Corona Updates: hoopgevende ontwikkelingen realistisch bekeken

Ik heb op Facebook beloofd iedere dag een "Corona Update" te sturen met ontwikkelingen die hoopgevend zijn, terwijl ik het wel realistisch houd. Hier verzamel ik de updates zodat ze ook buiten Facebook te bekijken zijn.

Er is genoeg nieuws om je zorgen over te maken dat ik het nodig vind ook dingen die kunnen helpen te belichten. Mensen die me kennen weten dat ik geen optimist ben, het is geen “goed nieuws show” hier.

Verder, ik ben geen epidemioloog, ik ben geen viroloog maar ik weet wel veel van DNA. Ooit mocht ik zelfs mede-auteur zijn van een serieus artikel in een Nature journal. Dus ik weet er wel iets van.

Maar ik let er STRIKT op dat ik in mijn berichtgeving niet afwijk van wat echte experts zeggen. Als ik ergens speculeer laat ik dat duidelijk blijken in mijn zinnen.

Voor wie meer wil weten is er ook nog mijn Corona Science Journal wat veel verder de diepte in gaat. Vragen en feedback zijn welkom op bert@hubertnet.nl !

Maandag 6 april: De laatste dagelijkse Corona-update

Aan al het goede komt een eind. En toevallig ook aan de dagelijkse Corona-update! Ik ben de korte updates begonnen helemaal aan het begin, toen alles heel snel op ons af kwam en er alleen maar deprimerend en donker nieuws was. Hopelijk heb ik een beetje aan uw humeur bij kunnen dragen door lichtpunten te vinden, en uitleg te verschaffen over tests, ontwikkelingen, medicijnen, maskers en nuttige trends. Want het was allemaal wel heel duister een tijdje.

Deze week zullen we het omgekeerde meemaken. Dinsdag valt misschien nog wat tegen (de cijfers hebben een soort weekend-inhaaleffect dan meestal), maar na woensdag gaan we mooie dingen horen over dalende ziekenhuisopnames, dalende sterftes en ook dalend IC-gebruik. En dat is natuurlijk heel fijn.

Tegelijkertijd bestaat dan het gevaar dat iedereen denkt dat het nu over is en we weer naar de kroeg kunnen. Dat is helaas nog niet zo.

M’n dagelijkse updates zouden dan zuur en vervelend worden ‘stop met blij zijn, het is echt nog niet zo goed’. Die klus laat ik graag aan anderen over! Er zijn vast genoeg brompotten te vinden.

Ik vermoed dat we de komende weken meer zullen leren over hoeveel mensen nou echt al besmet geweest zijn, en of er al enige “groepsimmuniteit” is. Ook vermoed ik dat de testcapaciteit, nu enorm opgevoerd, ruim ruim genoeg gaat zijn om ieder kuchje te gaan testen. Met slim testen en meten kunnen de maatregelen vast versoepeld worden.

Ook denk ik dat we binnen afzienbare tijd nieuws zullen horen over welke behandelingen goed werken. Het is een beetje door je wimpers kijken nu, maar dat de groei in bezette IC-bedden zo spectaculair is afgenomen hint er een beetje naar dat men in ziekenhuizen iets geleerd heeft - of er stromen mensen minder in, of ze stromen sneller uit, ik weet het niet. Maar goed nieuws is het zeker.

Desondanks, we zijn er nog niet.

Mochten er specifieke interessante ontwikkelingen zijn dan meld ik me weer, maar dit was de laatste dagelijkse update.

De versie op berthub.eu heeft meer dan 5000 views gehad, dus u heeft het nieuws flink gedeeld. Bedankt voor alle ‘shares’ en ‘vind-ik-leuks’!

Fijne dag!

Vrijdag 3 april: Voortgang testen en waarom er nog geen “BREAKING NEWS” is

Na de wat deprimerende update van gisteren probeer ik het vandaag wat vrolijker te houden! Tevens is er een interactieve grafiek waarmee je zelf ziekenhuis kan spelen om te kijken of medicijnen werken.

Ik heb eerder op 26 maart (zie onder) verteld over verschillende behandelingen en inentingen die geprobeerd worden, en dat zijn er een hoop. Er zijn inmiddels meer dan 50 vaccins in ontwikkeling, bijvoorbeeld. Ook is er een tiental medicijnen wat nu actief uitgeprobeerd wordt.

Als je het nieuws volgt zal je hier alleen weinig over horen. We smachten natuurlijk allemaal naar het BREAKING NEWS: Medicijn X werkt! In plaats daarvan krijgen we Elon Musk en Donald Trump die ons over de oplossing vertellen. Bergen “tech bros” zijn er inmiddels ook uit: hydroxychloroquine, azithromycin en zinkpillen en we zijn klaar. Ik word nu gestalked door mensen die me pogen te overtuigen dat het allemaal heel simpel is en we gewoon dit moeten doen.

Voor ik begin met een uitleg waarom het “nu al meer dan een week duurt” voor blijkt welke medicijnen werken, eerst kort overzichtje.

Diverse verschillende soorten inentingen zijn inmiddels op de eerste vrijwilligers geprobeerd (lees dit artikel, het is heel goed). Dit zijn dappere mensen want er zijn aanwijzingen dat vaccins voor andere virussen uit de coronafamilie ook averechts kunnen werken. In Nederland en andere landen loopt ook een experiment met een bestaand TBC-vaccin waarvan een redelijk vermoeden bestaat dat het maanden of jaren beschermend kan werken.

Ook zijn er nu tientallen ’trials’ van (hydroxy)chloroquine voor diverse soorten patiënten of zelfs ‘bijna-patiënten’, zoals ziekenhuismedewerkers die bang zijn dat ze recent besmet geraakt zijn. Anekdotisch verneem ik dat veel ziekenhuispersoneel (internationaal) hier afdoende geloof in hebben dat ze het alvast op zichzelf proberen. DOE DIT NIET ZELF THUIS, het medicijn heeft ook echt nadelen. We zijn er nog niet uit.

In Denemarken is deze week een proef gestart waar ik zelf vrij hoopvol over ben, een Japans medicijn wat niet het virus aanvalt maar een (naar het lijkt ongebruikt) eiwit in ons eigen lichaam blokkeert. Hoewel niet gebruikt door ons lijkt COVID-19 het wel nodig te hebben. Om biologische redenen ben ik hier wel enthousiast over.

Tevens zijn er nu de eerste voorzichtig positieve resultaten met het hier eerder beschreven gebruik van bloedplasma van inmiddels genezen patiënten. Ook in Nederland loopt hier een proef mee. Dit is geen oplossing voor iedereen, maar alle beetjes helpen.

Ook zijn er nu grote hoeveelheden bloedtests die in 15 minuten (thuis!) aan kunnen tonen of iemand de ziekte al gehad heeft, of nog bezig is antistoffen op te bouwen. Deze tests lijken te werken, maar dat moeten we natuurlijk wel zeker weten. Het laboratorium voor Medische Microbiologie van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen onderzoekt dit nu, en hoopt snel conclusies te kunnen melden.

Ook nuttig, een jarenlopend onderzoek is nu versneld afgerond en concludeert dat eenvoudige stoffen maskers enorm helpen de verspreiding van het virus tegen te gaan. Azië had gewoon gelijk en wij moeten er ook aan geloven.

Maar, nu wat theorie. Als er zoveel medicijnen en behandelingen zijn, waarom duurt het dan zo lang voor we te horen krijgen wat werkt? Er stromen genoeg mensen het ziekenhuis binnen, alle kans om te experimenteren zou je denken.

Hier spelen een paar dingen. Om te beginnen, zelfs “hele succesvolle medicijnen” werken vaak maar 50% van de tijd. Er zijn uitzonderingen, zoals de hepatitis C behandeling, maar voor veel medicijnen moeten meerdere mensen behandeld worden voor er eentje voordeel van geniet. Dit is het ‘Number To Treat’. Voor veel voorgeschreven cholesterolmedicijnen is dit getal soms wel boven de 30, wat inhoudt dat 29 van de patiënten niet geholpen werden.

Maar, een COVID-19 medicijn dat in 50% van de gevallen helpt zou al geweldig zijn - dat zou bijvoorbeeld 1000 IC bedden schelen in Nederland. En als er diverse medicijnen zijn die ieder 50% helpen dan zijn we ook al een heel end verder.

Aangezien de meeste Corona-patiënten, ook in ziekenhuizen, genezen zonder gebruik te maken nieuwe medicijnen is het effect van een experimentele behandeling moeilijk te zien, of zelfs onzichtbaar. Een rekenvoorbeeldje.

Stel er liggen 50 Corona-patiënten op de ‘cohort’ afdeling, en we weten dat gemiddeld 20% daarvan op de IC zal eindigen binnen een week (10 stuks dus). We proberen nu een nieuw medicijn uit om te kijken wat er gebeurt. Na een week zijn er desondanks weer 10 van die patiënten naar de IC doorgestroomd. Het medicijn werkt niet! Of toch wel? Of weten we het niet?

