7e vergadering, dinsdag 30 september 2025

De voorzitter:

Ik open de vergadering van 30 september.

De voorzitter:

Een hartelijk woord van welkom aan de minister van Justitie en Veiligheid. Aan de orde is thans het mondelinge vragenuurtje. In dat verband geef ik graag het woord aan mevrouw Mutluer van de fractie GroenLinks-Partij van de Arbeid. Het woord is aan haar.

Mevrouw Mutluer (GroenLinks-PvdA):

Dank, voorzitter. Vorige week zondag werd in Capelle aan den IJssel een jongen van 15 jaar oud door een politieagent neergeschoten. Hij overleed ter plekke. Het was een tragisch ongeval, of geval, waar ik verder niets over kan en wil zeggen, want de zaak is nog in onderzoek. Wel is duidelijk dat de jongen een wapen droeg, een niet van een echt pistool te onderscheiden omgebouwd alarmpistool. Net als een echt pistool kan ook zo'n omgebouwd alarmpistool dodelijk zijn. De moorden op Peter R. de Vries en Derk Wiersum — ik breng ze u allen maar in herinnering — zijn met een dergelijk wapen gepleegd.

Deze wapens zijn in Nederland verboden, maar in landen als Duitsland en België koop je ze gewoon in een winkel, zonder vergunning, voor iets meer dan €100. Dan kunnen wij in Nederland wet- en regelgeving maken tot we een ons wegen, maar zolang iemand een paar kilometer over de grens zo'n wapen kan aanschaffen en ongestoord kan meenemen naar Nederland, blijft het dweilen met de kraan open. Die kraan staat wagenwijd open, want iedere dag wordt in Nederland een jongere met zo'n wapen aangehouden. De minister had het er zelf over dat er jaarlijks 4.000 inbeslagnames hiervan zijn. Ik denk dat dat nog maar het topje van de ijsberg is, want een groot deel van de handel zien we niet. Deze wapens komen namelijk eenvoudig ons land binnen via buitenlandse webshops en via contacten via kanalen zoals Telegram. De aanvoer vanuit het buitenland is daarmee een structureel probleem.

Voorzitter. Daarom moet dit ook op Europees niveau worden geregeld, en dat lijkt een hele langdurige aangelegenheid te worden. In mijn beleving duurt het te lang. Ik heb hier namelijk al in april vorig jaar naar gevraagd. Toen kreeg ik als antwoord van de toenmalige minister van Justitie Yeşilgöz dat het ombouwen van gas- en alarmpistolen onderwerp van gesprek binnen de EU is. Ik heb de volgende vragen. Wat is daaruit gekomen? Niet veel blijkbaar, dus ik vraag het nogmaals: wat gaat deze minister doen om op Europees niveau en met onze buurlanden snel te zorgen voor veel strengere regelgeving? Binnen welke termijn verwacht de minister daar de resultaten van? Ziet de minister verder in dat juist onlineplatforms zoals Telegram een cruciale rol spelen in de handel? Welke instrumenten zet het kabinet in om deze digitale marktplaatsen daadwerkelijk aan te pakken?

Minister Van Oosten:

Voorzitter, dank u wel. Ik geef graag antwoord op de door mevrouw Mutluer gestelde vragen, overigens in navolging van eerdere schriftelijke vragen die mevrouw Mutluer op ditzelfde onderwerp heeft gesteld. Maar toen betrof het de situatie van het binnenland. De aanleiding van deze vragen is diep- en dieptriest — mevrouw Mutluer geeft dat zelf ook al aan — voor alle betrokkenen, voor de nabestaanden van de jongen in kwestie, maar ook voor de politieagenten die hiermee worden geconfronteerd, die natuurlijk niet 's ochtends op pad gaan om dit te moeten meemaken. Het is waar: we nemen jaarlijks ongeveer 4.000 vuurwapens in beslag, waarvan ook een heel deel omgebouwde gas- of alarmpistolen zijn. Die vormen daarmee dus een ongelofelijk groot gevaar voor de veiligheid in ons land en overigens ook voor de dragers van deze vuurwapens. Daar wordt namelijk op geacteerd. Het is ook gewoon levensgevaarlijk wanneer je daar zelf aan zit te prutsen, om het zo maar te zeggen.

Voorzitter. Heel gericht is het van het grootste belang dat we werk maken van de toevoer vanuit Europa, in het bijzonder vanuit België en Duitsland; dat is in feite waar mevrouw Mutluer naar vraagt. Daarmee heb je het over Europa, maar het gaat echt in het bijzonder om België en Duitsland. Voor een tamelijk gering bedrag — ik hoef er geen reclame voor te maken — kun je zo'n wapen gewoon in het buitenland kopen. Het is ook niet heel ingewikkeld om dat vervolgens hier de grens over te brengen. Ik ga dus ook heel gericht in contact treden met de collega's in België en Duitsland om hen ook bewust te maken van het feit dat dit voor Nederland, voor mijn land, voor ons land, een veiligheidsrisico vormt. Ik vind dat zij moeten weten dat deze vuurwapens gekocht worden, vervolgens hier of wellicht ook al daar — wie zal het zeggen? — omgebouwd worden en hier tot deze levensgevaarlijke situaties kunnen leiden. Ik sluit niet uit dat dat in België en Duitsland net zo goed het geval is. Dat is dus de meest gerichte actie.

Daarnaast weet u dat wij al begonnen waren met het actieplan Wapens en Jongeren, ter bewustwording van jongeren, zo van: begeef je niet in die wereld van vuurwapens et cetera. Mijn ambtsvoorganger heeft eerder ook aangegeven te werken aan een herziening van de Wet wapens en munitie. Ik denk dan in het bijzonder aan luchtdrukpistolen. Die waren geen onderdeel van de vraag van mevrouw Mutluer, maar die zijn ook weer een variant in het arsenaal. Die kunnen tot hele gevaarlijke situaties leiden. Eerst en vooral gaan we dus dat contact met de collega's in België en Duitsland aanzetten. We leggen daar echt een appel neer dat dit moet worden aangepast.

Dan mijn laatste woorden. De EU-Vuurwapenrichtlijn biedt hiertoe volgens mij ook alle mogelijkheden. Die EU-Vuurwapenrichtlijn maakt, in mijn ogen althans, heel duidelijk dat het niet de bedoeling is dat alarm- en gaspistolen worden omgebouwd tot vuurwapens, maar laat het gesprek daarover gaan.

Dank u wel, voorzitter.

Minister Van Oosten:

Ik vind dat mevrouw Mutluer hele terechte vragen stelt en ook goede suggesties meegeeft als het gaat om het herzieningstraject waar we middenin zitten. Het gaat daarbij inderdaad ook over die sprekende gelijkenis en over luchtdrukpistolen. Ik denk dat het te ver voert om nu heel specifiek te zeggen wat we daarin wel of niet toestaan, maar ik neem de uitdaging heel graag op: we moeten hierin vaart maken en uw Kamer informeren over waar we nu precies staan. Maar eerst en vooral gaat mijn energie naar de directe aanleiding van de vraag van mevrouw Mutluer: het contact opnemen met de collega's in België en Duitsland. Ik ben nog niet zo heel erg lang minister, maar ik realiseer me heel goed dat dit een urgent thema is. We moeten hen toch heel bewust maken van het veiligheidsrisico in ons land van de vrije verkoop — want dat is het in feite — van deze om te bouwen vuurwapens in het voor ons nabije buitenland. Dat kunnen we niet accepteren.

Minister Van Oosten:

Begin 2026, zeg ik mevrouw Mutluer toe.

Minister Van Oosten:

Ik denk sowieso dat de politie de handvatten moet krijgen om toegang te krijgen tot openbare chatgroepen, waar wellicht ook wel wat informatie te halen valt. Daarnaast moeten we ook de discussie met elkaar durven aangaan over de toegang tot besloten chatgroepen, of welke naam daar ook aan gegeven moet worden. We zijn ook bezig met dit traject, naar aanleiding van de discussie die we vorige week met elkaar hadden over de informatiepositie van de politie. Dat raakt hier ook aan. Dat is best een ingewikkelde discussie die we dan met de Kamer gaan voeren. Dat raakt namelijk aan allerlei facetten van privacy et cetera. Maar die geheime chatgroepen zijn ongetwijfeld wel precies de plek waar in het geniep en in het geheim informatie wordt uitgewisseld over verkooplocaties.

Minister Van Oosten:

Ik weet dat er ongeveer 4.000 vuurwapens in beslag worden genomen. Dat is in zichzelf natuurlijk al een enorm aantal. Ik weet ook dat veel jonge mensen dragers van vuurwapens zijn. Dat was niet de vraag van mevrouw Michon, maar het is toch ook wel relevant in dit kader. Het gaat dan om jonge mensen die hiermee aan de gang gaan en die per definitie niet over een vergunning kunnen beschikken, want daarvoor moet je op z'n minst meerderjarig zijn, van goed levensgedrag en zo verder. Ik wil wel nader bekijken of die handhaving een aanscherping verdient. Ik kan het op basis van het aantal dat ik net noemde onvoldoende overzien. Ik zei net tegen mevrouw Mutluer dat we begin 2026 gaan praten over de voortgang rondom de herziening van de wapenwet. Ik stel me voor dat ik daar ook de handhaving bij meeneem, want u zult dat wellicht ook willen afwegen in het kader van keuzes die aan de Kamer worden voorgelegd.

Minister Van Oosten:

Dit is een heel aangelegen punt van mevrouw Mutluer, waar overigens niet alleen deze Kamer en deze minister een rol in hebben, maar ook gemeenten en de politie zelf. Er gebeurt gelukkig heel veel, in het bijzonder ook in het onderwijs. Daar wordt ingezet op bekwaamheid van onderwijspersoneel op instellingen, om dit ook bekend te maken bij de jongeren die ze lesgeven. Er wordt ook ingezet op het versterken van jongerenwerk. Dat is heel belangrijk. Jongeren zitten veel op de telefoon en zullen er dan ook via die weg over geïnformeerd kunnen worden. Ik denk zeker ook aan de gegevensdeling tussen professionals. Dat hoeft in dit geval niet per se tussen jongeren te zijn, maar wel over jongeren. Ik denk ook zeker aan het delen van best practices. Ik weet uit eigen ervaring als geen ander dat er vaak heel veel goede ideeën in het land zijn. Laten we kijken of we die kunnen combineren om jongeren echt bekend te maken met de gevaren die ze zelf lopen als ze met wapens de straat op gaan. We hebben het nu over vuurwapens, maar het kan ook over messen of andere wapens gaan. In dit land heb je geen wapen nodig, want in dit land kun je rekenen op de bescherming van de politie als er een reden toe zou zijn.

Minister Van Oosten:

De politie mag natuurlijk altijd zelf onderzoek doen als er gerede twijfel is of iets onderzocht moet worden. Dat valt dan vaak onder het gezag van het Openbaar Ministerie, dus dat laat ik ook even daar. We weten dat bijvoorbeeld burgemeesters de mogelijkheid hebben om, wanneer er in de sfeer van wapens een risico is, een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen. Dat is geen sinecure; dat betekent wat. Dat betekent namelijk dat je toelaat dat de overheid in je tas gaat kijken enzovoort. Maar niettemin kan het heel erg relevant en betekenisvol zijn op het moment dat je weet dat er gewoon een vrees is dat jonge mensen of oude mensen — we hebben het nu met name over jonge mensen, maar laten we wel wezen: er zijn ook veel volwassenen die dit doen — met een wapen de straat op gaan. Dat willen we in dit land niet hebben. Dat hoeft ook helemaal niet. Daar moeten we ons met elkaar tegen verweren.

De voorzitter:

Voor de volgende vraag geef ik graag het woord aan de heer Van Meijeren, van de fractie van Forum voor Democratie. Het woord is aan hem.

De heer Van Meijeren (FVD):

Voorzitter. Afgelopen weekend hebben extremisten van Extinction Rebellion opnieuw een spoor van vernieling getrokken, dit keer in Hilversum. Straatmeubilair, het wegdek en bedrijfseigendommen moesten eraan geloven, met enorme schade tot gevolg. En toch sta ik hier vandaag niet om mijn verontwaardiging uit te spreken over het geweld. Dat wij in dit huis allemaal geweld afkeuren staat buiten kijf. Waar ik mijn verontwaardiging over wil uitspreken, is het optreden door de politie, of beter gezegd: het achterwege blijven daarvan. Ze stonden erbij en keken ernaar. Sterker nog, strafbare feiten werden door de politie gefaciliteerd en oogluikend toegestaan. Uit een interne mail blijkt dat ze de opdracht zouden hebben gekregen van hogerhand om vooral niet in te grijpen.

Ik zou hier niet gestaan hebben als dit een incident was. Ik sta hier omdat sprake is van een patroon: er wordt in Nederland met twee maten gemeten. Dat is geen gevoel; het is een constatering die voortvloeit uit waarnemingen, feitenrelazen, notulen van driehoeksoverleggen, geweldsinstructies enzovoorts. Wanneer leden van Extinction Rebellion illegaal de A12 blokkeren, wordt dat eerst door de politie gefaciliteerd. Ze krijgen alle tijd en ruimte om de snelweg plat te leggen en het verkeer urenlang te ontwrichten. Pas na een paar uur wordt vriendelijk verzocht of ze de snelweg weer zouden willen verlaten. Wie daar geen gehoor aan geeft, wordt, alsof het een schoolreisje betreft, met een bus naar het ADO-stadion gebracht, om daar zonder straf en zelfs zonder enige identiteitscontrole weer te worden vrijgelaten. Ook bij de uit de hand gelopen antiracismedemonstratie op de Dam koos de driehoek er bewust voor om de politie onzichtbaar te maken en niet te laten ingrijpen, omdat koste wat kost voorkomen moest worden dat de situatie zou escaleren.

Maar zodra burgers protesteren tégen het beleid van de regering, of het nu gaat om coronamaatregelen, stikstof of asiel, dan zien we dat de-escalerende optreden niet. Dan zien we een overmacht van politie, wapenstokken, romeo's die geweld uitlokken, waterkanonnen, honden en keihard ingrijpen. De beelden van weerloze burgers die al op de grond liggen en nog minutenlang in elkaar worden geslagen, door honden worden gebeten of met een waterkanon recht in het gezicht worden gespoten, met een schedelbreuk als gevolg, krijg ik nooit meer van mijn netvlies. Zelf de VN-rapporteur sprak indertijd van "buitenproportioneel, onmenselijk en escalerend politiegeweld" en waarschuwde ervoor — dit is belangrijk — dat dit geen incidenten waren maar symptomen van een systeemfout.

In een rechtsstaat behoort de overheid neutraal te zijn en iedere demonstrant gelijk te behandelen, ongeacht het onderwerp. Mijn vraag aan de minister is dan ook hoe hij dit meten met twee maten beoordeelt vanuit rechtsstatelijk oogpunt.

Minister Van Oosten:

Voorzitter, dank u wel. Dagelijks wordt er overal in Nederland gedemonstreerd, op veel plekken. Dat weten we allemaal. We zien er beelden van op televisie en we lezen erover in de krant en in de media. Mensen willen hun mening geven en doen dat op een manier die valt binnen de grenzen van de wet. Laat ik even duidelijk zijn: voor mij als minister en voor dit kabinet geldt dat waarover je demonstreert, er helemaal niet toe doet. Dat zou voor niemand van ons ertoe moeten doen. Het gaat mij er wel om hoe je demonstreert. Je kunt heel stevig demonstreren, maar spullen of gebouwen vernielen of schade toebrengen heeft natuurlijk helemaal niks meer met demonstreren te maken. Gezien de beelden van de demonstratie van afgelopen weekend, waar de heer Van Meijeren specifiek op doelt, kan ik mij heel goed voorstellen dat zoiets ook grote impact heeft op specifiek de gebruiker van dit pand. Dat staat nog los van het feit dat ik van mijzelf toch ook wel even wil benoemen dat ik het in die zin afkeur dat er juist op dat pand verf et cetera werd aangebracht, omdat dat een heel bijzonder pand van betekenis is in dit land, want daar werken journalisten. Ik zou menen: daar blijf je van af.

De manier waarop het demonstratierecht door sommigen wordt misbruikt, is onacceptabel. Dat heb ik vaker gezegd. Het beeld dat de politie niet heeft ingegrepen, herken ik overigens niet, zeg ik via de voorzitter tegen de heer Van Meijeren. Ik heb de burgemeester daar net nog over gesproken. Afgelopen zaterdag stond de mate van vernieling voor het lokaal gezag niet meer in verhouding tot het brengen van de boodschap en daarom heeft de politie ingegrepen, in overleg met en in opdracht van de driehoek. Ook bleek dat op enkele plaatsen de verf niet eenvoudig te verwijderen was. Daarvan zal aangifte worden gedaan van vernieling. De NOS en het Media Park brengen op dit ogenblik die schade nog in kaart. De burgemeester zal hierover de verdere informatie brengen.

Ten slotte wil ik nog opmerken dat ik het ook geen fraai beeld vind als politieagenten in beeld worden gebracht met demonstranten en demonstranten bijvoorbeeld het dak oplopen. Maar laten we ook niet vergeten dat dat enerzijds onder het gezag van de driehoek gebeurt. De driehoek heeft wel de beperkingen in zich die de WOM, de Wet openbare manifestaties, met zich meebrengt. Dat is een keuze die we in dit land hebben gemaakt. Binnen dat kader hebben burgemeesters en de lokale driehoek af te wegen wat men toestaat en wat men niet toestaat.

Dank u wel, voorzitter.

Minister Van Oosten:

Ik neem aanstoot aan de laatste woorden. Belangrijker nog: ik vind het heel erg ingewikkeld om te horen dat de politie het werk niet goed zou hebben gedaan. De politie heeft gede-escaleerd en opgetreden. Niemand in dit land staat toe dat er eigendom wordt besmeurd met verf of anderszins. Dat moet je niet willen. Ik heb u wel een beeld gegeven van de ingewikkelde positie waarlangs burgemeesters te werken hebben. Vernielen heeft helemaal niks, maar dan ook helemaal niks, met demonstreren te maken.

Minister Van Oosten:

Ik snap de vraag van mevrouw Michon heel goed. Daarom gaf ik net in mijn antwoord aan de heer Van Meijeren aan dat de Wet openbare manifestaties slechts drie criteria kent op basis waarvan je een beperking kunt aanbrengen. Je kunt jezelf heel goed de vraag stellen of dat voldoende toereikend is als het gaat om de demonstraties waar we tegen aanlopen. Dat is een vraag die ook bij de minister van Binnenlandse Zaken hoort. Dat zal ik met hem oppakken en dan zal ik u nader informeren.

Minister Van Oosten:

Ik heb begrepen dat er aangifte is gedaan. Ik heb ook begrepen dat de schade in kaart wordt gebracht. Ik heb nu geen informatie over de vraag of er ook aanhoudingen zijn verricht. Wellicht krijg ik die dadelijk nog; dan kan ik u die nog geven. Anders kan ik die wellicht op een later moment nog aan u doen toekomen.

Minister Van Oosten:

Ik ben dat volledig met het Kamerlid eens: je moet wel weten bij wie je de schade kunt claimen. Maar dat onderzoek loopt echt nog. Dan zou het speculeren worden. Ik hoop wel dat men erachter komt, zeg ik even. U weet dat we werken aan een wetsvoorstel over gezichtsbedekkende kleding, maar niet iedereen had dat daar, heb ik op beelden gezien. Dus als je dat hebt gedaan zonder je gezicht te hebben verborgen, dan ben je wellicht niet zo ingewikkeld te vinden. Maar dat laat ik echt even bij het onderzoek van de politie en het Openbaar Ministerie. Ik ben het er wel zeer mee eens dat op het moment dat je … Kijk, het is heel simpel. Demonstreren is een groot goed in dit land, maar als je vernielingen aanbrengt, wat dus niet toegestaan is, dan heb je uiteindelijk ook de verantwoordelijkheid daarvoor te dragen en dus ook de schade te betalen. Simpeler kan ik het niet zeggen.

Minister Van Oosten:

Tegen de heer Boswijk zou ik willen zeggen dat we natuurlijk al hebben georganiseerd — misschien moet dat beter; dan trek ik dat naar me toe — dat in het kader van het strafproces via het CJIB schade kan worden verhaald. Dat kan al helpen bij gedupeerden. Los daarvan bestaan er natuurlijk altijd de civielrechtelijke mogelijkheden om dat zelfstandig te doen, maar in principe hebben we de route via het CJIB natuurlijk geborgd en kan het dus ook meegenomen worden in het proces dat gevoerd wordt.

Minister Van Oosten:

We hebben vorige week best een stevig debat met elkaar gevoerd, waarbij ook een flink pakket aan maatregelen ter sprake kwam. Enerzijds zijn dat maatregelen waar het kabinet al aan gewerkt heeft, anderzijds is iets toegevoegd. Er is goed geluisterd naar wat uw Kamer wil. Daar is dit onderdeel, dit aspect, ook zeker in benoemd. U heeft mij als minister van Justitie en Veiligheid ook horen uitspreken dat ik volle urgentie daarop zet. Dat vind ik ook echt belangrijk, omdat we gewoon zien dat deze vraag steeds vaker wordt opgebracht. Dat is terecht, want je ziet dat demonstraties regelmatig tot resultaat hebben dat er schade wordt aangebracht. Laten we nou trots zijn op het feit dat je hier mag demonstreren, maar blijf gewoon van andermans bezit af. Waarom moet je andermans bezit vernielen? Daar is toch helemaal geen reden toe?

Minister Van Oosten:

Uiteindelijk heeft iedereen in dit land zich aan de wetten in dit land te houden. Die wetten worden in het kader van demonstraties enerzijds begrensd door de WOM, waar we het net ook even over hadden in de discussie met mevrouw Michon. Gelijktijdig blijft ook het strafrecht onverkort van kracht, ook gedurende een demonstratie. Dus het Openbaar Ministerie is goed in de gelegenheid om de individuen voor de rechter te brengen die het strafrecht aan de laars lappen door bijvoorbeeld geweld te plegen, vernielingen aan te brengen of anderszins iets te doen wat gewoon niet toegestaan is in dit land omdat wij dat allemaal niet goedvinden. Dat verwacht ik ook van het Openbaar Ministerie; daar hebben we het Openbaar Ministerie namelijk ook voor. Dat is de weg waarvan ik vind dat we die moeten blijven bewandelen. Los daarvan hebben we wel werk te doen, bijvoorbeeld aan de informatiepositie van de politie, om ervoor te zorgen dat ook aan de voorkant een goede inschatting kan worden gemaakt van wat er op hen afkomt. Daar hebben we echt hoge nood aan; dat is mij wel duidelijk.

Minister Van Oosten:

Ik heb goede nota genomen van die motie. Die hebben we ook verwerkt. Ik heb u ook toegezegd dat ik bij uw Kamer heel snel terugkom op hoe we dat gaan doen.

Er gaat op dit punt heel veel gebeuren. Er is heel veel inzet van de zijde van het kabinet en er is heel veel verlangen van de zijde van uw Kamer. Er komt ook een WODC-rapport op ons af en we willen ook heel snel met elkaar in discussie gaan over de aanbevelingen, of in elk geval over wat daarin staat. Want volgens mij is één ding duidelijk: wij willen allemaal opkomen voor dat demonstratierecht in ons land en wij willen allemaal dat het mogelijk blijft, maar we willen ook dat het niet escaleert op alle mogelijke manieren.

Minister Van Oosten:

Voor het verhalen van de schade moet je natuurlijk wel weten wie de dader is. Dat is wel heel belangrijk. Daarvoor hebben we ook wat maatregelen te treffen rondom de informatiepositie en, als dat relevant is, het wetsvoorstel voor gezichtsbedekkende kleding. Zo zijn er nog wat andere stappen te zetten. Het moet in the end natuurlijk ook bewezen worden verklaard, maar ik heb vorige week volgens mij heel duidelijk aangegeven dat we de komende maanden er echt werk van maken om daar gevolg aan te geven. Laat ik ook even benadrukken dat het niet zo is dat je nu niks kan, want het verhalen van schade — dat gaf ik net in de richting van de heer Boswijk aan — kan nu ook op allerlei manieren, civielrechtelijk maar ook door het mee te nemen in een strafproces. Dus we moeten ook niet te somber zijn over wat er mogelijk is, maar het is onvermijdelijk dat we hierin echt stappen hebben te zetten en dat we heel stellig de norm moeten stellen en moeten uitstralen dat als je het lef hebt om vernielingen aan te brengen, wat sowieso niet mag, je vervolgens ook de portemonnee mag trekken om dat te vergoeden.

Minister Van Oosten:

Ik ga niet de stelling aan dat er nu te weinig kan. Er kan nu ook heel veel. Ik ben er alleen van overtuigd dat we ons elke keer moeten inspannen om het nog beter te laten worden. Vandaar ook de motie van onder meer de SGP, de motie-Van Dijk, die ons verzocht om ons daarop te richten. Dat heb ik ook omarmd. Ik ga u daar dus ook de komende maanden een terugkoppeling op geven. Maar ik wil benadrukken dat het ook niet zo is dat er nu niks kan. Nog belangrijker is dat je weet wie het gedaan heeft, want als je niet weet wie het gedaan heeft, kom je met je schadeverhaal natuurlijk ook niet zo ontzettend ver. Die informatiepositie is dus belangrijk en die andere wetsvoorstellen waar we het over hebben gehad, zijn ongelofelijk belangrijk. De politie mag daar ook op rekenen, want we hebben het nu over de schade die ontstaan is bij in dit geval het NOS-gebouw, maar morgen is het misschien iets anders en gisteren was het ook weer wat anders. Maar we zijn het ook aan onze stand verplicht in de richting van de politie, die we elke keer wel weer laten opdraven bij de demonstraties, die nota bene faciliteert, samen met de burgemeesters, dat je daar het vrije woord mag geven, maar die ook in een positie wordt gebracht … Daarom zei ik net tegen de heer Van Meijeren dat ik het ook geen fraaie beelden vind dat ik politie met die demonstranten nota bene zo'n dak op zie lopen. Daar word ik ook niet gelukkig van, maar dat is wel de wijze waarop we de Wet openbare manifestaties hebben vormgegeven. Ik heb wel een eerlijk beeld willen schetsen van de ingewikkelde positie waarin zo'n driehoek natuurlijk terechtkomt.

Minister Van Oosten:

Kijk, van belang voor mij is wel om op te merken dat de politie uiteindelijk in dit geval opereert onder het gezag van de driehoek. Dat is wel belangrijk om aan te geven. De driehoek — Openbaar Ministerie, burgemeester en de politie zelf ook — heeft in alle besluitvorming die deze heeft te nemen een keuze te maken, op een ingewikkeld moment, waarop de druk flink opgevoerd wordt, binnen de ruimte die de wet, de Wet openbare manifestaties, de WOM, biedt. Maar ik heb net heel duidelijk in de richting van de Kamer aangegeven dat ik natuurlijk ook niet gelukkig word van deze beelden. Ik vind dat onze politie meer en beter verdient dan zeg maar het faciliteren van demonstraties waar ook vernielingen plaatsvinden. Daar word ik niet gelukkig van; ik ben daar maar heel duidelijk over.

De voorzitter:

Dan heet ik van harte welkom de minister van Defensie. Fijn u weer hier te zien. De minister heeft een vraag van de heer Van Hijum van Nieuw Sociaal Contract. Het woord is aan hem.

De heer Van Hijum (NSC):

Voorzitter, dank u wel. Wij moeten wakker worden. Afgelopen week werd in Denemarken weer pijnlijk duidelijk hoe kwetsbaar onze samenleving is. Drie goedkope drones legden een internationale luchthaven urenlang plat. Honderden reservisten zijn inmiddels opgeroepen vanwege de dreiging en de Deense premier noemde het de ernstigste aanval op de Deense infrastructuur tot nu toe. Eerder zagen we ook al dreigingen van drones in Polen, in Duitsland, in de Baltische staten. De minister schiet nu deze landen te hulp — op zich zijn we daar blij mee — met materialen en technologie, maar zien we ook de kwetsbaarheid van ons land zelf? Want als dit kan in Denemarken, waarom dan niet bij ons in Nederland? Afgelopen week hebben we gezien dat in paniek al de Polderbaan werd stilgelegd vanwege iets wat achteraf een ballon bleek, die werd aangezien voor een drone.

