Corona Update eind mei 2021

Ja daar zijn we weer! De vorige update uit maart was getiteld “Licht aan het einde van de tunnel”. Nou wil ik niet al te veel pochen, en resultaten uit het verleden bieden geen garanties voor de toekomst, maar het klopte allemaal best behoorlijk. De spectaculaire daling in ziekenhuiscijfers kwam in werkelijkheid een week later dan ik verwacht had. Ok.

Ik wil graag mijn Facebook- en IRC-vrienden bedanken voor hun vele goede vragen en suggesties voor deze post - want er zijn nog genoeg goede vragen over.

De grote dingen die we willen weten zijn natuurlijk:

• Moet ik me zorgen maken over welk vaccin krijg?
• Hoe staat het nou met de varianten?
• Is het leven weer bij het oude deze zomer?
• Zijn we straks “klaar” met Corona?
  • Gaat het goed vanaf september?
  • Hoe lang gaan de vaccins werken?

Ook waren er vragen over:

• Wat betekent die aerosolendiscussie nou?
• Wat nou als er miljarden mensen niet gevaccineerd worden?
• Wat betekenen de positieve testcijfers nog met sneltests?

Heel in het kort

• De vaccins beschermen je echt allemaal spectaculair goed tegen ernstige ziekte
  • Weerstand na vaccinatie is ruim sterker dan “natuurlijke weerstand” na infectie
  • 1 prik vaccinatie na een eerdere infectie werkt nog beter
• De aanwijzingen zijn sterk dat vaccins lang (jaren?) zullen beschermen tegen in ieder geval ernstige COVID-19
• Het is (nog steeds) lastig iets definitiefs te zeggen over de “Indiase variant”
  • Verse RIVM-cijfers van vandaag laten <0,1% zien in Nederland
  • En we horen nooit meer iets over de Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse varianten
  • Zeker is wel dat de Indiase variant geen monster is
• Het ligt enorm voor de hand dat de Coronacijfers hier deze zomer zeer laag zullen zijn
• Het spannende moment komt na de zomer: zijn er dan voldoende mensen ingeënt om ons de befaamde ‘groepsimmuniteit’ te geven? En werken de vaccins voldoende goed tegen eventuele nieuwe varianten?
  • Uit voorzorg worden er “booster” vaccins besteld voor deze winter, maar er zijn nog geen aanwijzingen dat ze nodig zullen zijn
• Testcijfers zullen minder betrouwbaar worden. Ziekenhuiscijfers blijven wel kloppen, maar reageren langzamer
  • De rioolwatersurveillance zal beter tot z’n recht komen bij minder Corona, en reageert wel snel (en detecteert zelfs varianten!)

Vaccinupdates

De grote vier vaccins zijn nog steeds Oxford/AstraZeneca (AZ), BioNTech/Pfizer, Moderna en Janssen/Johnson & Johnson. Ik verwacht geen toevoegingen meer - heel misschien CureVac.

Om te beginnen is nu duidelijk dat alle vaccins >90% bescherming bieden tegen ernstige Corona (“ziekenhuisopname”), bij alle varianten (voor patiënten met een functionerend afweersysteem). Op dat vlak zijn de onderlinge verschillen niet groot.

Ook is er nu na honderden miljoenen inentingen zicht op zelfs heel zeldzame bijwerkingen en ook daar is niets nieuws van betekenis opgedoken.

Over AZ is natuurlijk veel te doen geweest. Tegelijkertijd had AZ ook grote moeite met leveren. De vraag is ook of iedereen die een 1e prik AZ heeft gehad wel een tweede gaat of kan krijgen.

Uit diverse onderzoeken blijkt dat vaccins veilig gemixed kunnen worden, dus het is geen probleem om na een AZ een Pfizer te krijgen. Er worden ook heel veel antilichamen aangemaakt in dat geval blijkt. Dus we moeten even zien hoe dat gaat in Nederland.

Er is me gevraagd of sommige vaccins bredere weerstand opleveren, tegen meer varianten - het lijkt in ieder geval zo te zijn dat de tweede inenting dat doet. Maar, gewoon wachten lijkt ook te helpen. Dit was erg onverwacht, maar ‘antibody maturation’ lijkt nog lang na de inenting door te gaan. De kracht van je vaccinatie neemt gewoon nog toe in de tijd.

