Corona Update Oktober 2021

Het heeft even geduurd, maar er is weer een Coronaupdate. Wederom dank aan iedereen die met vragen kwam.

Hoe gaat het nu?

Ik durf het niet te zeggen. In veel landen gaan de cijfers omhoog. In de UK zijn ze al tijden en tijden torenhoog. De vaccins houden goed stand tegen ernstige ziekte (zie verderop). Maar of de cijfers nog veel verder omhoog zullen gaan, ik durf het niet te zeggen. Iedereen die wel met voorspellingen komt is of een genie of een charlatan.

Er is een potentieel scenario dat er over de huidige golf nog een griepepidemie zou kunnen komen. Vooralsnog lijkt dat alles mee te vallen - vorige week is er 1 keer griep vastgesteld bij de peilstations. Omdat de peilstations nu minder mensen zien dan normaal houdt het Nationaal Influenza Centrum de boel ook op andere wijzen in de gaten. Zij zien inmiddels wel een beetje griep rondgaan, maar het mag nog geen naam hebben. Hoe langer de griepcijfers laag blijven hoe groter de kans dat we de winter doorkomen zonder een dubbele epidemie.

Ondertussen zou het echt heel veel uitmaken als nog meer mensen zich lieten vaccineren tegen Corona. Als in een omgeving 80% gevaccineerd is, en je motiveert nog 5% meer, dan daalt het aantal ongevaccineerden met 25%. Dat Scheelt Een Slok Op Een Borrel in de ziekenhuizen.

Wat is nog steeds waar?

Al verandert er een hoop, sommige dingen waren al zo, alleen weten we dat nu een heel veel zekerder:

Ventilatie, luchtreiniging. Dit maakt echt enorm uit. Nieuw is dat nu echt bevestigd is dat eenvoudige luchtfilters zin hebben. Ik had dit zelf nooit gedacht, maar een klein apparaat in de hoek van je je kamer of leslokaal slaagt er echt in de lucht schoon te houden. Philips maakt mooie reinigers in verschillende vormen en maten. Ik heb zelf een halve Corona-pandemie ongevaccineerd op een kantoor moeten zitten met dit soort apparaten en niemand heeft Corona gekregen. Het is een anekdote en we hielden goed afstand, maar toch.

Ook goed om te weten, er zijn inmiddels tegen de 7 miljard vaccins gegeven. Iedereen die nu nog zegt dat de risico’s niet goed onderzocht zijn kan je niet meer serieus nemen. Terloops heeft men in de US gekeken naar sterfte door alle oorzaken onder gevaccineerden en niet-gevaccineerden, en daaruit blijkt glashelder dat gevaccineerden veel minder vaak doodgaan.

Ik heb vorig jaar vaak gehamerd op vitamine D. Het onderzoek is gestaag doorgegaan en komt er nu op uit dat vitamine D zeker geen wondermiddel is, maar dat het toch echt heel veel uitmaakt of je Corona krijgt met of zonder een vitamine D tekort. Je krijgt met gezond eten in Nederland in de winter nooit genoeg vitamine D binnen, dus je ontkomt bijna niet aan pillen. Let wel op dat het vitamine D3 is en dat de dosis niet te laag is (zeker niet als je overgewicht hebt).

Voor de (semi)-medici die struikelen over deze paragraaf, ik kan toch echt aanraden dit overzicht eens kritisch te bekijken. Tevens, het komt wat raar over dat u pleit voor een vitaminetekort. De gezondheidsraad raadt sowieso voor grote bevolkingsgroepen al supplementatie aan. Dus zo gek is dit niet.

Hoe goed werken de vaccins nu?

Naarmate de tijd verstrijkt leren we hier meer en meer over. Helaas zijn er veel mensen die liever spannende headlines hebben dan nuttige informatie te verspreiden.

We zijn geïnteresseerd in hoe goed een vaccin helpt bij het voorkomen van:

• Iedere besmetting, of je het nou merkt of niet
• Symptomatische besmetting (‘bankhangen’)
• Ernstige ziekte, of ziekenhuisopname
• Long COVID
• Opname intensive care
• Doodgaan

We hebben hier nu allemaal cijfers voor. Als je vers gevaccineerd bent is de relatieve bescherming tegen al deze dingen rond de 95% (behalve long COVID, dat weten we nog niet goed, kom ik op terug).

Wat betekent 95% relatieve bescherming tegen, zeg, ziekenhuisopname? Dat betekent dat als twee vergelijkbare mensen, één gevaccineerd en één niet, hetzelfde soort leven leiden, de gevaccineerde 95% (statistisch) minder vaak in het ziekenhuis wordt opgenomen voor Corona (in dezelfde tijdsperiode).