Mijn eerste vraag aan de minister is: kunt u Nederland garanderen dat Nederland is voorbereid op de dreiging van drones vanaf land of zee voor bijvoorbeeld Schiphol of de Rotterdamse haven?

Minister Brekelmans:

Dank, voorzitter. Dank aan de heer Van Hijum dat hij mij dit debuut laat maken in het vragenuur. Het is de eerste keer dat ik hier mag optreden, en dat bij de allerlaatste vraag van deze Kamerperiode. Daar ben ik hem persoonlijk zeer dankbaar voor.

Minister Brekelmans:

Ja, daar twijfel ik niet aan. Maar de vraag gaat over een heel serieus onderwerp. Het is inderdaad zo dat drones, het gebruik daarvan en de mogelijke inzet daarvan, ons voor uitdagingen stellen. Kijk, 100%-garanties zijn natuurlijk altijd moeilijk om te geven. Dat weet de heer Van Hijum ook. Het is wel zo dat bijvoorbeeld Schiphol beschikt over counterdronecapaciteiten. Ook de politie heeft die in beperkte mate, de KMar heeft daar meer middelen voor vanuit haar politietaak en Defensie kan natuurlijk ook om bijstand worden gevraagd. Dus wanneer dat nodig is, kunnen wij daarin ook ondersteunen. Maar de heer Van Hijum weet ook dat die ontwikkeling continu doorgaat. We moeten inderdaad voorkomen dat een relatief simpele en goedkope drone tot grote verstoring kan leiden. Dat betekent ook dat wij zowel aan de civiele kant als aan de militaire kant continu moeten kijken welke investeringen daarin nodig zijn.

Minister Brekelmans:

We moeten even een paar dingen uit elkaar halen. Je hebt bepaalde systemen, bijvoorbeeld Patriotsystemen, die niet gericht zijn op drones. Dat gaat namelijk om raketten. Die kosten vele miljoenen, zijn zeer geavanceerd en zijn juist bedoeld om ballistische raketten uit de lucht te kunnen halen. Die wil je daar ook specifiek voor inzetten. Met name daarvan hebben wij in het verleden onderdelen geleverd aan Oekraïne. We leveren allerlei luchtverdedigingssystemen waarbij we steeds hebben gekeken of wij die als Nederland kunnen missen, gegeven de bredere verplichtingen binnen de NAVO. Als het specifiek over drones gaat en de detectie die daarvoor nodig is en als het gaat om radarsystemen, dan geldt dat wij daarin in Nederland een aantal veelbelovende bedrijven hebben. Het is juist zo dat Oekraïne vaak als springplank wordt gebruikt om tot grotere investeringen te komen voor die radarsystemen en die bedrijven. Laat ik even een voorbeeld noemen dat vaak in het nieuws is: Robin Radar. Dat is een veelbelovend bedrijf in Nederland. Zij hebben ook grote batches aan Oekraïne geleverd. Dat stelt hen weer in staat om verder te innoveren en investeren. Als ze weer een stap verder zijn, kan Defensie diezelfde radarsystemen aanschaffen. Er is geen sprake van de tegenstelling die de heer Van Hijum lijkt te schetsen, namelijk dat wij door het leveren van zaken aan Oekraïne of het investeren in Oekraïne zelf minder verdediging zouden hebben. Integendeel, het is vaak een springplank om daar zelf ook meer in te investeren.

Minister Brekelmans:

We moeten even een aantal dingen uit elkaar halen. Bij een drone boven een stad of dorp is het in eerste instantie aan de politie en de lokale driehoek om daarop te reageren, eventueel met bijstand van de KMar. In een heel zwaar geval kan Defensie erbij worden geroepen. Als het gaat om Schiphol of bepaalde vitale infrastructuur, is het in eerste instantie aan Schiphol en in sommige gevallen aan de eigenaren van die vitale infrastructuur, uiteraard ook weer in nauwe samenwerking en nauw samenspel met de lokale autoriteiten. De KMar kan daar ook bij ondersteunen, waarbij het kan gaan om ofwel de politie- ofwel de militaire taak. Bij grotere dreigingen staat Defensie uiteraard aan de lat om te zorgen voor onze nationale veiligheid.

Dan de vraag: hoever zijn we daarin? Laat ik als voorbeeld de NAVO-top noemen. Daarbij hebben we een hele grote operatie ondernomen om in ieder geval de brede omgeving van die NAVO-top, maar ook onderdelen van onze vitale infrastructuur te beschermen tegen dronedreigingen. Na dat project hebben we die capaciteiten niet weggegooid; integendeel, die hebben we natuurlijk bewaard en die gebruiken we op dit moment ook nog. Dat is ook de reden dat we Denemarken op dit moment heel acuut van extra ondersteuning kunnen voorzien. Dus we zetten daar grote stappen in, maar we moeten dat natuurlijk voortdurend tegen het licht blijven houden. We moeten ook kijken of alle juridische raamwerken die we daarvoor nodig hebben nog up-to-date zijn. Laat ik een voorbeeld noemen. Wij kunnen boven militaire objecten, bijvoorbeeld Defensielocaties, middelen inzetten om drones uit te lucht te schieten. Maar als je dat wilt doen via jamming, via elektronische oorlogsvoering, dan moet je ook bepaalde frequenties verstoren en dat kan ook weer gevolgen hebben voor het communicatieverkeer. Dan moet je dus steeds kijken of de juridische bepalingen die daarin staan en die er ooit in zijn gekomen met het idee dat je een drone uit de lucht moet kunnen schieten, ook kunt gebruiken ter onderbouwing van die elektronische verdediging. Zo niet, dan moet je daar natuurlijk ook weer je wet op aanscherpen.

Minister Brekelmans:

Dat ga ik niet doen. We moeten het niet zo simpel maken, omdat je met een heel simpele drone tot een groot effect kan komen als je die op een bepaalde manier inzet; dat zie je nu in Denemarken ook. Ik ga daar dus nu niet een rapportcijfer voor geven. Laat ik een paar dingen noemen. Ik vind het veelzeggend dat wij de NAVO-top hebben georganiseerd en dat daar in feite, terwijl er een heleboel drones ook rond die NAVO-top in de lucht waren, heel adequaat opgetreden is. Ik vind het veelzeggend dat Denemarken nu een top organiseert en dat Nederland een van de landen is die zij om steun vragen. Ik vind het veelzeggend dat er bij een grote Drone Summit in Letland, waar 100 bedrijven waren, er 43 uit Nederland komen, uit onze industrie. Ik vind het veelzeggend dat wij als Defensie, als we bij de Voorjaarsnota 700 miljoen extra krijgen, daarvan een substantieel deel, namelijk meer dan 100 miljoen, structureel voor drone- en counterdronecapaciteiten bestemmen. Zo hebben we een aantal voorbeelden. Ik denk dat wij als Nederland heel goede stappen zetten, maar het blijft een kat-en-muisspel. Daarom moet je doorlopend zowel de middelenkant als de operationele kant als de juridische kant tegen het licht houden. Maar dat hebben we heel scherp op ons netvlies.

Minister Brekelmans:

We zullen later dit jaar terugkomen op hoe we die motie verder uitwerken. Voor Defensie in brede zin geldt natuurlijk dat daar de afgelopen tientallen jaren op is bespaard. Als je bekijkt wat we specifiek in stand hebben gehouden, dan is dat het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando. Heel specifiek daarbinnen gaat het dan weer om de Patriotsystemen. Dat is een van de duurdere systemen die we als krijgsmacht hebben, maar juist in het verleden hebben we de keuze gemaakt dat Nederland daarin een unieke capaciteit heeft en dat we die ook in stand houden. Daar plukken we nu de vruchten van, want dat stelt ons nu in staat om die unieke capaciteit te blijven leveren. Dat gaan we binnenkort ook weer inzetten in Polen. Maar het biedt ook de basis om dat verder te kunnen opbouwen. Als je kijkt naar onze investeringsprioriteiten, dan zie je dat luchtverdediging daar in alle gelaagdheid een belangrijke prioriteit in is. Dat is ook wat de NAVO van alle bondgenoten vraagt, ook specifiek van Nederland. Het feit dat we dat in het verleden hebben afgeschaald, maar dat we wel een solide basis hebben behouden, geeft ons nu ook weer de mogelijkheid om dat verder op te kunnen bouwen.

Minister Brekelmans:

Wat voor het beeld belangrijk is om te benoemen, is dat er in Nederland continu en overal drones vliegen. Die worden steeds meer ingezet, ook voor een heleboel belangrijke redenen. Dat weet de heer Nordkamp ook. Het is dus niet zo dat wanneer er ergens een drone in Nederland vliegt en je niet meteen kunt achterhalen wie dat gedaan heeft ... Dat kan bij wijze van spreken ook een hobbyist zijn die een beetje naïef denkt: ik ben bij het strand en het ziet er hier prachtig uit; ik ga eens een drone oplaten voor mooie vakantiefoto's. Dat gebeurt ook gewoon. Maar in Polen hebben we gezien dat er Russische Shahed-drones vanuit Oekraïne in het Poolse luchtruim komen en een veiligheidsdreiging vormen. Gelukkig hebben wij daar in Nederland niet mee te maken. Wij hebben gelukkig nog niet gezien dat er Russische drones van buiten ons luchtruim in het Nederlandse luchtruim komen. Mocht dat zo zijn, dan gelden dezelfde regels als in Polen, namelijk dat de NAVO een seintje geeft en dat we klaarstaan om die luchtdreiging uit te schakelen. Als er drones zijn en de civiele autoriteiten niet kunnen verklaren van wie die precies zijn, dan vind ik het heel goed om eerst binnen de bestaande civiele structuren te kijken hoe je daar op de beste manier mee omgaat en dat niet meteen Defensie wordt ingeschakeld om bij wijze van spreken, een beetje gechargeerd gezegd, een onbekende hobbydrone uit de lucht te schieten.

Minister Brekelmans:

Jazeker. De EU heeft op dat vlak de afgelopen tijd een aantal initiatieven aangekondigd, waar wij natuurlijk ook over meedenken. Maar nog belangrijker: als onderdeel van het witboek dat de Europese Commissie heeft gepresenteerd, zijn er, uit mijn hoofd, een zevental speciale capaciteiten waaraan wordt gewerkt. Een van die zeven betreft drones. Er is bij ieder van die zeven capaciteiten aan lidstaten gevraagd om daar de lead in te nemen. Wij hebben gezegd dat we onder andere als het gaat om drone- en counterdronecapaciteiten en militaire mobiliteit als Nederland een leidende rol willen spelen. In de discussie over welke capaciteiten onze industrie en wij als Europa moeten ontwikkelen, spelen we als Nederland zelfs een voortrekkersrol. Ik noem als voorbeeld de "drone wall", een concept dat nu is aangekondigd. Ik vind het belangrijk dat de militaire logica daarvan en de uitwerking van het militaire concept binnen de NAVO plaatsvindt, want de NAVO gaat uiteindelijk om onze collectieve verdediging. Vervolgens is de vraag hoe je die capaciteiten ontwikkelt en wat daar vanuit de industrie voor nodig is. Daar heeft de Europese Unie een hele logische rol in.

Minister Brekelmans:

Volgens mij ben ik persoonlijk heel kalm. Dat lijkt me een belangrijk startpunt. Als het gaat om het bewaren van de kalmte en de-escaleren: ik vind niet dat je bij iedere drone waarvan je niet meteen kunt bepalen wat voor drone het is, in paniek moet raken. Je moet steeds per geval bekijken: wat is dit precies, wat is daar acuut de beste reactie op en hoe kun je er daarna op een zorgvuldige manier op reageren? Je wilt namelijk niet in een bepaalde retoriek of wat dan ook terechtkomen, terwijl het in feite om iets onschuldigs gaat. Neem de dreiging die uitgaat van Rusland en het voorbeeld van Oekraïne. Oekraïne biedt nu al een aantal maanden een onmiddellijk staakt-het-vuren aan, dus om nu de gevechten te stoppen, maar we zien dat Rusland aanvalt met 600 drones en 40 raketten tegelijkertijd. Het leed en het aantal slachtoffers zijn gigantisch en de schade is enorm. Wat moet je dan nog meer aan de-escalatie doen dan als Oekraïne zeggen, gesteund door alle Europese landen en door de Verenigde Staten, dat je morgen een staakt-het-vuren wilt en dat je in gesprek wilt? Poetin slaat die uitgestoken hand weg en reageert met raketten, drones en nog meer agressieve actie.

Minister Brekelmans:

Maar ik herken die hele analyse niet, want we hebben de afgelopen maanden niets anders dan dat gedaan. Oekraïne heeft gezegd: wij willen om tafel met Rusland. Denk je eens in dat je als Oekraïne, na drieënhalf jaar grootschalige agressie — ik weet niet of mevrouw Dobbe er zelf is geweest, maar de verwoesting is echt enorm; Rusland gaat dagelijks door met alleen maar meer aanvallen en agressie — toch zegt: wij zijn bereid om met die enorm grote vijand, die ons van de kaart wil vegen, in gesprek te gaan. Europa en de Verenigde Staten steunen dat en zijn bereid om mee te denken over hoe dat kan. Daar zijn we al maanden mee bezig. En waar beantwoordt Rusland dat mee? Met alleen maar meer raketten, alleen maar meer verwoesting, alleen maar meer leed. Tenzij mevrouw Dobbe zegt: "Weet je wat Oekraïne moet doen? Oekraïne moet gewoon het hele land of het halve land of de hele Donbas meteen opgeven." Ja, weet je, als dat de enige manier is om met Poetin aan tafel te komen, als dat de definitie van "investeren in vrede" is van mevrouw Dobbe, dan is dat niet mijn definitie. Volgens mij doet Oekraïne alles om tot een onmiddellijk staakt-het-vuren te komen. Wij bieden daarbij ondersteuning, maar we hebben te maken met een agressieve dictator die niet aan tafel wil zitten. Dat is de realiteit.

De voorzitter:

Ik stel voor zo dadelijk ook te stemmen over:

• de aangehouden motie-Van Meijeren (29279, nr. 964);
• de aangehouden motie-Tseggai c.s. (32824, nr. 462);
• de aangehouden motie-Rooderkerk c.s. (32820, nr. 550);
• de ingediende moties bij het notaoverleg over de initiatiefnota-Welzijn over een fundamentele kijk op volkshuisvesting en woningmarkt.

Het lid Kostić wenst de aangehouden motie op stuk nr. 29 in stemming te brengen. Mevrouw Nijhof-Leeuw verzoekt om een hoofdelijke stemming over haar motie op stuk nr. 27.

Maar eerst is er een stemverklaring van de heer Flach van de Staatkundig Gereformeerde Partij.

De heer Flach (SGP):

Voorzitter. De SGP stemt voor de motie op stuk nr. 26. De Regio Foodvalley heeft duidelijkheid nodig, zodat onnodige sanering voorkomen en de impasse doorbroken wordt. De motie geeft ook een haakje voor het eventueel vastleggen van een gebiedsdoel in de Omgevingswet. Ik wil aangetekend hebben dat wij die stap onverstandig vinden, omdat het de MOB weer voer voor procederen geeft.

De SGP stemt ook voor de motie op stuk nr. 27 over de rekenkundige ondergrens. Dit nieuwe wetenschappelijke inzicht moet snel ingezet worden om vergunningverlening vlot te trekken. Ik wil daarbij één opmerking maken. De Kamer heeft eerder een motie van mijn hand aangenomen over een slimme en beheerste invoering van deze ondergrens. Die motie geeft de randvoorwaarde voor de uitvoering van de voorliggende motie. Wij zitten niet te wachten op een nieuwe groep knelgevallen. Met die kanttekening steunen wij de motie op stuk nr. 27.

Dan gaan we hoofdelijk stemmen. We beginnen bij nummer 1. Ja, dat gebeurt weleens. Graag stilte in de zaal. Ik geef het woord aan de griffier, mevrouw Boeve. Graag stilte!

De voorzitter:

Er is een stemverklaring van mevrouw Bruyning van de fractie van Nieuw Sociaal Contract. Het woord is aan haar.

Mevrouw Bruyning (NSC):

Voorzitter. Nieuw Sociaal Contract staat pal voor bestaanszekerheid en voor concrete oplossingen voor de woonproblematiek. Daarom hebben wij de motie die oproept tot afschaffing van de kostendelersnorm uit de Participatiewet samen met D66 en de ChristenUnie meegetekend. We zien namelijk dagelijks hoe deze norm in de praktijk tot schrijnende situaties leidt en mensen juist verder in de knel brengt. Samenwonen zou moeten helpen om dakloosheid te voorkomen en niet bestraft moeten worden met een lagere uitkering. Tegelijkertijd kunnen we onze ogen niet sluiten voor de financiële realiteit. Het volledig afschaffen van de kostendelersnorm brengt enorme kosten met zich mee en dat geld moet ergens vandaan komen. Zonder dekkingsplan riskeren we een oplossing die niet houdbaar is. Daarom stemmen wij vandaag, ondanks ons begrip voor en onze steun aan de intentie van de motie, helaas tegen de motie op stuk nr. 8. Maar laat er geen misverstand over bestaan dat dit voor NSC een belangrijk vraagstuk is. Wij zullen samen met onze collega's blijven zoeken naar een route waarmee we de kostendelersnorm daadwerkelijk kunnen afschaffen, met een solide dekking. Alleen dan kunnen we de belofte van bestaanszekerheid ook echt waarmaken.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dan zijn we bij de motie-Becker c.s. (36658, nr. 5) over een integraal actieplan geweld tegen vrouwen. O sorry, dat is iets te optimistisch!

De voorzitter:

We hebben vier stemverklaringen. Als eerste geef ik graag het woord aan de heer Diederik van Dijk van de fractie van de SGP. Terwijl hij hiernaartoe komt, vertel ik nog even dat we na afloop van de stemmingen met z'n allen op de foto gaan, want dit is de laatste week dat we volledig bij elkander zijn. We gaan nog even één keer op de foto, meneer Van Dijk. U heeft er zin in, zie ik al; u heeft uw mooiste pak aangetrokken. Het woord is aan de heer Van Dijk.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb twee stemverklaringen. De eerste heeft betrekking op de motie-Eerdmans met betrekking tot het Eurovisiesongfestival. Kijk, dat krijgt altijd de aandacht.

Voorzitter. Het is een valse noot. Het Songfestival, bedoeld om verbroedering tussen landen te stimuleren, wordt een middel om landen uit te sluiten. Daarom steunt de SGP de motie-Eerdmans die uitspreekt dat het gedrag van Nederland niets met de aanwezigheid van Israël te maken moet hebben. De SGP steunt geen lelijke nummers. De SGP deelt niet de opvatting dat Nederland zo nodig bij dat festival aanwezig zou moeten zijn. Het is vaak een lelijk, liederlijk en lasterlijk gebeuren. Laten we in dat licht hopen dat Israël wél aanwezig is op het festival.

Dan mijn tweede stemverklaring, over de motie-El Abassi met betrekking tot de prinsenvlag. Het parlement moet een plek van verbinding zijn, niet een steen des aanstoots. De SGP vindt daarom dat we in het parlement terughoudend moeten zijn met het zwaaien van allerlei vlaggen, of dat nou een Palestijnse vlag, een regenboogvlag of een prinsenvlag is. Uiteraard heeft de nationale vlag een streepje voor. De SGP vertrouwt erop dat het Presidium de publieke ruimte zorgvuldig in het oog houdt. Wat betreft de prinsenvlag: het is duidelijk dat deze in de afgelopen 100 jaar lelijk is misbruikt. De SGP heeft niets met deze kapers. Tegelijk blijft het een feit dat deze vlag verbonden is aan het ontstaan van Nederland. Het zou wat zijn wanneer juist de Tweede Kamer der Staten-Generaal specifiek die vlag zou gaan verbieden. Daarom gaat de SGP de motie van de heer El Abassi niet steunen.

Dank u, voorzitter.

De heer Boswijk (CDA):

Voorzitter, mijn persoonlijke overtuiging — dat is niet die van mijn fractie — is dat ik meestal na anderhalf liedje afhaak. Persoonlijk heb ik er niet zo veel mee. Maar het is fantastisch dat andere mensen het helemaal geweldig vinden.

Voorzitter. Ik heb een verklaring bij de motie op stuk nr. 475 van collega's Ellian en Bikker. Natuurlijk moeten Joodse studenten en leerkrachten zich veilig voelen op basisscholen, middelbare scholen en hogescholen. Helaas is dat op dit moment niet het geval. We moeten dan ook alles doen om daarvoor te zorgen. Tegelijkertijd is ons standpunt ten aanzien van spreekt-uitmoties ook helder. Wij vinden niet dat een spreekt-uitmotie daarvoor bedoeld is. Ondanks dat wij de lading delen, zullen wij deze motie dus niet steunen.

Dank u wel.

De heer Koops (NSC):

Voorzitter. Ik durf het woord "Eurovisiesongfestival" bijna niet meer in de mond te nemen na de voorgaande verklaringen, maar ik doe het toch. Het is namelijk wel degelijk een feestje. Het is een festival. Tegelijkertijd is het keihard politiek. Daarom hebben we er allemaal een mening over of Nederland volgend jaar wel of niet mee zou moeten doen als Israël er ook is. Maar bij die mening moet het blijven. Daarom stemmen we tegen deze motie. We moeten níét uitspreken wat de televisie moet doen, want daar gaat alleen de omroep over en wij niet, zelfs als die omroep iets politieks doet. Maar mogen we even zeggen dat we wel graag zien dat zo'n omroep dan ook zorgvuldig politiek bedrijft? Ik heb hier één woord: Azerbeidzjan. We vinden van alles. Die vrijheid van mening moeten we houden. We zijn dus tegen de motie.

De heer Ellian (VVD):

Ik heb een stemverklaring over de motie op stuk nr. 467 van collega Eerdmans, over het songfestival. Ik vind er van alles van. Ik noem de dubbele maatstaf en de beslissing van de omroep om dit politiek te maken. Maar feit is dat we niet over de inhoudelijke programmering gaan. Daarom stemmen we tegen.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de SP, GroenLinks-PvdA, de PvdD, DENK, Volt, D66, de ChristenUnie, de VVD en JA21 voor deze motie hebben gestemd en de leden van de overige fracties ertegen, zodat de uitslag bij handopsteken niet kan worden vastgesteld.

We doen 'm nog een keer.

We moeten er even hoofdelijk over stemmen. Maar mevrouw Bromet krijgt een ingeving.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het advies van de vaste commissie voor Europese Zaken te besluiten en het parlementair behandelvoorbehoud formeel te beëindigen.

Dan het amendement-Van Nispen/Mutluer op stuk nr. 13, I. Ah, u bent een beetje zenuwachtig voor uw bruiloft, denk ik, meneer Dijk. Zou dat het kunnen zijn?

Dan wil ik het wetsvoorstel in stemming brengen. Meneer Sneller?

De voorzitter:

U wilt dus apart over het wetsvoorstel stemmen. Dat is een ordevoorstel. Ik kijk even of daar bezwaar tegen bestaat. Het is wel een beetje in lijn met het rapport van de commissie-Kamminga. Er bestaat geen bezwaar tegen, zie ik. U krijgt zelfs een opgestoken duim van mevrouw Bikker. Dan gaan we donderdag over het wetsvoorstel stemmen.

Een mededeling van de heer Thijssen.

De heer Verouden wenst zijn aangehouden motie op stuk nr. 83 alsnog in stemming te brengen.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de SP, GroenLinks-PvdA, de PvdD, DENK, Volt en de PVV voor deze motie hebben gestemd en de leden van de overige fracties ertegen, zodat de uitslag bij handopsteken niet kan worden vastgesteld.

We doen 'm nog een keer.

We moeten er hoofdelijk over stemmen.

De heer Dijk.

De voorzitter:

Graag. Hogelijk gewaardeerd.

De voorzitter:

Dan de volgende motie van de heer Dijk. "Blijf maar staan", roept iemand.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het voorstel van de vaste commissie voor Digitale Zaken te besluiten en het Rathenau Instituut te verzoeken een onderzoek te verrichten naar algoritmen en inmenging.

De voorzitter:

Ik stel voor niet schriftelijk te stemmen en de voordracht conform het voorstel van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid als volgt vast te stellen:

1. de heer A.J. van Doesum;

2. de heer T.J. Kelder;

3. de heer D.S. Smit.

De voorzitter:

Ik stel voor niet schriftelijk te stemmen en de voordracht conform het voorstel van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid als volgt vast te stellen:

1. de heer T.J. Kelder;

2. de heer A.J. van Doesum;

3. de heer D.S. Smit.

Ik stel voor om de lijst vast te stellen zoals deze nu is komen te luiden.

De voorzitter:

Eerst nog een mededeling van de heer Van Meijeren.

De voorzitter:

Dat gaan we doen.

De voorzitter:

Ik stel voor conform het voorstel van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken te besluiten en de Afdeling advisering van de Raad van State advies te vragen over het gewijzigde voorstel van wet.

Dat gaan we dus hoofdelijk doen. Graag stilte in de zaal. Hier moeten we goed naar luisteren. Het woord is aan de griffier, mevrouw Boeve.

Mevrouw Podt.

De voorzitter:

20? Maar dat is dus een paar … O, wacht, jaja, dat is het voorstel van de commissie voor Klimaat en Groene Groei. Heel goed, dan zijn we weer bij.

Denk erom dat we aansluitend op de foto gaan. Loop dus niet weg, zeg ik nog maar een keertje.

Een mededeling van mevrouw De Vos.

De voorzitter:

Dat verwerken wij. Hartelijk dank. Tot zover de stemmingen. Dank aan de minister van Defensie dat hij de hele tijd bij ons is gebleven. Dat waarderen wij hogelijk. Dan gaan we nu op de een of andere manier op de foto.

De voorzitter:

Ik heropen de vergadering.

De voorzitter:

Aan de orde is de regeling van werkzaamheden.

Op verzoek van de fractie van de VVD benoem ik in de Bouwbegeleidingscommissie het lid Van Campen tot lid in de bestaande vacature. Meneer Van Campen, gefeliciteerd. Als de renovatie te lang duurt, kunt u met z'n allen klagen bij de heer Van Campen. Ik geef even zijn 06-nummer.

Ingekomen is een beschikking van de Voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal inzake aanwijzing van het Tweede Kamerlid Koops tot lid in plaats van Tweede Kamerlid Olger van Dijk in de Benelux Interparlementaire Assemblee. Gefeliciteerd.

Ik deel mee dat het dertigledendebat over het gebrek aan steun van het kabinet aan bestuurders rondom de komst van asielzoekerscentra is komen te vervallen.

Op verzoek van de leden Kostić en Bromet stel ik voor de motie op stuk nr. 456 (33576) opnieuw aan te houden.

Ik stel voor toe te voegen aan de agenda:

• het tweeminutendebat Acute zorg (CD d.d. 25/09), met als eerste spreker het lid De Korte van Nieuw Sociaal Contract;
• het tweeminutendebat WIA-problematiek (CD d.d. 25/09), met als eerste spreker het lid Ceder van de ChristenUnie;
• het tweeminutendebat Humanitaire hulp (CD d.d. 25/09), met als eerste spreker het lid Bamenga van D66;
• het tweeminutendebat Verdienvermogen van Nederland (CD d.d. 25/09), met als eerste spreker het lid Thijssen van GroenLinks-Partij van de Arbeid;
• het tweeminutendebat Raad Buitenlandse Zaken Handel van 13-14 oktober 2025 (CD d.d. 29/09), met als eerste spreker het lid Paternotte van D66.

