De achterstanden bij de sociaal medische beoordeling lopen verder op. Kan de minister aangeven wat hiervan de oorzaak is? En waarom de genomen maatregelen er niet voor lijken te zorgen dat de achterstanden niet verder oplopen?

Het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid staat al een aantal jaar onder druk. Vanaf 2015 is de vraag naar sociaal-medische beoordelingen groter dan het aantal beoordelingen dat UWV kan verrichten en is er sprake van een mismatch. De achterstanden van sociaal-medische beoordelingen zijn de afgelopen jaren opgelopen en lopen de komende jaren verder op.

De ontstane mismatch heeft meerdere oorzaken. Aan de ene kant is de vraag naar sociaal-medische beoordelingen de afgelopen jaren fors gestegen, met name door een groeiende werkgelegenheid, de stijging van de AOW-leeftijd en een toename van het aantal psychische aandoeningen. Aan de andere kant is er een structureel tekort aan verzekeringsartsen. Dit tekort neemt sinds dit jaar verder toe omdat het handhavingsmoratorium dat voor de wet deregulering arbeidsrelaties (wet DBA) gold, is afgelopen. Dat betekent dat artsen die via een ZZP-constructie bij UWV werken, niet langer op deze manier ingehuurd mogen worden. Om ze te behouden zouden ze bij UWV in dienst moeten treden, maar een aanzienlijk deel van deze groep artsen doet dat niet. Door bovenstaande oorzaken lopen de achterstanden bij de WIA-claimbeoordeling de komende jaren fors op tot 100.000 in 2027 en 200.000 in 2030. Ook andere sociaal-medische beoordelingen en dienstverlening kunnen niet meer volledig worden uitgevoerd.

Er zijn de afgelopen jaren verschillende maatregelen getroffen die effectief zijn gebleken in het stabiliseren en licht terugdringen van de achterstanden bij de WIA-claimbeoordeling. De maatregel met het grootste effect is de 60-plusmaatregel, die liep van 1 oktober 2022 tot 1 januari 2025. Door de maatregel kan UWV per jaar ongeveer 10.000 extra beoordelingen uitvoeren. Om de oploop van de achterstanden de komende jaren te dempen heeft het kabinet eerder dit jaar besloten de 60-plusmaatregel opnieuw in te voeren van 1 september 2025 tot 1 september 2027.

UWV blijft doorwerken aan flinke organisatieveranderingen, waardoor processen efficiënter kunnen worden uitgevoerd. Daarnaast is een fundamentele herziening nodig om het om de druk op UWV te verlichten en het stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid uitvoerbaar te krijgen en te houden. Ik blijf daarom werken aan een voorstel voor herziening van het stelsel voor op de middellange en langere termijn, zodat een nieuw kabinet hiermee aan de slag kan.

Is het aantal beoordelingen dat het UWV wekelijks doet toegenomen, gelijk gebleven of afgenomen? En wat is de oorzaak dat het aantal beoordelingen niet of onvoldoende is toegenomen?

In het antwoord op vraag 1 is ingegaan op de mismatch tussen vraag naar en aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Het aantal uitgevoerde sociaal-medische beoordelingen is onder vraag 3 grafisch in beeld gebracht. Er zijn meerdere factoren die de productieontwikkeling verklaren. Zo zorgen de tijdelijke 60-plusmaatregel en praktisch beoordelen ervoor dat UWV meer beoordelingen kan uitvoeren. Daarnaast gold er in 2023 en 2024 een tijdelijke overwerkregeling bij UWV, waardoor het aantal uitgevoerde beoordelingen toenam.

In januari 2025 zijn de 60-plusmaatregel en de overwerkregeling gestopt. In verband met het aflopen van het handhavingsmoratorium op de wet DBA, zoals in het antwoord op vraag 1 beschreven, bouwt UWV de inzet van verzekeringsartsen die op basis van een ZZP-constructie werken af tot uiterlijk eind 2025. Dat heeft een duidelijk effect op het aantal uitgevoerde beoordelingen in de periode van januari 2025 tot op heden. Vanaf september dit jaar is de 60-plusmaatregel opgestart. Hierdoor stijgt het aantal uitgevoerde beoordelingen weer.