Ons afweersysteem (waar ik in de update van 1 april 2020 over schreef) kent meerdere lagen. De eerste laag is het aspecifieke immuunsysteem, en dat houdt al heel veel buiten. Te onderhouden met goed slapen, vitamine D en goed eten. Tip.

De tweede laag zijn circulerende antistoffen: kant en klare SARS-CoV-2 verdelgers. Maar, je kunt je voorstellen dat je lichaam niet eindeloos van die antistoffen op kan bouwen. Anders zou je na 20 jaar geheel bestaan uit antistoffen. Dus breken die geleidelijk af.

Ons afweersysteem heeft gelukkig een geheugen, en dat kan indien nodig verse antistoffen maken. Daarnaast leert het afweersysteem ook goed om besmette cellen te herkennen (de befaamde T cellen).

Het effect van het bovenstaande is dat de directe verdediging tegen SARS-CoV-2 altijd afneemt na verloop van tijd. Dat houdt in dat het virus op een gegeven moment toch voet aan de grond kan krijgen in je lichaam, ook al ben je gevaccineerd of heb je al Corona gehad. Het lijkt erop dat de bescherming tegen “iedere vorm van Coronabesmetting” uiteindelijk zakt tot onder de 50%.

Maar, eenmaal alsnog besmet springt het geheugen in werking, en met een beetje mazzel blijft je Corona-ervaring beperkt tot een nare verkoudheid.

Wat we nu glashelder in de cijfers zien is dat 95% van de gevaccineerden met een goed werkend immuunsysteem blijvend beschermd is tegen ziekenhuisopname of erger, nu tot 9 maanden na vaccinatie. Maar het tweede deel van die zin is wel belangrijk.

In ziekenhuizen liggen nu met name ongevaccineerden of mensen met een verzwakt immuunsysteem. Gelukkig is er ook voor hun mogelijk goed nieuws op komst (zie verderop bij ‘medicijnen’).

Dan is er nog de vraag hoe vaak gevaccineerde mensen het virus doorgeven. Dit is lastig te berekenen. Eerst is er al de stevige reductie in hoe vaak een gevaccineerd iemand überhaupt besmet raakt (“50%”), daarna nog hoe besmettelijk zo iemand dan is en vervolgens nog voor hoe lang.

Het RIVM heeft hier een mooi onderzoek naar gedaan wat gepubliceerd is als een wetenschappelijke preprint.

Hier komt uit dat als een gevaccineerde toch besmet is (en die kans is al een stuk kleiner natuurlijk), dat de kans dat het virus vervolgens aan een ongevaccineerde huisgenoot wordt doorgegeven met 63% wordt teruggebracht.

Vaccineren heeft dus enorm zin om de doorgifte van het virus een halt toe te roepen. Als je het niet doet voor jezelf, doe het voor de mensen met een verzwakt afweersysteem!

Bescherming tegen long covid?

Je zou denken, als een vaccin 95% beschermt tegen ernstige ziekte, dan is long covid vast ook opgelost. Er is helaas nog niet zo heel veel data, wat onder andere komt door de vele definities van “long covid”. Het is erg flauw dat de mensen die er serieus onder lijden (ik ken ze) nu vaak onder één noemer worden geplaatst met mensen die nog kuchen na zes weken.

Desondanks blijkt uit de eerste cijfers dat vaccins ook long covid helpen voorkomen, maar onduidelijk is nog hoe goed precies. Verder lijkt het er ook op dat zelfs achteraf nog vaccineren redelijk helpt bij het herstel van long covid.

Overigens moet ik ook kwijt dat vrijwel alle nieuwsberichten over long covid onbruikbaar zijn. Het is kennelijk heel moeilijk om tegelijkertijd het fenomeen serieus te nemen maar ook duidelijke statistieken te noemen.

Dit BBC artikel vat het wel goed samen. Het bestaat, het is echt, maar iedere headline “de helft van kinderen krijgt long covid” is lariekoek. Het zou toch mogelijk moeten zijn long covid serieus te nemen en tegelijk te zeggen dat het ook weer niet zo heel veel voorkomt.

Boosters

Om te beginnen - het lijkt er dus op dat ook met maar 2 doses het vaccin je heel goed uit het ziekenhuis houdt, zeker als je een goed werkend afweersysteem hebt. Desondanks willen we misschien meer - als we bijvoorbeeld de doorgifte van het virus nog verder afremmen dan beschermen we ook de mensen zonder een goede afweer.

Ook over boosters wordt een enorme berg onzin verspreid. Sommige landen deden twee vaccinaties binnen 14 dagen, andere drie weken, en andere landen hadden er maanden tussen zitten. En dat lijkt nogal uit te maken. En ergens is dat ook wel logisch - na de eerste inenting zijn er al een boel antistoffen gemaakt. Misschien dempen die de tweede inenting wel. Daardoor zakt de bescherming in sommige landen sneller in.