De voorzitter:

In de regeling van werkzaamheden geef ik graag het woord aan de heer Van Baarle voor het doen van een verzoek. Het woord is aan de heer Van Baarle.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter, dank u wel. Allereerst duren de verschrikkingen in Gaza nog steeds voort: de genocide die Israël pleegt, de uithongering, de bombardementen, de oorlogsmisdaden, de illegale roof van Palestijns land. Dat moeten we stoppen. We moeten de medeplichtigheid van de Nederlandse regering daaraan stoppen. Daarom verzoek ik om een apart debat met de minister-president en de minister van Buitenlandse Zaken, om de misdaden die in Gaza gepleegd worden en de andere misdaden tegen de Palestijnen te stoppen.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Voorzitter. Iedere dag dat de regering nog steeds niets doet om de genocide in Gaza te stoppen, moeten we een debat voeren. Dus van harte steun voor dit debat.

De heer De Roon (PVV):

Geen steun.

De heer Paternotte (D66):

Steun.

De heer Dassen (Volt):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer Van der Burg (VVD):

Gisteren hadden we een debat over mensenrechten. Helaas was DENK daar niet bij. Verder hebben we in de komende week nog een aantal debatten die ongetwijfeld ook over Gaza zullen gaan, dus geen steun.

De heer Kahraman (NSC):

Geen steun.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, geen steun. We hebben gisteren een mensenrechtendebat gehad. We weten ook al dat er een vredesakkoord ligt. Ik geef aan de heer Van Baarle aan dat de bal nu bij Hamas ligt; de oorlog kan per direct stoppen.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Van Baarle.

U had nog een verzoek.

De heer Van Baarle (DENK):

Ik heb het gehoord.

Voorzitter. De Global Sumud Flotilla is op dit moment onderweg om de illegale blokkade van Gaza te doorbreken en de mensen in Gaza die hulp nodig hebben van hulp te voorzien. Wij moeten staan voor het internationaal recht. Dat betekent ook dat we moeten staan voor de veiligheid van al die moedige opvarenden die op dit moment een tocht ondernemen om die blokkade te doorbreken. Ik wil allereerst om een brief verzoeken van de Nederlandse regering met daarin zwart-op-wit de plannen die de Nederlandse regering heeft opgesteld om de opvarenden te beschermen. Daarnaast wil ik de Nederlandse regering verzoeken om sancties tegen Israël in voorbereiding te hebben, mocht Israël het in zijn hoofd halen om ook maar iets tegen de Flotilla te doen. Ook daarover wil ik deze week een debat met de minister van Buitenlandse Zaken.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Voorzitter. Nederland moet de opvarenden van de Flotilla beschermen. Er zitten daar ook Nederlandse burgers. Dus van harte steun.

De heer De Roon (PVV):

Geen steun.

De heer Van der Burg (VVD):

Voorzitter. Gisteren hebben GroenLinks-Partij van de Arbeid, D66 en VVD in het mensenrechtendebat daar al vragen over gesteld aan de minister. Daar heeft de minister ook al op gereageerd. Helaas was DENK daar niet bij aanwezig. Geen steun.

De heer Kahraman (NSC):

Ik sluit me hierbij aan. We hebben gisteren het debat gehad. Als de heer Van Baarle het had willen bespreken, had hij het gisteren kunnen bespreken.

De heer Van Nispen (SP):

Steun voor deze debataanvraag.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. De minister heeft hier gisteren op geantwoord bij het mensenrechtendebat. Daar was de heer Van Baarle niet bij aanwezig. Ik benadruk: als er een vredesakkoord is, hoeft de Flotilla ook geen hulp te leveren. Dan worden namelijk alle grenzen geopend.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Paternotte (D66):

Steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid. Dank u wel.

De heer Van Baarle (DENK):

Helaas, voorzitter.

De voorzitter:

De volgende spreker is de heer Klaver, die de heer Paternotte vervangt. U moet dit beter coördineren, hoor! U moet dit echt beter coördineren. Zit u wel op één lijn?

De heer Klaver (GroenLinks-PvdA):

Nou, de heer Paternotte en ik zitten zelden op één lijn, maar we weten dat heel goed te maskeren, dus ook in dit geval. Mede namens de heer Paternotte wil ik graag, net als ik eerdere weken heb gedaan, een debat aanvragen over de Europese top. Die is op 23 en 24 oktober. Ik zou graag de Kamer willen vragen om daarvoor het verkiezingsreces te doorbreken. Nogmaals, ik vraag het nog een keer aan, omdat ik voorzie dat er van alles in de wereld gaat gebeuren en dan moeten we een extra regeling bij elkaar roepen. Dat vraagt heel veel extra werk, ook van de Kamerorganisatie, terwijl als we dat nu gewoon met elkaar inplannen, dat een stuk ordentelijker gaat dan wanneer we dat in het reces moeten regelen.

De heer Van Campen (VVD):

Geen steun.

Mevrouw Koekkoek (Volt):

Steun.

De heer Markuszower (PVV):

Wij steunen dat niet. Ik ben verbaasd over de profetische gaven van de heer Klaver, maar we steunen het niet.

De heer Klaver (GroenLinks-PvdA):

U zou beter moeten weten!

De heer Van Nispen (SP):

Ik ben daar wat minder verbaasd over, dus van harte steun.

De heer Kahraman (NSC):

Nogmaals steun, voorzitter.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Van Baarle (DENK):

Wij steunen het verzoek.

De heer Krul (CDA):

Het CDA, de ChristenUnie en de SGP steunen het ook.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid. Wij onderbreken ons reces.

De heer Klaver (GroenLinks-PvdA):

Top.

De voorzitter:

De heer Paternotte is nu wel aan de beurt.

De heer Paternotte (D66):

Voorzitter. We wachten eigenlijk al een jaar op het commissiedebat over consulaire zaken. Dat gaat over heel veel dingen die voor Nederlanders in het buitenland belangrijk zijn, maar ook over bewakers die onze ambassade in Kabul hebben beveiligd. De rechters hebben gezegd dat we die de kans moeten geven om te vluchten naar Nederland. Het zou gek zijn als we dat debat voeren en dan niet de kans krijgen om daar ook maar één motie over in te dienen. Daarom wil ik u vragen om een zeer kort tweeminutendebat over de Staat van het Consulaire deze week mogelijk te maken.

De voorzitter:

U heeft misschien het schema gezien van deze week.

De heer Paternotte (D66):

Zeker!

De voorzitter:

Het zit boorde-, boorde-, boordevol. Bij deze regeling worden er nog eens veertien tweeminutendebatten aangevraagd. Over het algemeen boeken wij daar een halfuur voor in. We gaan ook werken met het herfstregime, oftewel: geen interrupties. Dat moeten we echt doen. Het is dus een interessant voorstel. U zegt "één motie" en "kort" et cetera, maar een tweeminutendebat is gewoon een tweeminutendebat. Ik wijs u op de consequenties van uw verzoek. Ik ga kijken of er een meerderheid is. Die is er niet. U had nog een verzoek? Er is geen meerderheid, meneer Paternotte.

De heer Paternotte (D66):

Maar ik had het idee dat u mensen niet de kans gaf om überhaupt iets te zeggen.

De voorzitter:

Nou, ik laat dramatische stiltes vallen.

De heer Krul (CDA):

Ik vond het wel een mooie stilte, voorzitter. Er staan heel veel aanvragen voor tweeminutendebatten op de regeling. Het zijn heel veel belangrijke onderwerpen, maar laat me alvast gezegd hebben dat het CDA er geen eentje zal steunen. Ik loop nu één keer naar voren en bij de rest zullen wij blijven zitten.

De voorzitter:

Helder.

De heer Van Nispen (SP):

Wij bekijken het van geval tot geval, want we begrijpen uw opmerking, voorzitter. Maar deze steunen wij.

De voorzitter:

U heeft desondanks geen steun, meneer Paternotte. Wilt u dat ik nog een stilte laat vallen?

De heer Paternotte (D66):

Nee. Ik wil alleen wel benoemen dat er een Raad Buitenlandse Zaken gepland staat, waarbij Nederland onder andere gaat spreken over belangrijke handelsverdragen. Ik neem aan dat we in ieder geval over een Raad wel …

De voorzitter:

Dat is uw tweede verzoek, toch?

De heer Paternotte (D66):

Dat is inderdaad mijn tweede verzoek, over de Raad Buitenlandse Zaken Handel.

De voorzitter:

Dat lijkt me logisch. Die krijgt u bij dezen cadeau.

De heer Paternotte (D66):

Dank u wel.

De voorzitter:

Maar dan wil ik u verder niet meer horen.

Mevrouw Haage, GroenLinks-Partij van de Arbeid.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Dank, voorzitter. Mijn voorstel is om het commissiedebat over funderend onderwijs, waarbij 30 onderwerpen op de agenda staan, nog vóór het reces af te kunnen ronden met een tweeminutendebat, omdat ook de onthullingen van Nieuwsuur daar aanleiding toe geven.

De voorzitter:

Mijn voorstel is om dat niet te doen.

Mevrouw Hertzberger (NSC):

Voor; steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Kisteman (VVD):

Geen steun. Het debat is vanavond nog. Ik wens mevrouw Haage toe dat ze daarin toezeggingen krijgt.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Haage.

Dan gaan we luisteren naar mevrouw Tseggai.

Mevrouw Tseggai (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, dank. Ik zag vanmorgen veel partijen via online communicatiekanalen communiceren hoe belangrijk ze het mbo vinden. Gelukkig hebben we daar morgen een debat over, waarbij we dat ook allemaal kunnen laten zien aan al die mbo'ers in Nederland. Daarvoor zou ik graag alvast een tweeminutendebat willen aanvragen, zodat mbo'ers niet nog een jaar hoeven te wachten voordat er weer beslissingen over het mbo gemaakt worden in deze Kamer.

De voorzitter:

En dat debat wilt u deze week. Ik herhaal dus nog maar even dat het schema helemaal vol zit. De heer Ergin.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter, dan maken we maar tijd vrij. Steun voor het verzoek.

Mevrouw Hertzberger (NSC):

Al gaan we de hele nacht door: steun voor het verzoek. Het lijkt me sowieso goed om een van de onderwijsdebatten te honoreren. Dan zou onze voorkeur ook naar het mbo gaan.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun, voorzitter.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, mevrouw Tseggai.

Mevrouw Tseggai (GroenLinks-PvdA):

Nou, ik zag de heer Oostenbrink nog opstaan.

De voorzitter:

Ja, maar blijkbaar niet.

De heer Thijssen, GroenLinks-Partij van de Arbeid.

De heer Thijssen (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik zou graag deze week het tweeminutendebat over de postmarkt en de Postwet willen inplannen, inclusief stemmingen.

De voorzitter:

En dat wilt u deze week. Ik herhaal dus nog maar even dat het schema helemaal vol zit.

De heer Thijssen (GroenLinks-PvdA):

Ja, ik weet het, maar de minister …

Mevrouw Van Meetelen (PVV):

Steun voor dit verzoek.

De heer Kisteman (VVD):

Steun.

De heer Idsinga (NSC):

Steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Vijlbrief (D66):

Steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Vermeer (BBB):

Steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid. We boeken het in.

U had nog een verzoek.

De heer Thijssen (GroenLinks-PvdA):

Dat is fijn.

Ik zou ook graag een vooraankondiging willen doen voor een tweeminutendebat over marktordening en consumentenbescherming. De prijzen zijn superhoog en de markten werken lang niet overal even goed. Volgens mij is het dus belangrijk dat we ook tijdens het reces het kabinet de opdracht meegeven om iets te doen aan die hoge prijzen.

De voorzitter:

Ik wijs er nog even op dat het schema helemaal vol zit. De heer Kisteman.

De heer Kisteman (VVD):

Geen steun. Het debat is donderdag. Dit kan prima via een aantal toezeggingen.

Mevrouw Van Meetelen (PVV):

Steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Thijssen.

De heer Thijssen (GroenLinks-PvdA):

Dat is jammer. Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel.

Dan een verzoek van de heer Ergin.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter. Ik neem de verzoeken van collega El Abassi over. Dat zijn er niet vijf maar drie.

We zien dat Israël dagelijks spionagesoftware inzet op Palestijnen. De gegevens die door die spionagesoftware worden verzameld, zoals telefoongesprekken maar ook allerlei andere privacygevoelige informatie, worden opgeslagen op Nederlandse servers. Dat is natuurlijk onacceptabel. Daar moeten we het over hebben. Daarom verzoek ik om een debat met de minister van Justitie en Veiligheid.

De voorzitter:

Ik meld nog even dat het schema heel erg vol zit.

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Geen steun.

De heer Van Nispen (SP):

Dit debat werd niet aangevraagd voor deze week, toch?

De voorzitter:

Nee, u heeft gelijk. Dit doen we dus met de nieuwe Kamer.

De heer Van Nispen (SP):

Ik steun het.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Ergin.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter. Mijn tweede verzoek gaat erover dat de extreemrechtse beerput in Nederland geopend lijkt te zijn. Er zijn namelijk niet alleen in Den Haag racistische en nazistische rellen geweest, maar ook in Doetinchem, Noordwijk, Hoofddorp en Heemskerk. Aankomend weekend gaat dat zelfs in Schiedam gebeuren. We zien meutes siegheilend allerlei vreselijke uitspraken doen. Daarover wil ik een debat met de minister van Justitie en Veiligheid.

De heer Emiel van Dijk (PVV):

Geen steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, steun. Het onderzoek in het bericht geeft namelijk gewoon aan dat onze democratie letterlijk in gevaar is door de algoritmes die worden toegepast. Daar moeten we het echt nog voor de verkiezingen over hebben.

De voorzitter:

Algoritmes?! Dit gaat over Doetinchem, hè, mevrouw Kathmann.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter …

De voorzitter:

Nee. Dit ging over Doetinchem, mevrouw Kathmann.

De heer Ergin (DENK):

Dan mijn derde verzoek, voorzitter.

De voorzitter:

Ik stel eerst even vast dat … Meneer Six Dijkstra?

De heer Six Dijkstra (NSC):

Geen steun.

De voorzitter:

Ik stel eerst even vast dat u geen meerderheid had voor dit verzoek.

Dan uw derde en laatste verzoek.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter. Uit onderzoek blijkt dat TikTok extreemrechtse, racistische en nazistische uitspraken en uitingen toestaat. Er zijn filters om die uit de wereld te helpen, maar die zijn heel makkelijk te omzeilen. Dat doen ze uit winstbejag. Dat doen ze niet om de samenleving ten dienste te staan, maar om meer geld te verdienen. Daarover wil ik een debat met de minister van EZK en met de staatssecretaris Binnenlandse Zaken.

De voorzitter:

Ik wil nu eigenlijk wel mevrouw Kathmann bij de interruptiemicrofoon hebben en dan hoop ik dat ze iets zegt over Doetinchem!

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, zo is 't ook. En weer steun. Dit is namelijk echt heel urgent. Het hoeft niet eens deze week, als het maar voor de verkiezingen is. Dit heeft echt spoed.

De voorzitter:

We gooien dit dus eigenlijk gewoon over naar de nieuwe Kamer.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Dit is gisteren besproken in het notaoverleg over de Nederlandse Digitaliseringsstrategie, dus nu geen steun voor een apart debat.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Oostenbrink (BBB):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Ergin.

Dan gaan we luisteren naar mevrouw Westerveld van de fractie van GroenLinks-Partij van de Arbeid.

Mevrouw Westerveld (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Heel veel partijen hier in de Kamer zeiden bij het debat over de afschuwelijke mishandeling van het pleegmeisje in Vlaardingen: dit mag nooit meer gebeuren. Maar afgelopen week kregen we weer twee snoeiharde rapporten van de inspecties over de situatie in de jeugdzorg en in de pleegzorg. Zij zeiden: als jullie echt niet willen dat dit soort afschuwelijke mishandelingen gebeuren, dan moet er in de Kamer ook wat gebeuren. Ze spraken daarin ook duidelijk het kabinet en de Kamer aan. Ik wil heel graag nog dit jaar een debat met de staatssecretaris JenV en de staatssecretaris VWS over die inspectierapporten over de jeugdzorg en de jeugdbescherming.

Mevrouw Bruyning (NSC):

Steun. Maar ik zou de collega wel willen meegeven om ook het rapport over JB Noord en de nog komende rapporten daarbij mee te nemen.

De heer Oostenbrink (BBB):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

Mevrouw Podt (D66):

Steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Mede namens het CDA en de ChristenUnie, steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid; we boeken het in.

Dan de heer Kisteman. U mag uw verzoek bij de interruptiemicrofoon doen, als u wilt. Dat scheelt weer tijd.

De heer Kisteman (VVD):

Voorzitter. Ik weet dat er veel tweeminutendebatten worden aangevraagd.

De voorzitter:

Ja! Ja!

De heer Kisteman (VVD):

Maar onze ondernemers werken ook gewoon dag en nacht door en wij gaan straks met reces. We hebben met de commissie voor Economische Zaken een goed mkb-debat gehad, maar om onze ondernemers verder te helpen, zou ik graag nog voor deze week een tweeminutendebat willen aanvragen.

De voorzitter:

U zei het goed; het schema zit helemaal vol.

Mevrouw Van Meetelen (PVV):

Het zit heel vol, maar ik steun dit wel.

De heer Ergin (DENK):

Voorzitter. De heer Kisteman kan ook toezeggingen vragen aan de minister, maar moties indienen is ook goed.

De voorzitter:

Oftewel steun?

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Vermeer (BBB):

Na de verkiezingen graag.

De voorzitter:

Na de verkiezingen? Er is geen meerderheid, meneer Kisteman.

Dan een mededeling van de voorzitter van de commissie voor Financiën, mevrouw Nijhof-Leeuw.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Voorzitter. De regering heeft op Prinsjesdag de Wet behoud verlaagd btw-tarief op cultuur, media en sport ingediend. Deze week staat deze wet op de agenda van de Algemene Financiële Beschouwingen. Namens de commissie zou ik de Kamer willen verzoeken om donderdag, na de Algemene Financiële Beschouwingen, meteen over deze wet te stemmen.

De voorzitter:

Dat gaan we doen.

Dan het lid Kostić. U mag het verzoek ook bij de interruptiemicrofoon doen. Als u dat niet wilt, dan is dat helemaal aan u, hoor. Het is uw feestje!

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ik krijg weer een uitzonderingspositie van de voorzitter.

De voorzitter:

Altijd service!

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dank, maar ik pak toch liever dit podium. Het eerste verzoek is om meteen een tweeminutendebat in te plannen over dieren buiten de veehouderij. We hadden laatst een goede rondetafel met verschillende partijen, waaronder de VVD en de SP. Iedereen vindt het tijd om door te pakken op dit dossier.

De voorzitter:

Dat wilt u deze week nog, hè?

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ja, want nu is het moment om door te pakken.

De voorzitter:

Nu is het moment!

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dit kan na de verkiezingen, dus geen steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Steun, voorzitter.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Edgar Mulder (PVV):

Steun.

De heer Holman (NSC):

Geen steun. Dit kan na de verkiezingen.

De voorzitter:

U heeft hiervoor geen meerderheid.

Dan uw tweede verzoek.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ja, het volgende verzoek. De minister wil fundamentele wetswijzigingen snel doordrukken, zonder zorgvuldige behandeling. Deze week is de laatste kans om hier moties over in te dienen als Kamer en dus ook om bij te sturen. Daar willen we heel graag gebruik van maken. Daarom wil ik graag nog deze week een tweeminutendebat inclusief stemmingen. Twee tweeminutendebatten kunnen dan samengevoegd worden tot één debat over afromingspercentages bij zowel varkens als kippen. Dan hebben we tijd bespaard en geven we de Kamer dus de kans om bij te sturen.

De voorzitter:

O, dan zijn de volgende twee verzoeken dus eigenlijk samen. Desondanks wijs ik erop dat het schema helemaal vol zit.

De heer Edgar Mulder (PVV):

Steun.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dank.

Mevrouw Podt (D66):

Voorzitter. Heel belangrijk om hierbij te vermelden, is dat het ook gaat om een zware voorhang, die in het reces verloopt. Ik vind dit dus van een iets andere orde dan een regulier tweeminutendebat. Ik vraag dan ook aan de collega's om enige flexibiliteit in dezen om ervoor te zorgen dat we dit voor het reces nog kunnen doen.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Ik sluit me daarbij aan; steun.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Holman (NSC):

Steun.

De heer Meulenkamp (VVD):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Krul (CDA):

Mede namens de ChristenUnie en de SGP, steun.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid; we boeken het in.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Fijn.

Dan de volgende: landbouwgif. Het zit overal: in ons bloed, in ons eten en zelfs in luiers van baby's. Mensen die naast bollenvelden wonen, kunnen niet eens gezond en veilig in hun eigen huis of tuin verblijven. Maar de overheid doet niets. In heel Nederland, van Drenthe tot Noord-Holland, komen burgers in verzet en stappen naar de rechter en de rechter geeft hen gelijk. Zo ook in de laatste uitspraak. De rechter zegt duidelijk: de overheid beschermt de burgers onvoldoende en moet handelen.

Maar minister Wiersma weigert te handelen. Ze laat burgers en boeren nog jarenlang in onzekerheid. De Partij voor de Dieren wil een verbod op landbouwgif, te beginnen met een verbod op het spuiten ervan in de buurt van woonwijken en speelplaatsen. We moeten als Kamer echt gaan handelen. Anders loopt het uit de hand op het platteland en zetten we boeren en burgers tegenover elkaar in plaats van naast elkaar.

De voorzitter:

Ja, ja, ja.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Voorzitter. Daarom wil ik graag een spoeddebat, wat mij betreft deze week en anders in het reces. We moeten gaan bewegen. We kunnen niet nog tot 2029 wachten.

De voorzitter:

Helder, helder, helder.

Mevrouw Podt (D66):

Nou, laten we zeggen dat we dit niet nog voor het reces doen. Excuses aan lid Kostić.

De voorzitter:

Dank u wel, dank u wel.

Mevrouw Podt (D66):

Maar we gaan het wel doen, wat mij betreft.

De heer Holman (NSC):

Niet voor het reces; na het reces.

Mevrouw Nijhof-Leeuw (PVV):

Geen steun. In november is er een gewasbeschermingsdebat.

De heer Meulenkamp (VVD):

Na het reces.

De heer Ergin (DENK):

Steun, vóór het reces.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Steun, vóór het reces.

De voorzitter:

Er is wel een meerderheid, dus we gaan het inboeken, maar niet vóór het reces.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Goed. Daar moet ik mee leven, voorzitter.

De voorzitter:

Ja, zo is het.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Dan mijn volgende verzoek. Tata Steel is, zeg ik voor de mensen thuis, de grootste vervuiler van Nederland. Het is een Indiaas bedrijf waar omwonenden aantoonbaar kanker van krijgen. Ik ken het heel goed, vanuit Noord-Holland. Dit bedrijf overtreedt al jarenlang regels, sjoemelt met uitstootcijfers en werkt met decenniaoude, lekkende fabrieken. Jarenlang hebben ze winsten gepakt, maar zijn ze vergeten te investeren in de eigen toekomst.

De voorzitter:

En dus?

Kamerlid Kostić (PvdD):

En nu houdt het bedrijf zijn handje op bij de belastingbetaler. Wat doet het kabinet van BBB en VVD? Dat wil ze 2 miljard euro cadeau geven.

De voorzitter:

En u wilt een debat, denk ik.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Voorzitter. Ik vind dat de Kamer hierover moet debatteren voordat we verdere stappen nemen.

De voorzitter:

Helder.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Daarom wil ik een spoeddebat, nog deze week in te plannen en desnoods in het reces, want dit gaat om 2 miljard euro aan belastinggeld dat verspild dreigt te worden.

De heer Van Nispen (SP):

Voorzitter. Hier moet zeker over gedebatteerd worden. Er staat ook al een meerderheidsdebat van het lid Dijk. Wat ons betreft kunnen deze onderwerpen samengevoegd worden, zo spoedig mogelijk in te plannen.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Ik wil het debat wel steunen, maar niet vóór het reces of tijdens het reces.

De heer Peter de Groot (VVD):

Dit debat stond al, dus steun voor dat debat, maar wel graag eerst een feitelijke ronde en een technische briefing. Dat zal dan waarschijnlijk na het reces worden.

De voorzitter:

Maar geeft u ook steun aan een nieuw debat? Dat is eigenlijk de vraag van lid Kostić.

De heer Peter de Groot (VVD):

Ja, prima. Er stond al een debat, maar een nieuw debat is ook prima.

De voorzitter:

Maar dat is dus een nieuw debat dat moet worden aangevraagd en dat steunt u.

Mevrouw Podt (D66):

Ik ga mij aansluiten bij de heer Van Nispen; dat was een goed voorstel.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Geen steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid. O, de heer Thijssen nog.

De heer Thijssen (GroenLinks-PvdA):

Ik steun ook het voorstel om de debatten samen te voegen en het debat zo snel mogelijk in te plannen.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Volgens mij ...

De voorzitter:

Er is geen meerderheid voor uw aanvraag.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ik vind het prima om die debatten samen te voegen. Het debat van de SP ging over het ontslag van werknemers. Ik vind het prima om het samen te voegen, maar het gaat mij erom dat er het met spoed moet.

De voorzitter:

Ja, dus dan wordt er een onderwerp aan toegevoegd.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ja, dat vind ik prima.

De voorzitter:

Perfect. Heel goed.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Maar wel met spoed.

De voorzitter:

Nou, een beetje spoed.

De heer Ceder, ChristenUnie.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ik heb nog een verzoek.

De voorzitter:

Nog een verzoek? Wat denkt u dat het kost?

Kamerlid Kostić (PvdD):

Ik heb het netjes op tijd aangemeld, voorzitter.

De Kamer heeft de begroting van OCW gewijzigd, omdat we uitvoering wilden geven aan een breed gedragen wens om het aantal proefdieren in Nederland af te bouwen. Inhoudelijk is hier al heel lang over gedebatteerd en is het afgerond, maar dit kabinet wil het amendement gewoon niet uitvoeren. Bij de Algemene Politieke Beschouwingen hebben we dit onder de aandacht gebracht bij de minister van Financiën, omdat hij gaat over de afspraken tussen de Kamer en de minister van Financiën over de uitvoering van de amendementen. We hebben om een brief gevraagd. Die is nog niet gekomen. Daarom namens alle indieners van het amendement — Volt, JA21, GroenLinks-PvdA, PVV, DENK en SP — nogmaals het verzoek aan de minister van Financiën om zo snel mogelijk, in ieder geval voor de Algemene Financiële Beschouwingen, te bevestigen dat het amendement-Kostić c.s. over het afbouwen van subsidies voor apenproeven wordt uitgevoerd conform de afspraken met de Kamer.

De voorzitter:

Prima. En voor de AFB, dus daarom zit er spoed bij.

Kamerlid Kostić (PvdD):

Een meerderheid van de Kamer vraagt het.

De voorzitter:

Dat hoeft niet eens. Ik geleid het door aan het kabinet.

De volgende spreker is de heer Ceder van de ChristenUnie.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. Ik heb het verzoek om een tweeminutendebat in te plannen over de WIA-problematiek. Zoals we weten is het een gigantische hersteloperatie, die ook wat stroef loopt, waarbij van de politiek gevraagd of in ieder geval verwacht wordt sturing te geven. Veel mensen vragen of ze moeten terugbetalen of niet. Daarnaast zitten we met gigantische problemen rondom verzekeringsartsen. Als we niet uitkijken, zitten binnen afzienbare tijd heel veel mensen op een beoordeling te wachten. Kortom, dit kan niet wachten en heeft ook politieke sturing nodig. Om die reden zou ik specifiek willen vragen om voor het reces nog een tweeminutendebat hierover te houden.

De voorzitter:

Mijn voorstel zou zijn om dat niet te doen, want het schema zit echt helemaal vol.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Ik steun het.

De voorzitter:

U moet zeggen dat u de voorzitter steunt.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Ik steun de heer Ceder.

