaat exploiteren. Het amendement is daarmee niet alleen een verduidelijking van de bestaande situatie maar door dit deel ook een verruiming. Deze verruiming kan handig zijn voor energiegemeenschappen en voor energiehubs. Daar kom ik straks bij … Nee, laat ik dat ook maar meteen doen. Het amendement op stuk nr. 60 kan wat mij betreft oordeel Kamer krijgen.

Minister Jetten:

Ja. We hebben dat gecheckt. Opslag kan worden behandeld als opwek, omdat het iets uitgestelde opwek is.

Minister Jetten:

Dat is een terechte vraag waar we ook scherp op moeten blijven. Dit gebeurt ook alleen maar in opdracht of op verzoek van derden, zoals ik net het voorbeeld gaf van een energiegemeenschap die met een zonnebak en een batterij in een energiehub het een en ander wil leveren. Daarmee blijft dat verbod op kruissubsidiëring ook bestaan. Het is ook niet per se de bedoeling dat die infrastructuurbedrijven hier hun nieuwe businessmodel van gaan maken, maar we zullen daar scherp op moeten blijven toezien. In het verleden hebben we natuurlijk gezien dat er veel verschillende taken werden opgepakt en uitgevoerd waarvan we eigenlijk vonden dat het prima was geweest als volledige marktpartijen dat hadden ontplooid en de netbeheerder of de bedrijven die tot dezelfde groep behoren zich vooral hadden gefocust op de kerntaken. Die kerntaak is de komende jaren heel duidelijk: zorgen dat netcongestie wordt opgelost met slimmer netmanagement en het heel snel bijbouwen van zo veel mogelijk infrastructuur.

Minister Jetten:

Hier zit wel een slot op de deur, want er moet altijd melding worden gemaakt bij de ACM als een infrastructuurbedrijf dit wil gaan doen. Daarbij wordt door de toezichthouder gekeken of dit een taak is waarvan het echt nuttig is om die daar te beleggen of dat die beter door marktpartijen kan worden uitgevoerd. Ik ben niet zo heel bang voor lagere tarieven, want ik deel met de heer Bontenbal dat meer commerciële bedrijven met een meer creatieve insteek dit sneller voor elkaar krijgen. Ik denk dat naast het voorbeeld van de energiegemeenschappen, dat net werd genoemd, met name medeoverheden hiervan gebruik zouden kunnen maken, bijvoorbeeld omdat ze in hun publieke ruimte de samenwerking met het infrastructuurbedrijf als prettig ervaren omdat men dan met twee publieke partijen te maken heeft.

Minister Jetten:

Maar dan gelden echt de drie voorwaarden die ik aan het begin heb genoemd: opwek en opslag om te gebruiken voor netstabiliteit of congestiebeheer en altijd eerst aan de markt vragen via de flextenders of via congestiemanagement. Dat doen we nu volop in een aantal gebieden waar de zware congestie plaatsvindt. Daar wordt open aan de markt gevraagd: wie kan hier helpen, wie kan hier oplossen? Daar zie je allerlei verschillende marktpartijen op inspelen. De zoektocht daar is nog wel wat een juiste prijsstelling is. Ik hoop dat dit de komende tijd ook sneller van de grond zal komen. De derde voorwaarde blijft de expliciete goedkeuring van de ACM. Ik denk ook dat het goed is om dit de komende jaren te blijven monitoren en waar nodig te evalueren. We willen immers niet terug naar de oude situatie, waarin we te veel van die kruissubsidiëring hebben gezien.

Minister Jetten:

Het gaat mij totaal niet om opslag; dat was naar aanleiding van de vraag van de heer Bontenbal. Het gaat met name om flexibele opwek die nodig is op de momenten dat er overbelaste vraag is op het net. We zien bijvoorbeeld in de regio Utrecht dat het hoogspanningsnet niet in staat is om het middenspanningsnet voldoende te voeden. Het zou heel nuttig zijn als er extra flexibele invoeding zou zijn in het middenspanningsnet van Utrecht. Ik verwacht zelf dat dit met name voor die opwek nuttig kan zijn, maar ik probeerde net antwoord te geven op de vraag van de heer Bontenbal over hoe batterijen hierin een rol spelen.

Minister Jetten:

Dat zal ik doen. In diezelfde brief kan ik ook ingaan op hoe we dit de komende jaren goed monitoren, in het verlengde van de vraag van de heer Bontenbal.

Mevrouw Rooderkerk vroeg hoe we ervoor zorgen dat die tijdelijke, extra regelbare opwek en opslag zo duurzaam mogelijk is. De Europese regels benadrukken techniekneutraliteit. De belangrijkste voorwaarde voor netbeheerders om zelf regelbaar vermogen neer te zetten, staan al in de Energiewet. Het moet nodig zijn voor het net als de markt onvoldoende interesse heeft. Ik ben het met mevrouw Rooderkerk eens dat het voor het draagvlak voor de energietransitie fijn zou zijn als dit zo veel mogelijk CO₂-vrij gebeurt. Op een aantal plekken wordt gekeken hoe je met kleinschalige, decentrale opwek en misschien tijdelijke opslag een bijdrage kan leveren. Maar er wordt ook gesproken over gastoepassingen. Daarbij heb ik mij laten inspireren door Ierland, waar ze dit al langer doen. Daar kunnen ze aantonen dat die spaarzame momenten dat die extra gasinzet nodig is, onder de streep zeer CO₂-negatief zijn, in de zin dat door die gasopwek heel veel verduurzaming kan doorgaan en er uiteindelijk sprake is van een versnelde transitie. Daar moet dus wel goed naar worden gekeken. Ik heb hierover al veel gesprekken gevoerd met de netbeheerders en zij delen uw zoektocht naar zo duurzaam mogelijke oplossingen.

Er waren ook nog een aantal vragen van D66 en de ChristenUnie over de flextenders en of er een ontheffing komt van de ACM in dit soort situaties. De Energiewet verplicht netbeheerders tot transparantie over die flextenders. Daarover gaan het eerste en het vierde lid van artikel 3.29. De Energiewet regelt op meerdere punten een betere transparantie van netbeheerders dan in de bestaande wetgeving, onder andere in de artikelen 3.77, 3.25 en 3.34.

De beoordelingsruimte voor het afgeven van de ontheffingen die hiervoor nodig zijn, is Europees bepaald. De kern hierbij is wederom dat het nodig moet zijn voor het systeem en dat allereerst aan de markt is gevraagd om deze rol in te vullen. Gebeurt dat niet, dan kan de netbeheerder zelf aan de slag. De gedetailleerde processen gaan de ACM en de netbeheerders de komende tijd uitwerken, inclusief de vraag of die in de investeringsplannen worden opgenomen. Ik blijf goed aangesloten op dit proces en ik merk ook dat de ACM hierbij in een constructieve meedenkstand zit.

Voorzitter. Dan kom ik bij een wat uitgebreider mapje, met verschillende onderwerpen die met het systeem te maken hebben. Verschillende fracties hebben gevraagd naar het recht om zelf aan te sluiten. Van belang is dat de zelf aanlegger alleen aan de eigen aansluiting werkt en dat andere netgebruikers hierdoor niet worden geraakt. Dit is goed afgebakend in het gewijzigde amendement op stuk nr. 57 dat vandaag is ingediend, naar aanleiding van de discussie die we in het wetgevingsoverleg hadden. Het hebben van een aansluiting geeft daarbij geen voorrang bij het verkrijgen van transportcapaciteit. Hierover hebben we ook van gedachten gewisseld in het wetgevingsoverleg. Het moet niet zo zijn dat de diepste financiële zakken leiden tot de snelste aansluiting.

In reactie op de heer Flach: de ervaring die in de afgelopen jaren met zelfaanleg is opgedaan, leert ons dat netbeheerders ondanks de technische eisen veel uitleg en begeleiding moeten geven opdat aan de eisen wordt voldaan. Ook worden de benodigde vergunningen soms niet aangevraagd. Ook dat kost veel capaciteit van de netbeheerders, want dan is er sprake van extra herwerk. Met het verlagen van de grens van 10 MVA naar 2.3 MVA zal zelfaanleg vaker voorkomen. Het is dus goed om dit soort ervaringen op te blijven doen en ervoor te zorgen dat iedereen die dit in de praktijk toepast, dat steeds beter doet. Sorry voor alle techniek, voorzitter, maar het is een technisch wetsvoorstel.

De heer Erkens vroeg of thuisbatterijen moeten worden geregistreerd. Ja, dat is het geval. Registratie van thuisbatterijen is verplicht en moet plaatsvinden via de website energieleveren.nl, waar nu ook de zonnepanelen moeten worden geregistreerd. Ik ben het met de heer Erkens eens dat het erg belangrijk is dat we actief thuisbatterijen registreren om te voorkomen dat de netcongestie verergert.

Bij de investeringsplannen kijk ik wel degelijk ook naar de investeringsplannen van de regionale netbeheerders, zowel van de TSB's als van de DSB's. De investeringsplannen van de nationale en de regionale systeembeheerders worden dus voorgelegd aan de minister en de ACM. Systeembeheerders vertalen in hun investeringsplannen zowel het nationale als het regionale beleid uit een hele hoop programma's met een hele hoop afkortingen, maar eigenlijk zijn het alle beleidsprogramma's waarin de langetermijninfra-investeringen worden opgenomen. De Energiewet schrijft voor dat de minister een onderzoek zal uitvoeren naar de investeringsplannen van zowel nationale als regionale beheerders. De bevindingen uit dat onderzoek betrekt de ACM dan ook bij haar toets.

Ik denk, mevrouw Rooderkerk, dat we zien dat door de grote opgave waar we nu voor staan, de investeringsplannen nu gewoon fors groter zijn dan in de jaren hiervoor. Ik denk dat het goed is om die investeringsplannen in de komende jaren nog nauwkeuriger te toetsen en te beoordelen en om dan echt in lijn met het bredere meerjarige investeringsprogramma te kijken of in die investeringsplannen niet alleen maar voldoende rekening wordt gehouden met de industrie, maar juist ook met de woningbouwopgave en de verduurzamingsopgave.

Daarnaast hebben we het Landelijk Actieprogramma Netcongestie. Daarbij kijken we heel nadrukkelijk met alle betrokken partijen wat het maakbaarheidsgat is: waar is er sprake van schaarste in materialen, is er schaarste in personeel en hoe zorgen we ervoor dat we de inkoop op tijd hebben geregeld of op tijd extra mensen aannemen en opleiden voor het werk dat moet worden gedaan? Ik wil u toezeggen dat we in overleg gaan met de netbeheerders om te kijken hoe we de personele capaciteit nog beter inzichtelijk kunnen maken in de investeringsplannen. Dat is dan misschien ook een vervolgstap bij de toetsing van de investeringsplannen.