Eindelijk komen al die sommetjes op de middelbare school over knikkers van pas! In deze grafiek is de oranje lijn de statistische verwachting ‘zonder nieuw medicijn’. We zien een piek in de oranje lijn bij ‘10’ op de x-as onderaan, wat inhoudt dat de verwachting is dat als er niks verandert, 10 patiënten doorstromen naar de IC.

De blauwe lijn is de verwachting als het medicijn 50% effectief zou zijn. De piek ligt nu op ‘5’ patiënten, de helft, wat klopt.

Het probleem is nu dat deze beide grafieken flink overlappen. De blauwe “succes” grafiek is niet 0 bij 10 patiënten. Het is uitstekend mogelijk dat het medicijn inderdaad maar liefst 50% succesvol is, en er TOCH “net als vorige week” 10 mensen naar de IC moeten.

En omgekeerd, stel dat na een week testen inderdaad maar 5 patiënten doorverwezen moeten worden: bij 5 is de oranje grafiek ook helemaal niet nul. Zelfs als het nieuwe medicijn precies niets doet is het uitstekend mogelijk dat, door stom toeval, een week later er maar 5 patiënten doorverwezen hoeven te worden.

Kortom, in een “klein” experiment van 50 patiënten, wat stiekem al best veel is, zien we dus niks gebeuren, al is een medicijn misschien wel best succesvol. Of omgekeerd, het ziet er goed uit, maar het kan toch gewoon toeval geweest zijn.

Vergelijk nu deze grafiek, met 1000 patiënten, en dezelfde kansen en effectiviteit:

(Probeer deze grafieken zelf op deze interactieve webpagina!).

Dat is wel even andere koek! De grafieken overlappen totaal niet meer, en we kunnen met grote zekerheid zeggen of een medicijn effect heeft. Als er minder dan 150 patiënten naar de IC moeten in plaats van 200 weten we het zeker: dit medicijn doet iets.

En dit is ook het antwoord op de vraag, “die tests lopen nou al een week, waarom weten we NOG STEEDS NIET of die pil van Elon Musk werkt?”. Het kost tijd om zoveel patiënten te verzamelen die vergelijkbaar zijn, en waar we de medicatie ‘synchroon’ van kunnen aanpassen om te kijken wat er gebeurt. Alleen met grote internationale coördinatie is dit mogelijk.

Gelukkig gebeurt dit nu. WHO maar ook Nederlandse en Europese instellingen richten nu gecoördineerd onderzoek in. Hierdoor komt er voldoende robuuste data waarmee ziekenhuizen de juiste keuzes kunnen gaan maken.

Met een beetje mazzel horen we snel meer!

Ik wens u een fijn weekend, met wederom voldoende ‘physical distancing’ (ondanks het lekkere weer), en ik ben maandag weer terug met nieuwe updates.

Donderdag 2 april: het continent van marketing en finance

Deze post eindigt opbeurend, ik beloof het, maar ik moet dit toch echt even kwijt!

Voelden jullie ook die hulpeloosheid? We konden niet zoveel testen voor COVID-19, want we hebben niet genoeg testmaterialen, en we kunnen (mogen!) die ook niet zelf maken. De leverancier bleek alles in Wuhan te produceren.

En we kunnen weer even vooruit, er is een vliegtuig uit China aangekomen met mondkapjes!

Maar ook berichten dat ongeveer 80 procent van de medicijnen in ons land afkomstig zijn uit China en India en we nog jaren tekorten zullen hebben. Die tekorten waren er al sinds 2018 toen besloten is de situatie aan te pakken met een ’noodvoorraad’ - die er nooit gekomen is. Van vrienden hoor ik dat apotheken nu al druk rond moeten bellen om nog voorraden te vinden. En we wisten dit al lang.

Velen van ons kennen dit gevoel van kantoor ook - alles wordt in moordend tempo uitbesteed aan de goedkoopste aanbieder, vaak aan de andere kant van de wereld. Als je vervolgens iets simpels gedaan wil krijgen hoor je steeds vaker dat dat niet kan “want we beheren dit systeem niet meer zelf”.

We doen hier eigenlijk niets meer zelf lijkt het wel.

We waren er van overtuigd dat al het echte werk ergens kon gebeuren waar het goedkoper was (of er minder milieuregels waren!), zodat wij onze focus geheel konden leggen op de f*cking “customer journey” en de “merkbeleving”.

Met een paar geweldige uitzonderingen (onze agro-technologie bijvoorbeeld, maar ook de high-tech in Noord Brabant) munten we in Nederland met name nog uit in “management” en belastingontwijking. Torenhoge kantoorgebouwen zitten vol met mensen die met ‘CAPEX/OPEX’-manipulatie en geavanceerde juridische constructies belastingen ontwijken voor de hele wereld. As a service.

Is dat nou wat we moeten doen? En ondertussen al het echte werk eerst lokaal uitbesteden om daarna de banen zo snel mogelijk te verplaatsen naar een lage lonen land?

Een vooraanstaand topman in de IT-beveiliging in Nederland bezocht paar jaar geleden een beursgenoteerd logistiekbedrijf om te praten over cybersecurity. Hij kreeg te horen dat dat opgelost was: we draaien niets meer zelf, alles is uitbesteed, en in de SLA (“service level agreement”) staat dat het veilig is. Klaar.

Zelf was ik een klein beetje betrokken bij een recent rapport van de onderzoeksraad voor veiligheid naar de ICT-situatie in Nederlandse ziekenhuizen, hier kwam hetzelfde uit - men leunde totaal op leveranciers en contracten die zeiden dat het goed was. Een van de grotere onderzochte storingen werd opgemerkt door een receptionist (hulde!), er was verder ‘in-house’ geen monitoring expertise, en ook de externe leveranciers waren (letterlijk) aan het slapen.

Vergelijk de huidige 5G discussie (waar ik een stuk over geschreven heb). Niet alleen is de vraag of we voor onze 5G technologie afhankelijk moeten willen zijn van China - dat is een al lang gepasseerd station. Maar de werkelijkheid is dat het plan nu ook is om “5G” geheel door mensen heel ver weg te laten aanleggen, beheren, en vermoedelijk ook financieren!

En waarom? We hebben al onze telecommunicatie-expertise ondergewaardeerd. Iedere techneut bij een groot telecommunicatiebedrijf wordt al jaren non-stop bedreigd met outsourcing naar India. Een bedrijf als T-Mobile in Nederland heeft zichzelf geheel uitbesteed - men heeft alleen nog IT-architecten zelf in dienst, mensen die nooit dichter bij een switch komen dan een Excel-sheet.

Deze trend ging al heel lang de verkeerde kant op, en velen met mij maakten zich daar al lang zorgen over.

Let op - ik heb echt geen hekel aan Chinezen en Indiërs. Verre van. Ik constateer alleen wel dat “eigen broek ophouden” in die landen wel een prioriteit is. En gelijk hebben ze!

Wat ik nu zo hoop is dat er een grote herbezinning komt. Wat wil je als land, of beter, als continent eigenlijk worden? Een groot marketing- en advocatenkantoor, dat alleen nog maar merkjes plakt op dingen en regelt dat de contracten deugen? Het lijkt erop dat je belastingconstructies, hoe knap dan ook, uiteindelijk niet op kunt eten.

Als de COVID-19 epidemie onder controle is zullen we ons keihard in moeten zetten om alle overblijvende besmettingen te onderzoeken en in kaart te brengen. “Contact tracing” - met wie is de besmette persoon in aanraking geweest? Software en mobiele telefoons gaan hierbij van cruciaal belang zijn.

En de vraag is nu.. gaan wij dit zelf bouwen? Of moeten we voor de zoveelste keer al onze privégegevens aan Google en Facebook geven zodat zij ons “gratis” kunnen helpen? Want let op, dit is wat er nu gaat gebeuren. Hun telefoons en apps geven toch al 24/7 door waar we zijn…

Naast het gevoel van hulpeloosheid rond medicijnen, mondkapjes en testmaterialen is er ook goed nieuws natuurlijk. Onze wetenschappers zijn prachtig werk aan het verrichten. Erasmus MC en de Universiteit Utrecht kwamen als eerste met een ‘monoclonal anti-body’ tegen COVID-19. RIVM en Sanquin hadden de wereldprimeur met serologisch bloedonderzoek om te bepalen wie er al immuun was. Universiteit Groningen kwam in no-time met een techniek om een potentieel medicijn in te kunnen ademen. Een van de veelbelovende COVID-19 vaccins wordt ontwikkeld in Leiden.