De heer Van Nispen (SP):

Ik ook in dit geval.

De heer Ceder (ChristenUnie):

In dit geval?

De voorzitter:

Ja, in dit geval.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Wij steunden het tweeminutendebat al; het is prima om het nu nog te doen.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Ceder. Dank u wel.

Dan mevrouw Wingelaar, Nieuw Sociaal Contract. O, de heer Kouwenhoven. Mevrouw Wingelaar zien we nergens. Heeft u haar weggejaagd? Het woord is aan de heer Kouwenhoven.

De heer Kouwenhoven (NSC):

Dank u wel. Het zou geen toelichting nodig moeten hebben, maar graag deze week nog een tweeminutendebat Hersteloperatie. Er wordt een nieuwe route ontwikkeld. Het is echt belangrijk dat de Kamer hier mede richting aan geeft. We weten hoe dierbaar het toeslagenschandaal ons is.

De voorzitter:

Had ik al verteld hoe vol het schema zit?

De heer Kouwenhoven (NSC):

Is dat zo?

De heer Vijlbrief (D66):

Had ik al verteld hoe erg het kinderopvangtoeslagschandaal is? Ik steun het.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

De heer Edgar Mulder (PVV):

Steun.

De heer Bikkers (VVD):

Voorzitter. Volgens mij kan dit komende week betrokken worden bij de Algemene Financiële Beschouwingen, dus geen steun.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun voor het verzoek.

De heer Ergin (DENK):

Steun.

De heer Vermeer (BBB):

Steun.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Ik steun weer de heer Ceder en het verzoek.

De voorzitter:

U heeft een meerderheid; we boeken het in.

Mevrouw Hertzberger.

Mevrouw Hertzberger (NSC):

Voorzitter. Op 12 augustus kregen honderdduizenden vrouwen een brief thuis naar aanleiding van hun deelname aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Op grote schaal kwamen medische gegevens en persoonsgegevens in de handen van hackers terecht. Er leven breed in de samenleving zorgen over wat er met deze gegevens gebeurt, maar ook over hoe betrouwbaar dit soort grootschalige bevolkingsonderzoeken nog zijn. Dat vertrouwen is essentieel voor dit soort programma's. In de brief die ik thuis kreeg, stond: "Als u meedoet aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker, is dat vanaf nu veilig, want de tests en uitstrijkjes gaan naar de andere twee laboratoria waar wij mee samenwerken". Mijn fractie, Nieuw Sociaal Contract, wil heel graag de onderbouwing hiervan zien. Ik denk dat heel Nederland die wil zien. Wat hebben Z-CERT en de inspectie gedaan om deze tekst te rechtvaardigen? Ik wil heel graag voorafgaand aan het tweeminutendebat Publieke gezondheidszorg van morgenavond de brief ontvangen waar ik al om heb gevraagd tijdens het commissiedebat.

De voorzitter:

Prima. Ik zal het doorgeleiden; dat gaan we doen.

Dan mevrouw Heite, Nieuw Sociaal Contract.

Mevrouw Heite (NSC):

Voorzitter, dank u wel. Ik weet dat het een heel druk schema is, maar het is reeds enige tijd geleden — het was voor de zomervakantie — dat we een commissiedebat Personeel hadden in het kader van Defensie. Zeker tegen het licht van de huidige geopolitieke situatie vind ik het echt onwenselijk dat het tweeminutendebat Personeel dat daarover gaat en heel belangrijk is, is uitgesteld tot na de verkiezingen. Dus alsjeblieft, steun mijn oproep om alsnog deze week het tweeminutendebat Personeel in te plannen.

De voorzitter:

Mijn oproep is om dat niet te doen.

De heer Vermeer (BBB):

Steun.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Ik ben een avondmens, voorzitter. Dus steun aan het voorstel.

De voorzitter:

Maar bent u ook een nachtmens? Dat is een actuelere vraag!

De heer Edgar Mulder (PVV):

Steun.

De voorzitter:

Is de heer Diederik van Dijk een nachtmens?

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Jazeker; steun.

De voorzitter:

Er is een meerderheid.

Mevrouw Heite (NSC):

Dank je wel.

De voorzitter:

Ik neem mijn verlies.

Mevrouw Piri, GroenLinks-Partij van de Arbeid.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. We hebben de afgelopen weken gezien hoe demonstraties tegen azc's telkens uit de hand lopen — er staan nog meer demonstraties tegen allerlei azc's gepland — met geweld, van vuurwerk tot stenen. Ik zou dus graag een debat willen met de minister van Justitie en met de minister van Asiel om te horen hoe wij deze mensen en natuurlijk ook de mensen die daar werken in bescherming gaan nemen.

Mevrouw Vondeling (PVV):

Geen steun. We hebben donderdag een commissiedebat. Daar kan dit besproken worden.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Donderdag is het commissiedebat Vreemdelingen- en asielbeleid. Daar kan dit gewoon besproken worden.

Mevrouw Rajkowski (VVD):

Geen steun. Donderdag is het commissiedebat, maar als het een informatieverzoek zou zijn, dan zouden wij dat zeker steunen. Want dit onderwerp moet wel besproken worden, maar dan donderdag.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter, volop steun voor dit verzoek.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Dit kan donderdag in het commissiedebat; geen steun.

Mevrouw Teunissen (PvdD):

Steun.

Mevrouw Podt (D66):

Steun.

De heer Van Nispen (SP):

Steun, voorzitter.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Dan zou ik graag voor het commissiedebat een brief krijgen met een antwoord hierop van het kabinet. Ik zal een e-mailprocedure starten om binnen de commissie te kijken of ook de minister van JenV kan worden uitgenodigd voor dit commissiedebat.

De voorzitter:

Helder.

Dan mevrouw De Korte, Nieuw Sociaal Contract. U heeft twee verzoeken, zie ik.

Mevrouw De Korte (NSC):

Voorzitter. Humanitaire hulp. In Sudan, Congo, Jemen en Gaza zijn grote conflicten, en mensen hebben daar acuut humanitaire hulp nodig. Wij vinden het te lang duren als daar pas over twee maanden een tweeminutendebat over is. Daarom graag deze week een tweeminutendebat over humanitaire hulp.

De voorzitter:

Dank u wel. Ik ga kijken of daar een meerderheid voor is. Mevrouw Dobbe komt u helpen. Let op, let goed op!

Mevrouw Dobbe (SP):

Ja hoor, ik wil het wel steunen.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Mede namens de ChristenUnie, steun.

Mevrouw Podt (D66):

Steun.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid.

U heeft nog een verzoek.

Mevrouw De Korte (NSC):

Jazeker. De acute hulp, de spoedeisende hulp, loopt vast. Eerstehulpafdelingen sluiten, dus laten we deze week alsjeblieft een tweeminutendebat houden om het goede debat dat we hadden, goed af te sluiten.

De voorzitter:

En weer mevrouw Dobbe.

Mevrouw Dobbe (SP):

Ik zie de problemen met de agenda, maar toch ga ik dit steunen.

De voorzitter:

Het zij u vergeven, want u bent de enige.

Tot zover. Nee, nog één verzoek, namelijk van de heer Diederik van Dijk van de Staatkundig Gereformeerde Partij, die even de balans op gaat maken van deze regeling van werkzaamheden. Het is de laatste regeling met deze oude Kamer. Ja, jongens!

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Geheel passend bij deze overvolle regeling: de mentale gezondheid van Nederlanders staat onder druk. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving slaat alarm: we leven in een hypernerveuze samenleving, waarin prestatiedruk, versnelling en individualisme zijn doorgeschoten en het welzijn van jong en oud bedreigen. In zijn recente advies Op de rem pleit de raad voor fundamentele verandering naar een meer ontspannen samenleving. Ik vraag daarom een kabinetsreactie, gevolgd door een debat met de staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport.

De voorzitter:

Ik ga eens even kijken wat deze hypernerveuze Kamer daarvan vindt. De heer Krul meldt zich bij de interruptiemicrofoon.

De heer Krul (CDA):

Een uitstekend debat. Misschien zelfs wel een mooi debat om mee te starten in de nieuwe periode. Mede namens de ChristenUnie, steun.

Mevrouw Hertzberger (NSC):

Namens NSC, steun.

De heer Vermeer (BBB):

Kan dit niet ontspannen meegenomen worden in de behandeling van de VWS-begroting? Op deze manier geen steun.

Mevrouw Haage (GroenLinks-PvdA):

Steun.

Mevrouw Richardson (VVD):

Dit kan worden toegevoegd aan het commissiedebat Ggz/suïcidepreventie. Daarom nu geen steun.

De heer Blaauw (PVV):

Geen steun, voorzitter.

De voorzitter:

U heeft geen meerderheid, meneer Van Dijk.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dat is heel jammer.

De voorzitter:

We hebben juist behoefte aan een beetje rust.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

De Kamer doet zichzelf tekort, maar helaas.

De voorzitter:

Zo is het. Tot zover de regeling van werkzaamheden. Ik schors een enkel minuutje.

De voorzitter:

Ik heropen. Aan de orde is het tweeminutendebat Verzameldebat BES. Wij hebben zes sprekers van de zijde van de Kamer. Een hartelijk woord van welkom aan de staatssecretaris Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Vandaag geldt het herfstregime, oftewel: geen interrupties. Een enkele vraag kan gesteld worden, één verduidelijkende vraag per motie, en dan alleen door de indiener van de motie. We zitten mudjevol deze week, dus het herfstregime geldt. Mevrouw Bruyning is de eerste spreker. Het woord is aan haar.

Mevrouw Bruyning (NSC):

Dank, voorzitter. Genoeg is genoeg. Ik heb één motie.

Mevrouw Bruyning (NSC):

Dank u wel.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Ik heb twee moties.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Ik had er twee.

De heer White (GroenLinks-PvdA):

Yes!

De heer Vermeer (BBB):

Voorzitter.

De heer Vermeer (BBB):

Voorzitter. Ik moet nu snel naar een IenW-debat, dus ik zal de beantwoording vol vertrouwen tegemoetzien. Als ik geen "oordeel Kamer" krijg, vertrouw ik erop dat mijn collega's dat alsnog proberen voor elkaar te krijgen.

Dank u wel.

De heer Vermeer (BBB):

Dat is wel heel sneu.

De heer Vermeer (BBB):

Is dat nu al ingegaan?

De heer Vermeer (BBB):

Oké. Tja, het is herfst.

Dank u.

De heer Van Haasen (PVV):

Bedankt, voorzitter, voor deze introductie. Het zal frappant zijn, maar mijn chirurg heette Kievit.

De heer Van Haasen (PVV):

Ik heb geen motie, maar ik heb wel een aanvullende vraag aan de staatssecretaris, meneer de voorzitter.

We zien nu op Bonaire dat de portefeuilles binnen het bestuurscollege worden verschoven alsof het om een stoelendans gaat. Terwijl de afvalcrisis bij Selibon acuut is, wordt er tijd verspeeld aan politieke spelletjes. De ene gedeputeerde schuift het probleem door en de andere vraagt waarschijnlijk om inwerktijd, maar ondertussen verzuipt de bevolking letterlijk in de rotzooi. Mijn vraag aan de staatssecretaris is daarom heel concreet. Ziet hij in dat deze bestuurlijke wisseling kan leiden tot nog meer vertraging, nog minder verantwoordelijkheid en nog meer onzekerheid bij Selibon? Wat gaat hij doen om dit te voorkomen?

Dank u wel.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. We zijn hier om moties in te dienen naar aanleiding van het debat over de BES. Ik heb tijdens dat debat twee punten aangekaart.

Allereerst ging het over de situatie op Selibon. Die is onhoudbaar. Ook de Nationale ombudsman heeft zich uitgesproken. Er moet wat veranderen, en snel. Om die reden ben ik mede-indiener van de motie die mevrouw Bruyning heeft ingediend. Ik reken op een brede Kamermeerderheid, want wat op Selibon op Bonaire gebeurt, is onhoudbaar en onbestaanbaar. Daar moet echt ingegrepen worden.

Voorzitter. Ik heb het ook gehad over de situatie en de escalatie tussen Venezuela en Amerika. Aan de grens van ons koninkrijk dreigt oorlog of in ieder geval escalatie. We weten dat daar nu te weinig mankracht is om een geloofwaardige verdediging in stand te houden, laat staan voldoende afschrikking. Dat moet veranderen. Ook op grond van het Statuut zijn we verplicht om de landen en de bijzondere gemeenten veilig te houden. De angst daar neemt toe. Nederland levert niet en geeft te weinig informatie. Dat moet anders. Ik roep het kabinet op om duidelijkheid te geven. Elke dag neemt de escalatie toe. Het is gewoon onze verantwoordelijkheid. Daarom de volgende motie.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel.

De heer Bamenga (D66):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb drie moties.

De heer Bamenga (D66):

Dank u wel.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris. Geen interrupties, hooguit een verduidelijkende vraag, te stellen door de eerste indiener van de motie. Maar verder niet.

Nou was u zo snel, maar nu heeft u de papieren door elkaar gegooid, staatssecretaris.

Staatssecretaris Van Marum:

Ik heb gelopen als een kievit.

Staatssecretaris Van Marum:

Dat kan ik natuurlijk wel zeggen vanuit mijn vorige rol.

Dank u wel, voorzitter. De situatie bij Selibon heeft grote impact op het welzijn van burgers. Ik heb ook de rapportage van de Ombudsman gelezen. Hierdoor wordt dit beeld bevestigd. We moeten tot een duurzame oplossing komen. Dit vormde ook de reden voor de waarnemend Rijksvertegenwoordiger om in te grijpen in het interbestuurlijk toezicht. Dit heeft onder meer geleid tot een verbeterplan. De eerste stappen zijn gezet. Zo zijn in samenwerking met de afvalverwerking van Nederland de ondergrondse branden geblust. De waarnemend Rijksvertegenwoordiger houdt nu toezicht op de uitvoering van het verbeterplan. We verwachten 11 oktober de eerste voortgangsrapportage van het bestuurscollege van Bonaire. Vorige week heeft de ILT een inspectie uitgevoerd. Het rapport met de uitkomsten hiervan wordt medio oktober verwacht. De Rijksvertegenwoordiger weegt op basis daarvan af of verdere stappen nodig zijn in het kader van het bestuurlijk toezicht.

Maar er is meer nodig om tot duurzame oplossingen te komen. Ook uw Kamer heeft zich hierover uitgesproken. Het gaat erom dat we in ieder geval met kennis en kunde het openbaar lichaam ondersteunen om ieder vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid stappen te zetten. Er ligt onder andere een motie om tot een gezamenlijke taskforce te komen en om kennis en expertise te delen. We werken nu aan de uitvoering hiervan en informeren u hierover bij de toegezegde voortgangsrapportage van het Rijk. Deze versturen we dit najaar naar uw Kamer.

Staatssecretaris Van Marum:

Ja, maar eerst nog een vraag, van de heer Van Haasen, over de verschuiving van de portefeuilles. Bestuurswisselingen mogen niet leiden tot een vertraging bij Selibon. Volgende week, tijdens mijn bezoek, zal ik daar uitdrukkelijk aandacht voor vragen.

Staatssecretaris Van Marum:

De motie op stuk nr. 9 kan ik ontijdig verklaren. Sluiting is op korte termijn geen oplossing en niet uitvoerbaar. Je kunt ongesorteerd afval niet elders kwijt. Een hersteloperatie is nodig. Daar wordt nu ook aan gewerkt in het kader van het bestuurlijk toezicht. Daarom geef ik de appreciatie "ontijdig".

Staatssecretaris Van Marum:

Laat ik gewoon helder zijn: het is mij heel erg bekend dat daar een probleem is. Wij hebben daarvoor in de volgordelijkheid een aantal zaken in gang gezet. De Rijksvertegenwoordiger heeft een aantal stappen gezet, waarbij hij terugkoppelt. We zijn zo'n beetje bij de een-na-laatste stap. Tijdens mijn bezoek aan de eilanden zal ik het er ook nadrukkelijk over hebben.

Staatssecretaris Van Marum:

Die wil ik oordeel Kamer geven. Momenteel werkt mijn ministerie …

Staatssecretaris Van Marum:

Nee, ik wil het nog even nabespreken. Momenteel werkt mijn ministerie in afstemming met andere departementen aan een kabinetsreactie, onder andere op het Rli-advies. Ik zal het punt over het "comply or explain"-principe meenemen in deze kabinetsreactie. Vandaar dat ik 'm oordeel Kamer geef.

De motie op stuk nr. 11 geef ik oordeel Kamer. Het tegengaan van kennisverlies is belangrijk. Ik ga hierover graag met de eilanden in gesprek. Ik interpreteer het echter wel breder. Studieschulden zijn wat mij betreft een van de zaken waar je naar kunt kijken, maar er zijn meer zaken waar je wat mee kunt doen.

De motie op stuk nr. 12 is overbodig. Er zitten twee dictums in: "verzoekt de regering een meerjarig programma op te zetten om samen met de eilanden de achterstanden en verbeteringen in de leefomgeving aan te pakken" en "verzoekt de regering te onderzoeken hoe opvolging kan worden gegeven aan de adviezen van de Rli en ROB over een investeringsfaciliteit". Het eerste dictum is overbodig. Het tweede dictum is ontijdig.

Een goede fysieke infrastructuur is belangrijk voor de leefbaarheid van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba, voor de weerbaarheid tegen klimaatverandering en voor de economische ontwikkeling. Een meerjarig samenwerkingsprogramma met de eilanden, zoals de motie voorstelt, is dan ook van groot belang. Onlangs zijn we reeds met de eilanden gestart om te komen tot een gezamenlijke fysieke agenda. Ik zie het dictum als ondersteuning van dit beleid en geef daarom de appreciatie overbodig.

Het tweede dictum verzoekt de regering om te onderzoeken hoe opvolging gegeven kan worden aan de adviezen over een investeringsfaciliteit. Op korte termijn, in november, volgt een kabinetsreactie over de adviezen. Daarbij zal ik ook ingaan op de adviezen van ROB en Rli. Daarom geef ik het tweede dictum de appreciatie ontijdig.

Staatssecretaris Van Marum:

Dat kan, maar dan moet de motie gesplitst worden om beide zaken …

Staatssecretaris Van Marum:

Ja.

Staatssecretaris Van Marum:

Die is ook ontijdig. Na overleg met mijn medebewindspersoon, de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, moet ik deze motie ook als ontijdig appreciëren. De techniek voor de korte termijn is nog niet ver genoeg en nog niet op grote schaal toegepast. FUREC is ook nog niet volledig operationeel binnen het afvalbeheer. Hier loopt nog een onderzoek naar, vandaar "ontijdig".

De motie op stuk nr. 14 van de heer Ceder is ontijdig. Ik ga hier niet over. De minister van Buitenlandse Zaken komt hierover op korte termijn met een brief.

Staatssecretaris Van Marum:

Ja, Buitenlandse Zaken.

De motie op stuk nr. 15 van de heer Bamenga is overbodig. Na overleg met het ministerie van VRO kan ik u meegeven dat het niet aan het Rijk is om de Huurcommissie in te stellen, maar aan de bestuurscolleges. Op Saba en Statia wordt op dit moment samengewerkt met de eilanden om dit te verwezenlijken. Ik geef hiervoor dus ook de appreciatie overbodig.

Staatssecretaris Van Marum:

Ik moet even kijken of ik de goede heb.

Staatssecretaris Van Marum:

Die is overbodig, zo blijkt na overleg met het ministerie van VRO. Verhuurderssubsidie is een instrument voor de socialehuursector. Er is op elk van de eilanden slechts één verhuurder actief, namelijk de woonstichting. Ik waardeer dat de woonstichting via het uitvoeren van de vhs een belangrijke bijdrage levert aan het verlichten van de huurlasten voor huishoudens met een laag inkomen. Er kan geen sprake zijn van het feit dat de verhuurderssubsidie niet bij de huurder terechtkomt. Het maandelijkse bedrag wordt namelijk niet overgemaakt naar de huurder, maar wordt in mindering gebracht op de betaalde huur. Er komt dus geen maandelijkse betaling bij de huurder terecht. Daarom geef ik de appreciatie "overbodig".

Staatssecretaris Van Marum:

Die moet ik het oordeel "ontijdig" geven na overleg met het ministerie van VRO. In de voortgangsrapportage VRO/CN 2024, die mede namens het bestuurscollege door de minister van VRO aan uw Kamer is gestuurd, is gemeld dat de BPV voorlopig voortgezet wordt als een tijdelijke regeling en dat er nog enkele knelpunten verholpen moeten worden. Hier wordt aan gewerkt. Aan de uitbreiding naar Saba en Sint-Eustatius wordt ook nog samen met de eilanden concreet gewerkt. Daarom geef ik de appreciatie "ontijdig".

De voorzitter:

We gaan in één beweging door met het tweeminutendebat Telecomraad (informeel) d.d. 9 oktober 2025 (21501-33, nr. 1149). We hebben vier sprekers van de zijde van de Kamer. De eerste is de heer Ceder van de fractie van de ChristenUnie.

Misschien kan de heer Van Haasen gaan zitten. Dingdong! Meneer Van Haasen? Meneer Van Haasen? Meneer Van Haasen? Dank u wel.

Het woord is aan meneer Ceder.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter. Ik heb drie moties.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. Tot slot gaat het over leeftijdsverificatie. Er zijn door de Kamer meerdere moties ingediend die stellen dat er een nationale wet moet komen om kinderen te beschermen, maar die worden gewoon niet uitgevoerd. Daar hebben we al een debat over gehad met de voorganger van de minister. De Kamer eist gewoon nationale wetgeving. We zien dat steeds meer landen het al geïmplementeerd hebben of daarmee bezig zijn. De Kamer is het hoogste orgaan. Wij hebben een verantwoordelijkheid, ook voor kinderen. Onze oproep aan de regering is: voer de moties uit. Daarom de volgende motie.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Dank u wel, voorzitter.

De heer Six Dijkstra (NSC):

Dank, voorzitter. Ik heb twee moties van mijn kant.

Mevrouw Kathmann (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, ik heb twee moties.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank, voorzitter. Ik heb één motie.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank u, voorzitter.

De voorzitter:

Het woord is aan de staatssecretaris.

Staatssecretaris Van Marum:

De motie op stuk nr. 1152: ontijdig. Ook ik vind het beter beschermen van kinderen en het aanpakken van seksueel misbruik erg belangrijk. Alleen, het huidige compromisvoorstel kunnen wij als Nederland niet steunen, omdat wij end-to-end-encryptie niet willen verzwakken. Hierover vindt donderdag een commissiedebat JBZ-Raad plaats. Vandaar dat ik deze motie het oordeel ontijdig moet geven.

Staatssecretaris Van Marum:

Over onlinegegevensverwijdering. Die motie is overbodig. Dit onderwerp ligt bij de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. De Algemene verordening gegevensbescherming verbiedt een evenwichtig juridisch kader met betrekking tot het verwijderen van persoonsgegevens, waaronder een specifieke regeling ten aanzien van minderjarigen. Met de regelgeving is niets mis. Die biedt ook volop mogelijkheden, dus die hoeft niet te worden aangepast. De brief van mijn JenV-collega van dit voorjaar gaat hier ook op in. Bovendien maakt de Autoriteit Persoonsgegevens met een voorlichting op haar website het recht op gegevenswisseling in artikel 17 AVG laagdrempelig en toegankelijk. Hiermee wordt ook voldoende tegemoetgekomen aan de gedachte die aan de motie ten grondslag ligt. Daarmee is deze motie overbodig.

De motie op stuk nr. 1154 krijgt oordeel Kamer indien ik de motie zo mag interpreteren dat we hierbij gebruikmaken van de bestaande overleggen, zoals het interdepartementaal overleg over online kinderrechten. We kijken hierbij ook naar de proportionaliteit en effectiviteit van online leeftijdsverificatie voor de specifieke type diensten. Ook interpreteer ik de motie zo dat wettelijke verankering sectoraal per type dienst wordt bepaald. Indien u hiermee één wet voor leeftijdsverificatie bedoelt, dan moet ik de motie ontraden.

Staatssecretaris Van Marum:

Zoals ik 'm nu uitgesproken heb, zo kan ik 'm oordeel Kamer geven.

Staatssecretaris Van Marum:

Laten we anders nog even contact hebben om te kijken of we de juiste tekst in de juiste …

Staatssecretaris Van Marum:

Vooralsnog …

Staatssecretaris Van Marum:

Met de mitsen en maren die ik erbij heb gelezen, krijgt de motie oordeel Kamer. Wij gaan nog even in overleg kijken hoe we tot een goede tekst kunnen komen die aan uw wensen recht doet.

Staatssecretaris Van Marum:

De motie op stuk nr. 1155: oordeel Kamer, met de opmerking dat er nog geen vastgestelde definitie is van de toepassingen die niet meer naar de publieke cloud moeten.

Staatssecretaris Van Marum:

Die krijgt oordeel Kamer, als ik de motie zo mag interpreteren dat u met naming-and-shaming alleen bedoelt dat ik communiceer over het niet willen meewerken van sommige onlineplatforms. Ik heb uw Kamer hierover op 4 september geïnformeerd. Het is verder aan de onafhankelijke toezichthouders om te constateren of en op welke wijze wet- en regelgeving overtreden wordt. Zij kunnen hierbij gebruikmaken van de KIA's. Het tweede deel van het dictum over een keurmerk en publieke erkenning steun ik.

Staatssecretaris Van Marum:

Ik heb eerst nog de motie op stuk nr. 1157.

Staatssecretaris Van Marum:

Die is ontijdig. De staatssecretaris Fiscaliteit, Belastingdienst en Douane heeft uw Kamer een brief gestuurd over de overwegingen die bij de invoering van de digital services tax aan de orde kunnen komen. Ik geef het oordeel "ontijdig", omdat over deze brief en de overwegingen nog geen debat in uw Kamer heeft plaatsgevonden. Ik stel voor dat u eerst het debat met mijn collega voert voordat onderzocht wordt hoe een nieuwe belasting vormgegeven kan worden.

Staatssecretaris Van Marum:

Ik hoor u, maar dit is mijn appreciatie.

Staatssecretaris Van Marum:

Dat is een overbodige motie. Wat u wilt verbieden, namelijk terroristische content en het online verspreiden daarvan, is al verboden. De Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal, de Europese Commissie en de Autoriteit Consument & Markt houden hier toezicht op en zorgen voor verwijdering. Radicaliserende algoritmes van de grote platformen worden aangepakt via de DSA. Die wet is recent in werking getreden. Tegen alle grote platformen zijn handhavingsprocedures gestart door de toezichthouder. Dit betekent dat de platformen algoritmische systemen of moderatie moeten aanpassen, onder andere om radicaliserende algoritmes te beperken; anders volgt er een boete. Bij herhaaldelijke overtreding wordt het platform uit de lucht gehaald. Deze wet, en de handhaving ervan, is recent in werking getreden, namelijk in 2023. Het is dus belangrijk om het resultaat en de handhaving ervan af te wachten. In 2027 volgt de evaluatie van de DSA. Als dan blijkt dat radicaliserende algoritmes niet op deze manier kunnen worden aangepakt, zullen aanvullende aanscherpingen worden gedaan.

Staatssecretaris Van Marum:

Ik hoor u, maar dit is mijn appreciatie.

Staatssecretaris Van Marum:

Die moet ik ontraden. Ik vind het heel goed dat landen zich actief inzetten om kinderen te beschermen in de digitale wereld. Hierbij is leeftijdsverificatie een van de cruciale maatregelen die getroffen kunnen worden. Hierbij geldt wel dat het een zware maatregel is, die altijd proportioneel hoort te zijn. Deze maatregel wordt dan getroffen in het geval dat diensten en producten aangetoond een schadelijk effect hebben op kinderen, zoals bij alcohol, gokken en tabak het geval is. In die gevallen ben ik een voorstander van online leeftijdsverificatie. Ik volg de ontwikkelingen in de door u genoemde landen natuurlijk wel op de voet.