Minister Jetten:

Dat is een goede vraag. Gelukkig zijn de netbeheerders al volop bezig met bijvoorbeeld meer eigen beroepsopleidingen, zodat vakmensen die van de mbo's afkomen of daar nog zitten, meteen kunnen doorstromen naar meer gespecialiseerde cursussen en opleidingen en snel inzetbaar zijn voor het werk dat buiten plaatsvindt. Zij maken ook meer gebruik van vaste contracten, nemen meer statushouders en zijinstromers in dienst en noem het allemaal maar op. Deze weken ben ik in het kader van netcongestie verschillende werkbezoeken aan het afleggen. Dan hoor ik ook van de netbeheerders en hun aannemers dat er gewoon meer aanwas is en dat de uitstroom en de uitval aan het afnemen zijn. Mensen blijven dus langer werken in deze banen. Dat is een belangrijke. Tegelijkertijd spelen hierbij ook heel menselijke factoren een rol. Ik was onlangs in Roosendaal. Daar is men volop bezig met het uitbreiden van het laagspanningsnet in de gebouwde omgeving. De mannen en een enkele vrouw die daar aan het werk waren, stonden al drie maanden in de stromende regen te werken. Dat is vaak voor de wat jongere generatie een heel grote hobbel om dit werk te gaan doen. Je moet dus met andere arbeidsvoorwaarden ervoor zorgen dat het zó fijn is om bij die netbeheerder te werken dat je ook blijft. Maar er zijn ook hele andere oplossingen om het personeelstekort te bestrijden. Ik weet niet of u het al eens hebt gezien, maar zo'n grote rol waarop die kabel zit, wordt dan door de straat heen getrokken. Die moet dan aan het einde van de straat ergens worden aangesloten. Er is eigenlijk de afgelopen decennia geen enkele sprake of zeer beperkt sprake geweest van nieuwe, slimme oplossingen om dat aansluiten veel sneller te doen. Iemand staat dus nog heel veel handwerk in een kuil te verrichten. Daarbij gaat er eigenlijk heel veel tijd verloren. Ik vond het dus mooi om van de netbeheerders te horen dat ze nu aan het nadenken zijn over hoe ze dat in de fabriek al anders kunnen maken, zodat als die kabel door de straat wordt getrokken, dat aansluiten een tiende van de tijd kost, zodat die goed geschoolde vakman die daar staat in dezelfde dag in veel meer straten aan de slag kan. Op dit soort manieren zijn we dus bezig bij dat landelijke actieprogramma, ook om die personeelsdrukte te verminderen.

Minister Jetten:

Nee, want er is eigenlijk geen concurrentie. Dit is een heel goed punt, want we zijn in Nederland bijna klaar met het uitrollen van glasvezelkabels. Ik weet het even niet meer uit m'n hoofd, maar er zijn nog een aantal honderdduizenden aansluitingen te gaan. De aannemers zijn nu dus ook in gesprek met de partijen van de glasvezeluitrol: kunnen we jullie vakmensen overnemen? Zij hebben de afgelopen jaren in heel Nederland namelijk al gleuven in straten gegraven, dus het zou top zijn als ze die kennis en expertise nu kunnen inzetten voor het laagspanningsnet. Ik verwacht hierbij dus de komende tijd dat dat personeel weer slim wordt benut.

Voorzitter. Er waren vandaag een aantal vragen over de spoorsector. Zoals u weet, werkte ik voordat ik Kamerlid werd zelf voor de spoorsector, dus het is altijd fijn als die in deze debatten ter sprake komt. Ik heb een onderzoek aangekondigd naar de mogelijkheden om onder andere door de ov-netten slim in te zetten, netcongestie op specifieke locaties te verminderen. Ik onderzoek in hoeverre het mogelijk is om de ov-pilotprojecten die hiervoor lopen, verder op te schalen. Dat doe ik in nauw overleg met het ministerie van IenW en de hele ov-sector. In de halfjaarlijkse voortgangsrapportage van het Landelijke Actieprogramma Netcongestie zal ik de voortgang delen van deze acties met de ov-sector. De eerstvolgende rapportage komt uit in juni. Ik verwacht hierin eind 2024 ook weer verdere doorbraken.

Ik kom zo meteen ook nog op wat meer specifieke vragen hierover, maar onder andere bij NS zitten ze met de vraag: wat is de positie van de kabels in onze stations? De geschetste problematiek bij de Nederlandse Spoorwegen is mij bekend. Het is echter een heel complex juridisch vraagstuk. Vraag mij hier niet om daar helemaal over uit te weiden, maar kort door de bocht is hiervoor dus geen snelle quick fix mogelijk. Dat kunnen we dus ook niet vandaag bij dit wetsvoorstel al meteen regelen, maar ik ben wel van plan om met de Nederlandse Spoorwegen tot een passende oplossing te komen. Dat kunnen we dan waar nodig ook in die eerstvolgende update van de Energiewet juridisch verankeren.

De heer Flach vroeg naar de gesloten distributiesystemen. De randvoorwaarden voor erkenning van een gesloten distributiesysteem zijn in deze Energiewet een-op-een overgenomen uit de Europese richtlijn. Hier zit dus ook geen licht tussen en er is ook geen eigen interpretatie. Het is mogelijk dat toezichthouder ACM de criteria anders interpreteert dan andere toezichthouders in andere EU-lidstaten, maar dat is aan de onafhankelijke toezichthouders. Het lijkt me overigens wel onwaarschijnlijk dat de ACM hierin strikter is, omdat er nergens anders in Europa meer erkenningen voor gesloten distributiesystemen worden afgegeven dan in Nederland. Ik verwacht dus eigenlijk dat we dat in Nederland best goed voor elkaar hebben. Desalniettemin heb ik ACM gevraagd om hier samen met mij naar te kijken en waar nodig de Kamer aanvullend hierover te informeren, na de zomer.

Het door de ACM opgestelde prioriteringskader, waarnaar de heer Flach vroeg, is opgesteld met veel input van stakeholders. Allerlei partijen hebben meegedaan aan de internetconsultatie, dus mijn beeld is dat dit prioriteringskader ook op breed draagvlak kan rekenen in de sector.

Interconnectoren — dat zijn verbindingen tussen Nederland en andere landen — zijn nu in Nederland als exclusieve taak toegewezen aan de landelijke netbeheerder: TenneT. Dat hebben we gedaan omdat we dan beter rekening kunnen houden met de optimale maatschappelijke inzet van schaarse transportcapaciteit, mogelijke congestieproblemen die door nieuwe connectoren worden veroorzaakt en de inpassing van connectoren in het nationale elektriciteitsnet en -systeem. Ook de schaarse publieke ruimte bij bijvoorbeeld de aanlanding van wind op zee speelt hierin een heel belangrijke rol. Zoals u weet, is het een enorme klus om alle windparken goed aangesloten te krijgen op land. Dat vraagt elke keer forse investeringen op de locaties in de gemeentes waar dat plaatsvindt. Ik ben heel blij dat ik dat met TenneT in een ordentelijk proces kan doen en dat ik ruim voordat zo'n aanlanding plaatsvindt al afspraken kan maken met gemeentes over de gebiedsinvesteringen die we doen. Ik ga daar aankomende maandag ook weer speciaal voor naar de provincie Zeeland. Die publieke redenen spelen dus mee bij de keuze om die taak aan TenneT toe te wijzen.

De heer Kops vroeg naar de jaarlijkse Monitoring Leveringszekerheid. Die analyseert de betrouwbaarheid van het elektriciteitssysteem op de middellange tot lange termijn. Uit de resultaten van de recente monitor blijkt dat de leveringszekerheid in Nederland tot en met 2030 uitstekend is geborgd. Vanaf 2033 wordt er een risico geïdentificeerd. Dat is het risico dat er gedurende een beperkt aantal uren in het gehele jaar voor een beperkt deel van de totale elektriciteitsvraag in Nederland niet geleverd kan worden. Dat aantal uren loopt wat op. Dat betekent niet dat een tekort zich daadwerkelijk gaat voordoen, maar wel dat het risico daarop groter wordt. Bovendien is het zo dat als zich een tekort zal voordoen, dit waarschijnlijk slechts betrekking zal hebben op een beperkt deel van de vraag.

Maar zo'n monitor moet je natuurlijk wel serieus nemen. Daarom heb ik in mijn recente brief van 11 maart aangekondigd dat uw Kamer aan het einde van dit jaar een overzicht zal ontvangen van opties om de leveringszekerheid beter te borgen. Dan gaat het er onder andere om om via een betere interconnectie en meer flexibele capaciteitsmechanismen dit aantal uren weer naar beneden te krijgen. Dat doen we ook samen met de buurlanden in Noordwest-Europa, omdat dat energiesysteem zo met elkaar verweven is. Maar dank aan de heer Kops voor de signalering van deze uitdaging vanaf 2033. Ik denk dat we aan het eind van het jaar een aantal maatregelen kunnen kiezen om dit te voorkomen.

De heren Kops en Vermeer zijn nogmaals wat dieper ingegaan op de vraag hoe het zit met het later aansluiten op de elektriciteit of het weigeren van aansluiting op de elektriciteit. Laat ik vooropstellen dat deze bepalingen in artikel 3.38 echt bedoeld zijn ... Sorry, ik begin even opnieuw, voorzitter. Deze bepaling beschrijft het standaardproces waarmee een partij die een aansluiting voor transport aanvraagt, op een ordentelijke manier, en altijd op dezelfde manier, door dat aanvraagproces wordt geholpen. Daarbij geldt: zodra er ruimte is op het net, word je aangesloten. Als je dat eerder doet, leidt dat namelijk tot storingen. Er is geen sprake van definitief weigeren. We hebben nu in de tekst opgenomen dat een aansluiting kan worden geweigerd indien en voor zolang er onvoldoende transportcapaciteit is. We hadden dat eerst een beetje kort door de bocht opgeschreven, met "later". Dat hebben we nu beter opgeschreven, met "indien en voor zolang er onvoldoende transportcapaciteit is". Daarmee zal zo'n aanvraag uiteindelijk altijd in behandeling moeten worden genomen. Het kan alleen wel zo zijn dat het pas kan gebeuren nadat er transportcapaciteit georganiseerd is. Dit is artikel 3.38, lid 3. Dat is een juridische verbetering van de wetstekst.

Dan heb ik ook nog lid 4. Ik zie een interrumpant staan, maar zal ik dit eerst even afmaken, voorzitter?

Minister Jetten:

Lid 4 van artikel 3.38 gaat over de vraag: mag je in bepaalde situaties of op bepaalde locaties gewoon een definitief njet verkopen? Netbeheerders moeten in hun werkgebied alle aansluitverzoeken voor elektriciteit en gas accommoderen. Nu is de hele oppervlakte van Nederland onderdeel van het werkgebied van een of meerdere netbeheerders voor elektriciteit en gas. Vervolgens is er een beperkt aantal bij AMvB te omschrijven situaties waarin de netbeheerder binnen zijn werkgebied een partij niet van een aansluiting zou hoeven voorzien. Dat geldt nu voor netbeheerders van gas in gebieden buiten de bebouwde kom waar maar heel weinig aansluitingen zijn. De reden daarvoor is dat het in die gebieden economisch niet verantwoord is om dat gasnet voor vele kilometers aan te leggen, om dan slechts een of enkele aansluitingen te realiseren en te beheren, omdat er simpelweg te weinig wordt gebruikt. In die situaties gebruiken we onder andere de propaangasoplossingen, die u allemaal wel kent.

We hebben dus die uitzondering uit de Gaswet nu overgenomen in de Energiewet. Mijn verwachting is dat die uitzondering de komende jaren alleen in situaties met gas nodig zal blijken te zijn. We zijn dit voor elektriciteit helemaal niet van plan, zoals ik ook in het wetgevingsoverleg al heb toegelicht. Het is wel denkbaar dat er in de toekomst nieuwe situaties gaan ontstaan. Denkt u bijvoorbeeld aan een heel groot drijvend zonnepark op een meer. Of een groot duurzaam opwekproject in een natuurgebied, waar nu nog helemaal geen elektriciteitsinfrastructuur is.