Ziekenhuizen, zorgverleners en defensie hebben in absurd korte tijd ondanks alle hindernissen de capaciteit van onze zorg op weten te krikken. Met knappe logistiek en keiharde inzet werden patiënten verdeeld en intensive-care afdelingen uitgebreid.

Als het moet kunnen we kennelijk wel degelijk dingen, en nog snel ook!

Wat denken jullie? Gaat het ooit nog lukken voor Europa om “z’n eigen broek op de kunnen houden”? Of gaan we door met alles zo goedkoop mogelijk ergens anders inkopen en hier te werken aan de zo geroemde customer journey?

Ik ga in ieder geval mijn stinkende best doen om hier in Europa door te gaan dingen te ontwikkelen. En ik hoop dat ik voortaan niet meer word uitgelachen als ik werk aan communicatiesystemen die niet gratis door Californische bedrijven worden aangeboden!

Woensdag 1 april: ons afweersysteem

Zoals eerder genoemd hier, het virus leeft alleen dankzij ons. Virussen kunnen zich niet zelfstandig voortplanten, daar hebben ze onze hulp bij nodig. En ons afweersysteem zorgt er voor dat dit nog niet meevalt. Het is zeer treffend uiteengezet in deze uitstekende xkcd-comic:

Voor we verder gaan is het goed te beseffen dat ons afweersysteem >99% effectief blijkt tegen COVID-19, misschien wel 99.9%: “three nines” zoals we dat op internet noemen. Het zou zelfs nog beter kunnen zijn, we weten niet goed hoeveel mensen gewoon helemaal nooit ziek zijn geworden omdat hun afweersysteem er op tijd bij was. Het RIVM “PIENTER” onderzoek en de tests bij Sanquin (de bloedbank) gaan ons dit hopelijk snel vertellen.

Let op: hoewel ik veel weet van DNA is het immuunsysteem ook voor mij nieuw. Normaal schrijf ik niet over onderwerpen die ik niet heel goed begrijp, maar nood breekt wet. Mocht u experts in uw vriendenkring hebben, kunt u die vragen dit artikel kritisch te lezen en me op bert@hubertnet.nl te vertellen wat er mis is? Dan kan ik fouten snel herstellen. Het is me overigens bekend dat ik veel nuances in het proces heb overgeslagen, het gaat me erom of er concreet onwaarheden in het stuk staan. Bedankt!

Stel er landt een flitsend ruimteschip in je achtertuin. De deur gaat open en je wordt uitgenodigd om alles open te maken en te onderzoeken. De technologie is duidelijk miljoenen jaren voorbij wat wij kunnen maken.

Dit is biologie. Daarom fascineert het me ook zo. Het leven is miljarden jaren oude technologie, en we mogen het onderzoeken om te kijken hoe het werkt!

Vrijwel alles wat we als mensen ooit bedacht hebben zat al miljoenen jaren in mensenlichamen: informatieopslag, complete chemische fabrieken, signaalverwerking, beeldverwerking, meet- en regeltechniek, kunstmatige intelligentie (maar dan echt). En steevast ontdekken we dat de technologie van de natuur vele malen krachtiger is dan wat we ooit als mensen verzonnen hebben.

Om een concreet voorbeeld te noemen, ook in 2020 zijn we met technologie die wij ‘als mensen’ uitgevonden hebben niet in staat eiwitten snel te herkennen. Om dit toch te doen stoppen we het eiwit bijvoorbeeld in een konijn, wachten een tijdje, en daarna gebruiken we de antistoffen die het beestje gemaakt heeft. Vervolgens kunnen we met die antistoffen tests voor dat eiwit maken. Maar zonder dat konijn komen we er niet.

Ons afweersysteem is werkelijk onvoorstelbaar knap en ver voorbij alles wat wij met mensenhanden kunnen doen. Helaas krijgen we geen rapportages van onze afweer “Afgelopen maand ALWEER 100.0% van alle bacteriën en virussen buiten de deur gehouden”. We zouden het allemaal wel wat meer mogen waarderen.

Waarom gaat het soms dan toch mis? Helaas lijkt het erop dat ons afweersysteem soms ‘misgrijpt’ en heel actief is op de verkeerde plek. Er bestaan medicijnen die dat kunnen dempen, en daarop is nu veel van de hoop gevestigd voor ernstig zieke COVID-19 patienten.

Paar maanden geleden, drieduizend jaar geleden gevoelstijd, dachten we dat bacteriën die maar resistent raakten tegen alle antibiotica de grootste bedreiging voor onze gezondheid waren. Bacteriën evolueren zo snel, het lijkt wel hopeloos!

Maar wat blijkt nu, zo zijn wij als mensen dus ook - iedere ziekte die langskomt raken we binnen een week of twee resistent tegen. En blijven dat vervolgens vaak ons hele leven.

Hoe doen we dat? Bacteriën evolueren zelf, het blijkt dat ons lichaam z’n eigen evolutie-laboratorium heeft. Het idee is even simpel als briljant. In een eerdere Corona Update beschreef ik hoe antistoffen “kleven” aan antigenen (zoals virus-onderdelen). Na het kleven is het virus of direct kapot, of er komen hulptroepen aan die het virus slopen.

In ons lichaam circuleren fabriekjes voor antilichamen, willekeurig gemaakt al voor onze geboorte. De geproduceerde antilichamen zijn gefilterd dat ze niet aan onszelf kleven, maar er is een goeie kans dat ze wel een klein beetje plakken aan alle andere dingen.

Ieder antilichaam wordt gemaakt door een eigen fabriekje, de zogeheten B-cellen, ook bekend als witte bloedlichaampjes. Iedere B-cel maakt maar 1 type antilichaam.

Zodra ons lichaam “schade” noteert, en er kennelijk een besmetting gaande is, gaat alles in de hoogste versnelling. En nu komt het slimme stukje. DNA kan zonder overdrijven “de broncode” van het leven genoemd worden. (Ik heb hierover op hackerbijenkomst SHA-2017 twee uur mogen presenteren, video & slides)

Iedere B-cel maakt maar 1 soort antilichaam, en de beschrijving van dat antilichaam zit in het DNA van die B-cel. Let wel, normaal hebben al onze cellen hetzelfde DNA, maar B-cellen mogen hun genoom veranderen. En dat blijkt een goed idee.

De DNA broncode van het antilichaam in de B-cel wordt twee keer gebruikt:

1. Om antilichamen te maken voor export naar het bloed, om virussen te doden etc.
2. Om op de buitenkant van de B-cel (de fabriek) ook antilichamen te bevestigen

En hier is hoe het werkt. Een nieuw virus, zeg COVID-19, circuleert in ons lichaam en richt schade aan. Ons lichaam stookt het afweersysteem op, maar er is nog niks specifieks tegen COVID-19. Maar door de overweldigende hoeveelheid willekeurige antilichaam-ontwerpen is er vast eentje die een beetje werkt.

Heel soms nu plakt COVID-19 daardoor aan een B-cel, want die heeft op z’n buitenkant ook antilichamen zitten. Kennelijk is er een (zwakke) match tussen dit antilichaam en het virus. De B-cel voelt dat ie “bezet” is en krijgt vervolgens het commando: DELEN EN MUTEREN.

Normaal maakt ons lichaam vrijwel geen fouten bij het kopieren van DNA, maar B-cellen hebben een uitzondering op die regel: het DNA voor het antilichaam maakt tot een miljoen keer vaker een “kopieerfout”. Daarnaast wordt dit DNA ook nog creatief gehusseld, van volgorde veranderd, van alles is mogelijk.

De “bezette B-cel” verdubbelt zichzelf nu, maar het nageslacht is dus anders dan het origineel. Misschien werkt het antilichaam nu een klein beetje beter, maar vaak zal het ook slechter zijn.

Mocht het een verbetering zijn dan heeft de kopie dus een grotere kans weer aan een COVID-19 deeltje te plakken. En deze verbeterde kopie start het proces nu weer op: DELEN EN MUTEREN. Enzovoort, enzovoort.

Zo evolueert binnen een paar dagen een B-cel die een fabriek is voor antilichamen die werkelijk uitstekend op het virus passen. En doordat deze goed werkende B-cellen zich mogen blijven kopieren komt zo een stevige stroom antistoffen op gang.

Deze B-cellen blijven vervolgens actief zolang als nodig, en na verloop van tijd ‘vallen ze in slaap’, paraat om een hernieuwde infectie snel te kunnen bestrijden. Dit is dan onze langdurige immuniteit.

De centrale truuk dat de B-cel antistof-fabriekjes zelf ook aan het virus kleven, en daardoor het commando krijgen te muteren en delen, is werkelijk onvoorstelbaar knap.

Want hoe donker het nu ook lijkt - ons afweersysteem is onvoorstelbaar effectief. Met een beetje geluk vinden we snel behandelingen voor die tragische gevallen waarin ons immuunsysteem toch niet snel of goed genoeg was.