De voorzitter:

Ik heropen. Aan de orde is het debat over de informele Europese top van 1 oktober 2025. Een hartelijk woord van welkom aan de minister-president. Er zijn veertien sprekers van de zijde van de Kamer, die allemaal vier minuten spreken.

Ik geef als eerste graag het woord aan mevrouw Podt van de fractie van D66.

Mevrouw Podt (D66):

Goedenavond, voorzitter. Ik vervang mijn fractiegenoot, de heer Paternotte, die er vandaag niet bij kon zijn.

Voorzitter. Er lijkt een voorzichtige kans op een lichtpuntje: het vredesplan voor Gaza dat de Verenigde Staten aan Israël hebben voorgelegd en dat brede steun krijgt in de EU en in de regio. Dat is misschien wel de meest hoopgevende stap in een hele lange tijd. Voor het eerst lijkt er een internationale consensus te zijn. Maar toch blijft die broos: één incident kan genoeg zijn voor Israël en Hamas om elkaar te beschuldigen. Het is ook belangrijk hoe premier Netanyahu dit in Jerusalem uitlegt, na zijn positieve houding tegenover Trump. Het plan kan de verschrikkingen in Gaza beëindigen, mits er druk komt: druk van Arabische landen op Hamas en van westerse landen op Israël. Welke druk kan Nederland uitvoeren om het succes van dit plan te borgen, vraag ik de premier. Welke druk wil de EU gezamenlijk uitoefenen?

Voorzitter. In diezelfde regio sterven kinderen die wij hadden kunnen helpen. Een meisje met leukemie stond op de wachtlijst voor medische evacuatie. Zij is nu dood. En zij is niet de enige: 137 kinderen zijn gestorven terwijl ze op een wachtlijst stonden voor medische hulp. Onze ziekenhuizen staan klaar en artsen smeken ons. Heel Europa doet mee: Italië, Spanje, Frankrijk, Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Noorwegen, Griekenland, Turkije, Luxemburg, Roemenië, Slowakije, Malta, Albanië en Zwitserland. Maar het kabinet kijkt weg en Nederland staat alleen. Deze kinderen zijn niet zomaar ziek: sommigen hebben bomscherven in hun hersenen, anderen missen ledematen of hebben kanker. Concreet gaat het bijvoorbeeld om drie kinderen met kanker. Hun behandeling kan niet in de regio plaatsvinden. Het Prinses Máxima Centrum staat klaar om ze op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van Nederlandse kinderen. Financiering en transport zijn geregeld. Alles is er, behalve een ja van het kabinet. Mijn vraag is dus heel simpel: is het kabinet bereid om samen met de WHO en het Prinses Máxima Centrum deze kinderen te laten behandelen in Nederland? Twee stemmen kunnen deze week het verschil maken. VVD en SGP, u kunt voorkomen dat Nederland straks moet zeggen: we hadden kunnen helpen, maar we deden het niet.

Voorzitter. Russische drones boven Polen, Russische straaljagers in Estland, verstoringen van luchthavens in Denemarken en Noorwegen. Dit zijn geen incidenten; dit is een patroon. Moskou test onze grenzen en onze solidariteit. Iedere schending is bedoeld om angst te zaaien en verdeeldheid te creëren. Polen vraagt daarom om een luchtverdedigingszone boven het westen van Oekraïne. Zo'n zone kan voorkomen dat drones en raketten het NAVO-luchtruim bereiken en kan tegelijk onze steun aan Oekraïne versterken. Mijn vraag aan het kabinet is: sluit u het instellen van zo'n luchtverdedigingszone rond de Poolse en Roemeense grens nadrukkelijk niet uit? Bent u bereid om hiervoor in NAVO-verband alvast voorbereidingen te treffen? Welke acties onderneemt het kabinet om in lijn met meerdere moties hiervoor te betalen met Russische bevroren tegoeden?

Voorzitter. Dan nog een rondje Europa. In Bulgarije zien we helaas hoe de arrestatie van de burgemeester van Varna wordt gezien als een teken van autocratische tendensen. In Slowakije worden de rechten van lhbti-personen aangetast. In Hongarije dreigt de Europese Commissie 545 miljoen euro aan bevroren tegoeden vrij te geven, terwijl Orbán de rechtsstaat verder ondermijnt. Welke inzet pleegt Nederland om dat tegen te houden? Welke stappen zet het kabinet richting Bulgarije en Slowakije?

Tot slot, voorzitter. Tegenover deze donkere wolken is er ook hoop. In Moldavië wonnen de pro-Europese krachten overtuigend. Het land kiest voor de EU boven Rusland. Nederland helpt Moldavië al enige tijd met hervormingen die het land moeten helpen bij het EU-lidmaatschap. Wat is de voortgang hiervan? Wat kan Nederland nog meer doen?

Mevrouw Podt (D66):

Nee, dat is geen mevrouw.

Mevrouw Podt (D66):

Ik ben het voor een heel groot deel met de heer Ceder eens. Ik denk dat het belangrijk is dat we van alle kanten druk zetten, omdat ik denk dat iedereen het heel belangrijk vindt dat dit plan slaagt. In die zin vindt u mij dus aan uw zijde, maar ik ben het niet met u eens over dat die druk eenzijdig bij Hamas moet liggen. Ik denk dat Israël nu weliswaar heeft gezegd dat het dit een goed plan vind en ik hoop van harte dat dat ook zo blijft, maar ik denk dat we dat goed in de gaten moeten houden, want in alle eerlijkheid durf ik daar nog geen hele grote weddenschap op te zetten.

Mevrouw Podt (D66):

Ik wil mezelf niet kleiner maken dan ik ben, maar ik denk dat Hamas niet heel erg onder de indruk is van de steun of druk van D66. Laten we vooral proberen om dat als Nederland en als Europa met elkaar te doen. Maar volgens mij heeft de heer Ceder heel duidelijk van mij gehoord dat we die druk aan beide kanten moeten uitoefenen. Ik hoop dat de ChristenUnie dat met mij eens is.

Mevrouw Dobbe (SP):

Elke dag gaat de genocide in Gaza door. Moeders verliezen elke dag kinderen. Kinderen verliezen ouders, gezondheid, ledematen. Trump, Blair en Netanyahu, niet bepaald de vredestichters van deze eeuw, hebben nu een plan gepresenteerd. Laten we allemaal hopen dat het moorden stopt, maar het mag niet zo zijn dat eventueel uitblijven van dit akkoord, of een andere reden die later wordt bedacht, als excuus wordt gebruikt "to finish the job", oftewel de genocide afmaken, zoals Trump en Netanyahu nu allebei zeggen bij de presentatie van dit plan. Internationale druk om de genocide te stoppen blijft dus keihard nodig. Is de minister-president het daarmee eens?

Nederland moet alles doen wat redelijkerwijs kan om de genocide te stoppen: het erkennen van de Palestijnse Staat, een wapenembargo, het opzeggen van het belastingverdrag, sancties tegen meer leden van de Israëlische regering. Waarom doet de Nederlandse regering dit niet om de druk op te voeren om de genocide te stoppen? Dat vraag ik de minister-president. We zijn alweer zo veel doden en zo veel oorlogsmisdaden verder. Als dit niet in EU-verband kan, dan moet Nederland zelf de druk opvoeren.

Hetzelfde geldt voor het helpen van kinderen uit Gaza die het anders niet overleven. Dit gaat over kinderen die moeten proberen te overleven en die opgroeien in een genocide. Zonder hulp lukt dat ze niet. 137 kinderen zijn op de wachtlijst voor zorg al gestorven. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft een beroep op ons gedaan. Onder het Genocideverdrag heeft Nederland die verplichting. Ziekenhuizen zijn ook bereid om te helpen. Ja, het is goed om de regio te steunen zodat daar kinderen geholpen kunnen worden, maar de kinderen die dat nu nodig hebben, kunnen daar niet op wachten. Andere Europese landen helpen al. Waarom doet Nederland dit niet voor de kinderen die anders niet de zorg krijgen die ze nodig hebben om te kunnen overleven?

Dan kom ik bij de Flotilla, een vloot vol met dappere mensen, ook Nederlandse burgers, die humanitaire hulp brengen aan Gazanen die voedsel en medicijnen nodig hebben. Honger inzetten als wapen is een oorlogsmisdaad. Mensen humanitaire hulp ontzeggen is een oorlogsmisdaad. Zij hebben gelijk. Er zijn dus ook Nederlandse burgers daar aan boord. Ik sprak vlak voor dit debat met een aantal Nederlanders die nu meevaren met de Flotilla op de boot van Mo, Anita, Roos, Jasper, Dominique en Ammar. Zij zeggen: zorg ervoor dat er sancties komen om de humanitaire blokkade te doorbreken en om de genocide te stoppen. Wat zegt de minister-president tegen hen op die vraag?

Wij hoorden gister in het debat met de minister van Buitenlandse Zaken ook dat Nederland wacht totdat er een verzoek is om consulaire hulp van de Nederlandse staatsburgers. Wat gaat Nederland dan doen als de Flotilla en dus ongewapende burgers en hulpverleners worden aangevallen? Ook dit is in strijd met het internationaal recht.

We wachten nu al bijna een maand op de uitwerking van de minimale maatregel om producten uit de illegale nederzettingen te verbieden. Hoe staat het daar nu mee?

Waarom is de reactie op het CAVV-advies er nog niet? Dat vraag ik de minister-president.

In het vragenuur ging het ook al even over de spanningen aan de grenzen van Europa. De EU zou samen met landen als Brazilië of India het initiatief kunnen nemen tot in ieder geval gesprekken om tot vrede te komen, tot onderhandelingen. Ik snap dat dat moeilijk is, maar als we geen pogingen wagen en geen inzet plegen, dan komen die gesprekken er niet. Die gesprekken zijn wel nodig om tot een einde van die vreselijke oorlog te komen. Is de minister-president bereid om dat initiatief in Europa te nemen?

Wanneer worden de miljarden aan Russische tegoeden op westerse bankrekeningen ingezet om Rusland onder druk te zetten? Graag een reactie, want daar wachten we toch al bijna twee jaar op, geloof ik.

Dank u wel, voorzitter.

Mevrouw Dobbe (SP):

Wij hebben altijd gezegd dat dit geld moet worden ingezet voor twee doeleinden. Ten eerste om de druk op Rusland te vergroten, om de vreselijke agressie en illegale inval te stoppen en om tot onderhandelingen te komen, in ieder geval tot een einde van het geweld. Ten tweede voor de wederopbouw van Oekraïne. Wij zijn wel terughoudend als het gaat om het investeren in de defensie-industrie van Oekraïne. Dat is niet omdat we niet willen dat de Oekraïners wapens hebben om zich te verdedigen, want die hebben ze hard nodig; dat steunen we ook. In eerdere debatten hebben we gezegd dat er nu geen wapenexportcriteria zijn voor Oekraïne. Dus van alles wat nu in de defensie-industrie wordt geïnvesteerd, weten we niet wat er vervolgens mee gebeurt, omdat ook deze Kamer keer op keer weigert erop in te zetten dat Oekraïne zich aan dezelfde wapenexportcriteria gaat houden als wij, omdat wij geen oorlogen zoals in Sudan willen voeden. Dus ik vind wel dat dat geld ingezet moet worden in Oekraïne. Dat kan ook gebruikt worden voor de verdediging van Oekraïne. Of het moet in de defensie-industrie worden gestoken, maar eigenlijk zou ik wel een plan willen zien hoe we dat dan voor ons zien.

Mevrouw Dobbe (SP):

Nou, u hoorde wel een zeker voorbehoud, denk ik, in mijn antwoord, meneer Dassen. Maar dat is prima. Nee, wat wij belangrijk vinden bij het inzetten van die tegoeden, is dat het een drukmiddel is, niet alleen om Oekraïne te steunen bij de wederopbouw, maar ook om te zorgen dat er onderhandelingen komen en dat Rusland eindelijk een keer gaat praten over het beëindigen van die illegale agressie. Dat zou natuurlijk het ultieme doel zijn om ervoor te zorgen dat al die wapens niet meer nodig zijn.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Al enkele weken zijn we getuige van nieuwe provocaties van Russische drones en gevechtsvliegtuigen die het NAVO-luchtruim schenden. Het is een wake-upcall die vraagt om het herstellen van geloofwaardige afschrikking van onder andere de oostflank van Europa, maar we zien dat het niet beperkt blijft tot de oostflank. Wat is nu de escalatieladder die binnen de NAVO is afgesproken op het moment dat Russische straaljagers door het Europese luchtruim vliegen? Hebben we daar unanimiteit over en duidelijke instructies, ook voor onze piloten, binnen de NAVO?

Voorzitter. Het belangrijkste is dat Europa de luchtverdediging op orde krijgt en samenwerkt met Oekraïne om antidronecapaciteiten op peil te krijgen. Welke mogelijkheden ziet de minister-president om de samenwerking met Oekraïne voor deze luchtruimschendingen aan te gaan, juist ook om een goedkopere en simpelere afweer tegen drones te ontwikkelen? Is er ook vanuit Europese NAVO-bondgenoten direct contact tussen onze en Russische militairen? We weten dat de Amerikanen dat contact hebben met de Russen, maar hebben we dat ook als NAVO of hebben we dat ook als bepaalde Europese landen om, wanneer zoiets gebeurt en er een dreiging is, te kijken of je kan komen tot de-escalatie? Als die contacten er niet zijn, zijn er dan pogingen om die te herstellen?

Terwijl Europese NAVO-bondgenoten eenheid tonen en Denemarken tijdens de EU-top te hulp schieten door antidronecapaciteit te sturen, klonk er vanuit de Hongaarse regeringsleider een ander geluid. Orbán noemde de EU gisteren in een toespraak "een oorlogsproject", juist nu eensgezindheid nodig is in de Europese Raad voor een stevig negentiende sanctiepakket tegen Rusland en om cluster 1 van de toetredingsonderhandelingen van Oekraïne te openen. Is de regering het ermee eens dat de Commissie niet 550 miljoen euro moet vrijgeven, maar juist alle mogelijke EU-gelden voor Hongarije moet bevriezen om die druk op te voeren? Is de minister-president het ermee eens dat cluster 1 van de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne, dat gaat over de fundamentals, de rechtsstaat, per direct moet worden geopend? Is hij ook bereid om het voorstel van António Costa te steunen en te kijken of je met een gekwalificeerde meerderheid een onderhandelingscluster kunt openen wanneer landen weigeren vorderingen op hun merites te beoordelen, zoals Hongarije dat doet?

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Het grootste risico dat ik nu zie, is wat er nu gebeurt. Volgens de Europese Commissie en ook volgens het kabinet voldoet Oekraïne aan de voorwaarden om het eerste cluster te openen. Die gaan over de rechtspraak, over de rechtsstaat, over onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en over anticorruptie. Dat is niet omdat Oekraïne daarin perfect is, maar om te beginnen met de onderhandelingen om die zaken in lijn te brengen met de Europese wetgeving. Wat gebeurt er? Nota bene de minst rechtsstatelijke regeringsleider van Europa, Viktor Orbán, blokkeert dat puur om politieke redenen. Ik vind dat problematisch, dus ik denk dat het heel goed is dat de voorzitter van de Raad, António Costa, op zoek is naar mogelijkheden om die Hongaarse blokkade op te heffen. Ik vind dit een logische.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Zeker. Gelukkig is Servië, ondanks dat, nog steeds geen lid van de Europese Unie. Ik denk dat dat helemaal terecht is. Er zijn hele grote zorgen over de rechtsstaat. Weet u wat ook niet eerlijk is? De Europese Commissie moet controleren of landen voldoen aan bepaalde benchmarks. Nu kom ik niet op het Nederlandse woord; laten we het dan maar gewoon "benchmarks" blijven noemen. Daarna kan een hoofdstuk geopend worden en dan ga je onderhandelen. Er zijn 35 hoofdstukken. Voor het starten, het openen van een hoofdstuk is op dit moment unanimiteit vereist, en elk land heeft een veto. Ook voor het sluiten van een hoofdstuk is unanimiteit vereist, en heeft elk land een veto. Dat zijn dus 35 hoofdstukken en 27 veto's. En op het eind, voordat een land kan toetreden, moet alsnog elk land ermee instemmen. Als ik eerlijk antwoord geef, zeg ik dat we iets te veel veto's hebben in de Europese Unie. Een groot verschil met vorig jaar is dat de heer Várhelyi gelukkig niet meer de Commissaris is voor uitbreiding, die rapporten schreef waar ik het niet altijd mee eens was, maar dat dit inmiddels commissaris Kos is. Ik vertrouw erop dat het klopt wat zij in een rapport zegt. Volgens mij kunnen we daar ook prima op varen.

Voorzitter. Dan ga ik door. Is de minister-president bereid om ervoor te pleiten de afbouw van lng uit Rusland in 2026 al te voltooien?

Voorzitter. Dan over Gaza. Hoewel het goed is dat er wordt gesproken over een staakt-het-vuren in Gaza, moeten we ook niet naïef zijn. Een akkoord is alleen rechtvaardig en geloofwaardig wanneer je het geweld permanent stopt, massale humanitaire hulp wordt toegelaten, alle gijzelaars vrijkomen en Palestijnen en Israëliërs in vrede en veiligheid in een eigen staat kunnen leven. Wat vindt de minister-president van het feit dat Palestijnen op geen enkele manier betrokken waren bij het voorstel dat door de Amerikaanse president is voorgelegd? Is de regering nog steeds van mening dat Israël zich geheel zou moeten terugtrekken uit Gaza, een standpunt dat we tot nu toe altijd hebben ingenomen?

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Het klopt dat de ChristenUnie en mijn fractie best wel tegenover elkaar staan in dit debat. We moeten niet net doen alsof we het met elkaar eens zijn. We zijn het eigenlijk fundamenteel oneens over essentiële onderdelen van deze genocide, die uw fractie ook nog steeds ontkent. Laten we eerlijk zijn: de ChristenUnie heeft maandenlang gezegd "Er hoeft geen staakt-het-vuren te komen; laat de massale afstraffing van Palestijnen die niks te maken hebben met 7 oktober" — ik zeg het nu even in mijn woorden — "maar doorgaan zolang de gijzelaars niet vrij zijn." We hebben daar te maken met een terreurorganisatie die gijzelaars vasthoudt. Je kunt daar niet het hele Palestijnse volk voor straffen. Elke stap die nu gezet wordt om de genocide te stoppen, verwelkomen wij, maar het gaat hier wel ook om een langeretermijnplan dat nu wordt neergelegd — we moeten nog maar afwachten of de Israëlische regering zich daarachter blijft scharen — en waar ik vragen over heb. Ook het Nederlandse kabinet heeft altijd het standpunt ingenomen dat de Palestijnen zelf betrokken moeten zijn bij hun eigen toekomst, bij hun eigen staat. Nou, dat zie ik niet in dit plan. Sterker nog, het blijkt dat de vertegenwoordigers van de Palestijnen, namelijk de Palestijnse Autoriteit — dat is niet Hamas — niet betrokken waren bij het plan voor hun eigen land, voor hun eigen volk; ze moesten dat gewoon uit het nieuws horen. Daar heb ik problemen mee. Het is eigenlijk veel problematischer dat de ChristenUnie daar geen problemen mee heeft.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Meneer Ceder is er heel erg goed in om anderen bepaalde woorden in de mond te leggen. Ik blijf bij mijn eigen woorden. Elke stap op dit moment om de genocide te stoppen, om ervoor te zorgen dat de gijzelaars vrijkomen en humanitaire hulp tot Gaza toe te laten, is een goede stap. Maar ik vraag ook aan het kabinet hoe erin wordt voorzien dat Palestijnen ook over hun eigen lot gaan. Dat is een standpunt dat we als Nederlandse regering hebben ingenomen. Hoe wordt daarin voorzien? We hebben als Nederlandse regering, en ook als Kamer, altijd gezegd dat Israël zich volledig zal moeten terugtrekken uit Gaza. In de details die tot nu toe gelekt zijn naar de kranten, zie ik niet dat er sprake is van een volledige terugtrekking van Israël in dit plan. Maar misschien kan de minister-president dat verhelderen als het anders is. Maar als dat zo is, is dat problematisch. Dat vindt de ChristenUnie hopelijk ook. De illegale bezetting moet stoppen, anders komt er nooit vrede. Ik vind het juist veel erger als we alleen maar naar de korte termijn kijken. Misschien kunnen we elkaar op de korte termijn nog wel vinden, want we willen allemaal dat zowel de Israëliërs als de Palestijnen die hieronder lijden, zo snel mogelijk geholpen worden. Maar op de lange termijn wil mijn fractie dat er een staakt-het-vuren komt dat standhoudt en dat niet stopt.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

U heeft dus kritiek op het plan?

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter …

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Dit is echt de omgekeerde wereld, echt de omgekeerde wereld. De heer Ceder doet hier net alsof wat we hebben gezien sinds 7 oktober 2023 op geen enkele manier aan Israël toe is te schrijven. Jawel. U zegt ook: nu is er een kans, stop de oorlog. Elke maand, elke week hebben we hier een debat: laten we druk zetten op Israël om de oorlog te stoppen. Helaas is de druk die wij kunnen uitoefenen op een terreurgroep niet zo groot, meneer Ceder. Maar wel op een land dat onze bondgenoot is, wel op een land met wie wij enorm veel handeldrijven, wel op een land waarvan we nog steeds voor meer dan 1 miljard aan wapens kopen. Tot nu toe, behalve op humanitaire zaken, heeft de ChristenUnie nog niet één keer thuisgegeven om die oorlog daadwerkelijk te stoppen, dus houdt u alstublieft op met dit soort cynische spelletjes.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Ten eerste. Volgens mij zijn al mijn uitspraken, ook dat er sprake is van genocide, in lijn met uitspraken van mensenrechtenorganisaties en internationale rechtbanken. U kwalificeert dat als iets heel radicaals. Misschien kunt u dat terugnemen, en anders hoor ik graag de voorbeelden.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Dan hoor ik graag de voorbeelden. Ik sprak hem niet aan. Ik sprak volgens mij via de voorzitter.

Wij kijken radicaal anders naar dit conflict dan de SGP. De SGP vindt dat de Westelijke Jordaanoever niet illegaal bezet is door Israël. Dat is gewoon een feit. U bent degene, via de voorzitter …

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

De heer Van Dijk is degene die zich totaal buiten het internationaal recht plaatst met de opvattingen van de SGP. Weet u … Weet u, voorzitter … Weet meneer de voorzitter … Ik weet niet of hij het weet.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

We gaan horen of hij het weet. Ik ben de vraag vergeten. We gaan het ook niet eens worden, dus dat scheelt.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Zeker. Daarom — ik kan in herhaling vallen — heb ik gezegd: alles dat er nu voor zorgt dat de genocide stopt, humanitaire hulp wordt toegelaten en de gijzelaars worden vrijgelaten, is een goede stap. Dat stond ook al in mijn spreektekst en dat spreek ik nu voor de vierde keer uit. Maar we willen ook voorkomen dat het geen definitief einde is van de oorlog en het gewoon weer een opstart is naar het zoveelste bloedvergieten. Dat zou de SGP ook sieren, nu ze kennelijk heel enthousiast zijn over dit plan. Weet u, de afgelopen twee jaar heeft de SGP er alles aan gedaan om deze oorlog te stoppen. Ze hebben hier aan de interruptiemicrofoon zelfs aangemoedigd: Israël moet doorgaan, op alle manieren, om de Palestijnse bevolking etnisch te zuiveren, om de genocide door te laten gaan. Vergeeft u het mij dat ik ook dit een beetje een cynische vraag vind van collega Van Dijk.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Grappig dat de SGP nu spreekt over "medeplichtigheid". Ik denk dat veel mensen thuis zich daar ook over verbazen. Weet u? Was het maar zo dat deze oorlog alleen maar door Hamas, eenzijdig, gevoerd wordt. Was dat maar zo. Dan was het een stuk makkelijker geweest om het op te lossen.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter. Hoe staat het met het vinden van meerderheden in de Raad voor het opschorten van de handelsvoordelen voor Israël? Is er gesproken over de voorstellen die Von der Leyen heeft gedaan tijdens haar Staat van de EU?

Voorzitter. Er zijn kinderen in Gaza die complexe medische hulp nodig hebben. Waarom weigert dit kabinet om medemenselijkheid te tonen? Waarom gaat het niet over tot de evacuatie van zieke kinderen? Ik heb de minister-president gevraagd of ik hem een petitie aan mocht bieden die is getekend door meer dan 106.000 Nederlanders, om over te gaan tot die evacuaties. Hij weet dat de meerderheid van de bevolking hiervoor staat en hij weigert die petitie in ontvangst te nemen. Ik zal hem dus tijdens de schorsing opwachten en hem die petitie overhandigen, in de hoop dat hij luistert naar zijn eigen bevolking.

Dank u wel.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Altijd mooi.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Nee, daar zijn we nog steeds niet voor.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Weet u, voorzitter? Toevallig heeft mevrouw Dobbe het tegen iemand die is geboren achter dat IJzeren Gordijn. Mijn vader is gevlucht, toen nog voor de Sovjets, dus mij en mijn familie hoeft niets wijsgemaakt te worden over de dreiging die al heel lang naar heel veel Europeanen uitging, toen van de Sovjet-Unie. Diezelfde dreiging gaat nu van Rusland uit naar heel veel andere landen. Ik denk dat er geen enkel signaal is, integendeel, dat Poetin op dit moment bereid is om te onderhandelen. Sterker nog, hij heeft zijn provocatie alleen maar verder aangezet, zoals we de afgelopen weken zien. Ik was zelf nog in Oekraïne. Daar zijn bijna elke nacht twaalf uur lang gigantische drone- en raketaanvallen. Dat is gewoon het terroriseren van de bevolking, zoals hij nu doet met Europese landen. Natuurlijk, je moet altijd op zoek gaan naar de mogelijkheden die er zijn. Ik zie die mogelijkheden op dit moment niet. Er is geen enkel signaal dat Rusland daartoe bereid zou zijn. Mijn fractie vindt dus dat er extra sancties voor Rusland moeten komen om het land naar de onderhandelingstafel te dwingen en dat er extra steun aan Oekraïne moet komen om ervoor te zorgen dat, zolang er geen onderhandelingen zijn, Oekraïne in staat is om zichzelf te verdedigen en terug te vechten.

Mevrouw Piri (GroenLinks-PvdA):

Ik ben het ermee eens dat je dat moet blijven proberen, maar we zijn het niet eens over de middelen. Volgens mij is de enige manier om Poetin naar de onderhandelingstafel te dwingen het afkondigen van extra sancties en het blijven steunen van Oekraïne. Dat is de manier om druk te blijven zetten op Poetin om aan die onderhandelingstafel te komen. De de-escalatie waar ik het over had, ging over het schenden van ons luchtruim door Russische straaljagers. Bij mijn weten is er op dit moment alleen tussen de Amerikanen en Russen een soort hotline wanneer zoiets gebeurt, zodat je nog kunt komen tot de-escalatie voordat zo'n vliegtuig uit de lucht wordt geschoten. Mijn vraag was: als zoiets er nu in NAVO-verband niet is, moeten we dan niet kijken naar mogelijkheden om dat op te zetten? Dat is toch de minimale poging die we moeten doen? Volgens mij is niemand erbij gebaat dat wij een wereldoorlog starten als zoiets misgaat, bijvoorbeeld als er sprake is van een niet bewuste provocatie waarna een vliegtuig uit de lucht wordt gehaald. Dan kunnen we niet instaan voor de gevolgen.

De heer Van Campen (VVD):

Voorzitter. Toen ik de afgelopen dagen de beelden zag van de Koninklijke Landmacht die dit weekend oefende met het verplaatsen van hun artillerie-eenheid door ons land, maakte mij dat trots. Ik was trots op onze militairen, die zich iedere dag inzetten voor onze veiligheid. Het op orde hebben van onze krijgsmacht is de belangrijkste voorwaarde voor vrede en veiligheid. Het is goed dat het kabinet hier fors in investeert en dat het andere Europese landen aanspreekt op hun verantwoordelijkheid, ook tijdens deze informele Raad.

