Preview document (🔗 origineel)

---

VVD onderzoeksvoorstel naar de doelmatigheid van subsidies

Probleemstelling

De Algemene Rekenkamer heeft herhaaldelijk problemen ondervonden bij
subsidieregelingen, onder andere op het gebied van rechtmatigheid en
doelmatigheid. Het Kader financieel beheer rijkssubsidies komt hier
deels aan tegemoet. In het advies van de Algemene Rekenkamer over dit
kader wordt geconstateerd dat het kader geen afwegingskader biedt voor
een effectievere inzet van subsidiegelden. De Algemene Rekenkamer geeft
daarom het advies “om vóór de instelling van een nieuwe regeling dan
wel als onderdeel van het inbouwen van het nieuwe subsidiekader in de
diverse departementale subsidiewetten nog eens nadrukkelijk te bezien of
deze subsidieregen de meest effectieve manier is om het beoogde beleid
uit te voeren”. De reactie van de minister van Financiën is dat de
beleidsafweging voor de inzet van het subsidie-instrument een zaak is
van de departementen en dat er altijd een goede afweging moet worden
gemaakt. 

De doelmatigheid van subsidies wordt meestal ex post vastgesteld vaak
als onderdeel van een beleidsdoorlichting. Hierdoor is er geen
totaalbeeld van de effectiviteit van de afzonderlijke subsidies van het
Rijk. Ook het Instrumentenoverzicht Rijk (IOK) dat in 2010 verschijnt,
biedt op dit punt geen soelaas. In het IOK worden de instrumenten niet
beoordeeld op hun doelmatigheid en doeltreffend. De reden hiervoor is
dat er wordt verondersteld dat de discussies over de bijdragen van
instrumenten aan het bereiken van doelstellingen plaatsvinden in
debatten over beleidsnota’s en begrotingen in de Tweede Kamer. 

Op grond van ruim 300 rijkssubsidieregelingen wordt jaarlijks voor
ongeveer € 5 miljard aan subsidies verstrekt. Uit onderzoek blijkt dat
de gemiddelde uitvoeringslasten voor de overheid die samenhangen met
subsidieverlening 2,7 % van het subsidiebudget bedragen. Dit komt neer
op een totaal van € 135 miljoen. Bij elkaar een aanzienlijke
uitgavenpost van het Rijk. 

Belang

Door de kredietcrisis en de economische crisis is de houdbaarheid van de
overheidsfinanciën onder nog grotere druk komen te staan. Om naar
structureel herstel te werken moeten er politieke keuzes worden gemaakt.
Dit kan niet zonder een grondige analyse en voorbereiding. Het
beschikbare onderzoek ten aanzien van subsidies is versnipperd en
beperkt zich vaak tot kleinere deelgebieden. 

Inmiddels zijn er 20 heroverwegingscommissies ingesteld die voorstellen
moeten opleveren waarbij minimaal 20% op de structurele netto uitgaven
wordt bespaard. Subsidies zijn maar in enkele gevallen expliciet
opgenomen in de taakopdrachten van de commissies. Dit in tegenstelling
tot fiscale subsidies. 

De minister van Financiën heeft tijdens de Algemene Financiële
Beschouwingen van 2009 aangegeven dat een afzonderlijke heroverweging
ten aanzien van subsidies niet noodzakelijk is. Met de brede
heroverweging is geprobeerd onderwerpen te selecteren waarvan het zeker
is dat het alleen maar lukt om te besparen, door herstructurering en
reorganisatie. Het instrument heroverweging is in deze gevallen
noodzakelijk. Voor subsidies is dat volgens de minister van Financiën
niet noodzakelijk, omdat altijd kan worden besloten om alle
subsidiebudgetten met 20% te verminderen om de gewenste besparing te
realiseren. 

De Algemene Rekenkamer heeft vraagtekens gezet bij de effectiviteit van
de inzet van de vele subsidies. Hierdoor is er in de ruim € 5 miljard
die is verbonden aan het Rijkssubsidiestelsel een aanzienlijk
besparingspotentieel aanwezig. Bovendien gaat de redenering van de
minister van Financiën waarschijnlijk niet op aangezien verwacht mag
worden dat ieder subsidiebudget is afgestemd op de specifieke
doelstelling van een subsidie. Hierdoor zal eerder de afweging aan de
orde zijn om een subsidie in zijn geheel af te schaffen of te behouden
dan de vraag of het ook met minder toe kan.

Om tot een (politieke) afweging te kunnen komen ten aanzien van de
doelmatigheid en wenselijkheid van de inzet van een subsidie om een
beleidsdoel te realiseren, is het noodzakelijk om een volledig overzicht
te krijgen van de doelmatigheid van subsidies. Hierdoor kan het genoemde
besparingspotentieel ook daadwerkelijk worden gematerialiseerd.

Afbakening

Aangezien subsidie een ruim begrip is kan het onderzoek worden ingeperkt
door aan te sluiten bij de definitie in de Algemene wet bestuursrecht
(art. 4.21). Hierdoor blijven opdrachten, inkomenssteun, toeslagen,
specifieke uitkeringen aan gemeenten, provincies en waterschappen,
subsidies aan andere staten en volkenrechtelijke organisaties en
subsidies die worden verleend op basis van subsidieprogramma’s die op
Europees niveau tot stand zijn gekomen. Ook blijven de financiële
middelen die worden verstrekt aan zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s)
buiten beschouwing. Daarnaast kan de reikwijdte van het onderzoek zich
beperken tot subsidies die worden verstrekt door het Rijk en ZBO’s.
Deze afbakening sluit aan bij de reikwijdte van het Kader financieel
beheer rijkssubsidies. 

Onderzoeksdoelen/ -vragen 

Toetsing van afzonderlijke subsidies op doelmatigheid, waarbij tevens
wordt beoordeeld of de kosten in verhouding staan tot de resultaten.
Hierbij kunnen ook aanbevelingen worden gegeven voor alternatieve
beleidsinstrumenten die op effectievere wijze het beoogde beleid
realiseren.

Zijn er verschillende subsidies die hetzelfde beleidsdoel dienen? Zijn
er in deze gevallen mogelijkheden tot stroomlijning van de verschillende
subsidies (verhogen doelmatigheid)? Hierbij kan tevens inzichtelijk
worden gemaakt welke mogelijkheden tot besparingen op uitvoeringskosten
ontstaan.

Het voorgestelde onderzoek is primair een ex post onderzoek. De nadruk
ligt op de evaluatie van de doelmatigheid van bestaande subsidies. Het
is echter een logische stap om uit deze evaluatie ook aanbevelingen af
te leiden, waardoor de bruikbaarheid voor het politieke debat wordt
verhoogd. Gezien de aard van het onderzoek sluit de taakomschrijving van
de Algemene Rekenkamer hier goed op aan.

 Kamerstukken 31865/31031 nr. 5

 Citaat uit het advies van de Algemene Rekenkamer op het Kader
Financieel beheer rijkssubsidies (Kamerstukken 31865/31031 nr. 5,
bijlage 2) 

 Reactie Minsterie van Financiën op advies Algemene Rekenkamer op het
Kader financieel beheer rijkssubsidies (Kamerstukken 31865/31031 nr. 5,
bijlage 3)

 Kamerstukken 31865 nr. 7, pagina 11

 Kamerstukken 30300 IXB nr. 27, pagina 2

 Ministerie van Financiën, ‘contourenschets uniform kader subsidies,
januari 2008

 SIRA Consulting, ‘Meting lasten van subsidies’, januari 2008