Dit verklaart ook het grote succes wat we al nu zien, al hebben de meeste gevaccineerde Nederlanders pas 1 prik gehad.

Er is een kleine theoretische kans dat Janssen bredere weerstand oplevert dan de rest, en ook een kleine kans dat AstraZeneca dat iets minder doet. Maar het zit voorlopig in de marge. Dit heeft te maken met kleine verschillen in het S-eiwit in die vaccins.

Het blijft in ieder geval waar dat het (nu) geen zin heeft “te wachten op een beter vaccin”. Dit kan anders zijn als COVID-19 vrijwel uitgestorven is, maar voorlopig is dat niet zo.

Varianten

In de vorige update schreef ik “Kortom, het is heel waarschijnlijk dat er geen eindeloze reeks varianten komt”. In maart waren we allemaal in de ban van de de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse varianten. Daar hebben we sindsdien niet veel meer van vernomen.

Nu maken we ons zorgen over varianten die we voor het eerst in India zagen. En net als in maart is niet helemaal duidelijk of dit nou eng is of niet. Op deze pagina houdt het RIVM bij welke varianten er gezien worden in Nederland, alleen publiceren ze die data met een fikse vertraging (stom).

En het is maar net hoe je het leest - B.1.617.1/2/3 was in week 18 precies 0,0% van de geteste samples en 0,29% in de week daarvoor. Dat is op zich niks, maar we leven inmiddels in week 21, dus wie weet waar we nu zijn.

Ook in de UK waar men de grootste uitbraak van B.1.617.1/2/3 heeft is de groei als percentage indrukwekkend, maar is er ook geen stevige groei in absolute aantallen. Denemarken meet veel sneller en beter dan wij en die zien ook nog geen groei.

Het is helaas te vroeg om nu een eindoordeel te vellen over deze variant. Wat we wel weten is dat in de UK de vaccins prima standhouden - de overgrote meerderheid van de mensen in het ziekenhuis is ongevaccineerd.

Ook kunnen we wel met zekerheid zeggen dat de Indiase variant niet monsterlijk anders is - dat zou inmiddels echt wel opgevallen zijn.

En dat klopt met het beeld wat zich ontwikkelt - varianten ontlopen vaccins mogelijk voor lichte of matige COVID-19, maar gevaccineerde mensen komen heel zelden in het ziekenhuis (of erger).

Net binnen, onderzoek van Erasmus MC & anderen: SARS-CoV-2 variants of concern partially escape humoral but not T-cell responses in COVID-19 convalescent donors and vaccinees. Goed nieuws.

En nu dan?

Het vaccineren hier gaat in een prachtig tempo door. De kritiek aan het begin was terecht, maar daarna reed de trein gestaag door, met nu meer dan een miljoen prikken per week. We schuiven nu zo’n 5 jaar aan leeftijd op per week. En dat gaat nog versnellen. Volgende week 1975!

Aan de ziekenhuis- en IC-cijfers zien we ook duidelijk dat de vaccins werken – een paar weken nadat een leeftijdsgroep opengegooid is zie je een daling in de cijfers voor die groep.

Maar zijn we er dan? Dat het in de zomer wel goed zal gaan ligt heel erg voor de hand, maar kunnen we al iets zeggen over de herfst?

Het blijft gokken, want zo lang bestaat SARS-CoV-2 nog niet, maar de eerste tekenen zijn dat afweer wel even meegaat. “Jaren” lijkt waarschijnlijk, zeker tegen ernstige ziekte. De halfwaardetijd van veel componenten van onze afweer wordt gemeten als vele maanden. Een deel van onze afweer bleek zelfs sterker te worden de eerste 8 maanden na een infectie. Een halfwaardetijd van een paar maanden klinkt eng, maar weet dat we na een vaccinatie een afweer hebben die 100 keer sterker is dan nodig. Dat moet flink wat halveren voor het weg is.

Daarnaast heeft ons afweersysteem ook een langetermijngeheugen dat in ons beenmerg leeft. En dat kan je meten maar het is knap pijnlijk. Een aantal helden van vrijwilligers heeft zich maanden lang laten onderzoeken, en het blijkt dat het immuungeheugen voor SARS-CoV-2 erg robuust is (html).