Er zijn nu veel booster experimenten geweest en daar komt uit dat ze heel goed werken, zeker in landen waar dosis 1 en 2 dicht bij elkaar lagen.

Nou is dat mooi nieuws, maar we willen eigenlijk weten, wordt die booster een jaarlijks fenomeen voor iedereen? De eerste prille indicaties zijn van niet. Het lijkt erop dat na zes maanden boosten een heel ander effect heeft dan de tweede prik na een paar weken - de afweer schiet omhoog tot een hogere waarde dan ooit en loopt ook langzamer terug, of zelfs op.

Boosters lijken dus belachelijk effectief, en zijn daarmee vermoedelijk toch wel de moeite waard. Tegelijkertijd blijft het bizar dat we hier bezig zijn met onze derde dosis terwijl bijna de halve wereld nog wacht op z’n eerste.

Janssen / Johnson & Johnson

Vrijwel de hele westerse wereld heeft besloten dat mensen met het Janssen vaccin het beste nog een mRNA booster kunnen krijgen. In Nederland lopen we zoals vaker een paar maanden achter. Het lijkt erop dat onze instanties absoluut bewijs willen dat het moet voor ze besluiten dat het Janssen-vaccin een booster nodig heeft.

Het bewijs dat de Janssen bescherming tegen ernstige uitkomsten tekort schiet is nog niet waterdicht. Er zijn onderzoeken waaruit blijkt dat Janssen echt tegenvalt, en er zijn ook onderzoeken waar het best ok gaat.

“Absoluut bewijs” is een stomme standaard. Misschien geven we mensen een booster die ze niet strikt nodig hebben. Maar “worst case” hebben we ze dan nodeloos een extra goede afweer gegeven.

Het is echt belachelijk hoe traag we hier in Nederland over zijn.

Nieuwe varianten?

Het was heel lang stil op dit front, en eigenlijk is het dat nog. Mu en Lambda hebben we nooit meer van gehoord. Op dit moment lijkt een sub-variant van Delta iets te groeien. Vooralsnog is dit de enige ontwikkeling in de afgelopen maanden.

Weet in ieder geval dat de media dol zijn op nieuwe Corona “scariants”. Weet ook dat de vaccins tot nu tegen alle varianten uitstekende bescherming bieden.

Sneltesten

Het wordt een thema, “onzin in het nieuws”. Ik schreef er eerder over, een sneltest is extreem goed in bepalen of je vandaag besmettelijk bent. De kans dat iemand met een negatieve sneltest flink besmettelijk is is echt heel heel klein. En omgekeerd, een positieve sneltest is bijna altijd correct. En dat binnen 15 minuten in je eigen huis!

En toch zijn er dan allemaal mensen die komen melden dat een PCR test gevoeliger is. Dat is zo, maar hij meet iets heel anders (“was je misschien ooit besmet, of ben je net besmet”). En hij meet het met name niet op het moment dat je het nodig hebt - namelijk pas vele uren of een dag nadat je een testafspraak hebt weten te maken.

In de UK viel recent op dat bergen mensen op hun sneltest positief waren, maar daarna op de officiële test negatief. Dit bleek uiteindelijk aan het PCR laboratorium te liggen. De sneltests hadden gelijk.

Sneltests zijn echt goed, veel beter dan eerst verwacht.

In dit plaatje zie je een mogelijk voorbeeld van wanneer sneltests (‘antigeen’) positief meten, en wanneer je besmettelijk bent (neem de dagen niet al te serieus).

Een sneltest gebruik je het beste vlak voor je naar een evenement gaat. Het is niet handig de avond van tevoren te testen.

In een ideale wereld testten we mensen live aan de deur.

Afweer meten?

Een lezer vroeg me of het zin heeft te meten hoe het zit met je afweer, en dan afhankelijk van die meting te bepalen of je een booster zou moeten doen. Er zijn specifieke gevallen waar dat zin heeft, bijvoorbeeld bij mensen waar het vermoeden bestaat dat ze helemaal geen afweer kunnen maken.

Maar in de meeste gevallen is zo’n meting niet nauwkeurig en voorspellend genoeg. Ook is een vaccinatie vermoedelijk veel goedkoper dan zo’n test. Verwacht daarom eerder dat hele bevolkingsgroepen in aanmerking komen voor een booster. Mensen met immuunproblemen, daarna 80+, 65+ en vermoedelijk uiteindelijk iedereen.

Vaccinontwikkelingen

De vaccins die we ook vandaag nog gebruiken zijn ontworpen in januari 2020. Kennelijk is er toen erg goed gekozen, er is geen echte aanleiding de vaccins aan te passen aan delta - de vaccins werken nog prima.