Vanwege de mismatch is er sinds een aantal jaar een prioritering aangebracht waarbij de WIA-claimbeoordeling en de Wajong-beoordeling voorrang krijgen boven overige beoordelingen. Hierdoor is de productie van de WIA-claimbeoordeling toegenomen en zijn de overige beoordelingen minder uitgevoerd.

Kan er een overzicht gemaakt worden van de maandelijkse beoordelingen van dit jaar, afgezet tegen de maandelijkse beoordelingen in de jaren 2020 tot en met 2025?

Met een grafiek is inzichtelijk gemaakt hoeveel sociaal-medische beoordelingen UWV uitvoert (de cijfers zijn per jaar). In de grafiek wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende type beoordelingen, namelijk de WIA-claimbeoordeling, herbeoordeling (grotendeels WIA), Eerstejaars Ziektewetbeoordeling (EZWb), Wajong (ABA) en het Deskundigenoordeel (DO). De gestippelde lijnen zijn voor een deel gerealiseerde beoordelingen (januari tot en met augustus) en voor deel geprognosticeerde beoordelingen (september tot en met december) waar 2025 op zal uitkomen. In vraag 2 is toegelicht welke factoren (60plus, overwerk, wet DBA) een rol spelen bij het teruglopen van het aantal beoordelingen in 2025.

Hoeveel mensen zijn met de 60-plus regeling inmiddels beoordeeld en welk hoeveel van deze beoordelingen hebben geleid tot een IVA uitkering?

De 60-plusmaatregel liep oorspronkelijk van 1 oktober 2022 tot 1 januari 2025. UWV heeft in die periode 30.000 WIA-aanvragen van 60-plussers afgehandeld. Hiervan zijn 22.500 aanvragen vereenvoudigd behandeld. Deze mensen hebben een WGA 80-100 uitkering toegekend gekregen. Ook zijn 6.000 IVA-uitkeringen toegekend en 1.700 aanvragen afgewezen. Hoeveel mensen na 1 september 2025 beoordeeld worden binnen de 60-plusmaatregel wordt constant gemonitord.

Zijn er bij de boordeling van de arbeidsongeschikten van 60-plus ook nog mensen die geen uitkering krijgen?

Er zijn ook 60-plussers binnen de maatregel die geen uitkering krijgen. Het gaat om mensen die op het moment van de beoordeling inkomsten hadden en daarmee meer dan 65% van hun maatmanloon verdienen. In dat geval is iemand minder dan 35% arbeidsongeschikt en ontvangt diegene geen uitkering.

Welke maatregelen zijn er nodig om de telefonische beoordeling door artsen om te zetten in beoordelingen tijdens een spreekuur?

Het uitvoeren van een kwalitatief goede beoordeling is van groot belang. Bij een beoordeling hoort een spreekuur. Afhankelijk van de situatie kan dit een fysiek spreekuur of een telefonisch spreekuur zijn. Het is het uitgangspunt van UWV dat mensen voor een sociaal-medische beoordeling worden gezien door een verzekeringsarts. Er zijn dan ook geen maatregelen nodig om het uitvoeren van een fysiek spreekuur mogelijk te maken. In elk individueel geval wordt bezien of een fysiek spreekuur of telefonisch spreekuur het meest passend is. Bij deze beslissing is natuurlijk het belang van de cliënt zwaarwegend en staat de kwaliteit van de beoordeling voorop. Als een cliënt de voorkeur heeft voor een fysiek spreekuur, wordt dat op die manier gepland.

Wat is er tot nu toe gecommuniceerd met uitkeringsgerechtigden en voormalig uitkeringsgerechtigden die mogelijke een verkeerde uitkering krijgen? Welke brieven hebben zij ontvangen. Hoe worden zijn ook de komende tijd individueel geïnformeerd?