In dat soort situaties kun je je afvragen hoe maatschappelijk nuttig het is om daar een kilometerslang elektriciteitsnet aan te gaan leggen, om dit ene project te accommoderen. Dus dit zijn het soort situaties die de komende tijd zouden moeten worden uitgewerkt, om die heel specifiek uit te sluiten. Maar ik begrijp wel de zorgen die u heeft, omdat wij in het wetgevingsoverleg met elkaar hebben zitten brainstormen in de trant van: het zou toch niet zo kunnen zijn dat een mkb'er of een wijk waar nieuwe woningen worden gebouwd onder deze uitzondering komen te vallen? Dat deel ik helemaal met u. Daarom zou ik aan de heer Kops en de heer Vermeer willen voorstellen dat wij, als de AMvB met de uitwerking van de situaties er is, wij die met voorhang aan de Kamer voorleggen, zodat u als Kamer daar ook nog wat van kunt vinden. Daarmee hoop ik dan ook de zorgen in dit debat nog verder weg te nemen.

Minister Jetten:

In artikel 3.38, lid 4, staan de extreme situaties waar we het net over hadden. Dat gaan we met een AMvB nog verder uitwerken en beschrijven. Die AMvB krijgt u dan met voorhang.

Dan 3.38, lid 3. Dat betreft het weigeren van een aansluiting indien en voor zolang er onvoldoende transportcapaciteit is. Daarover zegt de heer Vermeer: daar wil je eigenlijk een tijdsklem op zetten. Dat ben ik met hem eens. In de uitwerking hiervan staat ook dat de ACM redelijke termijnen van de netbeheerder vereist. "Redelijke termijnen" wil zeggen: gewoon zo snel mogelijk. Daarvoor werken we met die investeringsplannen en het Landelijk Actieprogramma Netcongestie aan het zo snel mogelijk wegwerken van de wachtlijsten. We gaan de komende maanden ook wachtlijsten opschonen, om een hele hoop spookaanvragen eraf te krijgen, zodat mensen die we wel echt willen bedienen ook veel beter inzicht krijgen in "wanneer ben ik aan de beurt en onder welke randvoorwaarden?" Dus ik denk dat die tijdsklem via de ACM en het landelijk actieprogramma is geborgd. Via de halfjaarlijkse voortgangsrapportage over netcongestie kunnen we aan de heer Vermeer en anderen inzichtelijk maken hoe het zit met deze doorlooptijden.

Minister Jetten:

Ik vind het een heel goed idee om dat in die rapportage op te nemen. U krijgt dus de eerstvolgende rapportage in juni. Dan zal het er nog niet in staan, want die is bijna af. Maar voor de volgende versie gaan we bekijken of we het kunnen verwerken. Goede suggestie.

Dan tot slot in dit blok de vraag van de heer Erkens over calamiteiten, bijvoorbeeld bij een cyberaanval of andere grote rampen en issues. Hij vroeg wat het effect daarvan is op decentrale opwek. Ten aanzien van cyberveiligheid en de dreiging van statelijke actoren is het natuurlijk essentieel om de risico's zo veel mogelijk te voorkomen, bijvoorbeeld door goede bescherming van de vitale infrastructuur, eisen aan cyberveiligheid van productie-installaties en systeemonderdelen en periodieke risicoanalyses die we uitvoeren met de veiligheidsdiensten. In augustus dit jaar gaan er strengere eisen gelden voor de cyberveiligheid van zonnepanelen en daaraan gekoppelde systemen. Alle netcomponenten, inclusief de slimme meter, moeten al voldoen aan strenge eisen voor cybersecurity. Hoewel een omvangrijke aanval op alle omvormers tegelijkertijd onwaarschijnlijk is, klopt het dat zonnepanelen ook uitvallen op het moment dat het elektriciteitssysteem in bijvoorbeeld een wijk uitvalt. Dat is in eerste instantie vanwege veiligheid om te voorkomen dat er sprake is ... — sorry, ik haper even; ik ben ook moe van gisteren — van overproductie, onveilige situaties of overbelasting in onderdelen van het net. Het feit dat het net dan afschakelt is in eerste instantie een veiligheidsklep. Individuele zonnepanelen bieden in dat geval dus geen oplossing voor huishoudens, tenzij huishoudens technisch in staat zijn om een mininet te creëren, los van het publieke net. De meeste huishoudens zijn hier nu nog niet toe in staat. Wellicht dat dat de komende jaren wel meer wordt met meer toepassing van thuisbatterijen of buurtoplossingen. Dit is dus een goed thema om beet te pakken. Cyberveiligheid is een onderdeel van het Nationaal Plan Energiesysteem en ik kan me heel goed voorstellen dat we eens een keer met experts hierover gaan brainstormen.

Minister Jetten:

Ik ga met het team van het Nationaal Plan Energiesysteem dat bezig is met digitalisering bespreken hoe we cyberveiligheid als een van de lijnen hierin kunnen meenemen. Het zal, denk ik, in het vierde kwartaal zijn dat er weer een brief komt over het NPE en dan kunnen we daar even op terugkomen.

Voorzitter. Ik ben bijna aan het einde van de beantwoording, en dan kom ik bij de amendementen. In de beantwoording heb ik nog een aantal specifieke zaken die zien op consumenten en gebruikers. Ik heb het net al gehad over het sociaal tarief. Mevrouw Rooderkerk vroeg nog naar bredere instrumenten die mogelijk zijn. We hebben vorig jaar een uitvoerige inventarisatie gedaan, ook met de andere departementen, naar de vraag wat mogelijke maatregelen zijn om zo gericht mogelijk compensatie te bieden in situaties met hoge energieprijzen. Dat zijn koopkrachtmaatregelen, fiscale maatregelen en directe steun via de energierekening, zoals die maandbedragen die we toen in november en december hebben uitbetaald. De instrumenten die direct gericht zijn op huishoudens met een laag inkomen zijn daarbij natuurlijk het meest effectief. Daarvoor hebben we dan dat tijdelijke Noodfonds Energie of werken we intensief samen met gemeenten. Eigenlijk ligt daarvoor dus alles op de plank. De heer Grinwis probeert met het amendement dat sociaal tarief er nog extra in te verankeren, maar veel van deze andere maatregelen hebben we de afgelopen tijd dus al verder uitgewerkt en zouden nu ook veel sneller kunnen worden ingezet dan tijdens het hoogtepunt van de energiecrisis het geval was.

Als energieleveranciers failliet gaan, dan is in dit wetsvoorstel voorzien dat bij een overname de opvolgende leveranciers alle rechten en plichten moeten overnemen. Dat betekent dat reeds betaalde voorschotbedragen ook worden meegenomen, waardoor klanten geen financieel verlies lijden. Als er geen overname is, krijg je een RES-verdeling waarmee de leveringszekerheid altijd wordt geborgd. Vorderingen bij de failliete leverancier lopen net als bij andere schuldeisers mee in de afwikkeling van de inboedel van de curator.

Minister Jetten:

Ik kom straks uitgebreid terug op de appreciatie van het amendement. Voor de helderheid: wat ik hiermee bedoel, is dat we, toen de energiecrisis uitbrak en de energieleveranciers bij ons aan de bel trokken omdat ze de betalingsproblemen zagen toenemen, onder stoom en kokend water zaken moesten uitzoeken. We hebben toen bijvoorbeeld €190 per maand gedaan. Hoe kunnen we dat op een goede manier uitbetalen aan de consument? Dat hebben we toen allemaal uitgezocht en goed geregeld. Stel dat je nu of morgen een energieprijzencrisis krijgt, dan weten we hoe we deze maatregel zouden kunnen inzetten. Het tijdelijke noodfonds heeft zijn waarde bewezen! Gemeenten weten nu ook hoe ze de energietoeslag op een goede manier moeten uitbetalen en wat dat betreft zitten we in een veel betere situatie dan tweeënhalf jaar geleden. We zouden ook sneller moeten kunnen acteren, maar dat neemt niet weg dat je dat sociaal tarief nog steeds als optie zou kunnen wegen.

Voorzitter. Ik heb net iets gezegd over die faillissementen. In het wetgevingsoverleg van 8 april hebben we verder al een aantal amendementen geapprecieerd. Ik heb natuurlijk inmiddels met de ACM gesproken over de verschillende varianten van waarborgfondsen en veilingen, zoals we dat ook bij het wetgevingsoverleg met elkaar hebben gewisseld.

Een aantal vragen over intermediairs. Ik ben het met de heer Kops van harte eens dat tussenpersonen die zich bezighouden met misleidende praktijken, hard moeten worden aangepakt. Het energiecontract wordt gesloten met een vergunninghoudende energieleverancier en die is te allen tijde eindverantwoordelijk, ook wanneer diensten als werving zijn uitbesteed aan een intermediair. De toezichthouder ACM ziet hier ook op toe. In dit wetsvoorstel zit een grondslag op basis waarvan de ACM de vergunning van de leverancier kan intrekken, indien die zich stelselmatig schuldig maakt aan oneerlijke handelspraktijken en/of misleiding. Het is dus een stevig nieuw middel voor de ACM ten opzichte van de huidige wet om ook sneller en beter te kunnen ingrijpen als er sprake is van misleiding door de leverancier of de wederverkoper.

Een tussenpersoon handelt daarnaast op basis van een bemiddelingsovereenkomst en dat is geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Een tussenpersoon kan op basis van het Burgerlijk Wetboek een boete opgelegd krijgen door de ACM als hij zich schuldig maakt aan misleiding. De ACM heeft dus eigenlijk twee manieren om op de leverancier en de intermediair toezicht te houden, straks met een aangescherpte Energiewet en daarnaast ook nog met het Burgerlijk Wetboek. Welke grondslag wordt gebruikt voor het opleggen van een boete door de ACM, is afhankelijk van de omstandigheden. Bij het voorbeeld dat de heer Kops aanhaalde, zou het best zo kunnen zijn dat de intermediair gewoon op basis van het Burgerlijk Wetboek een aantal overtredingen heeft begaan en daarom die intermediaire boete heeft gekregen en de boete niet op de leverancier is toegepast. Maar deze Energiewet geeft de ACM dus wel extra tanden.

Het afschaffen van telefonische verkoop is volgens mij een unanieme wens van de Kamer. Dat is ook de reden waarom minister Adriaansens van EZK hier volop mee bezig is, niet alleen in eigen land, maar ook in Europa.

Een aanbieder of een door hem ingeschakelde tussenpersoon moet altijd uitgebreide wettelijke informatie geven vóór het afsluiten van het contract. Dat is uitgewerkt in het document Informatievoorziening op de consumentenmarkt voor energie. Dan gaat het over een hele hoop zaken, bijvoorbeeld de identiteit van de aanbieder, de looptijd van de overeenkomst, wat er wordt geregeld, informatie over de prijszetting et cetera. In de brief van 22 april gaat de minister van EZK in op wat er nu juridisch mogelijk is op het gebied van colportage en telemarketing, maar ze heeft in die brief ook nieuwe wetgeving aangekondigd. En volgens mij gaat die nieuwe wetgeving echt precies doen wat ik ook vandaag hier in dit debat heb gehoord.

De heer Kops vroeg naar de veertien dagen bedenktijd. Op telemarketing is al een schriftelijkheidsvereiste van toepassing, waardoor de overeenkomst pas tot stand komt als de consument na het verkoopgesprek ook schriftelijk per mail of per post heeft ingestemd met hetgeen aan de telefoon is afgesproken. Rechtsgeldig afsluiten aan de telefoon kan dus niet. En de consument mag zelf bepalen hoelang hij erover doet om het te ondertekenen.