Het zijn niet langer alleen drones waarmee Rusland het NAVO-luchtruim schendt. Russische straaljagers die provocatief enkele minuten in het luchtruim van Estland vlogen, laten zien dat Poetin ons test. Hoe ver laten wij hem gaan, vraag ik de minister-president.

De NAVO is een verdedigingsorganisatie en geen offensieve organisatie. Dat ziet ook de VVD. Maar wat vindt het kabinet dat er concreet gedaan moet worden om te waarborgen dat onze afschrikking op de oostflank van de NAVO op orde is? Ook wij zouden de minister-president willen vragen of het kabinet bereid is om zich aan te sluiten bij de oproep om geconfisqueerd Russisch geld in te zetten voor de steun aan Oekraïne. We overwegen daarop een motie.

Zweden stuurt dronebestrijdingssystemen naar Denemarken om Europese toppen in Kopenhagen te beschermen. Frankrijk draagt een helikopter bij, anti-dronesystemen en een 35-koppig team van dronebegeleiders. De VVD vindt dat we altijd achter een land moeten gaan staan dat onder druk staat van Rusland en dat we enorm moeten oppassen met het verzachten van de taal over die druk, zoals Finland onlangs deed toen het een tanker opbracht als oorzaak voor stukgetrokken kabels op de bodem van de Oostzee. Kan Nederland nog meer doen dan we nu al doen om droneaanvallen af te slaan, vraag ik de minister-president.

Voorzitter. Terwijl Poetin naar het Sovjetmodel zijn invloedssfeer uitbreidt, wat in landen als Hongarije, Slowakije, Servië en Georgië verdraaid aardig lijkt te lukken, heeft Moldavië gelukkig de pro-Europese koers gekozen. Dat is gewoon heel erg goed nieuws. Hoe volgt de regering het voornemen van de Europese Commissie om snel met toetredingsgesprekken te beginnen door cluster 1 met Moldavië te openen?

Hoewel we begrip hebben voor alle geopolitieke argumenten, blijven voor de VVD de Kopenhagencriteria en unanimiteit bij de Raad bij iedere stap een heilige randvoorwaarde. Het baart ons dan ook zorgen dat de Europese Raadsvoorzitter Costa lijkt te willen afstappen van veto's bij openen en toetreding, en ruimte lijkt te willen geven voor meer besluitvorming bij gekwalificeerde meerderheid. Dan zijn we echt onze voet achter de deur kwijt om landen op rechtsstaatsgebied te houden aan de afspraken die we willen maken. Hoe kijkt de minister-president hiernaar? Kan hij de VVD garanderen dat hij er alles aan doet om dit onzalige voorstel tegen te houden?

Laat ik duidelijk zijn: de VVD ziet een toekomst voor landen als Oekraïne en Moldavië in de Unie. Wat ons betreft wordt dat onderhandelingscluster met Oekraïne en Moldavië ook zo snel mogelijk geopend. Maar een binnenbocht zoals Costa voorstelt, neemt alle druk weg van de rechtsstaat- en veiligheidshervormingen die noodzakelijk zijn om te voldoen aan de hoge lat die we binnen de Unie voor elkaar leggen.

We zien wat er gebeurt wanneer een land te snel wordt toegelaten tot de Europese Unie, zoals in Slowakije, waar grondwetswijzigingen, geheel naar Kremlinchoreografie, gericht zijn op het inperken van de rechten van lhbtiq+-personen, vrouwen en kinderen. Wanneer houdt het nou eens op met deze flagrante mensenrechtenschendingen in de Unie? Is de minister-president bereid zich ervoor in te spannen dat de geldkraan naar dit land, dat verslaafd is aan Europese subsidies, wordt dichtgedraaid?

Tot slot sluit ik me aan bij de gestelde vragen over het Amerikaanse plan voor Gaza. Ieder voorstel dat het pad vrijmaakt voor een tweestatenoplossing moet serieus gewogen worden. Hoe kansrijk acht de minister-president het twintigpuntenplan? Is hij bereid om, net als Frankrijk, Italië en de voorzitter van de Europese Commissie, Nederlandse steun aan te bieden?

Voorzitter, tot zover.

De heer Van Campen (VVD):

Wat mij betreft moeten we alle middelen die de Raad en de Commissie als hoeder van het verdrag ter beschikking hebben, inzetten om Slowakije te houden aan de afspraken die we met elkaar hebben gemaakt. Alleen, de statenklachtprocedure die de heer Dassen hier formuleert … We hebben gezien in de brief van het kabinet, die hij zelf heeft gevraagd, dat die eigenlijk pas door een land kan worden ingezet op het moment dat de Europese Commissie niets of onvoldoende doet. Ik weet niet of het op dit moment al het juiste pad is. Laten we de minister-president daarnaar vragen. Ik ben benieuwd hoe de heer Dassen reflecteert op de brief van het kabinet. Als de weg voor zo'n klacht tegen Slowakije desondanks openligt, is dat voor mij helemaal geen taboe, integendeel.

De heer Van Campen (VVD):

Uit de brief van de regering constateer ik dat de regering van mening is dat de statenklachtprocedure op dit moment niet aan de orde is. Laten de heer Dassen en ik aan dezelfde kant van het touw het debat daarover voeren met de minister-president. Ik ben het ook met de heer Dassen eens dat het niet zo kan zijn dat we eindeloos wachten totdat de Europese Commissie een keer een ei heeft gelegd. Het signaal van Nederland moet heel duidelijk zijn. Dat zijn we in de richting van Hongarije ook altijd geweest. Dat waren we ook toen er een PiS-regering zat in Polen. Daarin zal Slowakije ons ook op zijn pad vinden.

De heer Van Campen (VVD):

Dank dat mevrouw Podt mij deze vraag stelt. Dit stelt mij in de gelegenheid om ieder vermoeden of iedere uitspraak dat de VVD "huiverig zou zijn om het gesprek te voeren met Artsen zonder Grenzen", om mevrouw Podt maar even te citeren, weg te nemen. Daar is namelijk geen enkele sprake van. Ik ben heel blij dat ik met een aantal collega-woordvoerders, zoals de heer Bevers als woordvoerder op het VWS-dossier en de heer Van der Burg als woordvoerder op het Buitenlandse Zaken-dossier, een intens gesprek heb gevoerd in aanwezigheid van Artsen zonder Grenzen. Ik weet ook zeker dat dat niet het laatste gesprek zal zijn; wij zullen in gesprek blijven. Ik heb daar een aantal zaken uit meegenomen. Artsen zonder Grenzen wijst erop dat er op dit moment mensen zijn in de Gazastrook die acute hulp nodig hebben, dat er een wachtlijst is van 15.800 mensen die in acute nood verkeren en acute hulp nodig hebben, en dat de capaciteit om mensen te helpen in de regio gewoonweg ontbreekt als het gaat om complexe behandelingen. Dan hebben we het over behandelingen op het gebied van oncologie, over behandelingen van ernstige trauma's en de nazorg daarvan, en over behandelingen die noodzakelijk zijn vanwege genetische afwijkingen. Mijn fractie heeft vorige week tijdens het debat over humanitaire hulp het kabinet er echt toe gemaand om heel snel duidelijkheid te geven over hoe we de capaciteit in de regio kunnen opbouwen, zodat we mensen, patiënten, kunnen helpen die op dit moment zulke noodzakelijke hulp nodig hebben.

De heer Van Campen (VVD):

We moeten ook niet doen alsof de kennis en de expertise niet in de regio aanwezig zijn. We weten alleen wel — dat schrijft het kabinet ook — dat het zorgsysteem in met name Egypte en Jordanië piept en kraakt, omdat er in zulke groten getale mensen moeten worden opgevangen en geholpen, laat staan dat de reguliere zorg aldaar nog kan worden gecontinueerd. Wij kunnen ons dat in Nederland nog herinneren uit de tijd van de covidcrisis. Jordanië en Egypte schreeuwen om hulp en mijn fractie vindt dat we die hulp moeten bieden.

Mevrouw Podt doelt natuurlijk op de roep om evacuaties naar Nederland toe. We zien op dit moment dat het Landelijk Netwerk Acute Zorg zo'n 30 kinderen zou kunnen opvangen. De inzet van het kabinet is echter op het volgende gericht. Op dit moment is er €800.000 beschikbaar gesteld voor het helpen van 600 kinderen. Met een veelvoud hiervan, ruim 24 miljoen euro, kan je in de regio nog meer bewerkstelligen. Ook de hulporganisaties waar mevrouw Podt over spreekt, zijn het erover eens dat opvang in de regio in principe het beste uitgangspunt is. Dat laten de cijfers ook zien. 96% van de patiënten wordt op dit moment ook in de regio opgevangen. Laten we de kennis, de kunde en de expertise die we in Nederland hebben en de middelen die beschikbaar zijn gesteld … We hebben vorige week tegen het kabinet gezegd: we willen binnen een week duidelijkheid over hoe die 24 miljoen wordt ingezet. Om acuut zorg te kunnen bieden aan de meest hulpbehoevenden willen we dat het kabinet heel snel met die uitwerking komt. Mijn fractie denkt dat we een veelvoud van die 600 kinderen die we met die €800.000 al kunnen helpen, kunnen helpen in de regio in plaats van de 30 patiënten waar mevrouw Podt het over heeft en die we in Nederland hulp zouden moeten bieden.

De heer Van Campen (VVD):

Ik denk dat het antwoord op de interruptie van mevrouw Podt erin verscholen ligt dat onze fractie oprecht van mening is dat we de meeste mensen kunnen helpen in de regio zelf. Dat laten de cijfers ook zien. Laat ik er duidelijk over zijn: onze zorg kan alles aan. Het is ook niet zo dat het zorgsysteem of het zorgstelsel dit niet aan zou kunnen. Dat argument heb ik ook nooit gebruikt. Ik vraag mevrouw Podt alleen om als ze mij een vraag stelt, ook te luisteren naar het antwoord en daarbij de cijfers te laten spreken. In de cijfers zien we dat door het kabinet €800.000 beschikbaar is gesteld, waarmee we in het komende jaar 600 kinderen kunnen helpen. Er wordt nog een veelvoud, van meer dan 24 miljoen euro, beschikbaar gesteld door het kabinet, om patiënten en mensen in de regio te helpen. Maak de som maar, zou ik bijna tegen mevrouw Podt willen zeggen, om aan te tonen hoeveel mensen we daarmee kunnen helpen. Ik denk oprecht dat mevrouw Podt de gezondheidzorg, de kennis en expertise die aanwezig zijn in Jordanië en Egypte tekortdoet, omdat het niet zozeer zo is dat de kennis en expertise ontbreken, maar de capaciteit. Het zorgstelsel piept, kraakt en beeft daar. Daar moeten we bij helpen, omdat we nou eenmaal zien dat die vluchtelingenstroom op gang komt. Die moet een plek krijgen. Die mensen hebben zo snel mogelijk hulp nodig.

De heer Van Campen (VVD):

We kunnen met €800.000 30 patiënten helpen in Nederland, met alle logistiek die nodig is om dat voor elkaar te krijgen, of we kunnen 600 mensen in de regio helpen, en een veelvoud daarvan met de 24, 25 miljoen die het kabinet nog beschikbaar moet stellen. Laat ik mijn vraag tijdens het commissiedebat Humanitaire hulp in de richting van het kabinet hier herhalen: de VVD-fractie wil heel snel duidelijkheid van het kabinet over hoe we die resterende 24,2 miljoen gaan inzetten om patiënten, mensen daar te helpen.

De heer Van Campen (VVD):

Dat is niet waar. Slowakije geeft zelf aan dat het nationaal recht boven Europees recht stelt. Daar kan geen enkele sprake van zijn. Dat schrijft het kabinet ook in de opgestelde brief. Ik heb eerder met de heer Diederik van Dijk gewisseld over abortuszorg in Polen. Daarbij heb ik hem aangegeven dat de Poolse bevolking democratisch gaat over wat wel en niet wordt gelegaliseerd en geaccepteerd. Ik heb dat te accepteren als democraat. Ik vind daar van alles van, maar ik heb dat te accepteren. In het geval van Slowakije is het daadwerkelijk anders, omdat grondwetswijzigingen worden aangenomen en voorgesteld worden die nationaal recht boven Europees recht stellen. Daar kan geen sprake van zijn. Slowakije heeft maar één keuze, namelijk zich verhouden tot de afspraken die we internationaal en Europees met elkaar hebben gemaakt.

De heer Van Campen (VVD):

Zuiver democratisch heeft de heer Diederik van Dijk wellicht een punt, maar ik betwijfel of het zo onbevangen en onschuldig is als de heer Van Dijk het hier voordraagt. Volgens mij zien we namelijk dat er een georganiseerde, structurele agenda van het Kremlin achter zit, omdat we exact dezelfde wetsvoorstellen in Hongarije zien, in Slowakije, in Georgië en in het verleden ook in Polen. Dat is een uiteindelijke bedreiging van binnenuit die we ons in deze onveilige, onzekere tijd gewoonweg niet kunnen permitteren. Daar dienen Unielanden op te worden aangesproken en aan te worden gehouden.

De heer Van Campen (VVD):

Laat ik hier heel eerlijk zijn over wat ik dacht toen ik gisteren de eerste contouren zag van dit voorstel: het is te mooi om waar te zijn. Nu ik hier sta, denk ik dat heel eerlijk gezegd nog steeds. Ik vind dat we het kabinet moeten steunen en dat we onze schouders eronder te zetten hebben als dit uiteindelijk zicht kan bieden op een tweestatenoplossing met op z'n minst een wapenstilstand. Maar de uitspraken die mevrouw Dobbe hier herhaalt — denk aan: to finish the job — zijn geen zinnen die je zou verwachten in een vredesakkoord. Laten we dus in vredesnaam hopen dat de druk op Hamas die internationaal, ook vanuit Arabische landen in de regio, wordt opgevoerd, overtuigend genoeg is om mee te werken aan dit twintigpuntenplan . Ik hoop dat dat gaat gebeuren. Dat zullen we nu eerst moeten afwachten.

De heer Van Campen (VVD):

Dan zal mevrouw Dobbe een VVD horen die hetzelfde betoogt als in de afgelopen weken, namelijk dat wij vinden dat de druk op de Israëlische regering moet worden opgevoerd om het wapengekletter te staken. Daarbij moeten burgers worden ontzien en hulpverleners in het gebied kunnen komen om hulp te bieden. Van die lijn zullen wij dan niet afwijken. Wij vinden dan dat de Verenigde Staten daar als cruciale speler in de regio natuurlijk ook op moet worden aangesproken; dat zal moeten blijven gebeuren.

De heer Van Campen (VVD):

Zeker.

De heer Van Campen (VVD):

Dat doen wij wel degelijk. Dat doen wij wel degelijk. Niet voor niets vinden wij dat het kabinet zo snel mogelijk moet aangeven hoe we Jordanië kunnen helpen en capaciteit kunnen bieden om mensen op te vangen, hoe we Egypte kunnen helpen om het piepende en krakende zorgsysteem te ontzien en hoe we ervoor kunnen zorgen dat Qatar niet langer wegduikt voor de verantwoordelijkheid om mensen op te vangen. Dat hebben ze eerder weliswaar in groten getale gedaan, maar inmiddels zijn ze daarmee gestopt. Wij vinden dat de regering de verantwoordelijkheid heeft om Saudi-Arabië aan te spreken in de regio, want dat land heeft op dit moment slechts één patiënt opgevangen. Dat zijn maatregelen waarvan wij vinden dat het kabinet er heel snel werk van moet maken, zodat mensen maar een korte afstand hoeven af te leggen om zo snel mogelijk zorg te krijgen.

De heer Van Campen (VVD):

Laat ik allereerst zeggen dat ik hier met dezelfde grootst mogelijke ernst sta als de heer Van Baarle. Volgens mij verschillen we daarin vrij weinig van elkaar, omdat het leed ons allebei bezighoudt, onder onze huid zit, ons wakker houdt. Dat delen we met elkaar. Maar we verschillen van mening over de vraag waar we mensen het beste mee kunnen helpen. Als ik hoor dat we 30 mensen kunnen helpen in Nederland na een lange evacuatie, waar logistiek ook nog van alles voor moet gebeuren, of dat we voor €800.000 600 kinderen kunnen helpen en dat het kabinet daarbij nog 24,2 miljoen beschikbaar heeft om in de regio het zorgsysteem te ontlasten, zodat we honderden mensen kunnen helpen in de regio, dan denkt mijn fractie in alle oprechtheid dat we daar beter aan doen dan — het spijt me om dit te moeten zeggen — symbolisch enkele tientallen mensen hiernaartoe evacueren. Daarover verschillen we dan van mening. Maar wij denken dat je de impact maakt in de regio, daar waar de kennis en expertise er is. Jordanië en Egypte zijn ontwikkelde landen. Qatar en Saudi-Arabië zijn ook ontwikkelde landen waarin dit specialisme aanwezig is. Ik vind dat we die landen moeten helpen, de eerste twee bij het vergroten van de capaciteit en de andere twee door het opvoeren van diplomatieke druk, zodat ze weer mensen opvangen.

De heer Van Campen (VVD):

Nee, nee, dat heb ik niet gezegd.

De heer Van Campen (VVD):

Laat ik de heer Van Baarle allereerst corrigeren. Ik heb niet gezegd dat het een symbool zou zijn als we 30 mensen zouden evacueren en helpen. Ik heb gezegd dat het eerder op een symbool lijkt als je 30 mensen evacueert terwijl je een veelvoud van die mensen in de regio de juiste zorg kunt bieden. Ik herhaal nog maar eens... Met €800.000 kun je het komende jaar 600 kinderen helpen, waarvan een veelvoud, als je het optelt tot de beschikbaar gestelde 24,2 miljoen euro ... De heer Van Baarle kan wellicht reflecteren op het debat dat vorige week is gevoerd in deze Kamer, het commissiedebat Humanitaire hulp waarin heel duidelijk door de staatssecretaris is aangegeven dat Nederland met die 25 miljoen voor het ontzien en het opvangen van capaciteit in de regio een veelvoud doet van wat andere Europese landen doen. We horen hier vele collega's heel vaak aangeven hoeveel mensen er worden opgevangen in Europese landen, maar we horen niet wat andere landen doen om Jordanië en Egypte te helpen om de zorgcapaciteit te kunnen bieden en op te vangen. Dat vind ik jammer, want dat vind ik een oneerlijk beeld geven. Ook mijn fractie wil dat die kinderen worden geholpen. Ook mijn fractie wil dat de kinderen de strook uit gaan. Ook mijn fractie vindt dat ieder mensenleven dat we hebben te betreuren, er een te veel is.

De heer Van Campen (VVD):

Dat erken ik, maar die 15.600 mensen zijn morgen ook niet in Nederland geholpen. Mijn fractie is er dus van overtuigd dat we de capaciteit in de regio moeten benutten en ontzien om mensen daar op te vangen. Het denken staat nooit stil. Niet voor niets heeft mijn fractie gezegd tegen het kabinet dat we binnen een week duidelijk en helder willen hebben of we met dat geld daadwerkelijk acute zorg kunnen bieden, of daar daadwerkelijk mensen mee geholpen zijn en of we daarmee daadwerkelijk Jordanië en Egypte kunnen ontzien. Ik hoop dat de minister-president vanavond misschien al wat meer kan zeggen over hoe hoopgevend dat is. Laten we daarnaar luisteren. Dat weegt mijn fractie keer op keer.

De heer Van Campen (VVD):

Ik waardeer de wijze waarop we met elkaar het debat voeren over dit gevoelige onderwerp. Mijn fractie doet er alles aan om die keuzes te maken en die oplossingen en die voorstellen te bepleiten die mensen uiteindelijk echt gaan helpen en die mensen uiteindelijk echt de zorg gaan bieden die zij nodig hebben. Dat zeg ik vanuit de grond van mijn hart. Wij wachten nu op de uitwerking door het kabinet van wat de beschikbaar gestelde middelen aan opvang in de regio zelf gaan bieden, omdat we gewoon willen dat zo veel mogelijk mensen geholpen worden. Staatssecretaris De Vries heeft het vorige week aangegeven, maar laten we de minister-president in dit debat ook vragen, omdat andere Europese landen worden benoemd, of hij een beeld kan geven van wat andere Europese landen beschikbaar stellen om in de regio zorg te bieden. Ik denk dat dat een evenwichtiger beeld geeft van wat de Europese inzet is. Volgens mij doen we er als Nederland alles aan om dit afschuwelijke, afgrijselijke menselijke leed een halt toe te roepen.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter. Met de politieke medeplichtigheid van deze regering blijft Israël de verschrikkelijke genocide in Gaza plegen. Terwijl de Nederlandse regering wegkijkt, rooft Israël steeds meer Palestijns land. Terwijl deze regering vlucht in loze woorden, sterven Palestijnse kinderen en worden Palestijnen uitgehongerd, twee jaar lang. Twee jaar lang bommen op vluchtelingenkampen. Twee jaar lang bommen op ziekenhuizen. Twee jaar lang bommen op hulpverleners. Tienduizenden Palestijnen vermoord. Twintigduizend vermoorde Palestijnse kinderen. Twee jaar lang genocide. Je wordt er gek van.

De criminele staat Israël is niet de enige verantwoordelijke voor deze horror. Palestijnse kinderen en Palestijnen zijn ook vermoord als gevolg van het handelen van de Nederlandse regering en het niet-handelen van de Nederlandse regering. Deze regering bleef Israël steunen en het recht op zelfverdediging rondbazuinen. Deze regering blijft wapens kopen van Netanyahu en liet hem spullen krijgen voor zijn leger. Deze regering weigert keiharde sancties tegen Israël en Netanyahu in te stellen. Deze regering weigert om Palestijnse kinderen op te vangen. Een paar dagen terug stierf een Palestijns meisje van 15 maanden oud aan leukemie, terwijl artsen haar wilden evacueren. De Nederlandse regering weigert tot op de dag van vandaag doelbewust om kinderen als haar een behandeling te geven in Nederland. Waarom? Waarom?

Dan durven de premier en zijn kabinet er aanstoot aan te nemen dat ik heb gezegd dat ze politiek bloed aan hun handen hebben. Laat ik mezelf verduidelijken: dit kabinet hééft bloed aan de handen.

De heer Van Baarle (DENK):

Politiek.

De heer Van Baarle (DENK):

Dat mag u verzoeken, voorzitter. Ik sta alleen op het feit dat ik hier principiële politiek mag bedrijven op basis van het feit dat ik als volksvertegenwoordiger en als controleur van de regering moet constateren dat deze regering willens en wetens onvoldoende doet om een genocide te stoppen en het leger van Netanyahu blijft voorzien van geld door het kopen van wapens.

De heer Van Baarle (DENK):

Maar, voorzitter, ik blijf erbij dat ik als volksvertegenwoordiger mag zeggen en hoor te zeggen dat een regering op het moment dat zij niets doet om genocide te stoppen, politiek bloed aan de handen heeft. Ik blijf erbij dat ik dat als volksvertegenwoordiger mag zeggen.

De heer Van Baarle (DENK):

Voorzitter, ik wou dat er aan al die uitingen die hier in dit huis zijn gedaan — de Palestijnen die "een nepvolk" werden genoemd en de Nederlandse regering, de premier die, toen er bommen vielen op ziekenhuizen in Gaza, zei dat Israël het recht had om zich te verdedigen — aanstoot werd genomen. Ik zie hier een keiharde dubbele maat. En ik zie hier ook dat de ogen worden gesloten voor het leed van de Palestijnen. Ik vind dat de regering politiek medeplichtig is, want ze schenden hun ambtsplicht. Zoals u weet, vindt de fractie van DENK ook dat leden van de Nederlandse regering daarvoor vervolgd moeten worden. Ik blijf dat zeggen, totdat die medeplichtigheid stopt.

Voorzitter. DENK heeft uiteraard kennisgenomen van het Trump-plan. Wij hebben daar grote bezwaren tegen, want wat ons betreft kan je niet zonder inspraak van de Palestijnen opleggen dat zij een buitenlands bestuur krijgen, met nota bene Trump en Tony Blair, de man die hoogstpersoonlijk verantwoordelijk was voor de Britse steun aan de Irakoorlog en daarmee voor talloze doden. Wat DENK betreft bepalen de Palestijnen door wie ze worden bestuurd, niet Trump en ook niet Blair. Ook blijft in dit plan de blokkade en bezetting van Gaza in stand. Zolang het plan dit oplegt, heeft DENK daar moeite mee. Wat er moet gebeuren is dat er keiharde sancties tegen Israël komen: boycots, desinvesteringen en sancties.

Tot slot wil ik deze minister-president vragen naar de humanitaire Flotilla die met elf Nederlanders onder de Nederlandse vlag naar Gaza vaart. Wat gaat de Nederlandse regering doen om die opvarenden te steunen, die helden die de illegale blokkade van Gaza proberen te doorbreken en de Palestijnen in Gaza van humanitaire hulp willen voorzien?

Dank, voorzitter.

De heer Dassen (Volt):

Dank, voorzitter. De veiligheidssituatie in Europa lijkt de afgelopen weken met de dag te verslechteren. Het begon met de droneaanvallen in Polen. Sindsdien is het NAVO-luchtruim ook in Roemenië, Denemarken, Estland en Noorwegen geschonden. Ik hoor graag van de premier hoe hij reflecteert op de recente ontwikkelingen en ook welke concrete acties het kabinet nu neemt om het NAVO-luchtruim en ook Nederland veilig te houden. We lezen bijvoorbeeld dat Duitsland bezig is om de wet zo te wijzigen dat het sneller kan ingrijpen bij mogelijke droneaanvallen. Ik vraag aan de premier: kan Nederland hetzelfde doen en is dat noodzakelijk?

Voorzitter. Nu de Russische oorlogseconomie steeds verder vast dreigt te lopen, probeert Poetin uit alle macht de westerse steun aan Oekraïne te ondermijnen. Wat Volt betreft is dit dan ook juist het moment om Oekraïne alle steun te geven die nodig is om Poetin aan de onderhandelingstafel te krijgen. Ik las eerder over het goede nieuws dat Oekraïne ook in Nederland productielijnen opent om drones te produceren. Daarvoor wil ik het kabinet complimenteren, maar het is nog wel onvoldoende. Zo moet Europa nu besluiten om de Russische tegoeden in te zetten voor de Europese defensie-industrie. We moeten nu de maximale industriële capaciteit benutten. Daar lijkt ook bondskanselier Merz zich van bewust. Ik hoor graag of de premier de positie van Merz deelt en de Russische tegoeden wil gebruiken voor de steun aan Oekraïne, met de opties die daar nu voor op tafel liggen.

Voorzitter. Daarnaast is er het voorstel om een no-flyzone in te stellen voor het westen van Oekraïne. We hebben daar eerder al met de premier over gedebatteerd, maar het lijkt nu harder dan ooit nodig om te zorgen dat we op het slagveld de Oekraïners ontlasten, juist ook om te zorgen dat ons eigen NAVO-luchtruim veilig wordt gehouden. Ik hoor dan ook graag of de premier, in navolging van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken, hier meer voor begint te voelen.

Voorzitter. Tijdens de informele top wordt ook gesproken over de toetreding van Oekraïne en Moldavië tot de Europese Unie. Het lidmaatschap van de EU is naast een economische impuls ook een grote veiligheidsgarantie voor beide landen. Zoals gewoonlijk is het de Hongaarse dictator Orbán die dwarsligt. Staat de premier achter het plan van Raadsvoorzitter Costa om ervoor te zorgen dat er met een gekwalificeerde meerderheid besluiten genomen kunnen worden over de toetredingsgesprekken voor beide landen, zodat we niet elke keer opnieuw dat veto door moeten, waarbij Orbán ons kan gijzelen?