Aan genoemde groep mensen is een brief gestuurd (bijlage 1) waarin is aangegeven dat UWV de berekening van de WIA-uitkering gaat onderzoeken. In de brief worden excuses aangeboden en wordt toegelicht waarom dit onderzoek wordt gedaan en wat het voor de uitkering kan betekenen. Ook wordt ingegaan op de duur van het onderzoek, wordt aangegeven dat de uitkeringsgerechtigde door UWV wordt gebeld als het onderzoek klaar is en wordt toegelicht hoe mensen contact kunnen opnemen als zij vragen hebben.

De mensen aan wie UWV eerder al heeft verteld dat hun dossier wordt onderzocht, ontvangen van UWV iedere drie maanden een brief met een tussentijdse update. Daarin wordt aangegeven dat als UWV de uitkering heeft onderzocht, de uitkeringsgerechtigde gebeld wordt om diens situatie te bespreken. En wanneer de uitkeringsgerechtigde weer een update kan verwachten in geval de uitkering nog niet is onderzocht.

Naast de persoonlijke communicatie (informatie via een brief), zorgt UWV ook via publieke kanalen voor algemene informatie. Bij het maken van keuzes over de communicatie, betrekt UWV uitkeringsgerechtigden, gedragswetenschappers, ketenpartners en een klankbordgroep WIA-herstel. Dit om ervoor te zorgen dat de communicatie zo goed als mogelijk aansluit bij de behoefte van de uitkeringsgerechtigde.

Hoeveel mensen zijn er nog niet op individuele basis door het UWV geïnformeerd? En waarom?

UWV heeft inmiddels ruim 121.000 brochures verzonden aan mensen waarbij er geen aanleiding is om de uitkering nader te onderzoeken en ruim 60.000 brieven aan mensen waarbij er nader onderzoek zal plaatsvinden.

Ongeveer 70.000 mensen zijn nog niet op individuele basis geïnformeerd. Daarvan zijn ongeveer 46.000 beëindigde dossiers. UWV is gestart met het informeren van deze groep mensen voor wie geldt dat nader onderzoek uitwijst dat hun uitkering niet verandert. De afhandeling van de gevallen waarbij er wel iets verandert, is afhankelijk van het scenario om keteneffecten te beperken, zoals aangegeven in de Kamerbrief van 11 juli¹. De overige mensen betreffen andere situaties dan de herstelactie WIA-dagloon, waaronder loonloze tijdvakken en WIA-indexatie. Deze mensen worden zo snel als mogelijk geïnformeerd.

Is er een streefdatum om te starten met het herstellen van de uitkeringen?

De streefdatum om te starten met het herstellen van de uitkeringen is de eerste helft van 2026.

Hoeveel mensen hebben naar aanleiding van het individueel informeren door het UWV om een herberekening van hun uitkering gevraagd?

UWV heeft tot op heden geen verzoeken tot herziening ontvangen van mensen die zijn geïnformeerd dat er geen nader onderzoek plaatsvindt.

Van de mensen die een brief hebben ontvangen waarin is medegedeeld dat er wel nader onderzoek zal volgen is van 60 mensen hun uitkering met spoed om diverse redenen herberekend. Een voorbeeld van zo’n reden is dat een uitkeringsgerechtigde terminaal ziek is

Wat is het beeld uit het eerste onderzoek van de eerste ca. 3.000 dossiers uitgedrukt in percentages en absolute aantallen vanuit de vier groepen van situaties met mogelijke fouten?

Deze circa 3.000 dossiers zijn door UWV voornamelijk gebruikt om tot de risicocategorieën te komen. Mensen kunnen in meerdere risicocategorieën terecht komen, daarom zijn percentages en absolute aantallen niet te benoemen.

Kan deze brochure met de Kamer worden gedeeld?

Ja, zie bijlage 2.

Kan een tijdspad geschetst worden van de verwachting dat het onderzoek van de gehele groep mogelijk tot 2027 kan doorlopen?

Er zijn nog een aantal belangrijke beleidsvraagstukken te beantwoorden, zoals hoe om te gaan met nabetalingen en het zo veel als mogelijk voorkomen van keteneffecten. Dit bepaalt voor een groot gedeelte de doorlooptijd. UWV verwacht in 2026 veel mensen nader te informeren.