De heer Kops deed de interessante suggestie om het schriftelijkheidsvereiste ook toe te passen op verkoop aan de deur. Dat is helaas binnen de huidige Europese regelgeving niet mogelijk. Het zou een verdere ontmoediging kunnen zijn van verkoop aan de deur. Het is dus creatief bedacht, maar nu helaas niet direct toepasbaar. Maar ik geef deze suggestie wel mee aan de minister die het volgende wetsvoorstel gaat uitwerken. Daar vroegen de heer Bontenbal en mevrouw Postma ook naar. De minister van EZK is volop bezig om dat in Europa voor elkaar te krijgen. Zij heeft onlangs tijdens de consumentendialoog, waar alle ministers van Economische Zaken bij elkaar waren, bepleit om dit met prioriteit op te pakken en ervoor te zorgen dat de volgende Commissie dit zo snel mogelijk regelt. We hebben dat ook meegegeven aan Eurocommissaris Reynders. We merkten ook dat de positionpaper die de minister heeft geschreven, gewoon helpt, omdat we daarin heel concrete suggesties doen over hoe we dit kunnen gaan tackelen.

Nogmaals ter geruststelling van mevrouw Postma en de heer Flach: ook zzp'ers vallen onder het amendement van de heer Flach voor het verbod van telemarketing op basis van de klantrelatie. Het te wijzigen artikel 11.7 van de Telecommunicatiewet is van toepassing op alle natuurlijke personen en dus ook op zzp'ers en kleine zelfstandigen.

Mevrouw Postma vroeg naar bescherming tegen afsluiting. De bescherming van huishoudens tegen afsluiting staat nu in artikel 2.25 van deze wet. Dat artikel gaat namelijk ook over de levering aan eindafnemers met een kleine aansluiting. Momenteel is deze bescherming nader uitgewerkt in de Regeling afsluitbeleid en ik ben voornemens om deze consumentenbescherming gewoon een-op-een over te zetten in de Energiewet. We hebben de Regeling afsluitbeleid volgens mij door de heer Thyssen en mevrouw Kröger aangescherpt tijdens de energiecrisis. Mevrouw Renske Leijten was daar ook nog bij betrokken. Dat is eigenlijk iedereen goed bevallen, vandaar dat we die nu ook doorzetten in deze wet.

De heer Vermeer vroeg nog naar inzicht in data. Dat is een goede suggestie. In artikel 4.1 regelen we expliciet dat burgers het recht hebben om hun data te delen, evenals het recht om inzicht te krijgen in hun gegevens. Dat omvat ook alle meetdata waarop de leverancier of de tussenpersoon de factuur baseert. De ontsluiting van deze data loopt inderdaad via de gegevensuitwisselingsentiteit waar de heer Vermeer naar verwees. Het lijkt mij goed dat we, zodra dit wetsvoorstel is aangenomen, in alle informatievoorziening aan consumenten ervoor zorgen dat zij weten waar ze terechtkunnen om die data goed in te zien.

De heer Kops vroeg nog naar de bindendheid of vrijblijvendheid van een vraagresponsovereenkomst. Ik heb eerder gezegd dat instemming van de consument altijd het uitgangspunt is bij efficiënt gebruik van het net of het uitlezen van apparaten. De Energiewet laat het aan consumenten om te kiezen of zij flexibiliteit willen leveren. Consumenten kunnen een apart contract aangaan met een leverancier, een aggregator of een netbeheerder voor de levering van die flexibiliteit en ook voor wat er tegenover staat voor de consument die dat contract aangaat. Deze vraagresponsovereenkomst is vrijwillig en kan dus zelf worden afgesloten of weer worden opgezegd. In het licht van de aangenomen moties-Kops en -Postma zet ik er ook op in dat deze instemming snel, helder en transparant geregeld wordt. Volgens mij hebben we namelijk in het wetgevingsoverleg en het vragenuurtje wel met elkaar afgeconcludeerd dat niemand wil dat minister Jetten bij u thuis in de meterkast kruipt.

Minister Jetten:

In het hier en nu is dat ingewikkeld. Dan gelden gewoon de regels die we met elkaar afspreken, dat je dan zo'n contract weer opzegt. Dat zal dan binnen een maand zijn, schat ik zo in. De grootste flexibiliteitswinst die hier te behalen is, is natuurlijk bij hybride warmtepompen, waar je gewoon afspreekt "ik neem dan wat minder elektriciteit af en wat meer gas, zodat mijn huis wel kan worden verwarmd, terwijl ik minder druk op het elektriciteitsnet zet". Maar ik denk dat het opzeggen gewoon met de vooraf afgesproken opzegtermijnen gaat.

Minister Jetten:

Mijn beeld is dat er geen sprake zal zijn van het volledig afschakelen van dit soort apparaten, omdat dat huis uiteindelijk natuurlijk wel verwarmd moet worden. Het kan alleen wel zo zijn dat er wat minder vermogen wordt geleverd, waardoor het wat langer duurt voordat het huis helemaal is opgewarmd. Hier is het maatschappelijk belang van de beschermde gebruiker die zijn huis moet kunnen verwarmen natuurlijk wel relevant. Maar ik zal hier bij de uitwerking naar kijken, omdat we in het vragenuur een tijd geleden ook hebben afgesproken dat bijvoorbeeld bij laadpalen voor elektrische auto's het overrulen in noodsituaties mogelijk moet zijn. In dat licht zal ik hier nogmaals naar kijken. Nogmaals, dank aan de heer Kops voor de vragen, ook in het wetgevingsoverleg, want het is heel goed om hier te verhelderen dat het wel altijd een actieve overeenkomst vraagt, die ook weer kan worden opgezegd.

Ik ben er bijna, voorzitter.

Ten aanzien van groenewaterstofproductie is in het Klimaatfonds een reservering gemaakt van circa 4 miljard euro voor de ontwikkeling en opschaling van groenewaterstofproductie in eigen land. We verwachten daar de komende tijd de vruchten van te gaan plukken. Op 5 juni staat er een commissiedebat over waterstof en groen gas, waarin we verder zullen spreken over de brief die ik hierover nog naar uw Kamer stuur.

Over waterstof gesproken, in het Europese decarbonisatiepakket is vrij recent gepubliceerd en gecommuniceerd hoe we de komende jaren in Europa de waterstofmarkt gaan regelen voor zowel CO₂-vrije als CO₂-arme waterstofgassen. Ik streef ernaar om aan het eind van dit jaar de internetconsultatie gereed te hebben, zodat we deze nieuwe Europese regels zo snel mogelijk in Nederland hebben geïmplementeerd.

De term "capaciteit" in hoofdstuk 6 bij projectbesluiten staat inderdaad gelijk aan vermogen. Het is voor extra helderheid voor de provincies goed dat de heer Vermeer en ik dat hier allebei nog een keer expliciet hebben uitgesproken. Voor het bepalen van de omvang van een project wordt gekeken naar de capaciteit oftewel het vermogen van de windmolens of de zonneparken, waarvoor dat ook geldt. De capaciteit of het vermogen wordt uitgedrukt in bepaalde eenheden, in dit geval dus in megawatts. Dit is eigenlijk dezelfde bepaling als nu ook al in de Elektriciteitswet staat, dus deze formuleringen zijn al langere tijd bekend bij de provincies. Ik heb geen signalen ontvangen dat de formulering nu tot onduidelijkheid leidt bij de provincies. De hoeveelheid megawatts van een uitbreiding die met een nieuw ruimtelijk besluit moet worden ingepast, is bepalend voor de bevoegdheidsvraag.

Stapeling van projecten — dat is eigenlijk de zorg die ik van de heer Vermeer hoor — is niet de praktijk geweest de afgelopen jaren. Over projectbesluiten vindt altijd uitgebreid en goed overleg plaats tussen het Rijk en de decentrale overheden. Onder de Omgevingswet kunnen bevoegdheden indien nodig worden overgedragen aan het Rijk, bijvoorbeeld in verband met de complexiteit van een project. Maar mijn beeld is dat provincies de grenzen ook niet opzoeken hierin, omdat dat meteen leidt tot veel gedoe in de omgeving, wat ook heel logisch is. Je wil dit ordentelijk doorlopen en ervoor zorgen dat omwonenden weten waarom een provincie zo'n projectbesluit aanpast of neemt.

Voorzitter, dan kom ik bij de amendementen. Dat is een vrij dik pakket. Dankzij de uitgebreide vragen en beantwoording kan ik bij sommige amendementen vrij snel door de oordelen heen. Voor de Kamerleden nogmaals: ik apprecieer nu amendementen die ik niet eerder in de wetgevingsoverleggen al heb geapprecieerd.

Het amendement op stuk nr. 46 van het lid Flach krijgt oordeel Kamer. De belangrijkste reden is dat het amendement is verduidelijkt ten opzichte van het vorige amendement. Het amendement is nu veel specifieker afgebakend dan eerder het geval was. Dus het amendement op stuk nr. 46 krijgt oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Dat ga ik doen. In het amendement-Flach/Postma op stuk nr. 47 stellen de indieners voor om ongevraagde communicatie voor commerciële doeleinden aan oude en bestaande klanten generiek te verbieden. Het amendement krijgt oordeel Kamer. Het amendement vervangt een eerder, ouder amendement. Dit nieuwe amendement regelt een generiek verbod op telemarketing gericht op oude en bestaande klanten. Het verbod geldt dus voor alle commerciële doeleinden. De initiatiefnemers ontzien wel goede doelen. Dat vind ik een goede uitzondering die zij daar maken. Dit sluit ook goed aan bij hetgeen ik net heb gezegd over het wetsvoorstel waar de minister van EZK mee bezig is. Dus het amendement op stuk nr. 47 krijgt oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 50 van het lid Kröger maakt expliciet dat systeembeheerders inzicht moeten geven in mogelijke vertragingsfactoren, aan moeten geven of de geplande investeringen voldoende zijn en haalt de grondslag voor het meewegen van maatschappelijke waarden bij het prioriteren naar het niveau van de wet. Daarmee is dit amendement denk ik erg in lijn met de verschillende discussies die wij hebben gehad over bij maatschappelijke belangen aansluiten. Dus het amendement op stuk nr. 50 krijgt van mij oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Dan het amendement op stuk nr. 51 van het lid Kröger. De indiener is van mening dat voor partijen die aan kabelbundeling willen doen de huidige randvoorwaarde dat zij in gezamenlijkheid richting de markt optreden voor in- en verkoop van elektriciteit, te beperkend is. Met dit amendement wil de indiener mogelijk maken dat, hoewel er sprake is van één aansluit- en transportovereenkomst, partijen zich nog wel individueel op de markt kunnen begeven. Het amendement expliciteert een aantal zaken rondom die kabelbundeling, maar daarmee ontstaat wel het risico dat de constructie achter de aansluiting een apart net wordt en dat risico kan niet op een andere manier wettelijk worden uitgesloten. In het wetsvoorstel is maximaal ruimte gezocht voor kabelbundeling binnen de bestaande kaders en daarnaast zijn er andere opties voor energiehubs, zoals gebruikmaken van groepstransportovereenkomsten of een gesloten systeem. Indien het stelsel van elektriciteitsleidingen achter de gezamenlijke aansluiting moet worden aangemerkt als een net, dan hebben partijen een erkenning als een gesloten systeem nodig of moeten zij het net overdragen aan een systeembeheerder. Dat is de reden waarom ik het amendement op stuk nr. 51 ontraad.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 52 van het lid Kops beoogt te regelen dat tussenpersonen over de kwaliteit en deskundigheid beschikken die ook voor vergunninghoudende leveranciers gelden. Daarnaast kunnen bij ministeriële regeling aanvullende regels worden gesteld. Ik snap de bedoeling van het amendement en ik ben het met de Kamer eens, zoals we net al wisselden, dat tussenpersonen met misleidende praktijken hard moeten worden aangepakt, maar het energiecontract wordt gesloten met een vergunninghoudende energieleverancier en die is te allen tijde eindverantwoordelijk. De ACM houdt hier ook toezicht op. Zoals net aangegeven handelt de tussenpersoon of de intermediair op basis van de bemiddelingsovereenkomst, zoals geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Begin dit jaar is er een nieuwe kwaliteitsstandaard voor werving afgesproken door leveranciers. Die moet ervoor zorgen dat misstanden worden voorkomen en klachten over werving verleden tijd zijn. Daarom ontraad ik dit amendement, maar ik ben wel bereid om de heer Kops toe te zeggen om te kijken of het mogelijk is om dit jaar nog in samenspraak met de ACM en de sector te evalueren of daarmee ook de beoogde verbetering wordt gerealiseerd. Ik zal hierover per brief terugkoppelen voorafgaand aan de volgende update van deze Energiewet. Dan kan het eventueel altijd nog worden aangescherpt. Voor nu ontraad ik het amendement op stuk nr. 52.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 53 van het lid Erkens verzoekt de instelling van een onafhankelijke Raad voor Energie, die advies uitbrengt over het Nationaal Plan Energiesysteem en gevraagd en ongevraagd advies kan uitbrengen over het energiebeleid aan kabinet en Kamer. Het amendement op stuk nr. 53 vervangt het amendement op stuk nr. 28. Het amendement op stuk nr. 53 geef ik oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 54 …