Tot morgen!

Dinsdag 31 maart: hiaat

Helaas had ik vandaag ’echt werk’ te doen in plaats van te werken aan de dagelijkse update.

Ik ben morgenochtend terug!

Maandag 30 maart: Masks are coming

Om te beginnen met het opbeurende nieuws. Er zijn teleurstellende berichten over de IC-bezetting, maar onderliggend buigen alle grafieken nu de goede kant op.

Voor een epidemie is de “verdubbeltijd” van belang. Als het aantal positieve tests iedere 2 dagen verdubbelt zit je na 6 dagen op meer dan acht keer zoveel gevallen (2*2*2). En zes dagen later 64 keer meer. Oeps.

Maar als de verdubbeltijd 6 dagen was heb je na 6 dagen 2 keer zoveel gevallen en na 12 dagen maar 4. Scheelt enorm.

Noord-Brabant begon met de uitbraak, maar begon ook als eerste met de maatregelen (10 maart):

Sindsdien loopt de verdubbeltijd gestaag op (=stijging gaat steeds langzamer). Het noorden van het land begon pas later met maatregelen, en daar zie je (denk ik) in de grafiek pas vanaf de 20e het effect van.

Nou is er een hoop aan te merken op het Nederlandse testbeleid, maar de manier waarop deze grafiek werkt is dat als het al 20 dagen volgens deze trend loopt het echt wel iets betekent. Als de lijn bij 10 of 14 uitkomt staat de epidemie stil vermoed ik (mensen zijn ook 10-14 dagen ziek namelijk).

Als de epidemie over z’n piek heen is willen we graag het leven hervatten en stoppen met de maatregelen. Ieder stukje van de maatregelen (afstand houden, zo veel mogelijk thuis werken, geen evenementen, geen horeca, niet naar verzorgingshuizen) draagt bij aan het tegenhouden van het virus. Bij elkaar opgeteld lijkt dat nu te werken.

Maar het is wel pittig. Nog lang niet zo pittig als de mensen die nu wel in ziekenhuizen moeten werken overigens, en zeker niet zo pittig als doodgaan in een ziekenhuis. We weten waar we het voor doen.

Maar het zou toch fijn zijn als er een maatregel was die wel hielp, maar ons toch in staat zou stellen weer meer dingen te doen. Iets wat ook de transmissie van het virus halveert.

Niet-Aziatische overheden riepen om het hardst dat maskers geen zin hadden. Ze waren daar zonder bewijs heel stellig in. Maar zoiets is altijd ingewikkelder. En ze hebben zich niet gebrand aan die complexiteit helaas.

Uit enorme bergen wetenschappelijk onderzoek blijkt nu dat:

• Het nog steeds het aller allerbeste is om contacten te mijden. Geen masker is zo goed als “gewoon minder mee in aanraking komen”.
• Professionele maskers professioneel gebruikt in een professionele setting besmettingen goed kunnen helpen voorkomen. Ons thuis lukt dat niet. Een ongetrainde consument met een prachtig masker is nog niet heel veilig. En als dat masker daardoor leidt tot een tekort in een ziekenhuis is het al helemaal erg.
• Je Corona kunt verspreiden zonder ooit ziek geweest te zijn, en zelfs zonder ooit merkbaar ziek te worden.
• Vrijwel ieder masker, al maak je het van een oud t-shirt, helpt de verspreiding van het virus tegen te gaan.

De Tsjechische en Oostenrijkse overheden hebben deze wetenschappelijke inzichten inmiddels overgenomen en daar mag je nu geen supermarkt meer in zonder masker. Ook de Duitse overheid denkt erover na. De US CDC denkt “binnen tien dagen” met een update te komen. Van RIVM heb ik nog niets vernomen.

En het is ook een complexe boodschap: hamster geen medische maskers, het masker beschermt jou mogelijk niet heel goed, maar je beschermt wel anderen.

Maar de conclusie is op zich simpel: als je dan toch naar buiten moet, dan is het beter dat met een (zelfgemaakt) masker te doen. Dit reduceert de kans dat je iemand onwetend besmet.

Probleem is nu, we zijn maskers niet gewend, we vinden het onzin, menen dat je er stom uitziet en dat het iets is voor Aziaten met smetvrees en nog erger: onze overheid gaat er ook nog een week over twijfelen.

En, omdat mensen er geen zin in hebben halen ze er een kulargument bij: een masker beschermt de drager niet. Om te beginnen staat dit helemaal niet zo vast. Maar veel belangrijker: het staat als een PAAL boven water dat een masker de OMGEVING van de drager wel beschermt.

Mensen die er desondanks niet aan willen komen vervolgens steevast met “ja maar maskers geven mensen een schijngevoel van veiligheid en daardoor gaan ze meer risico nemen”. Met dit argument kunnen we airbags, condooms en veiligheidsgordels ook wel afraden.

Als ik eerlijk ben.. ik heb ook geen zin om met een masker op boodschappen te gaan doen. Het lijkt me echt niets. Maar de cijfers spreken boekdelen: het gaat helpen. En laten we vooral ons gebrek aan “zin” niet verwarren met kulargumenten waarom het toch niet helpt!

Als we met gezichtsmaskers de transmissie van het virus kunnen terugbrengen, kunnen overige maatregelen mogelijk binnen de perken blijven. Het is misschien het verschil tussen “alleen supermarkten zijn open” en “ook andere winkels”.

Ik vind het ook nog even wennen, maar ik gok dat we in de nabije toekomst aan zullen moeten geloven. Begin alvast met wennen aan het idee!

Vrijdag 27 maart: antilichamen op commando

Wie de eerdere posts heeft gelezen zal het niet ontgaan zijn: antilichamen van mensen die reeds genezen zijn kunnen helpen ons tijdelijk in te enten, of zelfs sneller te laten genezen van ziektes. Helaas is dit geen oplossing voor iedereen: zoveel mensen zijn er nog niet genezen van COVID-19, en we kunnen natuurlijk ook niet “alle” antilichamen uit een donor verwijderen.

Het zou natuurlijk geweldig zijn als we goed werkende antilichamen konden klonen in een fabriek - dan was er genoeg voor iedereen! Ik dacht altijd dat dit onmogelijk was, maar vanochtend verscheen een nieuw paper uit China, “Potent human neutralizing antibodies elicited by SARS-CoV-2 infection”.

Zoals ik op Twitter zei, als iemand me vertelde dat dit per tijdmachine uit 2025 was gekomen zou ik niet verbaasd zijn.

Eerst wat details - wat zijn antilichamen en hoe werken ze? Een antilichaam past op een ‘antigen’. De definitie van een antigen is ’een ding waar een antilichaam op past’. En bedankt. Voor het gemak heeft ‘gen’ hier niets met genen te maken, overigens.

Maar, concreter, de ‘punten’ (spikes) op het coronavirus zijn typische antigenen. Dingen waar ons afweersysteem “de vijand” aan herkent. Na verloop van tijd (kan een week duren) slaagt het afweersysteem er in om antilichamen te maken die precies passen op die spike (en overigens ook andere onderdelen van het virus).

Als het antilichaam de spike “bedekt” heeft kan er vanalles gebeuren. Of het virus “werkt gewoon niet meer”, omdat de spike nu niet meer functioneel is. Het is ook mogelijk dat het antilichaam, eenmaal bevestigd, hulptroepen aantrekt die het virus vernietigen.

Op deze manier gezegd lijkt zo’n antilichaam behoorlijk magisch, een soort robot die op zoek gaat naar spikes. Maar wat blijkt, zoiets gaat haast automatisch. Dit is een van de heel anti-intuitieve dingen van moleculaire biologie.

Stel je hebt een bak met een miljoen knikkers. Twee van die knikkers hebben een ingebouwd magneetje, waardoor die twee knikkers aan elkaar zouden plakken als ze elkaar tegen zouden komen. De ene stelt een antigen voor, de andere een antilichaam. We doen de miljoen knikkers in een bak en gaan lekker schudden. Ons gevoel zegt nu dat in deze “concentratie” (of “titer” zoals Jaap van Dissel bij het RIVM het graag mag noemen) de magnetische knikkers elkaar nooit gaan vinden, hoe lang we ook schudden. En voor de knikkers klopt dat ook. 1 op de miljoen is gewoon te weinig.

Moleculen in ons lichaam zijn echter geen knikkers. Ze bewegen in ons bloed met 1540 meter per seconde, althans, zolang ze niet botsen met andere moleculen. En dat doen ze onvoorstelbaar veel. En iedere botsing kan er een ontmoeting zijn tussen een antigen en een antilichaam.

Onze intuïtie is gemaakt voor knikkers van een centimeter en niet voor moleculen van 20 nanometer (miljoenste millimeter) groot. Dus wat blijkt nu, zelfs in een concentratie van 1 op 10 miljoen ontmoeten antilichaam en antigen elkaar snel genoeg.