De vraag is nu, komen we de herfst en winter door zonder “boosters”? Dit zijn herhaalinentingen, mogelijk aangepast voor varianten. De Europese Unie neemt het zeker voor het onzekere en heeft alvast een miljard doses gereserveerd voor het geval het nodig is.

Dit zal ook afhangen van hoeveel mensen hier zich laten vaccineren - en dat kan nog best wat overtuiging vergen. Specifiek gevaarlijk zijn gemeenschappen en wijken die zich minder laten vaccineren dan gemiddeld. In zo’n omgeving kan het virus dan nog steeds huishouden.

Daarnaast is de vraag hoe snel varianten zich blijven ontwikkelen, wat weer afhangt van hoe het in de rest van de wereld gaat. Het is niet alleen ethisch juist om de hele wereld te helpen aan vaccins, ook uit egoïstische overwegingen is het een goed idee.

We weten in ieder geval flink zeker dat als er al herhaalinentingen nodig zijn dit niet vaker zal zijn dan de bestaande griepprik. En het lijkt er ook op dat de mRNA vaccintechniek .. gecombineerde veel betere griep- en coronaprikken op gaat leveren!

Sneltests en testcijfers

Het aantal positieve tests zakt als een baksteen. Het percentage positieve tests ook. Tegelijkertijd worden er nu heel veel sneltests gedaan, en zo’n sneltest duikt niet vanzelf op in de statistieken. Onduidelijk is hoeveel mensen zich alsnog door GGD laten testen.

Ook kan de testbereidheid flink zakken als Corona minder eng gevonden gaat worden. We zien nu voorlopig dat het percentage positieve tests ook stevig daalt, dus mogelijk geven de testen nu nog relevante resultaten.

Vorig jaar bleken tijdens de daling de testcijfers ook minder relevant - maar de ziekenhuiscijfers blijven accuraat. Nadeel van die cijfers is dat ze weken achter de feiten aanhobbelen.

We hebben inmiddels prachtige metingen uit rioolwater. Die meten hoeveel virusdeeltjes we door het toilet spoelen. Eerst bleek dat die metingen echt alle kanten opgingen, inmiddels zijn er trucs toegepast om de resultaten te verbeteren. Toch zijn die cijfers niet heel nuttig als er heel veel Corona in omloop is.

Waar de rioolwatermetingen wel echt uitstekend voor zijn is om een (lokale) terugkeer van Corona heel snel mee op te sporen. Ik vermoed daarom dat deze cijfers in september vreselijk belangrijk zullen zijn.

Als extra bonus kan het rioolwater ook gevoelig signaleren welke varianten er in omloop zijn.

Aerosolen

Heel lang was het Heilige Geloof hier dat als je maar anderhalve meter afstand hield je nooit Corona kon krijgen. Dit is waar voor sommige ziektes. Andere ziektes zijn zo besmettelijk dat je zonder moeite een hele kamer kunt infecteren alleen maar door adem te halen. Dit geldt bijvoorbeeld voor mazelen.

Na een oorlog van een jaar is het nu duidelijk dat SARS-CoV-2 in het midden zit. Nee, doorgaans besmet je niet een hele kamer in 1 keer. Maar, als je te lang samen in een slecht geventileerde ruimte zit kan je wel degelijk mensen een heel end verderop besmetten - er hangt dan echt “Corona in de lucht”. Het RIVM erkent dat nu op deze pagina en roept op tot goede ventilatie.

Ik riep dit al op 9 mei 2020, zo moeilijk was het niet om dit te zien. RIVM en OMT hebben weliswaar her en der iets over ventileren gezegd. Maar ze zeiden 100 keer meer over anderhalve meter afstand houden.

Overigens helpt dit natuurlijk wel - zoveel mensen kan je niet in een ruimte kwijt als iedereen ver uit elkaar zit. Desondanks was het een enorme gemiste kans om de ventilatie niet aan te pakken.

Afsluitend

De vorige update sprak over licht aan het einde van de tunnel, maar vermeldde ook dat we nog wel in een tunnel zaten. Ik denk dat het inmiddels wel licht begint te worden. Het kan een mooie zomer worden zo.

Als er stug doorgevaccineerd wordt, hier en wereldwijd, dan is er een goeie kans dat het in de herfst niet opnieuw spannend wordt.

Laten we het hopen!