Corona-Update november: Twee vaccins en sneltests!
Vaccins
Om te beginnen, wow. En nog een keer wow. SINDS VANDAAG ER ZIJN TWEE WERKENDE VACCINS! En nog gekker, ze zijn in februari 2020 al ontworpen, toen het RNA (de broncode) van het virus pas net bekend was. Vergeleken met zelfs maar een paar jaar geleden is dit pure science fiction. Dit was mogelijk omdat het vaccin voor SARS (de bijna-epidemie uit 2003) al voor 75% af was, ondanks bedroevende investeringen. Toen het nieuwe virus de naam SARS-CoV-2 kreeg schrok iedereen zich rot, maar stiekem was het goed nieuws: SARS was bekend terrein.
Tegelijkertijd, de Moderna en Pfizer/BioNTech vaccins zijn van een type dat ook pas na 20 jaar uitputtend research mogelijk is geworden. Het fundamentele onderzoek lag achter ons, en daardoor kon men in een paar weken tijd vaccins ontwerpen met de nieuwe “mRNA”-techniek.
Ik kan het weinig anders uitleggen dan dat klassieke vaccins “hardware” zijn (lastig te maken, gedoe met kippen, eieren, insecten, planten) en mRNA “software” is. Je kan het vaccin echt ontwerpen met een computer, en dat heeft men ook gedaan.
En dat dan juist deze spiksplinternieuwe techniek als eerste twee werkende vaccins oplevert, die ook nog >90% effectief lijken te zijn, dat is gewoon waanzinnig. mRNA vaccins bieden ook de mogelijkheid ons te beschermen tegen bepaalde vormen van kanker, of ons er zelfs van te genezen (!!).
Er is nog een ander mRNA vaccin in ontwikkeling voor COVID-19, van CureVac (Duits). CureVac heeft een nog wat spannendere techniek die zeer veelbelovend is, maar ze liggen een paar maanden achter op de rest.
Afsluitend zijn er ook wat minder baanbrekende vaccins in fase 3 studies, en er is een goeie kans dat we daar ook de komende weken cijfers van krijgen.
Nou blijft het natuurlijk spannend. Duiken er nog bijwerkingen op? Lukt het de vaccins op de juiste plek te krijgen, en koud genoeg? Hoe lang blijft de immuniteit werken? En, gaat de productie lukken zoals gehoopt? Er zullen vele miljarden doses nodig zijn - en wat je ook doet, als je er een miljard van moet maken, dan valt het nooit mee!
Desondanks is het goed mogelijk dat we halverwege december drie of vier in de praktijk bewezen vaccins hebben, wat toch alleen maar heel bemoedigend genoemd kan worden. En we hebben er nu al twee!
Testen
Dit is technisch allemaal goed nieuws, maar het ontbreekt totaal aan een plan. En sterker nog, dingen die een goed idee zouden zijn worden actief niet besproken. Maar eerst het goeie nieuws.
Er zijn nu drie grootschalig gebruikte soorten “coronatests”:
- Klassieke PCR: Kan met zeer hoge gevoeligheid erfelijk materiaal van SARS-CoV-2 detecteren. Zo gevoelig dat de PCR test kan bepalen dat je besmet bent nog voor je er zelf iets van doorhebt, en soms ook nog lang nadat je de ziekte eigenlijk al weer te boven bent. Dit is de tot nu toe meest gebruikte test, maar hij kost wel serieus tijd. Dit is geen “klaar terwijl u wacht” situatie.
- Antilichamen-test: Aan het begin waren deze ineens een hype, maar, ze testen helemaal niet of je COVID-19 hebt. Ze testen of je lichaam een afweer heeft opgebouwd tegen COVID-19. Dit is bijvoorbeeld goed om te weten bij behandeling van langdurige COVID (“Long COVID”), of voor researchdoeleinden, of om zekerheid te geven dat je rare griep inderdaad Corona was. Maar voor het bestrijden van de epidemie heb je er niet heel erg veel aan.
- Antigeentest: Deze zijn het nieuwste. Je kunt ze thuis doen, er is verder niets voor nodig. De antigeentest detecteert het virus zelf, en niet het genetisch materiaal. De gevoeligheid van deze test is minder goed, maar hij test wel exact wat we willen weten: zit er echt virus in je neus of niet. De test duurt minder dan 15 minuten, en kost ongeveer 5 euro (hier en hier bijvoorbeeld).
Het is knap verwarrend allemaal. Op een andere manier uitgelegd, stel je hebt COVID-19, en je zou iedere dag getest worden. Op dag 0 meet geen enkele test nog iets, en dat gaat mogelijk ook nog wat dagen zo blijven.
Als eerste wordt de PCR-test positief - die is het gevoeligst, en kan zelfs hele kleine beetjes genetisch materiaal van het virus herkennen.
Korte tijd daarna wordt ook de antigeentest positief - dit is de besmettelijke fase, waarin je neus en adem en gekuch vol zitten met Corona. De antigeentest herkent virusdeeltjes direct.