Wanneer kan naar verwachting duidelijkheid worden gegeven over in hoeveel dossiers er daadwerkelijk een fout is gemaakt bij de vaststelling van het dagloon en wat de omvang van die fouten is?

Complete duidelijkheid kan pas gegeven worden als de hersteloperatie is afgerond en alle dossiers individueel zijn onderzocht. UWV voert de hersteloperatie stapsgewijs uit en houdt mij periodiek goed op de hoogte van de vorderingen. Ik zal uw Kamer uiteraard ook blijven informeren.

Kan expliciet worden gemaakt hoe UWV tot de raming van 66 en 53 miljoen is gekomen ten behoeve van de voorjaarsbesluitvorming?

Geraamd wordt dat de herstelactie leidt tot € 66 mln. aan nabetalingen. Deze raming is gebaseerd op cijfers van UWV, maar is onzeker, omdat op voorhand niet zeker is in hoeveel van de gecontroleerde dossiers ook correcties nodig zijn en wat de hoogte van de gemiddelde nabetaling zal zijn. Voor het inschatten van het aantal correcties is uitgegaan van een foutpercentage van 13% van de WIA-instroom, waarbij in de helft van de gevallen een nabetaling nodig is. Ook wordt rekening gehouden met het aantal jaren dat iemand een foutieve uitkering heeft ontvangen. De raming gaat uit van een gemiddelde nabetaling van € 1.109 per jaar.

De herstelactie leidt tot extra uitvoeringskosten bij UWV die geraamd worden op 53 mln. Deze kosten volgen voornamelijk uit de inzet van personeel door UWV om dossiers te controleren op juistheid en te corrigeren als dit nodig blijkt. De raming gaat ervan uit dat UWV 22% van de lopende WIA-uitkeringen in de periode tussen 2020-2024 moet onderzoeken. Daarnaast wordt rekening gehouden met 8.000 beëindigde uitkeringen die onderzocht moeten worden.

Hoeveel medische- en arbeidsdeskundige beoordelingen zouden met terugwerkende kracht moeten plaatsvinden indien de betreffende dossiers ook op fouten in de sociaal-medische beoordeling worden gecontroleerd?

Voor de sociaal-medische beoordelingen geldt dat het niet mogelijk is om een selectie van dossiers te maken waarin mogelijk fouten zijn gemaakt bij de beoordeling. Dit betekent dat het controleren en corrigeren van sociaal-medische beoordelingen alleen kan door afzonderlijk alle dossiers handmatig te beoordelen. Voor de WIA komt dit neer op 220.000 medische en arbeidsdeskundige beoordelingen die met terugwerkende kracht zouden moeten plaatsvinden over de periode 2020-2024. De capaciteit die dat zou kosten staat niet in verhouding tot het aantal dossiers waarin mogelijk fouten zijn gemaakt, zoals is aangegeven in de Kamerbrief van 22 november 2024². Bovendien gaat die inzet ten koste van andere dienstverlening die UWV moet bieden. Voor uitkeringsgerechtigden die zorgen hebben over de juistheid van hun beoordeling biedt UWV extra dienstverlening aan door middel van een speciaal team van cliëntondersteuners.

Kan feitelijk worden onderbouwd waarom de gehele dienstverlening van het UWV zou vastlopen bij controle van de betreffende dossiers op fouten in de sociaal-medische beoordeling?

In de Kamerbrief van 11 juni jl.³ is uw Kamer geïnformeerd dat de achterstanden op sociaal-medische beoordelingen vanaf dit jaar fors gaan toenemen. UWV kampt met te weinig (medische) capaciteit om het toenemend aantal aanvragen naar beoordelingen uit te kunnen voeren. Zonder ingrepen lopen naar verwachting de achterstanden op van circa 100.000 wachtende mensen in 2027 tot ongeveer 200.000 wachtende mensen in 2030, enkel voor de WIA-claimbeoordeling. Indien UWV voor alle 220.000 dossiers tussen 2020-2024 opnieuw een sociaal-medische beoordeling moet doen, kan UWV meerdere jaren geen enkele reguliere WIA-claimbeoordeling uitvoeren. Dit zou betekenen dat de huidige achterstanden nog veel meer zouden oplopen dan eerder voorspeld en de dienstverlening zou vastlopen.