Dat is allemaal mooi nieuws natuurlijk, maar hoe komen we aan die antilichamen? Het Erasmus MC en de Universiteit Utrecht hadden er al een op de plank liggen met de spannende naam ‘47D11’.

Het paper van vanochtend koos een ander benadering. Ze keken naar het bloed van 8 genezen patiënten. Vervolgens hebben ze dat bloed in contact gebracht met nagebouwde onderdelen van COVID-19, waaronder de “spike”. Vervolgens keken ze wat er bleef plakken aan die kunstmatig gebouwde onderdelen.

Hieruit wisten ze meer dan 200 verschillende antilichamen te isoleren, die ze ook bleken te kunnen klonen. Vervolgens is van al die antilichamen onderzocht hoe goed ze het virus konden neutraliseren:

Hier is te zien dat P2C-1F11 al bij een concentratie van 100 nanogram/milliliter, minder dan 1 op de 10 miljoen, het virus voor de helft lamlegde.

Alsof het allemaal niet genoeg was gaat het paper vervolgens verder met een totale genetische analyse van al die antilichamen en hoe ze zich ontwikkeld hebben over de tijd. Ook hebben ze bepaald hoe specifiek de antilichamen zijn - binden ze niet (ongewenst) ook aan andere dingen? Dat lijkt niet zo te zijn.

Nu, in het artikel staat dat ze deze antilichamen konden klonen en produceren. Dat is mooi voor research, maar kan je ze ook in mensen injecteren? Is het veilig? Kan je er voldoende van maken in een hoog genoeg tempo? Gaat het ook helpen?

Dat weet ik allemaal niet. Maar als je me een maand geleden gevraagd had of dit soort strapatsen mogelijk waren had ik gezegd “ja in Star Trek kunnen ze dat”. Maar blijkbaar behoort het ook hier tot de mogelijkheden.

Ik hou u op de hoogte of deze ontwikkeling ons in dit stadium gaat helpen of dat het er eentje voor “SARSv3” is.

Ondertussen wens ik u een goed weekend, met voldoende “physical distancing”. Ik ben maandag weer terug met een nieuwe update, tenzij er dit weekend echt iets spannends gebeurt.

Tot dan!

Donderdag 26 maart: behandelingen

Zoals eerder gemeld is er voor COVID-19 een rijkdom aan vaccinaties in ontwikkeling. Ook zijn er een tientallen mogelijk nuttige medicijnen. Het moet wel heel gek lopen dat die allemaal niet werken. COVID-19 lijkt voldoende op SARS, de vorige enge bijna-epidemie, dat veel werk wat voor die uitbraak gedaan is nu ingezet kan worden - dat verklaart waarom er zoveel op de plank ligt.

De komende dagen en weken zal een achtbaan volgen aan nieuws over behandelingen die misschien wel of dan ineens toch niet blijken te werken. Dat is nu eigenlijk al gaande. We hopen natuurlijk allemaal op een wonderpil die alles oplost voor iedereen. Sommige moderne medicijnen leveren dit. De behandelingen die we nu hebben voor Hepatitis C en HIV/AIDS zijn ongeveer perfect, bijvoorbeeld.

Maar realistisch gezien krijgen we nu een serie nieuwsberichten over miraculeuze genezingen gevolgd door vreselijke teleurstellingen. Dit kan de indruk geven dat “niks werkt” of dat iedereen maar wat aan het doen is.

In deze post wil ik u een beetje “inenten” tegen deze achtbaan, en uitleggen dat een medicijn dat er niet in slaagt iemand aan de beademing te redden wel nuttig kan zijn voor iemand die net besmet is (bijvoorbeeld).

Een jaar voor infectie

Er zijn minstens 45 vaccins in ontwikkeling of testfase zelfs. Probleem is dat we vaccins moeten geven aan mensen die niet ziek zijn, en dat misschien ook nooit zouden worden. Een jongere zonder overige gezondheidsklachten heeft een minieme kans om te overlijden aan COVID-19. Maar wat nou als het vaccin 0.1% van de ontvangers ernstig ziek maakt? Dan is het vaccin mogelijk “erger dan het probleem”.

Het is daarom dat men doorgaans meer dan een jaar test om te kijken of een vaccin echt veilig is. Diverse stappen in het testen, waaronder dierproeven, zijn nu overgeslagen, dus mogelijk gaat het nu toch sneller.

Wanneer de vaccins beschikbaar zijn is op dit moment lastig te zeggen.

Waar je in dit stadium op kunt letten zijn berichten dat de eerste mensen die ingeënt zijn er geen last van hadden. Het tweede nieuws wat daarna hopelijk volgt is dat er antistoffen tegen COVID-19 in hun bloed aangetroffen zijn. Dit nieuws kan binnen ‘weken’ volgen en zou een enorme opsteker zijn. Derde stap is of die antistoffen ook werken natuurlijk, maar dat kan wel even duren voor we dat zeker weten.

Enkele maanden voor infectie

“Tien truuks om je afweersysteem te BOOSTEN!” meldt de clickbait website. Medici roepen dan “dat kan helemaal niet”, maar dat begrijp ik nooit zo. Ieder vaccin bevat stoffen die je immuunsysteem tijdelijk “boosten” (de ‘adjuvant’).

Ons afweersysteem kent meerdere “lagen”. De eerste laag is letterlijk een slijmlaag. Doel daarvan is om een virus fysiek buiten de deur te houden. Als die laag niet hielp is er het “aspecifieke immuunsysteem”. Dit moet je zien als een groot leger wat ons lichaam paraat houdt om snel te kunnen reageren op een infectie.

Net als een echt leger kost dit paraat houden heel veel energie. Ons lichaam draait daarom niet permanent op oorlogssterkte ‘voor het geval dat’. In Nederland loopt nu een proef met een TBC-vaccin voor zorgverleners. Van dit vaccin is bekend dat het gedurende maanden daadwerkelijk “het immuunsysteem boost”, ook tegen andere dingen dan TBC. Het vermoeden en de hoop is dat dit medewerkers in de zorg gedurende deze drukke periode tijdelijk beschermt.

Een andere mogelijkheid om ‘vooraf’ het immuunsysteem te helpen is het gebruiken van bloedplasma van patiënten die inmiddels genezen zijn. Met eerdere ziektes is gebleken dat dit plasma tijdelijk een mate van immuniteit oplevert of in ieder geval een sneller herstel mogelijk maakt.

Dit gaat nu ook in Nederland geprobeerd worden. Maar, we kunnen niet iedereen hier mee helpen - het vergt vermoedelijk meerdere genezen personen om 1 iemand te helpen. Hiermee is deze techniek met name geschikt voor echt vitale mensen in deze maatschappij. Matig nieuws voor Instagram influencers!

Vlak voor, tijdens of kort na de infectie

Hier is goed en slecht nieuws. Er zijn letterlijk meer dan tien medicijnen waarvan wel vast staat dat ze in dit stadium helpen. Is ook al geprobeerd in apen met SARSv1, en het werkt. Joechei!

Probleem is dat niemand natuurlijk weet dat ie over 48 uur besmet gaat worden. En niemand kan ook zeker weten dat ie zojuist aangestoken is. De eerste symptomen zijn mogelijk op tijd, maar je moet wel weten dat dit COVID-19 is.

De reden dat medicijnen in dit stadium goed werken is dat er nog maar heel weinig virus in het lichaam aanwezig is en er ook niet veel actie nodig is om de groei de kop in te drukken.

Ik vind dit persoonlijk het spannendste segment. Hier ligt de meeste potentie, want we weten van een berg medicijnen dat ze heel waarschijnlijk effectief zijn.

Er zijn twee scenario’s waarin dit een oplossing kan zijn. Stel we vinden een zeer onschuldig, makkelijk en goedkoop medicijn, dan kunnen we ieder huishouden een doosje geven, en bij twijfel of een kuchje, neem een pil. Dit zou kunnen lukken, maar vergt geluk en een gigantische productiecapaciteit. De overweging is hier vergelijkbaar met vaccineren - het moet echt geen nadelen hebben, want veel mensen zullen de pil onnodig nemen.

Een ander scenario is dat er een daadwerkelijke sneltest komt. Deze kunnen we binnen een paar maanden verwachten, misschien eerder. Huidige “sneltests” in het nieuws testen wel snel maar reageren pas na een dikke week ziek zijn - ze detecteren het virus niet rechtstreeks. En na een week symptomen is het mogelijk te laat.

Maar, technisch gezien kan een echte sneltest wel, en het gaat ook lukken om die te maken. Het kan zijn dat we een soort zwangerschapstest krijgen waar je op moet spugen, en als er twee streepjes verschijnen heb je COVID-19.