Minister Jetten:

De Wetenschappelijke Klimaatraad heeft een heel breed mandaat en gaat over klimaatverandering, klimaatmitigatie en de technologische, sociale kant en financiële kant. Ik ben ook heel blij met de eerste adviezen die ze hebben uitgebracht. Ik dank de heer Bontenbal voor het initiatief destijds om een Wetenschappelijke Klimaatraad in het leven te roepen. In de Wetenschappelijke Klimaatraad zitten mensen met echt hele gerichte energie-expertise, maar de bedoeling van het amendement van het lid Erkens is om heel breed en integraal naar het energiesysteem te kijken. Daarvoor heb je verschillende expertises vanuit het energiesysteem nodig, dus ik kan me voorstellen dat het een vrij diverse en bonte groep experts wordt die in die Energieraad gaat plaatsnemen. Ik wil wel voorkomen dat we een enorme wildgroei krijgen aan raden met allerlei loketten en noem het allemaal maar op, dus ik ga ernaar streven dat er hele goede synergie en samenwerking is tussen de Wetenschappelijke Klimaatraad en deze nieuw op te richten Energieraad. Waar we werk en ondersteuning kunnen bundelen, moeten we dat ook slim doen.

Minister Jetten:

Zeker. Voorafgaand aan het instellingsbesluit van de Energieraad zal ik, of mijn opvolger, dit nog uitgebreider toelichten.

Minister Jetten:

Als het amendement wordt aangenomen; dank u wel, voorzitter.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 54 van het lid Erkens gaat over een vast modelcontract voor de invoeding van elektriciteit en over transparantie en redelijke prijzen voor invoeding onder artikel 2.5. Ik zie geen belemmering om deze verduidelijking van het vaste modelcontract ook in de wet vast te leggen. Ook tijdens het wetgevingsoverleg hebben we het al gehad over het belang van transparantie bij redelijke prijzen. Het amendement op stuk nr. 54 geef ik dus oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Ja. U ziet aan het aantal amendementen hoe groot en belangrijk dit wetsvoorstel is.

Het amendement op stuk nr. 55 van mevrouw Beckerman verbiedt het doorrekenen van kosten aan zonnepanelenbezitters. De ACM heeft recentelijk geconcludeerd dat leveranciers bepaalde kosten maken als hun klanten beschikken over zonnepanelen en elektriciteit terugleveren aan de leverancier. Dat gaat niet alleen om hogere inkoopkosten en onbalanskosten, maar ook om kosten door de salderingsregeling. Leveranciers zijn op grond van de elektriciteitsrichtlijn vrij om in hun prijsvorming zelf de keuze te maken of ze deze kosten afzonderlijk willen doorbereken aan klanten met zonnepanelen of niet. De ACM heeft aangegeven dat een deel van de kosten die nu in rekening worden gebracht redelijk zijn, maar dat deze wel transparant moeten zijn en dat de ACM daar scherp op zal toezien. In het licht van de discussie die de Kamer heeft gehad, begrijp ik wel waarop mevrouw Beckerman dit amendement heeft ingediend, maar ik denk ook dat zij begrijpt dat ik dit amendement ontraad. Het amendement op stuk nr. 55, ter vervanging van het amendement op stuk nr. 48, is dus ontraden.

Minister Jetten:

Dan het amendement op stuk nr. 56 van ...

Minister Jetten:

O, dat had ik al oordeel Kamer gegeven. Dus het amendement op stuk nr. 56, ter vervanging van het amendement op stuk nr. 32, heeft oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 57 van Erkens en Bontenbal verlaagt de grens voor zelfaanleg van 10 naar 2,3 MVA. In het amendement wordt ook ingegaan op de methode en voorwaarden voor deze zelfaanleg. Het amendement vervangt het amendement op stuk nr. 33. Bij het oorspronkelijke amendement had ik een aantal bezwaren. Het nieuwe amendement haalt deze bezwaren voldoende weg door betere borging van veiligheid en kwaliteit, die natuurlijk altijd nodig zijn voor de stabiliteit van het net. Dus het amendement op stuk nr. 57, ter vervanging van het amendement op stuk nr. 33, geef ik oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 59 is ingediend door Postma, Erkens, Kops en Vermeer, ter vervanging van het amendement op stuk nr. 45. Dat regelt een redelijke terugleververgoeding voor hernieuwbare elektriciteit die niet kan worden vastgesteld op een negatief bedrag. Een dergelijk amendement is ook ingediend en aangenomen bij de behandeling van het in de Eerste Kamer verworpen wetsvoorstel Afbouw salderingsregeling. Hetzelfde argument is hier nog steeds van toepassing. Het geeft een ongezonde prikkel om te produceren op het moment dat er sprake is van een overschot aan stroom en het neemt ook de prikkel weg voor zelfgebruik. Tot slot was het amendement toen ook in een veel breder pakket ingebouwd, waaronder dus het geleidelijke afbouwpad. Dat is in dit wetsvoorstel niet het geval. Daarom ontraad ik nu dit amendement. Ik zou het zelf ook logischer vinden om deze discussie te hernemen op het moment dat duidelijk is onder welke voorwaarden het volgende kabinet de salderingsregeling wil afschaffen en hoe dat in het Belastingplan wordt verwerkt. Dus het amendement op stuk nr. 59, ter vervanging van het amendement op stuk nr. 45, is ontraden.

Minister Jetten:

Dat zijn inderdaad heel fundamentele bezwaren. In de pilots die onder andere bij Liander zijn uitgevoerd, zien we echter dat de right to challenge wel kan werken onder goede voorwaarden, waaronder dus het borgen van veiligheid en kwaliteit. Mijn zorg zat de afgelopen tijd heel erg op het punt dat de partijen met de diepste financiële zakken hier het meeste van kunnen profiteren. Daarom heb ik net in de beantwoording aangegeven dat zelf aansluiten niet gaat leiden tot voorrang in de wachtrij. Op die manier borgen we dat we handelen volgens de afgesproken maatschappelijke prioritering en de afgesproken wachtrijregels en zorgen we ervoor dat je niet zomaar kunt voordringen omdat je toevallig financieel in staat bent om zo'n zelfaansluiting te regelen. De zorg van mevrouw Kröger zit hem er ook in of je capaciteit of expertise weg gaat plukken uit de markt. Ik kan niet helemaal uitsluiten dat dat gaat gebeuren.

Minister Jetten:

Dat is denk ik de hele duidelijke politieke weging die de Kamer bij deze amendementen moet maken. Ik zie in een aantal steden waar de woningbouwopgave onder druk staat door netcapaciteit, wel dat de aannemers van de woningbouw met steeds betere voorstellen komen om congestieneutraal een wijk te bouwen en dat ze ook veel voorbereidend werk doen, zodat de netbeheerder of de aannemer van de netbeheerder voor een beperkter deel aan het werk moet. In onder andere de Brainportregio zijn we in gesprek met bedrijven die heel veel technici in dienst hebben die misschien tijdelijk aan het werk kunnen voor zelfaansluitingen om daarmee in die regio een deel van de problematiek op te lossen. Maar er zijn verschillende varianten van zelfaansluitingen. Nogmaals, ik denk dat het voor een deel kan helpen bij de oplossingen, maar net als mevrouw Kröger kan ik ook niet helemaal uitsluiten dat het een verkeerde prikkel gaat geven. Dat zullen we de komende tijd goed met elkaar in de gaten moeten houden.

Minister Jetten:

Ja, die is duidelijk.

Minister Jetten:

Ja. En het amendement op stuk nr. 60 vervangt dat op stuk nr. 34.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 62 van mevrouw Postma gaat over de bepalingen die vervallen of die het kabinet kan laten vervallen. Ik ben het helemaal met mevrouw Postma, de heer Flach en mevrouw Koekkoek eens dat we het niet zo moeten doen zoals het nu is opgeschreven. Ik moet het amendement op stuk nr. 62 wel ontraden, omdat het amendement van mevrouw Koekkoek denk ik net iets beter is; sorry, mevrouw Postma. Maar u wil volgens mij allebei hetzelfde doel bereiken, dus dat hebben we dan toch mooi geregeld met elkaar. Het amendement op stuk nr. 62 is dus ontraden.

Minister Jetten:

Het amendement op stuk nr. 65 van mevrouw Kröger vervangt het amendement op stuk nr. 58. Dit amendement ziet op het delen van energie met vrije leverancierskeuze. Daar hebben we het net uitgebreid over gehad. U zult begrijpen dat ik dit amendement ontraad, omdat ik dit graag wil verwerken in het volgende wetsvoorstel.

Minister Jetten:

Dank u wel. Dan het amendement op stuk nr. 66 van het lid Grinwis, dat het amendement op stuk nr. 14 vervangt. Dit amendement gaat over de mogelijkheid van de ACM tot het instellen van een tijdelijke wervingsstop als leveranciers zich niet aan de regels omtrent misleiding houden of als zij de in de vergunning opgenomen voorschriften of opgelegde beperkingen niet nakomen. De wijziging van het amendement verbreedt de mogelijkheid tot het instellen van die tijdelijke wervingsstop naar situaties waarin bij de vergunningsaanvraag onjuiste of onvolledige informatie is verstrekt of wanneer er vermoed wordt dat een leverancier niet langer in staat is om aan zijn verplichtingen te voldoen. Het amendement op stuk nr. 66 ter vervanging van dat op stuk nr. 14, geef ik oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Dan het amendement op stuk nr. 67 ter vervanging van dat op stuk nr. 49, van de leden Grinwis, Flach en Kröger. Het amendement stelt voor dat de minister de bevoegdheid krijgt om voor de kwetsbare afnemer een sociaal tarief in te stellen dat afwijkt van de marktprijzen. We hebben hier in het wetgevingsoverleg en eerder vanavond al uitgebreid over gediscussieerd. Ik wil de heer Grinwis danken voor de openheid waarin we in de afgelopen weken vaak over dit amendement hebben gesproken. Het amendement is ook op een aantal punten gewijzigd, zowel in de wettekst als in de toelichting. Daardoor is beter geëxpliciteerd dat het instrument alleen kan worden ingezet in situaties van een prijzencrisis. In die prijzencrisis is het dan ook nog een politieke keuze welk instrument je van de plank trekt om consumenten tegemoet te komen, te compenseren of beter te beschermen.