Naast de EU-toetreding staat ook de Europese defensiegereedheid in 2030 op de agenda. Met die gereedheid loopt het nog geen vaart. Dat vindt niet alleen Volt; dat vinden ook veel experts. Hoe kijkt de premier hiernaar? Vindt hij dat Europa nu echt de noodzakelijke stappen neemt om Europabreed de benodigde strategic enablers aan te schaffen, waarvoor we nu nog volledig afhankelijk zijn van de Verenigde Staten? Welke stappen zet de minister-president zelf om ervoor te zorgen dat dat proces versneld wordt?

Voorzitter. Dan zou ik graag nog iets zeggen over Slowakije. Daar heeft het parlement een grondwetswijziging mogelijk gemaakt die het nationale recht boven het EU-recht plaatst op het gebied van zogenaamde nationale identiteit, met als gevolg een aanval op de rechten van de queer gemeenschap. Dat is wat Volt betreft onacceptabel. Ik ben blij om te lezen dat het kabinet deze acties veroordeelt, maar ik lees ook dat het kabinet zelf nog geen vervolgstappen zet. Ik hoor graag of het kabinet zich achter het voorstel van Volt schaart om een formele klacht tegen Slowakije in te dienen bij de Europese Commissie. Ik overweeg daarover ook een motie in te dienen in de tweede termijn.

Voorzitter. Dan Gaza. De genocide gaat daar door. Ik hoor graag van de premier hoe hij kijkt naar het plan van Trump om de situatie in Gaza te verbeteren. Hoe kan het zijn dat de minister-president zo positief is over het plan, terwijl er nog zoveel onbekend is over de exacte details en terwijl de Palestijnen zelf geen zeggenschap lijken te hebben over hun toekomst? Ik sluit me ook volledig aan bij de vragen die gesteld zijn over de medische evacuaties van kinderen en anderen. Ik vind het onvoorstelbaar dat het kabinet nog steeds niet bereid is om de noodzakelijke stappen te zetten om juist op dit moment de levens te redden van die kinderen, die dat zo hard nodig hebben. Waarom doet de Nederlandse regering niet wat ze verplicht is onder het Genocideverdrag?

Voorzitter, dan het laatste. Net als andere collega's sprak ik vandaag de mensen op de Flotilla. Zij staan op het punt om de 150 zeemijl richting Gaza te doorkruisen. Wat doet het kabinet om ervoor te zorgen dat deze mensen veilig blijven en dat het er voor hen zal zijn, mocht Israël hun schade berokkenen?

Dank, voorzitter.

De heer Kahraman (NSC):

Voorzitter. Laat ik beginnen met te zeggen dat we niet naïef moeten zijn. De dreiging die van Rusland uitgaat, is reëel. Zie alleen al de situatie van de afgelopen dagen waarbij het luchtruim van de EU meerdere keren is geschonden. Daarom zijn we als Nieuw Sociaal Contract voor herbewapening van Europa en een grotere zelfstandigheid ten opzichte van de VS als het de Europese defensie aangaat. Maar laat ik ook heel duidelijk zijn: de NAVO is en blijft de hoeksteen van onze verdediging. We hebben in deze Kamer herhaaldelijk gepleit voor versterking van onze defensie en voor onverminderde steun aan Oekraïne, zodat het land ooit met een sterke uitgangspositie aan de onderhandelingstafel kan verschijnen voor een vredesakkoord, al lijkt dat nog ver uit zicht. Maar juist als wij de experts volgen en erkennen dat Rusland ook in de komende jaren een dreiging voor Europa blijft, is zorgvuldigheid nodig. Ja, er moet gekeken worden naar de financiering van defensie op Europees niveau, maar we mogen ons niet laten meeslepen door een paniekgolf van gezamenlijke schulden die niet meer onder controle zijn. Lidstaten moeten zelf binnen hun begroting keuzes maken om de gezamenlijke verdediging te financieren.

Voorzitter. Dan over de toetreding van Oekraïne tot de EU. Voor NSC is het helder dat dit geen overhaast proces mag zijn. Oekraïne kan op termijn toetreden, maar het moet voldoen aan dezelfde criteria als elke andere kandidaat-lidstaat. De Kopenhagencriteria zijn heilig. Dat neemt niet weg dat wij Oekraïne waar mogelijk moeten helpen om stabiele structuren op te bouwen.

Voorzitter. Tot onze verbazing heeft president Costa vandaag aangegeven het vetorecht van lidstaten bij toetreding te willen afschaffen. Dat is voor ons onacceptabel. Daarom zijn we voornemens om samen met de VVD hier een motie over in te dienen.

Voorzitter. Omdat dit waarschijnlijk het laatste debat is dat we voor het reces met de minister-president hebben, wil ik een punt maken over iets wat mij diep heeft geraakt. Tot mijn verbazing zag ik onze minister-president in New York de hand schudden van Al-Jolani. Al-Jolani is de voormalige Al Qaidaleider, die tot voorkort een prijs van 10 miljoen dollar op zijn hoofd had, een man die zich weliswaar uitspreekt over een Syrië voor alle burgers, maar in werkelijkheid verantwoordelijk is voor het vermoorden van duizenden druzen, alawieten en christenen. Sinds de omwenteling in Syrië waarschuw ik deze Kamer voor dit regime. Samen met collega Ceder heb ik drie weken geleden een motie ingediend om op Europees niveau en VN-niveau druk uit te oefenen op dit regime. Er gebeurde niets. En nu zien we zelfs dat onze premier gesprekken voert met Al-Jolani over toekomstige Nederlandse hulp. Hoe is dit mogelijk? Kan de minister-president aangeven of hij in het gesprek ook de situatie van de minderheden heeft aangekaart? Ik zal een motie indienen waarin ik de regering nogmaals oproep om in EU- en VN-verband hard te werken aan de bescherming van minderheden in Syrië en om de regering-Jolani onder druk te zetten om de veiligheidssituatie te verbeteren.

Voorzitter. Laat ik afsluiten met te zeggen dat ik blij en verheugd ben over het feit dat er een vredesplan is voor Gaza. Ik hoop dat de Kamer dit met z'n allen gaat steunen en dat dit echt vrede kan brengen in Gaza.

Maar laat ik ook afsluiten met de minister-president te bedanken, want waarschijnlijk is dit het laatste debat dat we hebben. Dank voor uw inzet voor Nederland en voor alles wat u heeft gedaan. Nogmaals, dank. Ook dank aan de voorzitter.

De heer De Roon (PVV):

Voorzitter. Het is misschien wat op de achtergrond geraakt in dit debat tot nog toe, maar eigenlijk debatteren we vandaag over de informele Europese top van 1 oktober aanstaande. Een informele top klinkt misschien vrijblijvend, maar laat u niet misleiden, want het is wel de opmaat naar de Europese Raad, waar de grote beslissingen moeten vallen. Wat er op die informele top op 1 oktober wordt voorgekookt, wordt elders officieel ingediend.

Twee onderwerpen domineren de agenda: het versterken van de Europese gezamenlijke defensieparaatheid en het versterken van de steun aan Oekraïne, inclusief een negentiende sanctiepakket tegen Rusland. Laat ik er geen doekjes om winden. De PVV zegt luid en duidelijk: wij accepteren geen stap, geen centimeter en geen millimeter richting een Europees leger. De praatjes over gezamenlijke defensieparaatheid zouden uiteindelijk kunnen wijzen in de richting van een Europees leger. Ik weet niet of dat de bedoeling is en ik hoop ook dat het niet de bedoeling is, maar ik vraag vandaag aan de minister-president om te bevestigen en ons te verzekeren dat dat niet de bedoeling is, en zeker niet van Nederland. Samenwerken op defensiegebied kan in veel gevallen prima binnen de NAVO. Dat is weer gebleken bij de recente operaties Baltic Sentry en Eastern Sentry, die vanuit het NAVO-hoofdkwartier SHAPE worden aangestuurd. De inzet van de EU op defensiegebied moet zijn: het faciliteren van wat de NAVO vraagt. Samenwerking en coördinatie met de EU is prima. De EU kan op onderdelen ook prima een ondersteunende en faciliterende rol spelen; daar hebben wij geen enkel bezwaar tegen.

Voorzitter. Dan Oekraïne. Ook daar kan ik duidelijk over zijn. De PVV steunt Oekraïne in zijn recht op zelfverdediging. Poetin is de agressor en Oekraïne is het slachtoffer. Oekraïne verdient onze steun en sancties tegen Rusland zijn terecht. Maar steun kent grenzen en moet ook realistisch zijn. Nederland heeft inmiddels ruim 20 miljard euro uitgegeven aan Oekraïne — 20 miljard — terwijl Nederland dus al koploper is in de steun aan Oekraïne. En dat gebeurt ook weer terwijl onze zorgsector wacht op middelen, terwijl onze woningmarkt vastloopt en terwijl veel Nederlandse gezinnen elke euro moeten omdraaien. Eventuele additionele steun behoort mijns inziens besproken en beslist te worden door een nieuw kabinet en een nieuw parlement, en niet op de valreep door een dubbel demissionair kabinet.

Wat Nederland wel moet doen, is rechtvaardig handelen. Laat de bevroren Russische tegoeden aangewend worden voor de wederopbouw van en steun aan Oekraïne. Als er ergens geld ligt te slapen terwijl het ingezet kan worden voor herstel en verdediging, dan is het onze plicht om dat te bevorderen. Onze belastingbetaler mag niet voor eeuwig de broekzak zijn van de Europese politiek. Steun Oekraïne ook in het meest nijpende probleem dat ze hebben, namelijk het tekort aan manschappen. In Nederland verblijven naar schatting 40.000 Oekraïense mannen in de dienstplichtige leeftijd. Jonge mannen, meestal fit genoeg, zijn toch veilig op onze bodem, ver van het front. Terwijl hun landgenoten in de modder en onder Russisch vuur liggen, blijven zij hier in relatieve veiligheid. De PVV zegt: dit kan niet. Dit is immoreel en onhoudbaar. Wie zijn land in brand vindt, keert terug om te blussen. Wij eisen dat het kabinet deze mannen terugstuurt, zodat Oekraïne zelf kan beschikken over wie het land verdedigt. Dat is eerlijk, consistent, respectvol naar de slachtoffers van de oorlog en Oekraïne vraagt er ook zelf om.

Voorzitter. Dan het negentiende sanctiepakket tegen Rusland. De PVV kan dat ondersteunen, mits het werkt. We steunden eerdere pakketten en kunnen ook dit pakket steunen als het doelgericht en effectief is. Sancties moeten Rusland treffen op een manier die de Russische oorlogsinspanning bemoeilijkt. Het pakket is nog niet afgerond, maar we zien uit naar het moment dat dit wel het geval zal zijn. Ik memoreer ook nog even het feit dat wij vorige week de motie hebben gesteund tegen omzeiling van de sancties tegen Rusland via derde landen zoals Kirgizië.

Dank u, voorzitter.

De heer De Roon (PVV):

Die uitzonderingen zijn er inderdaad. Maar wat wilt u daarmee betogen?

De heer De Roon (PVV):

Nou, ik denk niet dat ik hier in deze plaats nu een uitgewerkt plan moet voorleggen aan de regering of aan mevrouw Piri. Ik vraag de regering om het punt dat ik hier aanstip, serieus te nemen en te kijken wat ze ermee kan. Dat is namelijk rechtvaardig, eerlijk en in het belang van Oekraïne. En nogmaals, Oekraïne vraagt er ook zelf om.

De heer De Roon (PVV):

Het is onhaalbaar als mensen zoals mevrouw Piri het voor het zeggen hebben in dit land. Gelukkig is dat nog niet het geval. Ik hoop vooral dat dat zo blijft.

Dank u wel.

De heer Boswijk (CDA):

Dank u wel, voorzitter. De Finse president Stubb zei vorige week bij de VN "Foreign policy is based on three pillars: values, interest and power." Laten we die bril ook opzetten bij de Europese top.

Waarden. Internationaal recht is geen menukaart. Rusland moet worden aangesproken op zijn brute agressie tegen Oekraïne. Maar onze geloofwaardigheid brokkelt af als we bij onze bondgenoten wegkijken. Als wij Poetin, terecht, veroordelen, maar wegkijken bij Netanyahu, ondermijnen we ons eigen morele kompas. Hoe kijkt de premier daarnaar?

Dan belangen. Europa is nog altijd te afhankelijk. Voor veiligheid leunen we op Amerika, voor grondstoffen op China. Zonder de VS geen Patriots, zonder China geen germanium voor drones of fregatten. Wat gaat het kabinet doen? Gaat het er in Brussel voor pleiten die afhankelijkheden af te bouwen en onze strategische autonomie te versterken? Begin dit jaar heb ik een motie ingediend die breed is ondertekend en breed is aangenomen, om te komen met een Amerikastrategie, om te identificeren waar onze kwetsbaarheden zitten, maar ook de kwetsbaarheden van de VS, zodat we daar wellicht ook gebruik van kunnen maken. Waarom is deze motie nog niet uitgevoerd?

En dan macht. Macht begint met concrete actie. Nederland heeft dat laten zien met een contract van 5,1 miljard euro voor de eerste Patriotproductielijnen in Europa. Daarmee verdubbelen we de wereldwijde capaciteit. MBDA kan meer leveren. Alleen, dan moeten er extra orders komen. Is de minister-president bereid in Brussel te pleiten voor extra orders, zodat de productie ook echt gaat draaien?

Dan Oekraïne. Nederland heeft 3,2 miljard toegezegd, waarvan 2 miljard uit 2026 is vervroegd. Het is goed dat er tempo is, maar vrijwel al het geld is nu al besteed of gelabeld. Er is dus geen ruimte meer voor nieuwe steun of nieuwe orders. Dat kunnen we ons eenvoudigweg niet permitteren. Herkent de premier dit beeld? Zo ja, is hij dan bereid snel een behoefteonderzoek te doen, dat met de Kamer te delen en, indien nodig, extra middelen vrij te maken? De oorlog in Oekraïne houdt namelijk geen rekening met verkiezingen of een demissionair kabinet. Een compliment aan de Oekraïense defensiebedrijven die inmiddels ook in Nederland produceren; dat versterkt zowel hun krijgsmacht als onze industrie. Ik vraag de premier: kan dit verder worden opgeschaald?

Dan grondstoffen. China ontziet de EU niet in zijn handelsoorlog met de VS. Integendeel, Beijing knijpt de export van kritieke materialen als germanium of gallium af. Die zijn cruciaal voor drones, fregatten en straaljagers. Toch neemt onze afhankelijkheid op dat gebied toe. Expert Joris Teer zei het eigenlijk vrij treffend: China trekt het kleed onder de Europese herbewapening weg. Hoe kijkt de premier daarnaar? Deelt hij deze analyse? Zo ja, welke acties gaat hij dan bepleiten in Brussel? Komen er strategische voorraden? Gaan we onze eigen productie, bijvoorbeeld die van Nyrstar in Budel, eindelijk versterken? Krijgen deze grondstoffen prioriteit bij aanbestedingen voor Defensie en de energietransitie?

Voorzitter, tot slot. De Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft voorgesteld Oekraïne een renteloze lening van circa 140 miljard te verstrekken, terug te betalen zodra Rusland de oorlogsschade vergoedt, met bevroren tegoeden als achtervang, garanties voor lidstaten en latere inbedding in het MFK. Hoe kijkt het kabinet naar dit voorstel? Laat het helder zijn: wij hebben er al meerdere keren voor gepleit, sinds bijna twee jaar geleden, om de bevroren Russische tegoeden direct te confisqueren, direct aan Oekraïne te geven, meteen te gebruiken voor de herbouw en te investeren in de defensie-industrie. Waarom gebeurt dat niet? Kan er meer druk worden uitgeoefend op landen zoals België? Graag een reactie.

Voorzitter. Stubb had gelijk: waarden, belangen en macht. Als we onze waarden halfhartig verdedigen, verliezen we onze geloofwaardigheid. Als we onze belangen uit handen geven, verliezen we onze autonomie. Zonder macht verliezen we onze vrijheid. Het CDA kiest ervoor om die drie pijlers overeind te houden, voor Oekraïne, voor Europa, maar ook voor onszelf. Zou de premier willen reflecteren op deze drie pilaren?

Dank u wel.

De heer Eerdmans (JA21):

Voorzitter, veel dank. JA21 is blij met het plan-Trump, dat hopelijk gaat zorgen voor een spoedig einde aan het geweld in het Midden-Oosten. Gelukkig zien wij inderdaad diverse Arabische landen massaal dat plan verdedigen, waarmee Hamas het mes op de keel zal krijgen. Ik zag de reactie van de premier hierop op X en die onderschrijf ik volledig.

Voorzitter. Afgelopen weekend werd Oekraïne twaalf uur lang getroffen door de grootste Russische luchtaanval van de oorlog: 600 drones en raketten. NAVO-straaljagers vlogen boven Polen om de afzwaaiers op te kunnen vangen. In het vorige Oekraïnedebat hebben we het er ook over gehad. Mijn vraag is in hoeverre de Nederlandse luchtvaartwetgeving adequaat genoeg is ingericht om het neerschieten van drones, bijvoorbeeld rond Schiphol, veilig en effectief te kunnen waarmaken.

Voorzitter. Buiten kijf staat dat Europa moet stoppen met het spekken van de Russische oorlogskas. Dat was de eerste reactie van Zelensky op de aanval en dat is wat Trump ons vorige week ook collectief gevraagd heeft. Er is werk te verzetten rondom de Russische schaduwvloot, waarmee Russische olie nog altijd in Europa terechtkomt, wordt witgewassen en ook weer wordt verkocht in Europa. Hoe kijkt de premier naar de handhaving van de maatregelen in het aangekondigde negentiende sanctiepakket?

Voorzitter. De premier gaat dus naar Denemarken, naar Kopenhagen, voor de top. Dat is een land waar JA21 best wel een fan van is. Dat is ook wel bekend. Wij zijn fan van het Deense model. Ik denk dat de Denen al lang geleden doorhadden dat je grote groepen kiezers bedient door te luisteren naar wat zij willen, namelijk een veel strenger migratiebeleid. Nederland heeft helaas de eerste trein van de opt-out gemist, zeg ik via de premier tegen de oud-minister van Asiel, maar er gaat nog een nieuwe trein vertrekken en dat is die van de gezamenlijke hervorming. Nederland moet, denk ik, aanhaken bij landen als Denemarken, België en Italië om de Europese kaders te moderniseren, conform de moties van de leden Eerdmans, Boomsma en Van Zanten. Ervaart de premier dit ook zo? Zit Nederland daadwerkelijk in deze kopgroep van landen?

Voorzitter. Afgelopen zondag presenteerden wij met JA21 een wijzigingsvoorstel, een protocol op het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat is een goed verdrag, maar het is na 75 jaar ook uit de tijd. Met name de artikelen 3 en 8 uit dat verdrag worden consequent te ruim geïnterpreteerd, omdat dat kan. Dat betekent dat oorlogsmisdadigers, criminele vreemdelingen en uitgeprocedeerden niet uit Nederland kunnen worden uitgezet. De Belgische premier Bart De Wever heeft intussen aangekondigd het EVRM te moderniseren, net als het eerdere geluid van een groep van negen landen, waaronder Denemarken, Italië en België. Zij hebben daar een brandbrief over gestuurd, die helaas niet door ons kabinet werd ondertekend. Maar het ging om de vraag: stellen we nou de soevereiniteit van Nederland centraal bij het migratiebeleid of laten we ons leiden door een verdrag van 75 jaar oud?

Voorzitter. Ons tekstvoorstel zit in dit protocol, dat ik graag, als het mag, via de bode wil overhandigen aan de premier, om mee te nemen naar Kopenhagen. Ik denk namelijk dat de noodzaak van een verdragswijziging breed wordt ondersteund in de Kamer en dus ook aan de orde gesteld kan worden in Kopenhagen. Het zou ons een lief ding waard zijn, want uiteindelijk zien wij heel graag dat het protocol wordt ingebracht in het Comité van Ministers van Buitenlandse Zaken van de Raad van Europa. Nederland is voorzitter van dat Comité in 2026 en 2027. Het lijkt me een uitgelezen kans om dan een internationale top te organiseren waar het Comité kan overgaan tot modernisering van dat EVRM, dat nu toch op een aantal fronten als een blok aan het been hangt. Mijn vraag is: wil de premier dit ook doen?

Voorzitter, dank je wel.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter, dank. Ik wil dit debat beginnen met het nieuws over de oorlog in Gaza, want we willen volgens mij allemaal dat het leed zo snel mogelijk stopt. Er ligt nu een plan om de oorlog te beëindigen. Elk moment is dus cruciaal om ervoor te zorgen dat het ook daadwerkelijk gaat gebeuren. Het plan zou een einde aan de oorlog en de vrijlating van de gijzelaars betekenen. Het meest krachtige onderdeel van het plan is misschien wel dat Arabische landen en grootmachten als Pakistan en India erachter staan, maar ook de Palestijnse Autoriteit. Ik hoor mensen net zeggen: is er inspraak geweest door de Palestijnen? Er zijn twee smaken als bestuur: de Palestijnse Autoriteit of Hamas. De bal ligt nu bij Hamas. De Palestijnse Autoriteit heeft al akkoord gegeven, dus die retoriek gaat niet meer op. De bal moet bij Hamas liggen.

Voorzitter. Het is ook goed dat de ideeën van kabinetsleden zoals Smotrich en Ben-Gvir geen onderdeel zijn van het plan. De ChristenUnie heeft er al langer voor gepleit dat, naast het opvoeren van druk op de Israëlische regering en Hamas, de sleutel voor vrede niet in moties vanuit de Nederlandse Kamer ligt, maar vooral in de handen van de VS en de omliggende landen. Dat plan ligt er nu. Nu het voorstel van de VS op goedkeuring van zowel Israël, Qatar als de Arabische landen kan rekenen, ligt de bal dus bij Hamas. Mijn vraag aan de minister is dan ook wat zijn reactie op het plan is.

Ik neem ook aan dat er vanuit de EU positief gereageerd wordt op dit plan en dat de druk nu maximaal wordt opgevoerd om de oorlog te beëindigen. Ik denk dat we de afgelopen maanden keer op keer gezien hebben dat het juist verkeerd ging: daar waar de druk op de juiste plek gelegd moest worden, voelde Hamas de ruimte om keer op keer weg te lopen. Laten we nu het juiste doen.

Voorzitter. Het valt me ook op dat, juist nu de druk opgevoerd moet worden, het redelijk stil blijft bij sommige partijen hier, die elke dag weer zeiden: laat de oorlog stoppen. Juist nu laten zij te weinig horen. Laten we dit moment grijpen.

Voorzitter. De premier spreekt tijdens de top over de versterking van de Europese defensie. Dat is broodnodig, want Rusland is brutaal en heeft het Europese luchtruim al meerdere malen geschonden.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Ik neem aan dat de heer Boswijk het plan gelezen heeft. Daarin staat dat de humanitaire hulp doorgaat en dat de zone die nu in handen is van IDF, vervolgens door ISF overgenomen wordt. Bepaalde plannen gaan wel door, maar dan blijft de isolatie die er nu is, in stand. Hamas is al twee jaar een perpetuele oorlogsmisdaad aan het uitvoeren en laat de gegijzelden niet vrij. Het is wel zaak dat dat gaat gebeuren. Alleen, ik ben het met u eens dat we kijken naar een andere situatie, want het gaat langer duren. Het is wel zo dat niet alleen Israël, maar ook andere landen, die ook andere belangen hebben en er juist belang bij hebben dat de Palestijnen veilig zijn, dat er geen oorlogsmisdaden gepleegd worden en dat er een duurzame vrede komt, er nu ook bij betrokken zijn om uitvoering te geven aan een gevolg wanneer Hamas er geen uitvoering aan wenst te geven. Dat is een andere situatie dan dat er een vrijbrief is en Israël gewoon zijn gang kan gaan. Alle landen die ik noemde, kernmachten zoals India, Pakistan, de EU — Kallas heeft zich erachter geschaard — Jordanië en Egypte, zullen Israël ervoor verantwoordelijk houden om dat aspect na te leven. Ik weet niet hoe het gaat als Hamas niet akkoord gaat. Ik weet wel dat het een veel minder gunstige situatie is voor de Gazanen. Daarom verbaast het mij dat juist partijen en organisaties die heel veel van zich hebben laten horen, vandaag redelijk stil zijn. Laat Hamas voelen dat alle steun op aarde bij hen weg is, dat ze gewoon moeten leveren en dat ze de Gazanen en de gijzelaars vrij moeten laten. Ook zij houden de Gazanen vast. Dat is een antwoord op uw vraag hoe er in het plan voorzien wordt in de situatie dat Hamas niet akkoord gaat.

De heer Ceder (ChristenUnie):

Voorzitter. Rusland is brutaal en heeft het Europese luchtruim al meerdere malen geschonden. Wij staan met onze mond vol tanden. Wij sturen dure F-35's om een simpele drone neer te halen. Respect voor onze piloten, maar dit is geen houdbare situatie. Met een F-35 een drone uit de lucht halen, is niet effectief. De NAVO heeft Eastern Sentry gelanceerd en de EU komt met een eigen initiatief. Is dit handig, zo vraag ik de minister-president. Waarom laten we de regie niet bij de NAVO?

Minister Brekelmans heeft eerder aangegeven dat Nederland lead nation wil zijn rond drones en counterdronesystemen. Dat is mooi. Hoe wordt Nederland betrokken in zowel het NAVO-initiatief als in het Europese initiatief? Wat doen we in de tussentijd? Rusland gaat echt niet nog drie jaar wachten voordat wij onze Europese dronemuur op orde hebben. Wat doen we in de tussentijd?

Onderzoekers wijzen ons erop dat de Europese Unie veel te veel is gefocust op de aanschaf van grote en dure wapensystemen. Het gaat bovendien nog eens veel te traag. Ook bij de luchtruimschendingen door Rusland zien we dat we nauwelijks in staat zijn om adequaat te reageren. Dat is een stevige waarschuwing. Ik ben benieuwd naar de reactie van de minister-president.

Voorzitter. Ten aanzien van Oekraïne laait het geweld op. Afgelopen weekend was er weer een enorme Russische aanvalsgolf van dood en verderf richting Oekraïne. De inwoners worden radeloos en reddeloos. Oekraïne financieel en militair blijven steunen is het minste wat we kunnen doen. Wat kunnen Nederland en de Europese Unie doen om in Oekraïne meer luchtafweercapaciteit te creëren? Er ligt een nieuw sanctiepakket voor besluitvorming. Ongeacht of de VS garen spinnen bij een gehele uitfasering van de Russische olie, is het onbegrijpelijk dat het nog steeds niet is gebeurd. Is de minister het met mij eens dat Nederland moet doen wat nodig is om andere landen af te helpen van Russische olie?

Tot slot, voorzitter. Een Nederlands schip in de Rode Zee lijkt te zijn aangevallen door een drone. Ik wil graag vragen of daar inmiddels meer opheldering over is en wat dit betekent richting de gesprekken bij de informele Europese top.

Dank u wel.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank u wel, voorzitter. De dreiging uit Rusland, de voortdurende oorlog in Oekraïne en de opkomst van nieuwe technologieën, zoals drones, maken duidelijk dat onze veiligheid niet vanzelfsprekend is. Het is goed dat Europa wakker is geschud en dat ook steeds meer fracties inzien dat de jarenlange bezuinigingen op Defensie plaats moeten maken voor noodzakelijke investeringen. De SGP is helder: samenwerking in Europa is noodzakelijk, maar de NAVO blijft de hoeksteen van onze veiligheid. Het is dan ook onverstandig als de EU te veel naar zichzelf toe trekt en een eigen militaire koers wil gaan varen. Een raketschild of dronemuur, zoals Commissievoorzitter Von der Leyen voorstelt, klinkt stoer, maar roept ook de vraag op of dit tot versterking van de NAVO leidt of juist tot een dubbeling en versnippering van krachten. Het gaat erom dat we echte, werkende capaciteit opbouwen. Wat is de inzet van Nederland om te voorkomen dat de Europese defensieprojecten de NAVO onbedoeld frustreren?

