Preview document (🔗 origineel)

---

No. W04.25.00228/I	's-Gravenhage, 19 november 2025

Bij Kabinetsmissive van 5 september 2025, no.2025001953, heeft Uwe Majesteit, op voordracht van de Staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering, bij de Afdeling advisering van de Raad van State ter overweging aanhangig gemaakt het voorstel van wet houdende wijziging van de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba in verband met de verhoging van het aantal eilandsraadsleden en eilandgedeputeerden (Wet verhoging aantal eilandsraadsleden en eilandgedeputeerden), met memorie van toelichting.

Het wetsvoorstel beoogt het aantal eilandsraadsleden van de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba te verhogen. Hiermee samenhangend creëert het wetsvoorstel de mogelijkheid dat ook het aantal eilandgedeputeerden wordt verhoogd. Ook wordt de mogelijkheid van deeltijdeilandgedeputeerden geïntroduceerd. Eveneens voorziet het voorstel in een verduidelijking van incompatibiliteiten van eilandsraadsleden en wordt een verlofregeling voor eilandgedeputeerden geïntroduceerd.

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft begrip voor het verhogen van het aantal eilandsraadsleden en -gedeputeerden, maar constateert dat deze maatregel oorspronkelijk onderdeel was van een meeromvattend pakket. Alleen deze maatregel krijgt nu prioriteit. De Afdeling merkt op dat onvoldoende is gemotiveerd waarom het wenselijk is te starten met het verhogen van het aantal eilandsraadsleden en -gedeputeerden, alvorens andere maatregelen worden ingevoerd die beogen het bestuur op de eilanden te versterken. Eveneens gaat de toelichting niet in op de vraag in hoeverre de openbare lichamen bij deze prioritering zijn betrokken. Tot slot is onvoldoende toegelicht op welke inhoudelijke gronden er voor Sint Eustatius voor een afwijkende procedure is gekozen.

In verband hiermee is aanpassing wenselijk van de toelichting.

1. Inhoud en achtergrond van het voorstel

De regering is voornemens de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: WolBES), alsmede de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: FinBES) te herzien. Deze herziening is erop gericht het bestuur op de eilanden, de controle daarop en de interbestuurlijke verhoudingen te versterken.

De herziening van beide wetten is vertraagd en deze wetsvoorstellen zullen naar verwachting niet in werking treden voor de volgende eilandraadsverkiezingen (17 maart 2027). Daarom kiest de regering ervoor een deel van het herzieningsvoorstel af te splitsen en te regelen met het voorliggende wetsvoorstel.

De belangrijkste voorgestelde wijziging betreft de verhoging van het aantal eilandsraadsleden en -gedeputeerden. Op dit moment zijn de eilandsraden kleiner dan de gemeenteraden van Europees-Nederlandse gemeenten met een even groot inwonertal. De huidige aantallen (negen voor Bonaire en vijf voor Sint Eustatius en Saba) zijn dezelfde als bij de integratie van de eilanden in het Nederlandse staatsbestel op 10 oktober 2010.¹

Stapsgewijs wordt het aantal eilandsraadsleden verhoogd,² totdat (op zijn vroegst in 2039) een staffel wordt ingevoerd.³ Vanaf dat moment wordt het aantal eilandsraadsleden gebaseerd op het inwonertal van de verschillende openbare lichamen. Voor deze staffel worden dezelfde aantallen raadsleden per inwonertal gehanteerd als voor gemeenten in Europees Nederland.⁴ Voor de stapsgewijze verhoging geldt voor Bonaire en Saba (op basis van met deze openbare lichamen gemaakte werkafspraken) dat iedere verhoging ná de eerste verhogingsstap wordt voorafgegaan door een evaluatie. Op basis van de evaluatie wordt ingeschat of een verdere verhoging gedragen kan worden door de openbare lichamen.

Het wetsvoorstel regelt dat het maximumaantal eilandgedeputeerden gekoppeld wordt aan het aantal eilandsraadsleden. Met de groei van het aantal eilandsraadsleden kan het aantal eilandgedeputeerden dus toenemen.

Om de verhoging van het aantal eilandsraadsleden (en daaraan gekoppeld mogelijkerwijs het aantal eilandgedeputeerden) goed te laten verlopen wordt voorzien in flankerend beleid, zoals het ondersteunen van de griffiers, eilandsraadsleden, gedeputeerden en gezaghebbers. Daarnaast wordt ingezet op het versterken van democratisch bewustzijn en participatie, onder meer in het onderwijs.⁵

Het wetsvoorstel voorziet ook in enkele andere wijzigingen van de WolBES. Zo wordt de deeltijdeilandgedeputeerden geïntroduceerd.⁶ Eveneens voorziet het voorstel in een verduidelijking met betrekking tot de incompatibiliteit voor eilandsraadsleden en wordt een verlofregeling voor eilandgedeputeerden geïntroduceerd.⁷