De heer Grinwis vroeg net in een interruptie of er dan een verschil van inzicht bestaat tussen de minister en de ambtenaren van EZK, SZW en Financiën. Ik kan u geruststellen: dat is niet het geval. We hebben aan het begin van de energiecrisis misschien iets te lang naar elkaar zitten kijken, zo van: wie pakt wat op? Inmiddels gaat die samenwerking goed. Dat zien we onder andere bij de voortzetting van het Tijdelijk Noodfonds Energie, maar ook bij aanvullende koopkrachtmaatregelen die we vorig jaar op Prinsjesdag of dit voorjaar bij de Voorjaarsnota hebben genomen. We kijken daarbij echt met de drie departementen, maar ook met advies van de VNG en de energieleveranciers wat de beste toolbox is om mensen die echt last hebben van energiearmoede of prijsschokken zo goed mogelijk te ondersteunen.

Wel blijf ik bij het punt dat aanname van dit amendement alleen niet genoeg is. Als je dit amendement aanneemt en het ook daadwerkelijk op de plank wilt hebben liggen, dan zul je het moeten uitwerken, want anders ben je in zo'n crisissituatie alsnog achter het net aan het vissen. Als ik dan kijk naar de capaciteit die nodig is voor deze uitwerking, dan kom ik toch tot de conclusie dat de andere maatregelen gewoon simpeler en sneller in te zetten zijn. Dat zeg ik zeker ook in het licht van de verdere beperking van de ambtelijke capaciteit in de komende jaren. Ik kom daarmee tot het oordeel om dit amendement te ontraden. Komma: dit is echt een politieke weging. Ik dank de heer Grinwis voor het goede politieke debat dat we daarover hebben gehad. Zoals ik al eerder aangaf, mocht de Kamer het niet met mijn oordeel eens zijn en het amendement aannemen, dan zal ik per brief aan de Kamer laten weten hoe het amendement ter hand wordt genomen.

Minister Jetten:

Dan het amendement op stuk nr. 68 van Koekkoek en Flach. Dat is dus dat andere amendement waar we het net over hadden. Het amendement vervangt dat op stuk nr. 64. De reikwijdte van artikel 7.51a is inderdaad erg ruim. Met dit amendement wordt de mogelijkheid behouden om overgangsbepalingen te laten vervallen als die zijn uitgewerkt, maar wel met een forse inperking van die bevoegdheid voor de minister. Dat vind ik een verstandige aanscherping van u drieën. Het amendement op stuk nr. 68 ter vervanging van dat op stuk nr. 64 krijgt oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Ik heb er nog één. Dat is het amendement op stuk nr. 69 ter vervanging van dat op stuk nr. 61 van Flach en Erkens. De indieners stellen voor om het meenemen van de belangen van de aangeslotenen bij het bepalen van het overdrachtspunt op het huidige niveau te handhaven. Het stelt ook voor om het betrekken van representatieve organisaties van aangeslotenen en marktdeelnemers bij de totstandkoming van methoden en voorwaarden op het huidige niveau te handhaven. Dat is een hele mond vol. Het nieuwe amendement heeft een aantal van mijn bezwaren uit het wetgevingsoverleg weggenomen. De eis dat representatieve organisaties een rechtspersoon moeten zijn, is niet meer opgenomen in het voorstel. Ik heb dus ook geen bezwaren meer tegen het amendement. Het amendement op stuk nr. 69 ter vervanging van dat op stuk nr. 61 krijgt oordeel Kamer.

De heer Erkens (VVD):

Eens even kijken … Wat heb ik hier nog allemaal?

De heer Erkens (VVD):

Dank, voorzitter. Ook dank aan de collega's voor dit uitgebreide debat, de uitgebreide wetsbehandeling in de twee wetgevingsoverleggen, een plenair debat, de uitgebreide schriftelijke rondes en de rondetafels. Volgens mij is het goed om zo'n grote en complexe wet zorgvuldig met elkaar te behandelen.

Voorzitter. Ik ga het kort houden; we hebben veel besproken met elkaar. Volgens mij is deze Energiewet een broodnodige modernisering van de wetgeving op dit vlak. Ik gaf in de eerste termijn al een aantal voorbeelden van wat zich in 1998 afspeelde in de wereld. Dat voelt toch als heel lang geleden, dus het is goed dat we deze wet nu aanpassen. Er zitten drie aspecten in de wet waar wij als VVD gewoon tevreden mee zijn, waar wij een goede stap zien in de wetgeving van de energiemarkt. Dat betreft het gebied van consumentenbescherming, waar echt grote stappen gezet worden. We hebben in de energiecrisis gezien dat dat in Nederland niet op orde was. Hier worden wederom een aantal mooie stappen voorwaarts gezet.

Het tweede aspect betreft de netcongestie. Er komt meer ruimte om slimmer met het net om te gaan. Dit wordt niet de grote oplossing voor de netcongestie, maar het is een onderdeeltje van de puzzel om samen met elkaar ruimte op het stroomnet te creëren.

Het laatste aspect is de verdere inzet op energieonafhankelijkheid. Ik ben de minister ook kenbaar dat hij hiervoor een aantal van de voorstellen uit de initiatiefwet heeft overgenomen, waarmee deze goed geborgd zijn in de wet.

Voorzitter, twee moties van mijn kant. De eerste motie.

De heer Erkens (VVD):

Voorzitter. Dan mijn laatste motie. Daar ging het vrij uitgebreid over in het debat in de eerste termijn.

De heer Erkens (VVD):

Die terugleverkosten worden op dit moment grotendeels door salderen in rekening gebracht. Je ziet inderdaad dat het afschieten van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer dit effect heeft gehad op al die huishoudens. Ik snap dat mevrouw Kröger dit probeert recht te praten, want haar fractie in de Eerste Kamer heeft hier ook aan meegewerkt. Wij willen naar een makkelijker systeem toewerken en zeggen daarom: wanneer we stoppen met salderen, moeten we die extra kostenposten ook allemaal weghalen omdat die het voor huishoudens onduidelijk maken wat ze verdienen aan zonnepanelen. Bovendien zijn die vaak intransparant over energieleveranciers heen. Ik heb het zelf ook al gepolst bij een aantal bedrijven. Je merkt dat men daar zegt dat als salderen er niet is, die heffingen ook weg kunnen. Maar ik wil er wel voor zorgen dat het bij al die energieleveranciers dan ook weggaat en dat de regering daar ook voor zorgt en dat we dus ook aan de voorkant die duidelijkheid kunnen gaan bieden aan iedereen.

De heer Erkens (VVD):

Nee?

De heer Erkens (VVD):

De kosten die nu in rekening gebracht moeten worden, moeten ook redelijk zijn — dat zijn we volgens mij met elkaar eens — en mogen ook niet te hoog zijn. Daar heb ik ook een amendement voor ingediend, dat erom draait dat de ACM gaat toetsen of die kosten die nu in rekening gebracht zijn wel fair zijn per bedrijf en of we daar niet dieper op in moeten gaan. De regels daarvoor worden in de Energiewet verder uitgewerkt om ervoor te zorgen dat het helder is voor consumenten waar ze aan toe zijn. Dat is nu gewoon niet het geval.

De heer Erkens (VVD):

Dat heb ik volgens mij aangegeven, maar bij dezen trek ik het amendement op stuk nr. 16 officieel in.

De heer Erkens (VVD):

Als dat nodig is, voorzitter, doe ik dat graag.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Dank, voorzitter. Dank ook voor de beantwoording van de minister van alle vragen en over alle ingediende amendementen. Ook complimenten daarvoor aan de collega's. Ik denk dat ik niet alleen namens mezelf spreek, als ik zeg dat we deze minister voor Klimaat zeker zullen missen.

Ten slotte wil ik nog een motie indienen.

Mevrouw Rooderkerk (D66):

Dank u wel.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Dank aan de minister voor opnieuw een fijne gedachtewisseling. Ik heb ter afronding nog twee kleine moties meegebracht. De ene vraagt om een aanpak en de andere om een onderzoekje.

Allereerst de aanpak.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

En dan de tweede.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Voorzitter. Over het sociaal tarief wilde collega Postma nog wat aan mij vragen.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Dat klopt, maar ze had dat luid en duidelijk aangekondigd, dus dan mag het.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Dank voor de vraag. Een sociaal tarief — dat staat in het eerste lid van het amendement — wordt pas bij ministeriële regeling in werking gesteld door de minister in geval van een crisis. Als er een energieprijzencrisis is, zoals in 2021-2022, en we kiezen voor het middel van het sociaal tarief, dan weten we dat de budgettaire impact die dat heeft op de rijksbegroting vijf tot tien keer kleiner is dan als we met andere instrumenten aan de slag gaan. Als je bijvoorbeeld met de zorgtoeslag aan de slag zou gaan — wat we hebben gedaan — heb je veel meer geld nodig, omdat het een ongerichter instrument is, een ongericht schot hagel. Als je nog ongerichter aan de slag gaat, bijvoorbeeld door de generieke afdrachtvermindering op de energiebelasting te verhogen, door andere tarieven in de energiebelasting of door een plafond, heb je misschien wel het tienvoudige nodig. Ik verzin dit niet. Dit haal ik bijvoorbeeld uit studies die in 2022 zijn gedaan naar de diverse mogelijkheden en de budgettaire impact daarvan. Dus als je voor deze methode kiest als een crisis uitbreekt, dan bespaar je geld in plaats van dat je geld kwijt bent. Het is geen moetje maar een mogelijkheid, want je kunt alsnog kiezen voor een meer generiek, en duurder, ondersteunend koopkrachtbeleid via de SZW-route of andere routes zoals de energiebelasting. Mocht dit amendement worden aangenomen, mocht het vervolgens worden uitgewerkt en mocht het dan ooit worden ingezet, dan bespaar je dus geld in plaats van dat je het uitgeeft. Dat is eigenlijk het verhaal.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Bij het voorgestelde sociaal tarief ligt de uitvoering, net zoals in België, waar het al toegepast wordt, bij de energiebedrijven. Maar dat zal geanonimiseerd gebeuren, met vinkjes, zoals dat bijvoorbeeld bij de woningcorporaties gebeurt met de inkomensafhankelijke aspecten. In dat regime. En daarin heeft de ACM weer een belangrijke rol. Het spoor is dus: EZK, ACM, energiebedrijven. Nu, met het energieplafond, heeft de Belastingdienst er heel veel werk aan gehad. Het klopt wat de minister zegt: dit betekent extra werk voor EZK/de energiebedrijven. Maar in vergelijking met de aanpak waarvoor we hebben gekozen, betekent het wel minder werk voor de Belastingdienst. Daarnaast heeft het voordelen. Het is heel gericht. Het is eigenlijk het meest gerichte van alle instrumenten die je zou kunnen inzetten in het geval van een energieprijzencrisis. Wat het Centraal Planbureau toen ook heeft aangetoond, is dat we nu eigenlijk beleid uitgieten over een samenleving waarin de inflatieongelijkheid door de energieprijzencrisis gigantisch is, want het ene huis is nu eenmaal heel goed geïsoleerd en het andere heel slecht. En dat correleert niet een-op-een met de inkomensniveaus dan wel met de behoefte aan energiegebruik, want de een is chronisch ziek en de ander niet et cetera. De kosten voor het Rijk zijn dus relatief laag. De benodigde uitvoeringscapaciteit is inderdaad een nadeel aan de kant van EZK/energiebedrijven, maar een voordeel aan de kant van de Belastingdienst. En die compensatie kun je eenvoudig verrekenen. Dat zijn dus eigenlijk de overwegingen. Het is niet … Elke inspanning om mensen in energienood tegemoet te komen zal inspanning vergen van het Rijk. Het is dus geen "walk in the park", maar het is wel de meest gerichte aanpak. Vandaag bespreken we de Energiewet en over anderhalve week besluit de Kamer daarover. Ik zou zeggen: voeg 'm toe aan de instrumentenkist.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Dat is een terechte vraag. Ik zou zeggen: nee, eerst alle ballen op energietransitie. Dat zou mijn voorkeur zijn. Dus ja, wie weet, mis je dan de eerstvolgende energieprijzencrisis en kun je deze maatregel dan nog niet inzetten. Kijk, met dit amendement zeggen we niet: gij zult morgen beginnen. De minister moet wel op enig moment met de uitwerking ervan aan de slag, maar de bevoegdheid ligt echt bij de minister in kwestie. Pas als de Kamer bij wijze van spreken in een motie uitspreekt "gij zult nu", ontstaat er een soort van urgentie. Wat mij betreft is die urgentie er niet en is de minister aan zet om zelf af te wegen wanneer welke urgente taak wordt opgepakt, want de hoeveelheid urgente taken bij EZK is op dit moment gigantisch. Ja, tenzij natuurlijk een taakstelling op EZK anders wordt ingericht dan in het coalitieakkoord is opgenomen, de 22%. Maar dat is een ander dingetje. Dus nee, die bevoegdheid ligt echt bij de minister. Het is wel zo dat naarmate de energietransitie vordert en we ons energiesysteem meer gaan baseren op zon en wind, terwijl we vooralsnog een enorme importafhankelijkheid houden, het risico op volatiliteit en op grote pieken, ook in de hoogte, de komende tien jaar waarschijnlijk groter wordt. Je moet dus op enig moment wel weten: oké, als er weer een crisis komt, dan kiezen we díé strategie om te helpen.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Nee, daar gaat de voorzitter over.