En dan neem je zo snel als mogelijk een van de medicijnen die in een vroeg stadium goed werken. Dit zou een injectie kunnen zijn als we pech hebben, maar er zijn ook kandidaten in pilvorm.

Waar je op kunt letten in het nieuws is de uitkomst van deze proef waarbij medisch personeel dat vermoedt besmet te zijn dan direct oud malaria-medicijn neemt om te kijken of het infecties voorkomt.

(Dit is overigens het medicijn waar Donald Trump zo enthousiast over is. Dat is nogal problematisch. Maar dat Trump iets gelooft betekent nog niet dat het niet werkt!)

Geruime tijd na besmetting, hevige ziekte

Dit is veel moeilijker. En hier zal veel teleurstellend nieuws komen. Er is veel hoop voor specifieke medicijnen als Remdesivir. Een probleem is dat als het virus inmiddels lang heeft huisgehouden je letterlijk alle virusdeeltjes tegelijk zou kunnen laten verdwijnen en nog is niet zeker dat de patiënt geneest. De schade is al aangericht.

Tegelijk is dit het stadium waarin de meeste medicijnen nu getest worden. De patient is al zo ziek (aan het worden) dat men het risico durft te nemen om onbekende behandelingen uit te proberen. Het is ergens logisch natuurlijk, want de kans bestaat om concreet levens te redden. Experimenteren op mensen met alleen een nare kuch is veel moeilijker (al gebeurt het wel nu).

Maar aangezien we in een groeiende epidemie leven is er een niet aflatende stroom patiënten. Als we zieke mensen in een eerder stadium zouden kunnen helpen zou dat uiteindelijk volle IC’s voorkomen. Ieder stadium waarin we het virus kunnen stoppen is goed, hoe eerder hoe beter.

Desondanks zal het nog wel even zo blijven dat er teleurstellende berichten komen dat veelbelovende medicijnen “niet hielpen” bij doodzieke patiënten - wat op zich klopt, ze hielpen niet in dat stadium.

Zoals gezegd is het bestrijden van het virus in dit stadium mogelijk niet genoeg. Er zijn ook specifieke behandelingen die blijken te helpen de gevolgen van het virus te verminderen, waaronder een klasse bekende reuma-medicijnen (Tocilizumab bijvoorbeeld). Dit zou goed nieuws zijn want van deze medicijnen is bekend hoe ze werken en ze zijn breed beschikbaar.

Waar in dit stadium op te letten zijn medicijnen die misschien mislukten in termen van redden van (veel) levens, maar bijvoorbeeld wel de patiënten die genazen sneller van de IC afhielpen. Hier zien we nu de eerst tekenen van. Een patiënt die toch zou genezen maar dat nu een paar dagen sneller doet maakt zo een plek vrij voor iemand anders.

Afsluitend

Er zijn veel ontwikkelingen die zouden kunnen leiden tot een nuttige behandeling. Er komt de komende tijd veel juichend nieuws maar er zullen ook bittere teleurstellingen zijn. Let goed op in welk stadium die teleurstelling is - dat een doodzieke patient niet miraculeus genas betekent niet dat dat medicijn in een vroeger stadium niet geholpen had.

Omgekeerd, media komen nu met het gekste nieuws, vaak zonder de feiten te checken. Wees wantrouwig over “de oplossing is gevonden!” headlines.

Ik zal u in latere posts op de hoogte houden van ontwikkelingen die er serieus goed uitzien.

Woensdag 25 maart: knappe koppen

Vanochtend heb ik met grote tevredenheid de hoorzitting in de Tweede Kamer beluisterd. De bijbehorende presentatie staat vol solide grafieken, simulaties en wiskunde. Niet alleen de experts waren solide, vrijwel alle kamerleden stelden goede vragen en maakten er een erg productieve sessie van. De samenvatting is dat als iedereen zich aan de regels houdt (BLIJF THUIS, HOUD AFSTAND) en de modellen kloppen we het waarschijnlijk net binnen de capaciteit gaan houden in Nederland. Ook meldde men dat men de eerste tekenen van verbetering denkt te zien. Ik heb zelf ook wat grafiekjes gemaakt op basis van rauwe data, ik denk dat ik dat ook zie. Maar wie ben ik.

Er gebeuren in Nederland slimme dingen. Als het lukt de uitbraak terug te dringen moeten we deze er daarna zo goed als mogelijk onder houden tot er een vaccin (of hele goede behandeling) is. Hoe gaan we dat doen? Door het virus en de verspreiding zo goed mogelijk te begrijpen. Dat kan op z’n Chinees (‘volg iedereen 24/7, overal controleposten’), maar misschien kan het slimmer.

We moeten bijvoorbeeld weten hoeveel mensen het virus al gehad hebben - of ze dat nou beseften of niet. Er zijn individuele bijeenkomsten geweest waar 150 mensen besmet zijn geraakt. Maar hoeveel mensen zijn er zo licht besmet geweest dat we het nooit doorgehad hebben, maar ze wel immuniteit opgebouwd hebben? Misschien zijn er ook wel 150 mensen “ingeënt” op die conferentie. Dit maakt enorm uit voor het verloop van de epidemie. Op dit moment weten we het gewoon niet.

Maar binnenkort weten we het wel. De Nederlandse bloedbank, Sanquin, heeft regelmatig onder vuur gelegen wegens schandalen, maar nu plukken ze de vruchten van hun eigen wetenschappelijke afdeling.

Al in een heel vroeg stadium heeft Sanquin besloten het bloed van 10.000 donoren per week te gaan onderzoeken op antistoffen voor COVID-19. Daaraan kunnen we zien hoeveel mensen inmiddels immuun zijn, ook al hebben ze misschien nooit geweten dat ze de ziekte gehad hebben.

Hoe kan je zoveel zo snel onderzoeken? Ik weet het niet zeker, maar veel van dit soort onderzoek gaat door een beetje bloed (of plasma) van heel veel mensen te mengen, en dan te kijken of er in die “batch” antistoffen zitten. Je hoeft hierdoor niet 10.000 individuele tests te doen, maar je kan straks toch concluderen dat “1% van je 500 batches” antistoffen bevatte (om maar iets te noemen). Niemand weet wat we gaan ontdekken, maar wat er ook uit dit onderzoek komt, het is zeer de moeite waard.

Maar, dit kijkt naar het verleden: wie heeft het al gehad? Om de uitbraak goed bij te houden moeten we ook weten hoeveel mensen het nu hebben. We kunnen van huis tot huis gaan om het te meten, maar is een boel werk en mogelijk ook gevaarlijk.

De knappe koppen van het RIVM blijken in Nederland al heel lang de verspreiding van mazelen en andere ziektes bij te houden.. via het riool. Jawel. Als we besmet zijn met een virus komt er ook een klein beetje van dat virus-RNA terecht in onze ontlasting. En met zeer gevoelige tests kan het RIVM uit rioolwater meten hoe het gaat met de besmettingen: wordt het meer of minder, of is het misschien al weg.

Met vooruitziende blik is men op 17 februari al begonnen met meten, maar er werd toen nog geen COVID-19 aangetroffen. 27 februari was het eerste bekende Corona-geval in Nederland, op 2 maart werd ook de riool-test positief. Sindsdien is de meting uitgebreid naar andere zuiveringsinstallaties en ook daar meet men nu het virus.

Nou, leuk denk je misschien - maar dit kan een grote rol spelen in het monitoren van de beheersingsmaatregelen. Als we straks de uitbraak teruggebracht hebben en we overgaan naar de “bewakingsfase” om een nieuwe epidemie te voorkomen kunnen we mogelijk via het riool per stad bijhouden hoe het gaat. Stuk fijner dan huis aan huis mensen wattenstaafjes diep in hun neus duwen.

Er is nog veel meer slims gaande - Sanquin gaat nu bijvoorbeeld ook antistoffen verzamelen van recent genezen Corona-patiënten, waarmee vermoedelijk huidige zieken geholpen kunnen worden. Maar daarover later meer.

Morgen kom ik vermoedelijk met een samenvatting van het laatste nieuws over mogelijke behandelingen, maar voor vandaag is de boodschap dat er knappe dingen gebeuren die ons zullen helpen met de beste data ons leven weer te kunnen hervatten zodra dat kan.

Tot morgen!

Dinsdag 24 maart: dingen kunnen dus wel

Na al het moleculaire geweld van de post van gisteren vandaag wat minder technisch leesvoer. Hoewel ik vermoed dat we in Nederland (en omstreken) de schade behapbaar kunnen houden gaan we nu door een heel uitdagende tijd heen. Iedereen moet alles op alles zetten om de zorg, onderwijs en de vitale sectoren gaande te houden.

Bestaande regels gaan het raam uit. Dingen die nooit konden kunnen nu ineens wel. En dat was hard nodig ook. Een Nederlands ziekenhuis wat zich aan het voorbereiden is op de vloed aan patiënten schreef het al op in een interview

• alles gaat nu veel sneller.