Desondanks zit de wereld niet stil. SARS-CoV-2 begint in je neus en luchtwegen. Het is op zich een beetje raar dat het vaccin begint in je arm - daar zat het probleem niet. Het is bekend dat afweer in ons lichaam deels lokaal is.

Het ligt daarom enorm voor de hand om een vaccin te maken wat je in je neus zou kunnen spuiten. Niet alleen is dat makkelijker toe te dienen, het zou ook afweer opleveren waar je die het hardst nodig hebt.

Deze ontwikkelingen lopen, maar het lijkt niet snel genoeg te gaan om daar in 2022 iets van gaan merken. Desondanks zou het wel de toekomst kunnen zijn.

De mRNA-vaccins waren onvoorstelbaar succesvol voor SARS-CoV-2. Ze werken veel beter dan bestaande griepvaccins, bijvoorbeeld. Iedereen is dan natuurlijk ook heel erg benieuwd of je ook een mRNA griepvaccin kan maken. BioNTech/Pfizer en Moderna zijn daar nu beide mee bezig. Ook wordt gekeken of een griep en SARS-CoV-2 vaccin te combineren is, en het lijkt van wel.

Ik verwacht in de loop van 2022 concreet nieuws over deze ontwikkelingen.

Afsluitend is er ook indrukwekkend werk gaande voor het maken van pan-corona en universele griep vaccins. Met name het pan-corona onderzoek ziet er al veelbelovend uit - zeker als je een muis bent.

Medicijnen

In ziekenhuizen leert men steeds beter hoe ernstig zieke Corona-patienten behandeld moeten worden. Dit zijn niet zozeer enorme doorbraken, maar met enige regelmaat de ontdekking dat een bepaald medicijn voor bepaalde patiënten 20% uitmaakt. Maar het telt wel op.

Mensen die naar aanleiding van Corona op de intensive care liggen zijn doorgaans al lang niet meer aan het strijden tegen het virus, maar tegen de nasleep daarvan.

Een vuurtje blus je het beste als het nog klein is. En dat geldt voor een virusbesmetting ook. En daar ligt de uitdaging - we kennen diverse medicijnen die SARS-CoV-2 echt heel indrukwekkend lamleggen. Maar je moet dat doen als iemand pas net symptomen heeft.

Op dat moment is het nog niet duidelijk of iemand ernstig ziek zal worden. We kunnen niet iedereen met een positieve sneltest preventief in het ziekenhuis gaan behandelen.

Aan het begin van de pandemie waren alle ogen gericht op Remdesivir, wat uiteindelijk niks bleek te doen op de intensive care – we gaven het te laat. Inmiddels blijkt dat als je hoog-risico patiënten het heel vroeg geeft het prima werkt (87% reductie in ziekenhuisopnames). Maar, dat kan alleen met een preventieve ziekenhuisopname.

Ook is er nu molnupiravir, wat in pilvorm genomen kan worden. En wederom, als je dat binnen vijf dagen na het eerste symptoom geeft aan ongevaccineerde hoog-risico patiënten, dan reduceert dat ziekenhuisopnames met 50%. In dat onderzoek overleed geen van de patiënten die molnupiravir kregen (en 8 in de controlegroep), maar zo groot was het onderzoek niet.

Molnupiravir zou in theorie de pil zijn die je in het doosje bij de sneltests stopt. Twee rode streepjes, neem de eerste pil & bel de apotheek voor een hele strip voor de komende vijf dagen.

Nader onderzoek loopt, en de hoop is dat deze resultaten standhouden. Terloops zou exact deze pil ook helpen tegen griep! Ook voor griep kan je sneltests maken namelijk, al deden we dat zelden. Je zou je een sneltest met nog meer streepjes voor kunnen stellen die je vertelt welke griep of corona je hebt, waarna je de pillen kan nemen.

Er hangen helaas nog wat donkere wolkjes boven molnupiravir. Ten eerste wil de fabrikant er 750 euro voor hebben, terwijl het heel goedkoop geproduceerd kan worden. Ten tweede is nog niet 100% zeker dat de pil veilig genoeg is. Daarom zal het eerste gebruik mogelijk beperkt zijn tot echte hoog-risico patiënten.

Pfizer heeft ondertussen ook een pil in ontwikkeling met de pakkende naam PF-07321332. Dit blokkeert SARS-CoV-2 op een geheel andere manier, eentje die vermoedelijk veiliger is dan molnupiravir. De UK overheid is zo optimistisch over deze pil dat ze al een half miljoen stuks besteld hebben, maar ik moet het nog zien.

Afsluitend

Al stijgen de cijfers nu, ik denk toch dat we in een andere fase zitten. De vaccins houden nu al stand, en met een booster wordt dat alleen maar beter. Hopelijk komen we deze winter een beetje door. En als je iets wil doen, iedere ongevaccineerde die je weet te overtuigen zich in te laten enten maakt uit!