2. Prioritering van uitbreiding aantal eilandsraadsleden en -gedeputeerden

De volledige herziening van de WolBES (het toekomstige herzieningsvoorstel en het onderliggende wetsvoorstel) en de FinBES heeft als overkoepelende doelstelling het versterken van het bestuur en de controle daarop en de versterking van de interbestuurlijke verhoudingen. Zoals de regering in de consultatieversie van de Herzieningswet beschrijft, hebben beide wijzigingen van de WolBES samenhangende effecten op het bestuur en de democratie van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Het verhogen van het aantal eilandsraadsleden (en daarmee samenhangend mogelijkerwijs het aantal eilandgedeputeerden) is één van de maatregelen om het bestuur integraal te versterken en te komen tot een ‘effectieve bestuurlijke inrichting’.⁸ Uit de consultatieversie van de Herzieningswet blijkt dat er meer maatregelen zijn die hieraan zouden moeten bijdragen.⁹ Eerder in het wetgevingstraject was er, anders gezegd, sprake van een meeromvattend pakket van samenhangende maatregelen om het bestuur in de openbare lichamen te versterken.

De toelichting geeft geen antwoord op de vraag óf en waarom de verhoging van het aantal eilandsraadsleden per 2027 te verkiezen is boven het integraal invoeren van een volledig pakket aan maatregelen om de doelstelling van de Herzieningswet te bereiken. Evenmin wordt duidelijk welk effect de keuze om een maatregel ten opzichte van de overige aanpassingen te prioriteren heeft op de doelstelling van de gehele herziening, namelijk het versterken van het bestuur in de openbare lichamen.

Daarbij merkt de Afdeling nog het volgende op: in 2024 zijn op een werkconferentie afspraken gemaakt met de openbare lichamen over de Herziening.¹⁰ Daarbij zijn ook afspraken gemaakt over de verhoging van het aantal eilandsraadsleden en -gedeputeerden. Het besluit voorliggend wetsvoorstel afzonderlijk en met prioriteit in procedure te brengen is van later datum. De toelichting vermeldt niet of de eilandbesturen zijn betrokken bij deze keuze.

De Afdeling adviseert in de toelichting in te gaan op de wenselijkheid van het afzonderlijk en met prioriteit invoeren van voorliggend wetsvoorstel, ook in relatie tot de voorziene andere maatregelen om de bestuurskracht te bevorderen. Tevens adviseert de Afdeling in de toelichting aandacht te besteden aan de betrokkenheid van de openbare lichamen bij de keuze om dit wetsvoorstel te prioriteren.

3. Afwijkend proces voor Sint Eustatius

Tijdens de bovengenoemde werkconferentie is afgesproken dat bij de verhoging van het aantal eilandsraadsleden voor Sint Eustatius een afwijkend proces geldt. Daar waar op Saba en Bonaire iedere verhoging ná de eerste verhogingsstap wordt voorafgegaan door een evaluatie, vindt deze evaluatie voor Sint Eustatius niet plaats.

De toelichting beschrijft dat gekozen is voor een geleidelijke verhoging (in plaats van het meteen invoeren van de staffel), met het oog op mogelijke praktische en logistieke uitvoeringsproblemen en een mogelijk gebrek aan politieke aanwas. Juist om op dit punt de vinger aan de pols te houden, is een evaluatie (en waar nodig het uitstellen van een volgende verhoging) nuttig. De toelichting motiveert echter niet waarom de omstandigheden op Sint Eustatius zodanig afwijken dat aldaar van een evaluatie kan worden afgezien.

De Afdeling adviseert in de toelichting de noodzaak van een afwijkende procedure voor Sint Eustatius toe te lichten. Indien een toereikende motivering niet mogelijk is, adviseert zij alsnog te voorzien in een evaluatie voor Sint Eustatius.

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft een aantal opmerkingen bij het voorstel en adviseert daarmee rekening te houden voordat het voorstel bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal wordt ingediend.


De vice-president van de Raad van State,

---

1. Het voorstel WolBES van de regering voorzag in een bevoegdheid voor de eilandsraad om het aantal leden hoger vast te stellen, met een maximum van 15 voor Bonaire en negen voor Sint Eustatius en Saba. Dit werd door een amendement tijdens de Tweede Kamerbehandeling ongedaan gemaakt. Kamerstukken II 2008/09, 31954, nr. 2 en Kamerstukken II 2009/10, 31954, nr. 10.↩︎

2. Artikel I, onderdeel A, Artikel II, onderdeel A t/m C, Artikel III (enkel voor Bonaire).↩︎

3. Artikel IV.↩︎

4. Zie artikel 8 Gemeentewet (tot 31 raadsleden).↩︎

5. Memorie van toelichting, punt 8.↩︎

6. Overeenkomstig artikel 36 van de Gemeentewet.↩︎

7. Overeenkomstig artikel 45 van de Gemeentewet.↩︎

8. Memorie van toelichting bij de consultatieversie herziening WolBES, punt 2.1 en 2.3.2.↩︎

9. Aldus de memorie van toelichting bij de consultatieversie herziening WolBES, punt 2.3.2 in verbinding met punt 4.↩︎

10. Bijlage bij Kamerstukken II 2023/24, 36410-IV, nr. 52.↩︎