Op Twitter las ik berichten van patiënten die dolblij zijn dat ze niet meer naar het ziekenhuis hoeven te gaan voor een gesprek met een specialist, ineens kan het wel telefonisch. Dat kon nooit. Waren vast allemaal redenen voor, maar geen goeie. Ik vrees iets met declaraties.

In andere landen, en ik vermoed ook Nederland, wordt nu tegen alle regels in video-bellen ingezet voor medische zorg. Er waren natuurlijk al eerdere experimenten geweest met “zorg op afstand”, maar het kwam niet goed uit de verf. Uit onderzoek van Oxford blijkt nu dat het toevoegen van video consulten op afstand echt nuttig kan maken.

Maar ja, het mocht nooit. Al jaren gebruiken artsen stiekem WhatsApp om elkaar te ondersteunen. Ik ken een verhaal van een net geboren baby met rare symptomen die niemand herkende. Via WhatsApp werd een video van de symptomen gedeeld met bevriende medici en een daarvan in een ander ziekenhuis wist wat er aan de hand was en wat er moest gebeuren.

Eerst verboden, nu mag het. Of althans, geen hond gaat het verbieden als het nodig is.

Het is overigens een nationale tragedie dat we jaren zijn blijven steken op “WhatsApp mag niet vanwege privacy” zonder zelf dan met iets beters te komen. Ik hoop dat ook die houding zal sneuvelen in deze crisis.

In Spanje heeft men nu ontdekt dat in plaats van dat de specialist een keer per dag een rondje over de afdeling loopt het ook mogelijk is om patiënten in het ziekenhuis te bellen op hun eigen mobiele telefoons, en met ze door te nemen hoe het gaat. Het was begonnen om specialisten zo veel mogelijk weg te houden van besmette afdelingen maar men ontdekt nu dat het sowieso heel veel tijd scheelt. Het is minder persoonlijk, maar er worden meer patiënten geholpen.

Maar het gaat verder dan de medische zorg. Velen van u zullen bekend zijn met de “change advisory board”, het “comité nee”. Met mijn eigen bedrijf hebben we bij een klant meegemaakt dat er dingen echt stuk waren, maar dat we niet mochten repareren want dat was een “change”. En daar besluiten we alleen over op vrijdag, en dan mag het op maandag. We hebben een week geprobeerd een oplossing die vinden die geen “change” was, maar niets mocht helpen. Liever kapot dan dat we nadenken.

Nu nood wet breekt is er ineens vanalles mogelijk. Wat misschien helpt is dat de “change advisory board” nu allemaal thuiswerkt, waardoor de mensen die het echte werk doen niet meer gehinderd worden door hun hulp.

Door de COVID-19 crisis werken teams ineens heel anders samen, bestaande lijnen boeien veel minder: we moeten door.

En eerlijk gezegd denk ik dat dit niet meer zal stoppen na de crisis. Wie eenmaal de vrijheid heeft ervaren van daadwerkelijk nuttig werk doen met weinig nodeloos vergaderen, die wil nooit meer terug.

Met andere woorden, als straks iedereen weer naar kantoor mag weet ik niet hoe welkom de afdeling is die iedereen steeds zinloos uren laat schrijven. “Ja maar de rapportages!”. Het zal wel.

Deze en vele andere ontwikkelingen geven me hoop. Lang nadat de crisis voorbij is zullen we nog steeds efficienter en op nieuwe manieren samenwerken!

Maandag 23 maart: “never waste a good crisis”

Dit is een beetje een pittig en lang stuk geworden, maar het is wel de moeite waard hoop ik! De korte versie: dankzij COVID-19 worden nu nieuwe vaccinatietechnieken ’live’ geprobeerd, wat de ontwikkeling van betere vaccins tegen virussen maar ook kanker (!) enorm zal versnellen.

Soms is er een crisis nodig om vooruitgang te boeken, maar dan kom je er ook beter uit. Bijna alles wat we nu weten over virussen is terug te voeren op de AIDS-epidemie, want daardoor schoot iedereen in de houding en zijn er miljarden uitgegeven aan research. De daardoor ontwikkelde kennis leidde enkele jaren geleden tot een 98% effectieve behandeling tegen Hepatitis-C, waar eerder onder andere de oprichter van de Bodyshop aan overleden is.

COVID-19 gaat op een zelfde wijze een revolutie afmaken die al goed bezig was, wat in verhoogd tempo gaat leiden tot betere vaccins, niet alleen tegen virussen maar ook tegen kanker (!).

Bij de uitbraak van SARS in 2002-2003 duurde het vele maanden voor het DNA (eigenlijk RNA) van het virus bekend was. Voor COVID-19 was dit in een week gelukt. En niet alleen dat, door het genoom van het virus bij meer dan honderd patiënten “uit te lezen” werd in Nederland al snel duidelijk dat er een infectiehaard in Noord-Brabant was. Want, via RNA konden we zien dat er veel verschillende varianten van het virus in omloop waren. Dit alles was in 2002 nog totaal ondenkbaar.

Op plaatjes zie je altijd puntige dingen uit het virus steken, dit zijn de “Spike” eiwitten die het virus gebruikt om onze cellen mee binnen te dringen.

Mensen die genezen van COVID-19 (bijna iedereen, overigens) hebben daarna antistoffen die reageren op “Spike”. Die antistoffen maken ons daarna immuun. Als we een vaccin willen maken hoeven we dus “alleen maar” ons lichaam te overtuigen ook alvast van die antistoffen aan te maken voor “Spike”.

Traditionele vaccins worden gemaakt met een inmiddels 70 jaar oude techniek. Het vergt miljarden bevruchte kippeneieren (!) waar we een virus in injecteren, in de hoop dat het een beetje wil leven in zo’n ei. Daarna worden die eieren in de moeder aller omeletten omgezet en poogt men er een eiwit uit te isoleren (zoals “Spike”).

Dat eiwit wordt dan gemengd met een ‘adjuvant’, een stofje waardoor ons afweersysteem in de hoogste versnelling gaat. Dit geheel (samen met nog wat spullen) is dan het vaccin.

Maar, deze truuk vergt heel veel tijd, heel veel eieren, en je moet maar hopen dat het virus het goed genoeg wil doen in een kip.

Een klein intermezzo - zoals gisteren uitgelegd kan geen virus leven zonder onze hulp. Een virus leeft niet van zichzelf. Om zich voort te planten hackt een virus de menselijke DNA/RNA-infrastructuur. Door RNA te injecteren in onze cellen worden die daarna omgezet in fabrieken voor nieuwe eiwitten die samen het virus vormen.

We kennen het RNA van het virus heel goed en we weten ook welke stukjes van de genetische code horen bij welke onderdelen van het virus. En we kennen dus ook de RNA letters van Spike.

Zouden we de stap met die eieren niet over kunnen slaan? Wat als we alleen het RNA van ‘Spike’ in mensen injecteren, dan zouden onze eigen cellen Spike kunnen maken, waar ons afweersysteem op reageert, en we immuun raken! En omdat we de rest van het virus weggelaten hebben worden we er hopelijk niet ziek van.

Nou, het heeft een paar miljard euro/dollar aan research gekost, maar het antwoord is: ja dat kan. Details staan op mijn ‘Corona Science Journal’, en het is echt een knappe stunt. Maar deze technologie is wel heel nieuw - het heeft tot nu toe een vaccin tegen hondsdolheid opgeleverd, maar nog niet veel meer dan dat.

Toch zijn de verwachtingen hooggespannen - in plaats van maanden te knoeien met miljarden eieren komt dit vaccin vrijwel live uit de machine. Behalve research-kosten is het ook niet duur, en misschien nog wel relevanter, het vaccin hoeft niet gekoeld te worden.

De vraag blijft dan natuurlijk of het wel veilig is, want vaccins geef je aan in principe gezonde mensen - het helpt niet als die dan gemiddeld meer ziek worden dan als ze echt besmet zouden raken!

Maar ook hier geldt dat er in een crisis snel geleerd kan worden, en de eerste batches patiënten zijn inmiddels ingeënt. We mogen die mensen wel dankbaar zijn.

Tegelijk komt er ook iets heel nieuws om te hoek kijken. Omdat dit soort ‘mRNA’ vaccins snel gemaakt kunnen worden kunnen we ze ook gebruiken tegen andere dingen die we niet leuk vinden, zoals tumoren. Een tumor bestaat alleen als ie ons afweersysteem wist te omzeilen. Het is inmiddels mogelijk gebleken met mRNA vaccins antistoffen aan te maken die het afweersysteem weer de goede kant op wijzen.