Op welke manier heeft de herstelactie impact op zowel de WIA-keuringen als herbeoordelingen en bezwaren?

De inzet van UWV-medewerkers in de huidige herstelactie is nu zodanig georganiseerd dat ze niet of alleen indirect impact hebben op de WIA-beoordelingen, herbeoordelingen en bezwaren.

Hoeveel capaciteit wordt ingezet voor de herstelactie gespecifieerd naar functie?

UWV heeft de volgende inschatting gemaakt wat aan capaciteit in te zetten in de totale periode van de hersteloperatie.

Hoeveel beëindigde uitkeringen in de periode 2020–2024 moeten worden gecontroleerd?

Het uitgangspunt is beëindigde uitkeringen mee te nemen in de hersteloperatie. UWV verwacht dat het voor WIA-dagloon ongeveer om 8.000 beëindigde uitkeringen gaat over de periode 2020-2024. Dit uitgangspunt is echter nog niet definitief. Omdat wordt afgezien van terugvorderingen en er zicht is op een oplossing om nadelige keteneffecten voor mensen sterk te beperken, heeft het betrekken van beëindigde uitkeringen een begunstigend effect voor de mensen die het betreft. Mocht de optie voor het beperken van keteneffecten niet haalbaar blijken, dan zal ik dit uitganspunt heroverwegen.

Is er reeds een nadere uitwerking van beide scenario's beschikbaar, en kan deze met de Kamer worden gedeeld?

Het compensatiescenario met een vergoeding op basis van een aparte regeling wordt uitgewerkt samen met betrokken ketenpartners en in het bijzonder UWV en de Belastingdienst. De inzet is om een vergoeding voor een te lage WIA-uitkering door middel van deze regeling vorm te geven, omdat dit voor mensen het minst belastend is. Het streven is om de conceptregeling op korte termijn uit te zetten voor uitvoeringstoetsen en in internetconsultatie te doen.

Het dienstverleningsscenario is een aanvulling op het reguliere proces van UWV bij nabetalingen. UWV maakt met alle betrokken ketenpartners aanvullende afspraken hierover. In de volgende voortgangsbrief in het najaar zal ik op de nadere uitwerking hiervan ingaan.

Betekent dit dat er hoe dan ook een aparte regeling voor de keteneffecten bij pensioenfondsen zal komen?

Nee, pensioenuitvoerders hebben aangegeven dat zij in voorkomende gevallen op grond van de pensioenregeling verplicht zijn pensioenen van betrokkenen met terugwerkende kracht aan te passen. Pensioenuitvoerders zijn vrij om dit te doen, met gevolg dat in deze gevallen keteneffecten kunnen optreden.

Naast de pensioenfondsen zijn er ook WGA-hiaat uitkeringen en additionele arbeidsongeschiktheidsverzekeringen die uitkeren en/of aanvullen, zijn deze meegenomen in de keteneffecten?

Deze aanvullende WIA-verzekeringen zijn in beeld en hier lopen ook gesprekken over met verzekeraars. Het is echter niet uitgesloten dat er bij deze aanvullende WIA-verzekeringen keteneffecten optreden. Dit is ook afhankelijk van hoe de betreffende verzekeraar omgaat met het corrigeren van de verzekering.

Hoe juridisch kwetsbaar wordt het geacht dat werkgevers in het verleden door de fouten in de dagloonvaststelling te veel of te weinig hebben betaald? Hoe groot wordt de kans ingeschat dat een werkgever hierover zijn/haar gelijk kan halen bij de rechter, en wat zijn dan de mogelijke gevolgen?