Een week (ofzo) later wordt dan de antigeentest alweer negatief, er zit geen virus meer in de neus. De PCR-test echter ziet nog wel de restanten van het virus, en blijft positief. Soms nog weken lang.
Rond deze tijd wordt ook de antilichamentest positief - die constateert dat het lichaam afweer heeft ontwikkeld.
Nu, wat moet je met deze informatie? Wat betekent een negatieve test?
Volgens onderzoeken van Oxford, Erasmus MC en het hoog aangeschreven Berlijn Charité ziekenhuis kan je het volgende zeggen:
- PCR test positief: er is een goeie kans dat je besmettelijk bent, of bent geweest, of nog gaat worden.
- PCR test negatief: je bent niet besmettelijk, en vermoedelijk voorlopig ook niet.
- Antigeentest positief: je bent op dit moment echt besmettelijk!
- Antigeentest negatief: je bent de komende uren (dag?) met grote zekerheid (>95%) niet besmettelijk. Meer zegt het niet.
Als een van beide tests positief is, isoleer jezelf direct, hou zoveel mogelijk afstand tot je huisgenoten (ga op een andere verdieping leven, of zoals iemand die ik ken, in je tuinhuisje).
Als je alleen een antigeentest doet, en hij is negatief, dan betekent dit alleen vandaag iets. Als je morgen alsnog een snotneus krijgt kan dat prima komen omdat je wel degelijk Corona had.
Of op een andere manier uitgelegd, de antigeentest is een besmettelijkheidstest. De PCR-test is een besmettingstest. En relevant om te bedenken - de antigeentest kan je zonder verdere apparatuur op lokatie doen, binnen 15 minuten.
Ok.
Kunnen we hier iets mee? In ieder geval alleen als mensen heel goed begrijpen wat de tests nou betekenen. En dat gaat nog best een uitdaging worden. Volksgezondheidsmensen zijn hier nogal cynisch over (“ze stoppen ook niet met roken en verkeerd eten”), en worstelen vreselijk met de sneltests, die nu met name door commerciële teststraten gebruikt worden.
Je kan een antigeentest goed gebruiken om:
- Mensen met lichte symptomen die dringend nodig zijn mee aan het werk te houden, al moet je de test dan iedere dag herhalen
- Bijeenkomsten “die toch echt moeten” veiliger te maken - screen aan de deur, iedereen met positieve test komt er niet in
- Genezen patiënten met een nog steeds positieve PCR test uit hun isolatie te halen
- In ziekenhuizen/verzorgingstehuizen sneller patiënten te isoleren, ook al loopt de PCR test nog
- Je hele bevolking preventief mee te screenen (!)
De redenen dat men er wat moeilijk over doet zijn niet alleen cynisme dat de bevolking de uitslag niet begrijpt. Er zijn ook zorgen dat de test niet goed wordt afgenomen, bijvoorbeeld. Hoewel je voor de sneltest niet “tot achter in je hersenen” hoeft te schrapen zou het toch zo kunnen zijn dat mensen het niet goed doen.
Ook is het mogelijk dat mensen met dit soort sneltests hun (grote) feesten denken te kunnen redden. Laat de familie bij de deur een test doen, en laat het kerstdiner als vanouds doorgaan. Het is niet zeker of de testen (zelfs indien juist afgenomen) daar nou goed genoeg voor zijn.
Eenzelfde verhaal geldt voor vleesverwerkende industrie die mogelijk weer als vanouds iedereen in te kleine busjes zou kunnen gaan persen “want getest”.
Daarnaast zijn de GGD’en dan onmiddellijk het overzicht kwijt. Als je positief getest wordt in een GGD-teststraat gaan je gegevens direct naar het RIVM. Als je zelf thuis een test doet gebeurt er natuurlijk helemaal niets.
Ondertussen zijn er inmiddels bijna 100 commerciële teststraten die voor jou in je neus peuren en een test van 5 euro aan je verkopen voor 150 euro. Wettelijk gezien is het niet duidelijk of deze teststraten een positieve test door moeten geven, en het is ook helemaal niet duidelijk of ze het doen en of de GGD zelfs hun meldingen zou accepteren (!!).
Tegelijkertijd bouwen de GGD’en met man en macht door aan de traditionele afnamemogelijkheden, alsof de sneltests alleen op centrale locaties afgenomen kunnen worden. Mogelijk speelt hier wat ’existentieel belang'.
Mits juist uitgelegd zouden sneltests, ook al herkennen ze maar 95% van de besmettelijke gevallen, ons enorm kunnen helpen. De vraag is of we het goed uitgelegd gaan krijgen of dat iedereen maar wat gaat doen, terwijl de GGD roept dat zij de enigen zijn die goed kunnen testen (in hun teststraten).
Het ontbreekt in ieder geval totaal aan beleid of een plan. En dat is ontzettend zonde want slim sneltesten zou zoveel uit kunnen maken!
Cijfers
Moeilijk te zeggen.
COVID-19 positieve tests, grotendeels naar datum van eerste symptoom
Er is een daling. In deze animatie kan je zien dat de laatste 10 dagen altijd wat onzeker zijn, maar het daalt toch echt. Maar is dit omdat mensen minder tests laten doen? Of omdat ze bij commerciële teststraten langsgaan die hun gegevens niet willen/kunnen/mogen doorgeven aan RIVM?