De heer Grinwis (ChristenUnie):

Dit laat ik echt graag aan de wijsheid van deze bewindspersoon en zijn opvolger. Een volgend kabinet gaat ook weer nadenken: "Hoe wapenen wij ons tegen een energieprijzencrisis? Gaan wij door op het oude spoor en halen we een volgende keer dezelfde instrumentenkist weer uit de kast? Dat heeft dan de consequentie dat het een relatief dure en ongerichte instrumentenkist was. Of gaan we het op een andere manier doen?" Maar de intentie van mij en volgens mij van ons als indieners is om die ruimte echt aan het kabinet te laten. Het gaat mij er niet om om dit nu bovenaan de prioriteitenlijst te zetten. Deze behandeling van de Energiewet is eigenlijk de eerste keer sinds 1998 dat we ons hele wetgevend instrumentarium actualiseren en afstemmen op de Europese regelgeving. Nou, dan zou ik zeggen dat deze eerste keer in 25 jaar een mooie gelegenheid is om dit goed in de wet te zetten. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat je dan nu in één keer op stel en sprong dit geregeld moet hebben.

De heer Bontenbal (CDA):

Voorzitter. Ik heb een motie. Dat is mijn tweede motie van dit jaar, zeg ik even tegen collega Erkens, die over het motiequotum begon. Ik doe dit omdat het heel belangrijk is. Dat is het omdat er eigenlijk al sinds 2013 gedoe is over het salderen. Fracties hebben hier verschillende visies op waar het heen moet, maar volgens mij zijn we het er allemaal over eens dat je de consument en de installatiesector niet zo lang in onzekerheid kunt laten. Ik vind dus echt dat het eens klaar moet zijn. Er moet gewoon heel snel een wetsvoorstel naar de Kamer komen. Er moet een klap op gegeven worden. Daarom deze motie, waarvan ik hoop dat de Kamer 'm gaat steunen.

De heer Bontenbal (CDA):

Dat is dus ongeveer binnen een halfjaar. Volgens mij kan het bij het Belastingplan. Daar moet namelijk ook een deel van de aanpassing van de salderingsregeling terechtkomen.

De heer Bontenbal (CDA):

Ik heb een vermoeden.

De heer Bontenbal (CDA):

In de motie staat: bij het Belastingplan. De salderingsregeling bestaat uit twee stukken: een Energiewetstuk en een stuk Wet belastingen op milieugrondslag. Dat kan dus in die twee stukken. Ik zou het inderdaad goed vinden als die los behandeld worden. Maar goed, als het in twee stukken komt en er komt een stuk Energiewet en vervolgens ook een stuk bij het Belastingplan, dan heb ik capabele medewoordvoerders in mijn fractie die dan het belastingstuk mee zullen pakken. Maar ik vind het belangrijkste dat er gewoon binnen een halfjaar een voorstel moet liggen. Dan gaan we er gewoon over praten en dan moet het gewoon een keer klaar zijn met dat gedoe over die salderingsregeling.

De heer Bontenbal (CDA):

Graag gedaan.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, dank. Dank aan de minister en natuurlijk aan alle mensen die geholpen hebben bij de beantwoording. We hebben als Kamer echt een goed debat gevoerd. Ik denk dat het goed is dat we twee uitgebreide wetgevingsoverleggen hebben gehad en daarna deze uitgebreide plenaire behandeling, om te markeren hoe bijzonder en belangrijk het is dat dit wetsvoorstel er nu ligt. Aan de andere kant voelt het ook alsof we met dit wetsvoorstel eigenlijk een soort begin maken, waarbij best een hoop dingen die de Kamer vraagt nog in verdere wet- en regelgeving moeten worden uitgevoerd.

In het wetgevingsoverleg over consumentenbescherming hebben we — in ieder geval wij, maar ook de SP — heel duidelijk gezegd: laten we het nou niet over consumenten hebben, want energie is echt een basisvoorziening. We moeten het eigenlijk over gebruikers hebben, over burgers en mensen, en niet zozeer over consumenten. Ik denk dat wij stappen hebben gezet met alle amendement om weg te gaan van dat marktdenken en het veel meer te hebben over het beschermen en borgen van de basisvoorziening.

Voor ons is heel belangrijk dat we ook die volgende stap zetten rond energie delen, zodat juist lokaal eigendom en het delen binnen gemeenschappen veel centraler komen te staan. Vandaar de twee amendementen die ik daarover heb ingediend.

Ik heb nog drie moties, waarvan er een net heel snel met de hand is geschreven. Dan kunnen de collega's meteen mijn handschrift leren kennen. Het gaat over de terugleverheffingen of -kosten. De vijf pagina's die we van de ACM hebben gekregen, vond ik echt heel weinig inzicht bieden in hoe die kosten nou echt zijn opgebouwd en met name in hoe prijsvorming plaatsvindt. Welke kosten worden nou eigenlijk echt in rekening gebracht? Vandaar de volgende motie.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Het is geschreven op de achterkant van iets best belangrijks. Het is pas 21.05 uur. Dan nog twee moties. Een over de rol van systeembeheerders. Ik vind het feit dat TenneT voor redispatch, dus om de balans te houden, honderden miljoenen kwijt is aan ervoor zorgen dat er geen duurzame energie wordt opgewekt in onze windparken, eigenlijk een soort dubbele lose-lose is. We hebben alle duurzame energie mogelijk nodig. Daarom de volgende motie.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Tot slot de volgende motie. Het is duidelijk dat voor ons energie delen echt een cruciaal onderdeel van hoe we het decentrale energiesysteem opbouwen. We zetten nu een stap met energiedelen en energiegemeenschappen, maar ik vind ook de vrije leverancierskeuze echt heel belangrijk. Dat maakt het namelijk mogelijk om energiedelen veel beter vorm te geven. Vandaar de volgende motie.

Mevrouw Kröger (GroenLinks-PvdA):

Dank u wel.

Mevrouw Beckerman (SP):

Nou, goedenavond. Ik moet gewoon lachen als ik de heer Bontenbal zie. Drie moties, meneer Bontenbal, excuus.

Mevrouw Beckerman (SP):

Ik wilde vooral één kleine spelfout corrigeren.

Mevrouw Beckerman (SP):

Mijn laatste motie.

Mevrouw Beckerman (SP):

Dank u wel.

De heer Kops (PVV):

Voorzitter, dank u wel. Eén motie. Die gaat over de vraagresponsovereenkomsten. Daar hebben we het in het debat over gehad. Helaas waren de antwoorden van de minister niet heel bevredigend. Ik kan het niet mooier maken.

De heer Kops (PVV):

Dank u wel.

Mevrouw Postma (NSC):

Voorzitter, dank. Ik wil vanaf hier allereerst iedereen danken die aan deze wet gewerkt heeft. Ik hoop ook echt dat deze wet net zo lang meegaat als de vorige, waarbij ik zie dat we met elkaar elke keer nieuwe aanpassingen kunnen doen om ervoor te zorgen dat de wet bij de tijd is en goed met zijn tijd meegaat. Nu ik hier toch sta, wil ik ook de rapporteurs bedanken, want die hebben hier veel werk in gestopt. Toen ik op 6 december in de Kamer kwam, waren de collega's hier al lange tijd mee bezig. En dat laat wel zien wat een boel denkwerk en hoeveel zorgvuldig denkwerk erin zitten. Ook de stapels amendementen die we nu weer voor ons hebben liggen, laten de betrokkenheid van de Kamer, de minister, het kabinet en de ambtenaren zien om deze wet tot een goed einde te brengen, om het zo maar te zeggen.

Ik heb een motie voor me liggen, maar die ga ik niet indienen. Dat heeft ermee te maken dat we een mooi debat hebben gevoerd. Die motie gaat over de telefonische verkoop en ik wou de minister daar eigenlijk nog eens mee vragen om zijn ambtsgenoot in het kabinet te vragen om zich hier in Europa goed voor in te zetten en ervoor te zorgen dat wij die consumentenbescherming hier in Nederland veel meer vorm kunnen geven en dat we hier veel meer de regie op kunnen pakken. Nou, ik heb gehoord dat het kabinet daar echt goed mee bezig is. Het lijkt me belangrijk dat het volgende kabinet daarmee doorgaat. En zodra wij hiermee aan de slag kunnen en meer ruimte kunnen geven aan consumentenbescherming tegen telefonische verkoop, gaan we een verbod of een andere manier om dat te ontmoedigen verwerken in de wet. Ik denk dat het amendement van de heer Flach daarvoor een mooie toevoeging is.

Voorzitter, hier wou ik het graag bij laten.

De heer Vermeer (BBB):

Dank u wel, voorzitter, en ook dank aan de minister en zijn medewerkers. Geen chocolaatje vandaag, maar niettemin bedankt.

Ik heb één motie.

De heer Vermeer (BBB):

Ik snap wat de heer Grinwis daarover zegt en dat dat een beperking kan zijn, maar wij geven toch de voorkeur aan het beschermen van de open markt en de concurrentiepositie. Anders gaat namelijk een 100%-staatsbedrijf in concurrentie met private partijen. Wij denken niet dat dat bevorderlijk is. Dan is het alternatief dat alles maar staatssysteem moet worden.

De heer Vermeer (BBB):

Dat het niet verstandig is, zal moeten blijken. Wij beoordelen dat anders. En wat ik zeg: als je dat voor waterstof vindt, dan zou je het voor elektriciteit en voor alle energie zo moeten doen. Zoals wij ernaar kijken is het alternatief dan gewoon om alles staatsbedrijf te maken. Dan moet je alle energie-infrastructuur en -leverantie tot overheidstaak verklaren en dat helemaal naar de overheid doen. Als je dat niet doet — en dat doen wij hier in Nederland niet, of in ieder geval op dit moment niet; ik denk niet dat daar een meerderheid voor is — dan betekent dat dat je de markt een eerlijke kans moet geven. Dan moet je dus staatsbedrijven die heel andere manieren van financiering en garanties kunnen krijgen dan private bedrijven, niet met elkaar laten concurreren, want dat is kansloos. Maar dat zijn wij blijkbaar niet met elkaar eens. Dat zullen we dan in het stemgedrag zien.