Voor de aanpak van de hersteloperatie worden juridische aspecten en uitvoeringsaspecten gewogen. Binnen de wet- en regelgeving is ruimte om geconstateerde fouten te herstellen. Er is geen juridische verplichting om ambtshalve fouten op te sporen. Keuzes in de aanpak van de hersteloperatie zijn daarmee vooral beleidsmatige en politieke keuzes. Als een dagloon te hoog is vastgesteld, wordt er niet teruggevorderd en de WIA-uitkering wordt ook niet met terugwerkende kracht herzien. Dit betekent dat een werkgever ook niet de te veel betaalde premies of uitkeringen gecompenseerd kan krijgen. Dat is uitvoeringstechnisch niet haalbaar, omdat er heel veel verschillende situaties zijn waar dan rekening mee gehouden moet worden. Als een dagloon te laag is vastgesteld, dan heeft de werkgever ook te weinig premie of uitkering betaald. Uitgangspunt is dat werkgevers dit niet hoeven na te betalen. Hiermee worden werkgevers dan weer bevoordeeld. Hiermee blijven de totale werkgeverslasten ongeveer gelijk. Al kan het voor een individuele werkgever wel nadelig of voordelig uitpakken. Een werkgever heeft dan altijd de mogelijkheid om bezwaar in te dienen tegen een beslissing.

Wat is de status van de gesprekken met de werkgevers over de gevolgen van de gemaakte fouten en het herstel daarvan?

De gesprekken met de werkgevers lopen nog. Uitgangspunt is dat werkgevers zo min mogelijk last hebben van herstellen van de WIA-uitkering. In de volgende voortgangsbrief in het najaar kan ik hier nader op ingaan, omdat dan bekend is welk scenario voor nabetalen UWV gaat hanteren.

Welke managementlaag binnen het UWV heeft destijds besloten te prioriteren op dienstverlening bij UWV om achterstanden te verkleinen en daarmee structurele kwaliteitscontroles tussen 2020–2024 grotendeels stil te laten vallen?

Ten tijde van corona heeft UWV tijdelijk de kwaliteitscontroles op sociaal-medische beoordelingen stopgezet. De belangrijkste reden was om alle medische capaciteit in te zetten om zo veel mogelijk mensen van een beoordeling te kunnen voorzien onder de toen ingewikkelde omstandigheden. Bovendien konden op dat moment de controles niet op een juiste manier worden uitgevoerd. Na afloop van de coronaperiode zijn de structurele kwaliteitscontroles niet hervat, zoals we inmiddels weten. Naar de precieze gang van zaken doet de Algemene Rekenkamer onderzoek. De Algemene Rekenkamer verwacht op 26 november a.s. het onderzoek te publiceren.

Kan de 9% onjuiste beslissingen uit de tweede MOK worden weergegeven in aantal uitkeringen?

In de tweede MOK WIA zijn 375 dossiers getoetst, waarvan er bij 9% een fout gemaakt was. In aantallen gaat het om 34 dossiers waarbij een onjuistheid in de beslissing is aangetroffen. Deze fouten zijn gelijk hersteld. De MOK is in doorontwikkeling en wordt continu verbeterd, zodat er een steeds meer betrouwbaar beeld gegeven kan worden van de kwaliteit van de sociaal-medische dienstverlening.

Kunt u voor de beschikbare MOK’s de onderliggende rapportages met de kamer delen?

Uw Kamer is periodiek geïnformeerd over de uitkomsten van de kwaliteitsmetingen. Ik blijf uw Kamer hierover informeren. Als ik aanleiding zie om meer dan de uitkomsten van de kwaliteitsmetingen te delen, zal ik dat doen.

Meest recent is uw Kamer geïnformeerd over de uitkomsten van MOK 2 in de Kamerbrief Voortgang Verbeteraanpak UWV van juli jl. (Kamerstuk 26448, nr. 848). De resultaten van MOK 1 zijn gedeeld bij de Kamerbrief over kwaliteitsonderzoeken van de Wajong en WIA van april jl. (Kamerstuk 26 448, nr. 821). Die brief bevat een overkoepelende rapportage van UWV als bijlage, waarin onder andere wordt uitgelegd hoe de MOK-systematiek in elkaar zit. Onderdeel daarvan is een uitleg over wanneer een uitkering als onjuist wordt aangemerkt: namelijk als er sprake is van een fout met impact op het recht, de hoogte, of de duur van de uitkering.