Ziekenhuiscijfers zijn op zich wat steviger, al kan ook daar sprake zijn van beleidsveranderingen. Als bijvoorbeeld patiënten eerder terug naar verzorgingstehuizen worden gezonden kan het lijken dat het beter gaat terwijl dat niet zo is. Toch was de daling recent wel groot:
LCPS cijfers tot en met 16 november
Medicijnen
Laten we beginnen met een blik terug - over de afgelopen maanden zijn diverse medicijnen genoemd, en de vraag is nu, is het wat? Wonderlijk genoeg weten we dat nog steeds heel slecht. (Hydroxy)chloroquine doet in vrijwel alle proeven niets, en het veel gehypede Remdesivir werkt met name heel goed “in theorie”, maar niet zo in de praktijk. Ook veelbelovende ontstekingsremmers die de “cytokinestorm” zouden doen luwen blijken weinig effect te hebben. Zelfs de theorie van de cytokinestorm wankelt nu.
Gelukkig zijn er wel andere medicijnen en behandelingen ontdekt die nuttig bleken waardoor ziekenhuizen nu beter in staat zijn mensen te laten genezen van COVID-19. Het beste bewijs is er voor dexamethason wat in verschillende onderzoeken duidelijk nuttig is gebleken.
Het lijkt er ook op dat de kunstmatige antilichamen die ik eerder besprak helpen. Het is zeer waarschijnlijk dat ze Donald Trump hebben geholpen de ziekte snel te boven te komen. Deze antilichamen zijn problematisch omdat ze onbetaalbaar zijn, slecht leverbaar, en alleen helpen als je ze heel vroeg geeft, lang voor iemand echt ziek is. De hoop is nu dat we met een bloedtest zouden kunnen voorspellen bij wie de ziekte de verkeerde kant op zal gaan, en dan de $50000 injectie geven.
Er lopen nu diverse onderzoeken naar andere mogelijk veelbelovende medicijnen, maar de resultaten zijn of nog niet stevig genoeg, of laten nog op zich wachten.
Het valt daarbij wel op dat er ook niet heel veel interesse lijkt te zijn om mogelijk interessante medicijnen deugdelijk te testen (zoals bromhexine, ivermectin, calcifediol en fluvoxamine). En vervolgens gebeurt er ook weinig mee want er zijn geen grote tests - een beetje een kip-ei probleem. Alle vier genoemde medicijnen zijn in kleinere ‘randomized control trials’ succesvol gebleken. Frustrerend.
Vitamine D
Het vitamine D-verhaal houdt ondertussen stand, uit diverse interventie studies, waarbij je de een deel van de patiënten behandelt en een ander deel niet, blijkt nu dat vitamine D echt helpt. De sceptici blijven roepen dat het te kleine onderzoeken zijn, maar negeer dat - al hebben de sceptici gelijk, het staat als een paal boven water dat een vitamine D tekort het laatste is wat je wil als je (bijvoorbeeld) griep krijgt.
Het bevreemdt me werkelijk enorm dat medici en wetenschappers zeggen “het is nog niet zeker, neem geen vitamine D”. Terwijl het bestaand overheidsbeleid is om dat wel te doen. Want vergis je niet - als deze mensen ongelijk hebben geven ze dodelijke adviezen nu.
En iedere medicus of wetenschapper die hierover verwarrende verhalen houdt, vraag hem/haar of ze een vitamine D-tekort aanbevelen in een pandemie. Ik denk het niet.
Het beste overzicht van alle lopende vitamine D-onderzoeken is hier te vinden. Ik wacht zelf met grote spanning het onderzoek in Spanje af waar 1000 patiënten nu meedoen aan een test van snelwerkend vitamine D. Want als je iemand die al ziek is nog normale vitamine D gaat geven ben je eigenlijk te laat. Een eerdere test op ongeveer 100 patiënten was zeer veelbelovend.
Maskers
Veel wil ik er niet over zeggen - al maanden kan je (met name in de US) bijna niks anders zeggen dan “MASK UP” #maskup. En laten we dat ook vooral doen, het helpt vast. Maar hoeveel weet niemand. Als je voorzichtig kijkt naar de landen in Europa die eerder of later met maskers kwamen kan je niet zeggen dat het 100% werkt.
Ik zou zo graag willen dat het geschreeuw niet alleen “MASK UP!” was maar ook “HOU AFSTAND WAS JE HANDEN EN BLIJF THUIS”. Want een masker is mogelijk 30% effectief, maar die hele bijeenkomst niet doen (of ‘remote’) is 100% effectief.
En hoe nu verder?
Voorspellen is altijd moeilijk, zeker als het om de toekomst gaat. Ik waag me er dan ook niet aan. De ingrediënten om onszelf met gedrag en techniek uit deze ellende te helpen zijn er. De vraag is of we dat verstandig gaan doen, en hoe snel.
Tot die tijd, was je handen, houd afstand, blijf thuis als het kan en zorg goed voor jezelf en elkaar!