De heer Vermeer (BBB):

Waarvan akte.

De heer Vermeer (BBB):

Als dat zo is, dan zou er geen concurrentie zijn. Maar de markt zelf ervaart dat totaal anders. Ik denk dat dat wel een helder signaal is vanuit de markt zelf. Die geven aan: als wij hiermee aan de slag willen gaan, dan willen we wel een gelijk speelveld hebben en dan willen we niet met een staatsbedrijf moeten concurreren. Wij hebben intern overwogen of hier een punt zit. Wat ons betreft zit daar een punt en wij willen dat zuiver houden.

De heer Vermeer (BBB):

Mevrouw Kröger, het probleem is, zoals ik ook al eerder in een debat genoemd heb, dat de kosten die op dit moment door de netbeheerder berekend worden voor waterstof, al gaan over het maximale volume dat men door het systeem wil brengen, ongeacht de hoeveelheid die er daadwerkelijk doorheen gaat. Er is al een gigantische drempel voor private partijen om hieraan mee te doen. Als de netbeheerder zich dan ook nog actief in de markt gaat werpen met de productie van waterstof, dan krijg je een hele vreemde situatie waarin degene die de hoge tarieven aan de private partijen doorberekent, zelf ook actief is in diezelfde markt. Dat vinden wij niet fair.

Minister Jetten:

Dank u wel, voorzitter. Ik heb het niet helemaal uitgerekend, maar ik denk dat we nu zo'n 60 uur over dit wetsvoorstel hebben gesproken, in twee wetgevingsoverleggen en in deze plenaire afronding. Ik wil allereerst de Kamercommissie en alle beleidsmedewerkers van de fracties, Bureau Wetgeving van de Kamer en de rapporteur voor het wetsvoorstel heel hartelijk danken voor deze uitvoerige en zeer zorgvuldige behandeling van een van de belangrijkste stukken wetgeving in de afgelopen decennia voor alles wat met energie te maken heeft in Nederland. Dank ook aan de vele ambtenaren op het ministerie van EZK die hier de afgelopen jaren met ziel en zaligheid aan hebben gewerkt en ook de afgelopen weken en maanden op de meest gekke tijdstippen hebben gewerkt aan de schriftelijke beantwoording van uw vragen, de begeleiding bij deze wetsbehandelingen en het verder afmaken van de amendementen die u allemaal heeft ingediend. Maar ook dank aan de netbeheerders, energieleveranciers, energiecorporaties, ngo's, consumentenorganisaties en de ACM, die de afgelopen tijd veel input hebben geleverd voor dit wetsvoorstel.

Voorzitter. Het is misschien de laatste keer dat ik als minister voor Klimaat en Energie plenair in deze zaal sta. Ik moet zeggen dat ik het eigenlijk wel leuk vind dat we deze tweeënhalf jaar wellicht met dit onderwerp afsluiten. Ik zie het echt als een bekroning op het vele werk dat de afgelopen jaren is verzet om de klimaat- en energietransitie in Nederland vlot te trekken, niet alleen voor meer duurzame energie, maar ook voor betaalbare energie, energieonafhankelijkheid en veel betere consumentenbescherming. Ik hoop dat deze Tweede Kamer ook met het nieuwe kabinet in volle vaart door blijft gaan met de klimaat- en energietransitie.

Voorzitter. Dan kom ik bij de veertien moties die zijn ingediend.

Minister Jetten:

Dank u wel.

Minister Jetten:

Dank u wel. Ik ben heel blij dat er nu blijkbaar een soort superrobot voor het klimaat is opgestaan in deze Kamer, dus ik kijk uit naar het werk van de heer Kops in de komende periode.

Voorzitter, de moties. De motie op stuk nr. 70 van het lid Erkens: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 71 van het lid Erkens: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 72 van mevrouw Rooderkerk: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 73 van de heer Grinwis: oordeel Kamer.

Minister Jetten:

De eerste tot en met de vierde motie: oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Dat is de motie op stuk nr. 74. De heer Grinwis vraagt mij om een onderzoek, maar eigenlijk heeft hij vanavond met mevrouw Kröger een amendement ingediend waarmee hij dit al regelt en het onderzoek dus overbodig wordt. Ik zou u dus willen suggereren om deze motie aan te houden en even af te wachten hoe de stemming over het amendement, dat ik volgens mij ook positief heb geapprecieerd, uitpakt.

Minister Jetten:

Dat kan. Daar gaat de heer Grinwis natuurlijk zelf over. Ik denk zelf alleen dat nog meer onderzoek doen niet heel veel nieuwe inzichten gaat opleveren, want het gaat specifiek over dit punt. Ik ontraad dus de motie, maar ik denk dat dit met het amendement wordt opgelost.

De motie op stuk nr. 75 van de heer Bontenbal: oordeel Kamer.

De motie op stuk nr. 76 van mevrouw Kröger: ook daar zou ik de suggestie willen doen om die aan te houden, zodat u met de ACM in gesprek kan gaan om te horen of er nog achterliggende informatie is die zij met de Kamer kunnen delen, of dat zij überhaupt mogelijkheden zien om dit nader in kaart te brengen, zoals mevrouw Kröger dat in het debat heeft verwoord. Ik kan nu namelijk niet helemaal overzien hoe de ACM hiertegen aankijkt. Ik zou de motie nu moeten ontraden, maar mijn suggestie zou zijn om 'm even aan te houden en te kijken of u als commissie bij de ACM aanvullende informatie kan verkrijgen.

Minister Jetten:

Mevrouw Kröger stelt een heel brede vraag. Ik denk dat het beter is om die beet te pakken op het moment dat het volgende kabinet aan de slag gaat met het afschaffen van de salderingsregeling en alles wat daarbij komt kijken. Ik ben zelf wel tevreden met het ACM-onderzoek dat onlangs is opgeleverd en dat toch wel aantoont dat de huidige prijsontwikkelingen die we zien volgens de toezichthouder redelijk zijn. Ik zie zelf dus wat minder toegevoegde waarde van zo'n grootschalig onderzoek dan mevrouw Kröger.

Minister Jetten:

Dit zijn echt fundamentele vragen over de inrichting van ons hele energiesysteem. Saldering is daar maar een piepklein onderdeeltje van. Wij hebben een lopende studie naar de opbouw van netwerktarieven en alles wat daarmee te maken heeft. Die komt in de loop van dit jaar, volgens mij aan het eind van dit jaar. Ik ben ook gezien de beperkte capaciteit eigenlijk gewoon niet bereid om nog als demissionair minister dit onderzoek in gang te zetten.

Minister Jetten:

Dat klopt, voorzitter. Dan de motie op stuk nr. 77. Het kabinet is voorstander van een scheiding van transport en productie, zoals ook geldt voor gas en elektriciteit. We zien ook niet dat de optie zoals die in de motie is verwoord nodig is, omdat er voldoende private partijen geïnteresseerd zijn in het opbouwen van productiecapaciteit dankzij de mix van normering en subsidiëring die we nu toepassen. We zullen daar binnenkort in het commissiedebat ook uitgebreid over spreken. Dus de motie op stuk nr. 77 is ontraden.

Minister Jetten:

De motie op stuk nr. 78 van mevrouw Kröger over energie delen geef ik oordeel Kamer.

Minister Jetten:

De motie op stuk nr. 79 van mevrouw Beckerman over zonnepanelen en huurders zit erg op het terrein van de minister van BZK. Ik ben bereid, als mevrouw Beckerman daarin geïnteresseerd is, om te vragen of de minister van BZK voorafgaand aan de stemmingen een schriftelijke appreciatie kan geven. Dan moet ik 'm formeel nu ontraden, maar dan krijgt u per brief een appreciatie van de minister van BZK.

Minister Jetten:

De motie op stuk nr. 80 vraagt om de reikwijdte van de investeringsplannen te verlengen naar 25 jaar. Dat was tot nu toe 10 jaar en wordt bij de wijziging van deze Energiewet 15 jaar. Naar mijn oordeel is 15 beter dan 25, omdat we dan ook echt voor een overzichtelijke tijdspanne, inclusief de financiering, goed kunnen adviseren en toetsen. Dus ik deel wel de gedachte dat het langer moet zijn dan 10, zeg ik richting mevrouw Beckerman, maar 25 gaat me wat ver, dus die ontraad ik.

Minister Jetten:

Exact. Dus de motie op stuk nr. 80 is ontraden.

Minister Jetten:

De motie op stuk nr. 77 is ontraden. De motie op stuk nr. 78 kreeg oordeel Kamer.

Minister Jetten:

Omdat we ook bij waterstof als kabinet kiezen voor de scheiding van productie en transport, want we zien dat er nu voldoende marktpartijen geïnteresseerd zijn in het opbouwen van de productiecapaciteit, onder andere door de Europese normering en de nationale subsidiëring. Wij verwachten eigenlijk dat dit de komende jaren dus wel los zal lopen. We maken daarin een andere marktordeningskeuze.

Minister Jetten:

Die constatering stipt wel een terecht aandachtspunt aan. Dit zou ik heel graag met u beetpakken, ook bij de volgende brieven rondom wind op zee. Dit gaat onder andere over betere systeemintegratie van de grootschalige windparken met elektriciteitsafname in de industrie en/of elektrolyse voor nationale waterstofproductie, maar het gaat ook over connecties met buurlanden om overschotten aan windproductie beter te verdelen over de energiemarkt in Noordwest-Europa. Die staat voor mij wat los van het dictum van deze motie. Wat mij betreft hervatten we dit debat bij het commissiedebat over wind op zee.

Minister Jetten:

Dan de motie op stuk nr. 81. Het staat gemeentes en provincies nu ook al vrij om lokale of regionale energiebedrijven op te richten. Ik ken ook geen signalen dat ze daarbij tegen issues aan lopen waar de minister bij zou kunnen helpen. De motie op stuk nr. 81 is dus ontraden.

Minister Jetten:

De motie op stuk nr. 82. Mijn suggestie aan de heer Kops zou zijn om de motie nog even aan te houden, zodat we voortvarend aan de slag kunnen gaan met de uitwerking van de AMvB. Dan kan de heer Kops bij die AMvB beoordelen of het strak en goed genoeg is of dat hij de minister te zijner tijd toch nog wat wil bijsturen. Zoals ik in het debat al eerder heb toegezegd: u krijgt die AMvB met voorhang. U heeft dan dus alle tijd om de minister waar nodig bij te sturen.

Minister Jetten:

Dan is de motie ontraden, voorzitter.

Minister Jetten:

Tot slot de motie op stuk nr. 83, waarover nog wat discussie ontstond bij u. Die ga ik ook ontraden. We kunnen deze problematiek niet via de lagere regelgeving doen, zoals wordt gevraagd in de motie; dat moet via de formele weg. In juni 2022 heeft de Kamer een brief gekregen over marktordening van waterstof, waarbij transport aan netbeheerders wordt gelaten en elektrolysers aan de markt. De Kamer kan deze discussie voeren bij de implementatiewet decarbonisatiepakket die eergisteren in de Europese Raad is vastgesteld. Eigenlijk vind ik 'm dus ontijdig; dat is hier misschien het beste woord voor. De implementatiewet van het Europese decarbonisatiepakket wordt ook snel ter hand genomen en met uw Kamer gedeeld. Als de heer Vermeer dan het een en ander steviger wil verankeren op wetsniveau, is het beter om dat op dat moment te doen dan nu in dit debat per motie.

Minister Jetten:

Veel dank.