Dus afsluitend - hoewel we nog geen bewezen veilig COVID-19 vaccin hebben zal deze mRNA-technologie nu voor het eerst grootschalig geprobeerd gaan worden. Kansen zijn goed dat het werkt en dat levert ons niet alleen hulp op tegen dit virus maar nog tegen veel meer nare dingen.

Of zoals een wijs iemand ooit zei: “never waste a good crisis!”

Meer informatie is ook te vinden in dit Engelstalige artikel in Der Spiegel.

Maandag 23 maart: zonlicht

Hier verschijnt later vandaag een nieuw artikel, maar nu alvast, omdat de zon schijnt:

Mocht je de mogelijkheid hebben op je balkon of in je tuin of voor je deur in de zon te zitten:

1. de zon is nu in Nederland niet sterk genoeg om (snel) van te verbranden
2. wekt al wel echte vitamine D op (op de juiste plek, veel veel beter dan pillen)
3. Uit naar schatting “een miljoen” wetenschappelijke artikelen blijkt dat genoeg vitamine D (met name door zonlicht) samenhangt met een betere gezondheid.

Dus schijnt de zon, al is het frisjes, vang wat op!

Zie bijvoorbeeld dit artikel “Regular sun exposure benefits health” van onder andere het Erasmus MC.

Zondag 22 maart: Het virus kan niet zonder u

Wij kunnen prima leven zonder COVID-19, maar het virus kan niets zonder ons. Dit is meer dan een slogan, en dat leg ik hier graag uit.

Maar eerst korte uitleg over hoe het ook alweer zat met virussen, bacteriën, schimmels etc. Want we kunnen ons maar zoveel zorgen maken op een dag.

Bacteriën en schimmels zijn levende wezentjes. Als we eten buiten de koelkast laten beginnen bacteriën zich direct te vermenigvuldigen. Zelfs in de koelkast doen ze dat, maar dan een stuk langzamer.

Een bacterie voorzien van de juiste voeding verdubbelt zich iedere 20 minuten. Na een halve dag kunnen er daardoor al miljarden en miljarden op je eten zitten, al begon je met maar 1 bacterie. En je begint nooit met 1 bacterie.

Ook als er geen voedsel is kan een bacterie in “spoorvorm” praktisch oneindig overleven.

Dit was al zo en is nog zo, dus er is geen reden om ons vanwege Corona (extra) zorgen te maken over het verlopen van voedsel nu.

Virussen zijn totaal anders - die leven helemaal niet. Een virus is even levend als een phishing (spam) mailtje. Alleen als een mens er iets mee doet is er gevaar. Anders is het gewoon een kwetsbaar lapje DNA (eigenlijk RNA). Zie ook mijn eerdere artikeltje What is life?.

We weten nu dat COVID-19 buiten ons lichaam een “halfwaardetijd” heeft van maximaal een paar uur. Op karton is na 3 uur is nog maar de helft over, na 6 uur nog een kwart. En na een paar dagen is minder dan een duizendste nog intact. Helaas is dit in de media gerapporteerd als ‘COVID-19 overleeft dagen op plastic’. Is wel een beetje waar, maar na een paar dagen is het virus nog 0.1% zo besmettelijk als het was - 1000 keer minder.

En dat brengt ons op iets geks. Als het virus alleen “dankzij ons” overleeft, dan kan het ook “dankzij ons” uitsterven. Dat verklaart ook waarom het in Wuhan ineens ophield. Alleen zolang er steeds nieuwe mensen besmet blijven “leeft” het virus.

Als die keten doorgehakt wordt, al is het maar heel even, dan houdt het op. We zullen nooit van bacteriën afkomen, want die kunnen zelfstandig in leven blijven. Maar een virus overleeft alleen met onze actieve hulp.

Een lichtend voorbeeld is de virusziekte pokken. Dit virus is 1978 uitgestorven, met de laatste patient - nadat het in de 20e eeuw naar schatting 300 miljoen slachtoffers vergde.

Kortom - hoe bizar het ook klinkt, het doorbreken van de transmissieketen kan een virus compleet uitroeien. En al gaat dat niet 1 2 3 compleet lukken: het virus is nergens zonder ons, en als we nu ons best doen krijgen we ook Corona er wel onder.

Zaterdag 21 maart

Zoals beloofd, de dagelijkse Corona-post. We zien de maatregelen tot nu toe, en je kan een beetje aan zien komen dat ze nog wel strenger zullen worden. Je kunt je afvragen: moeten we dit eeuwig volhouden? Want als we weer “normaal” gaan doen, komt het virus dan niet gewoon terug? In deze post wil ik uitleggen waarom ik denk dat we vroeger of later goeie thuis-tests, snelle behandeling en mogelijk ook een vaccin zullen hebben. En ik ben geen optimist (u kent me).

Dit is niet de eerste recente enge ziekte. We vergeten het snel maar in 2002 en 2003 hadden we een uitbraak van een veel dodelijkere aandoening, “SARS”, wat we nu ook wel SARSv1 kunnen noemen. COVID-19 is “SARSv2”. Met keihard werk is deze minder besmettelijke maar dodelijkere ziekte toen onder controle gekregen. Maar iedereen schrok zich wel rot. In 2002 was er gewoon “niets” om mee te behandelen. Als in “geen reet”. De wijsheid was toen dat er geen enkel medicijn bestond tegen virussen, en dat was toen ook zo - behalve voor AIDS, en dat is wel een sleutel in dit verhaal.

In 2008 kwam vervolgens de “Mexicaanse griep”, later omgedoopt tot “Influenza A/H1N1” die er ook vreselijk uitzag, al viel het later wel mee. Ook toen was er vrijwel geen medicijn, op 2 na, waarvan nog steeds niet zeker is of ze nou werkten.

AIDS, SARS en de griep zijn de wereld niet in de koude kleren gaan zitten en sinds die tijd is er een ware revolutie geweest in de wetenschap rond virussen. Helaas hebben we dergelijke aandacht nooit aan TBC (bijvoorbeeld) gegeven, want dat treft arme mensen. AIDS en SARS kwam hard aan bij politici en “het westen”.

Er is daarom een enorme berg geinvesteerd in vaccin-technologie en medicijnen tegen SARS maar ook griep. En die investeringen waren een heel end op weg. Maar helaas is ons geheugen kort en grote stapel “veelbelovende opties” is blijven hangen voor de eindstreep. Maar lagen nog wel op de plank.

Daarom kon het Erasmus MC bijvoorbeeld in no time met een anti-lichaam komen voor COVID-19 - ze hadden er al eentje. En daarom zijn er nu 42 (!) vaccins in ontwikkeling - de pijplijn voor SARS lag al klaar.

Ook zijn er stapels anti-virale medicijnen die al gereed waren, met exotische namen als favipiravir, camostat, remdesivir, of zelfs “EIDD-2801”. Daarnaast blijken sommige “oude en vertrouwde” medicijnen ook nuttig te zijn om ernstig zieke mensen te helpen herstellen, waaronder mogelijk twee bekende reuma medicijnen.

Ik ben zelf ook erg enthousiast over de mooie dingen die hier gebeuren. Erasmus MC en de universiteit Utrecht hebben een mooi anti-lichaam klaarliggen wat potentie heeft een medicijn te worden. En zelfs als dat niet lukt kan het snel leiden tot een “thuistest” die in 10 minuten vertelt of je besmet bent of niet - waardoor behandeling in een heel vroeg stadium kan beginnen.

Ook mooi is hoe de Universiteit Groningen in 1 week een nieuwe wijze uitgewerkt heeft om een bestaand medicijn op de juiste plek toe te dienen https://www.ukrant.nl/magazine/coronamedicijn-bestaat-misschien-al/

Nu, de meeste van deze veelbelovende medicijnen gaan toch mislukken. Of omdat ze gewoon niet werken, of omdat ze niet praktisch zijn of te veel bijwerkingen hebben. Of niet snel genoeg gemaakt kunnen worden, of te duur zijn om genoeg mensen te kunnen helpen.

Maar, omdat er ZOVEEL tegelijk gaande is het wel heel onwaarschijnlijk dat ze allemaal niet werken - zeker niet omdat veel van de kandidaten werkzaam zijn in reageerbuistests of in kleine “trials” met mensen of primaten.

Kortom, als het ons lukt de boel nu terug te dringen (wat in een boel landen al gelukt is), en vervolgens met veel (thuis)testen het virus klein te houden, dan kunnen we op termijn het normale leven hervatten met een van de vele medicijn-, vaccinatie- en behandelopties die nu in aanbouw zijn.

Iedereen wil natuurlijk weten “is dit gefixed voor mijn zomervakantie?” - wie dat nu durft te claimen is ruim ruim ruim optimistischer dan ik. Maar wie weet.

In ieder geval: er is licht aan het einde van de tunnel, al moet blijken hoe lang de tunnel is.

Fijn weekend allemaal en blijf veilig!