Voorzitter. De Europese defensiesamenwerking loopt vaak stuk op de veelheid aan nationale normen en standaarden. Elk land koestert zijn eigen defensie-industrie en regels, maar zo komen we niet verder. Als een tank uit Duitsland niet naadloos kan samenwerken met een radar uit Frankrijk of een raketsysteem uit Nederland verliezen we slagkracht. Standaardisering van militair materieel is cruciaal. Dat kan het beste in NAVO-verband. Een mooi voorbeeld van de Europese en trans-Atlantische samenwerking is Thales in Hengelo. Daar worden radarsystemen ontwikkeld die tot de wereldtop behoren en door meerdere landen worden gebruikt. Dit laat zien dat specialisatie, standaardisatie en samenwerking resultaat opleveren. De SGP pleit ervoor om dat pad verder te volgen, in plaats van het wiel opnieuw uit te vinden in Brussel. Hoe gaat de minister-president pleiten voor standaardisatie van materieel, zodat we echt interoperabel worden?

Voorzitter. Ik kom bij Oekraïne. Het land voert een strijd om zijn bestaan tegen Rusland. Die strijd verdient onze steun. Tegelijkertijd lezen we dat de Oekraïense regering een kerk wil verbieden ter bescherming van de democratie. Laat helder zijn: een kerk mag niet dienstdoen als vijfde colonne, maar oorlog kan ook geen vrijbrief zijn om religieuze gemeenschappen te onderdrukken. Wie vecht voor vrijheid, moet ook zelf de vrijheid van godsdienst waarborgen. Heeft de minister dit punt opgebracht in gesprekken met president Zelensky? Wil hij dit ook doen richting Europese partners? Hoe bewaakt hij dat in de steun aan Oekraïne ook onze fundamentele waarden, zoals de vrijheid van godsdienst, overeind blijven?

Voorzitter. De Europese Commissie wil Chinese bedrijven die Russische olie blijven kopen, harder aanpakken. Het klinkt daadkrachtig en dat is het ook, maar we weten hoe moeilijk het is om dit soort maatregelen ook echt te handhaven. Hoe gaat Nederland erop toezien dat sancties niet alleen op papier bestaan, maar ook daadwerkelijk effect hebben? Hoe voorkomen we dat onze eigen bedrijven klem komen te zitten, terwijl Chinese concurrenten de mazen in de wet benutten?

Voorzitter. Onlangs heeft de EU de sancties tegen het regime in Syrië grotendeels opgeheven, terwijl datzelfde regime een bloedige strijd voert tegen druzen, christenen en andere minderheden. Dat is meten met twee maten. Je kunt een jihadistenleider een mooi pak aantrekken, maar dat maakt hem nog geen staatsman. De SGP roept daarom op om in EU-verband nieuwe, gerichte sancties in te stellen tegen het Syrische regime. Graag een reactie.

Voorzitter. Meerdere fracties hebben er al aandacht aan gegeven: gisterenavond lazen we dat niet alleen Israël, maar ook omringende Arabische landen konden instemmen met het gepresenteerde vredesplan voor Gaza. Is de minister-president voornemens zich net als de Arabische landen samen met Europese leiders achter dit plan te scharen en te doen wat nodig is om duurzame vrede te bewerkstelligen?

Dank u, voorzitter.

De heer Diederik van Dijk (SGP):

Dank voor deze vraag. Ik weet niet goed of mevrouw Podt daar ook bij was, maar we hebben eind vorige week een Kamerdebat gehad in het kader van BHOS. Daarin is hier heel uitvoerig bij stilgestaan. Toen heeft de bewindspersoon ons ervan kunnen overtuigen dat de inzet die het kabinet nu pleegt voor de kinderen daar, het meest effectief en het meest efficiënt is. Op de manier waarop we het nu doen, kunnen we daar de meeste kinderen helpen. Daar hebben we ons door laten overtuigen. Er komt vandaag of morgen, zo is toegezegd, nog een nadere brief hierover, die ook zou zien op acute hulp. Dat willen we in ieder geval afwachten. Ik ben er eerder ook helder over geweest dat, als blijkt dat de capaciteit daar tekortschiet en het kabinet dus toch niet helemaal de goede route voert, de SGP zeker bereid is om opnieuw te kijken naar het stemgedrag. Maar tot nu toe heeft het verhaal van het kabinet ons overtuigd. Ik wacht graag af wat de heer Schoof daar straks nader over gaat zeggen.

Mevrouw Van der Plas (BBB):

Dank u wel, voorzitter. Wat de Europese top betreft is het natuurlijk belangrijk om hier in te gaan op de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Het is bijna twee jaar geleden dat Hamas met de bloedige terreuraanslag van 7 oktober 2023 een oorlog ontketende, een afschuwelijke oorlog met verwoestende gevolgen. Nog steeds zijn niet alle Israëlische gijzelaars vrij. 48 mensen zitten nog in gruwelijke omstandigheden in de tunnels van de terroristen van Hamas. De Palestijnen leven in ellendige omstandigheden en families in Israël willen hun geliefden gewoon terug.

Maar voor het eerst sinds lange tijd is er weer hoop. Gisteren maakte de Amerikaanse president Trump en premier Netanyahu van Israël hun vredesplan bekend over de toekomst van Gaza. Daarin staan twintig punten die een uitweg gaan bieden. Internationaal zijn de reacties juichend. Zelfs de Palestijnse Autoriteit prijst het. In dat licht vind ik het wel een beetje jammer hoe ogenschijnlijk lauw in ons land op dit vredesplan werd gereageerd. Ik had wel wat meer blijdschap verwacht nu Israël en de Palestijnen weer concreet zicht krijgen op een toekomst zonder oorlog en zonder ellende. Voor deze plannen is het cruciaal dat Hamas met wortel en tak uit de bodem van Gaza wordt getrokken. Het is nodig om de terreurtunnels van deze terreurorganisatie te vernietigen. Zolang Hamas de wapens niet neerlegt en de samenleving beheerst, zal er nooit vrede kunnen komen. Ik zeg het nog een keer: de laatste 48 gegijzelden moeten heel snel worden vrijgelaten.

Van Duitsland tot Indonesië: veel landen reageerden positief en zijn bereid om mee te werken en hulp te verlenen. Als ik naar de internationale reacties kijk, dan zie ik ook dat wij als Nederland onze rol daarin kunnen pakken. Vandaag heeft ook de Europese Commissie aangegeven klaar te staan om te helpen de plannen te verwezenlijken. Ik heb een aantal vragen aan de minister-president. Wordt in Europees verband het gesprek gevoerd over het mogelijk gezamenlijk optrekken van de lidstaten of wordt dit een nationale aangelegenheid? We zien namelijk hoeveel lidstaten al individueel reageren. Welke ruimte ziet de minister-president voor Nederland om een bijdrage te leveren aan de plannen die gisteren zijn aangekondigd? Zou Nederland een rol kunnen spelen in de internationale stabilisatiemacht? Hoe verhoudt zich dat tot onze rol in het licht van de veiligheidssituatie op ons eigen continent? Hoe kan Nederland bijdragen aan het deradicaliseren van Gaza, aan het demilitariseren van de samenleving en aan de politieke ontwapening van terreurbeweging Hamas? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de grootschalige humanitaire hulp die wordt voorgesteld, niet wordt geïnfiltreerd door radicale elementen?

Voorzitter. Momenteel bestudeert Hamas het plan, samen met Qatar en Turkije. President Trump heeft hun vier dagen de tijd gegeven voor een reactie. Voor nu is het grotendeels daarop wachten. Ik herhaal nog maar eens: vrede zal onmogelijk zijn zonder Hamas volledig uit de politiek, de samenleving en de humanitaire hulp te halen, en dat alles zonder wapens, zonder terreur en zonder haat.

Voorzitter. Dan heb ik nog een laatste vraag aan de minister-president. Er is hier al veel gesproken over de 25 miljoen euro die wordt besteed aan humanitaire hulp en medische evacuaties in de regio. Er is €800.000 naar Save the Children gegaan, waarmee 600 kinderen worden geholpen. Kan de minister-president aangeven waar de resterende 24,2 miljoen voor wordt ingezet en op welke termijn dat gebeurt? En hoe wordt ervoor gezorgd dat het geld van onze belastingbetalers niet op de verkeerde plekken terechtkomt en werkelijk voor 100% terechtkomt bij de hulp aan mensen in Gaza? Worden het geld en de uitgaven gemonitord en komt er een verantwoording vanuit de hulporganisaties?

Ik wil het hier nu bij laten, voorzitter. Ik sluit mij geheel aan bij de vraag van de heer Kahraman over Al-Jolani. Ik zal waarschijnlijk ook de motie meetekenen die hij daarover in gaat dienen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Ik heropen. Het woord is aan de minister-president.

Minister Schoof:

Voorzitter. Het is een goed gebruik dat we voorafgaand aan een ER in uw Kamer een debat voeren. Ditmaal gaat het over de informele Europese Raad van morgen en de bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap van overmorgen, beide in Kopenhagen. Hoewel er geen formele besluiten zullen worden genomen, ben ik blij dat ik vandaag met u het gesprek kan voeren over de boodschappen waarmee ik op pad kan.

Veiligheid staat in Kopenhagen centraal, tegen de achtergrond van vele recente luchtruimschendingen van de NAVO. Die laten eens te meer zien dat we moeten investeren in een sterke Europese defensie, om onze afschrikking en verdediging op orde te brengen. Dat doen we in de eerste plaats natuurlijk binnen de NAVO, maar ik ben blij dat we ook in Europees verband het gesprek voeren over hoe we dit kunnen faciliteren en coördineren. Het is van belang dat we de bestaande instrumenten nu gaan benutten om de productiecapaciteit snel op te schalen. En als we investeren in onze eigen veiligheid, betekent dat ook maximale steun aan Oekraïne, zowel financieel als militair, want Oekraïense soldaten vormen zoals u weet onze eerste verdedigingslinie. Nederland blijft Oekraïne onverminderd steunen, maar ik zal er in Kopenhagen ook sterk toe oproepen dat iedereen zijn steentje bijdraagt.

Voorzitter. Ten slotte Israël-Gaza. In het licht van de actualiteit begrijp ik dat verschillende leden hier vragen over hebben gesteld. Uw Kamer heeft donderdag ook de gelegenheid om met de minister van Buitenlandse Zaken van gedachten te wisselen over het vredesplan van president Trump.

Ik zal mijn beantwoording langs de volgende lijnen opbouwen. Ik begin met Europese veiligheid en defensie, met onder andere de schending van het NAVO-luchtruim, het opschalen van productiecapaciteit en de rolverdeling tussen de EU en de NAVO. Dan kom ik bij het blokje Oekraïne-Rusland, met onder andere steun, bevroren tegoeden en EU-toetreding. Vervolgens heb ik een diversiteit aan andere belangrijke onderwerpen, waaronder de Slowaakse rechtsstaat, Moldavië en Syrië. Ten slotte kom ik bij Israël-Gaza, met onder meer het vredesplan van president Trump, medische evacuaties en maatregelen tegen Israël.

Voorzitter. Dan begin ik aan het blokje Europese defensie. Mevrouw Piri vroeg: is er via de NAVO of via bepaalde Europese landen direct contact met Rusland om bij een dreiging te kunnen kijken of er gekomen kan worden tot de-escalatie? De NAVO is een defensief bondgenootschap. Wij zetten ons continu in om onnodige escalatie te vermijden. Met het oog op de-escalatie wordt er, waar nodig, direct contact opgenomen. Over de manieren waarop er aan die de-escalatie wordt gewerkt, zal ik hier niet uitweiden, gelet op de gevoelige aard van de materie.

De heren Van Dijk en Ceder vroegen wat de inzet van Nederland is om te voorkomen dat Europese defensieprojecten de NAVO frustreren. De NAVO is en blijft de hoeksteen van onze collectieve veiligheid; laat ik dat vooropstellen. De NAVO stelt de dreiging vast en de SACEUR vertaalt dat in plannen en stelt de zogeheten Capability Targets vast. De Europese Unie speelt een belangrijke rol in het bevorderen van de defensiegereedheid van Europa — dat is het belangrijke woord daarbij, zou ik bijna zeggen — door de inzet van financiële instrumenten om productie te stimuleren, zoals SAFE en de ontsnappingsclausule, door grensoverschrijdende samenwerking en innovatie van de defensieindustrie te bevorderen, door wet- en regelgeving voor de krijgsmacht te optimaliseren en door de lidstaten te ondersteunen bij de coördinatie van hun inspanningen. De EU zorgt er dus voor dat we binnen Europa sneller over de capaciteiten beschikken waar de NAVO om vraagt. Maar laat ik glashelder zijn: de NAVO blijft leidend bij het maken van plannen en defensie is en blijft een nationale competentie. Ik heb ook niet de indruk dat er licht zit tussen de inzet van de NAVO en die van de Europese Commissie; dat zeg ik bijvoorbeeld op basis van het gesprek van de sg van de NAVO en de voorzitter van de Europese Commissie van vandaag.

Dan vroeg de heer Ceder hoe Nederland wordt betrokken bij EU- en NAVO-initiatieven, in het bijzonder die met betrekking tot de oostflanken. We zijn hierover overigens continu in overleg met onze partners in Brussel. Dan doel ik met name op de NAVO-partners. De Nederlandse inzet op de oostflank bestaat overigens niet alleen uit F-35's en binnenkort, zoals u weet, uit Patriots in Polen, maar ook uit onze bijdrage aan een multinational battlegroup in Litouwen, uit de MQ-9 Reapers in Roemenië en uit de Nederlandse fregatten die onder de NAVO-missie Baltic Sentry patrouilleren in de Baltische zee. De EU kan ondersteunen daar waar het gaat om het versterken van de defensiecapaciteiten. Nederland heeft in EU-verband de leiding over de prioritised capability area drones and counterdrones.

Dan vroeg de heer Volt: de defensiegereedheid van 2030 is te traag; hoe kijkt de minister-president hiernaar? O, ik doe het weer! Mijn diepe excuses aan de heer Dassen. U bent ook bijna Volt, zullen we maar zeggen. Mijn excuses, voorzitter. Ik ga snel door. De heer Dassen vroeg naar de defensiegereedheid, want die gaat eigenlijk te traag. Ik denk dat het belangrijk is — die stap hebben we inmiddels gezet — dat Europa echt meer verantwoordelijkheid moet nemen voor de eigen veiligheid. De NAVO hanteert een uitgebreid en zorgvuldig proces om tot die capaciteitsdoelstelling te komen. De Europese Raad heeft inmiddels negen prioritaire gebieden voor het ontwikkelen van capabilities gedefinieerd. Het gaat om grote, grensoverschrijdende projecten. Nederland — dat zei ik net al — trekt daarbij onder andere het project drones en counterdrones. Het is goed dat de Europese Commissie die verschillende initiatieven nu met een routekaart bij elkaar wil brengen en daar ook op wil monitoren. Samenwerking met onze NAVO-bondgenoten, waaronder de VS, blijft daarbij van groot belang. Ik denk dat we op die manier daadwerkelijk de defensiegereedheid van 2030 op orde kunnen krijgen.

De heer Ceder vroeg: wat doen we aan het vergroten van de productiecapaciteit? We kijken primair hoe we slim kunnen samenwerken met andere landen en hoe de Nederlandse industrie kan bijdragen aan het opschalen van de productiecapaciteit van de grote defensiebedrijven. In de defensie-industriestrategie heeft het kabinet 1,15 miljard euro beschikbaar gesteld tot 2031 om gerichte investeringen te doen in vijf gebieden, in het bijzonder intelligentiesystemen, space technology en onbemenste systemen. Zo kunnen we toegevoegde waarde bieden aan de huidige internationale leveringsketens en productiecapaciteit opschalen.

De heer Ceder vroeg ook naar de standaardisering in NAVO-verband. Hoe gaat de minister-president pleiten voor die standaardisering? Het is uitermate belangrijk dat krijgsmachten goed met elkaar kunnen samenwerken. NAVO-standaarden dragen hieraan bij. De NAVO heeft hier de NATO Standardization Office voor, maar ik denk dat het veel belangrijker is dat Nederland, maar ook vele andere Europese landen, tot de conclusie zijn gekomen dat die standaardisatie veel sneller moet. We pleiten dan ook in Europees verband voor zo veel mogelijk gebruikmaken van die NAVO-standaarden, zodat wat we in Europa nu aan het ontwikkelen zijn, volledig voldoet aan die NAVO-standaarden, en daardoor ook de samenwerking tussen diverse defensieonderdelen operationeel veel beter tot stand kan komen.

De heer Van Campen vroeg: kan Nederland meer doen tegen drone-aanvallen? De NAVO zet in op vroegtijdige onderschepping van luchtruimschendingen zodra het NAVO-luchtruim wordt bereikt. Daarnaast beschikt Defensie over een gereedschapskist aan middelen op het gebied van drones en antidrones. Sterker nog, we zetten dat de komende dagen zelfs in in Denemarken. Het gaat hierbij onder andere om detectie en verstoring, het blokkeren van communicatie- of navigatiesignalen, softkill, een drone overnemen of veilig laten landen, en hardkill, een drone fysiek uitschakelen met gespecialiseerde wapensystemen. We werken continu aan het verbeteren ervan, nationaal maar ook en in het bijzonder in samenwerking met Oekraïne.

De heer Eerdmans vroeg — de heer Van Campen had, dacht ik, een soortgelijke vraag — of de Nederlandse luchtvaartwetgeving adequaat is ingericht op het neerhalen van drones. De heer Eerdmans sprak daarbij over Schiphol. Het soepele antwoord daarop is ja.

De heer De Roon vroeg ... Hij is helaas niet aanwezig, maar het was een stelling: we accepteren geen stap richting een Europees leger. Hij vroeg: kunt u dus bevestigen dat er geen Europees leger komt? Ik kan de heer De Roon, inmiddels via de media, geruststellen: wat betreft het kabinet wordt er intensief samengewerkt, maar komt er geen Europees leger en blijven wij volledig in NAVO-verband werken.

De heer Boswijk vroeg: is Nederland bereid om te pleiten voor meer productie van Patriots? Sterker nog, dat gebeurt al. In de orders die Nederland nu plaatst bij de Europese hoofdaannemers onderzoekt Nederland ook de mogelijkheden om aansluiting te vinden bij contracten van andere landen. Het aansluiten bij elkaars contracten kan Defensie enerzijds helpen om producten waar behoefte aan is in een gezamenlijke batch met andere landen te plaatsen bij de industrie, wat meer langetermijnperspectief geeft aan die industrie. De industrie heeft daar ook grote behoefte aan. Anderzijds draagt Nederland internationaal uit open te staan voor coproductie, waarbij Nederland zelf investeringen doet om de productiecapaciteit van Nederland te faciliteren via de leveringsketens.

Daarmee heb ik datgene afgehandeld wat met de Europese defensie te maken heeft. Dan ga ik maar door in dit tempo, voorzitter, want ik weet dat u dat zeer waardeert.

Dan ga ik naar Oekraïne, de verhouding met Rusland en alles wat daarmee samenhangt. Mevrouw Piri en de heer Boswijk vroegen of we met Oekraïne samenwerken om de droneproductie op peil te krijgen en om goedkopere en simpelere afweer tegen drones te ontwikkelen. Het antwoord is ja. Defensie werkt momenteel aan het verbeteren van de verdediging tegen een grote kwantiteit drones, zowel nationaal als juist in samenwerking met Oekraïne, gelet op hun kennis en expertise in het weren van drones. Daarom werkt Nederland aan samenwerking met de Oekraïense overheid en bedrijven om coproductie van Oekraïens materieel in Nederland mogelijk te maken.

De heer Ceder vroeg wat Nederland of de EU kan doen om met Oekraïne luchtafweercapaciteit te creëren. Laat ik beginnen met zeggen dat verdediging van het NAVO-grondgebied primair een NAVO-aangelegenheid blijft, maar de Oekraïense expertise wordt hier uiteraard bij verwelkomd. Het kabinet vindt de expertise en kennis van Oekraïne op het gebied van weren van drones van zeer grote waarde. Het kabinet stelt daarom de recent toegezegde samenwerking tussen Oekraïense en Poolse collega's om drone-afweercapaciteiten te bevorderen ook sterk op prijs. Er is ook bredere bereidheid om van Oekraïne te leren, bijvoorbeeld via industriële samenwerking of kennisuitwisseling via het Joint Analytics, Training And Education Centre van de NAVO.

Mevrouw Podt en de heer Dassen stelden vragen over een no-flyzone in West-Oekraïne. "Sluit u dat niet uit? Bent u bereid binnen NAVO-verband voorbereidingen te treffen?" Zoals de heer Volt al zei hebben we ook gedurende het debat … Zei ik nou weer "Volt"?

Minister Schoof:

Ik weet niet wat het is. Nou ja, ik zou het toch maar als een compliment beschouwen, vrees ik.

Minister Schoof:

Ik vind dat een hele mooie.

We hebben over een no-flyzone gesproken, als ik me niet vergis bij de Algemene Politieke Beschouwingen. Toen hebben we gezegd dat dat buiten het NAVO-gebied — dat is westelijk Oekraïne — op dit moment wat Nederland betreft geen optie is. Een van de belangrijkste redenen daarvoor is dat het land in oorlog is en dat je daarmee grote risico's loopt ten aanzien van escalatie. Dus kiezen we ervoor om Oekraïne op allerlei manieren bij te staan in het verdedigen van Oekraïne, ook tegen drones, maar wel door Oekraïne zelf. Mocht het ooit komen tot een staakt-het-vuren en veiligheidsgaranties, dan zal het monitoren van een no-flyzone daar ongetwijfeld onderdeel van uitmaken. Maar dat is natuurlijk iets anders.

Minister Schoof:

Misschien zit het antwoord waar we beiden mee vooruit zouden kunnen dan in wat ik zei over de veiligheidsgaranties als het tot een staakt-het-vuren komt, want een no-flyzone, of althans het monitoren van het vliegverkeer, is daar een essentieel onderdeel van, omdat aanvallen vanuit Rusland dan natuurlijk niet meer kunnen worden getolereerd. Die voorbereidingen worden getroffen, dus in die zin worden er wel voorbereidingen getroffen, maar nadrukkelijk in het kader van de veiligheidsgaranties. Op dit moment is een no-flyzone ook voor West-Oekraïne wat Nederland betreft niet aan de orde.

Voorzitter. Mevrouw Dobbe vroeg of de minister-president bereid is om in Europa initiatief te nemen om met andere landen tot gesprekken over vrede te komen. Laat ik zeggen dat Nederland zich consequent inzet voor de steun aan Oekraïne, op politiek, militair en niet-militair vlak, zodat het een zo sterk mogelijke positie aan de onderhandelingstafel heeft. In contacten met Europese en internationale partners benadrukken we consequent het belang van het beëindigen van deze oorlog — overigens, Oekraïne wil niets liever. Hierbij streven we ook een actieve rol van Europa na, en daarbij is het belangrijk dat Europa laat zien dat het verantwoordelijkheid neemt voor het eigen continent, bijvoorbeeld door het uitwerken van een tastbare bijdrage aan de coalition of the willing, onder andere op het gebied van de veiligheidsgaranties.

Minister Schoof:

Dan hebben wij elkaar verkeerd begrepen. Ik denk dat we in Europa permanent bezig zijn om te kijken hoe we Oekraïne en vooral Poetin aan tafel krijgen. Want Poetin is essentieel voor de onderhandelingen, naast Oekraïne. Nederland en ook Europa zullen zich scharen achter elk serieus initiatief dat daartoe kan leiden. Ik verwees naar de coalition of the willing. Ik geef toe dat die bedoeld is om veiligheidsgaranties te bieden en daarmee druk te genereren, maar tegelijkertijd praten we er binnen Europa met diverse landen ook steeds over op welke manier wij die onderhandelingen op de een of andere manier tot stand kunnen brengen. Daar zijn veel meer landen bij betrokken dan alleen maar de VS of Europese landen. U heeft er zelf ook een aantal genoemd. Er wordt wereldwijd steeds gekeken wie nou een initiatief heeft dat gaat werken. Wie kan nou ergens druk uitoefenen, en dan in het bijzonder op Poetin, om te zorgen dat hij serieus aan de onderhandelingstafel gaat zitten?

Minister Schoof:

We wachten niet af. We zijn permanent aan het kijken op welke manier wij Poetin aan de onderhandelingstafel kunnen krijgen. We kiezen er daarbij voor om niet rechtstreeks contact te hebben met president Poetin. Tegelijkertijd vinden op meerdere plekken meerdere overleggen plaats om te kijken hoe we nou de twee strijdende partijen aan de tafel krijgen. Daarbij is het belangrijkste om ervoor te zorgen dat Poetin daadwerkelijk serieus aan tafel komt en een keer laat zien dat hij serieus bereid is tot vrede, in plaats van, zoals afgelopen weekend, de grootste aanval op Oekraïne uit te voeren sinds de oorlog drie jaar geleden begonnen is.

Voorzitter. Dan was ik bij de vraag van de heer Boswijk, of al het geld al was besteed, als ik het even kort samenvat. Ik heb eerder gezegd dat het kabinet Oekraïne onverminderd zal blijven steunen, maar het kabinet past vanwege een demissionaire status een terughoudende rol in het toezeggen van aanvullend budget. Maar u kent ook het adagium van dit kabinet. Dat is nog steeds: zolang als nodig is, zoveel als nodig is. In reactie op de vraag — ik dacht in de APB; ik dacht ook van uw fractievoorzitter, maar daar zou ik me misschien in kunnen vergissen — of Nederland voorziet in een structurele laag van rond de 3,5 miljard euro die we bereid zijn elk jaar daaraan te besteden, heb ik ook de bereidheid daartoe uitgesproken. Tegelijkertijd is het zo dat we inderdaad over '26 al 2 miljard euro naar voren hebben geschoven; daar heeft u gelijk in. We verwachten in '25 alles te realiseren. Onze hoofdfocus is niet dat wij minder gaan doen, want wij zullen blijven doen wat we doen, maar dat andere landen echt beduidend meer gaan doen. Wij gaan dus niet terug, maar het is echt noodzakelijk dat andere landen veel meer gaan doen.

Minister Schoof:

Ik zei al dat het kabinet niet zal schromen om met uw Kamer de discussie aan te gaan over de middelen die noodzakelijk zijn om Oekraïne te steunen als blijkt dat Oekraïne echt meer geld nodig heeft. Tegelijkertijd denk ik dat we voor dit jaar en ook begin volgend jaar echt kunnen doen wat nodig is met de middelen die we hebben. Ik snap de vragen van de heer Boswijk, maar ik denk dat het niet verstandig is om dat op hele korte termijn te doen. Ik ben natuurlijk altijd bereid om te kijken op welke manier wij inzage kunnen geven in wat we kunnen doen, wat de behoefte is en waar dan een gat zit. Maar ik zeg ook wel: Nederland doet heel veel. Dat weet u. Daar sprak u net ook uw waardering voor uit. We willen ook veel blijven doen, maar het is echt zo ontzettend belangrijk dat andere landen mee gaan doen. Anders loopt Nederland wel heel erg voorop. Daar kunnen we trots op zijn, maar de druk op andere landen moet echt toenemen.

Minister Schoof:

Ik heb even een vraag ter verduidelijking als dat mag. Gaat het dan om Nederlandse middelen en Nederlandse productiecapaciteit? Er wordt natuurlijk internationaal heel veel geïnvesteerd ten behoeve van Oekraïne. Er zijn internationaal heel veel bedrijven op de markt. Nederland heeft vrij recent nog, ook in de zogeheten PURL-projecten, nog 500 miljoen beschikbaar gesteld. Dan koop je Amerikaans materieel, geen Europees materieel; dat geef ik zonder meer toe. Maar dat kan meteen geleverd worden, dus we zijn op allerlei manieren bezig om Oekraïne van de wapensystemen te voorzien waar het echt behoefte aan heeft. Ik twijfel dus een klein beetje, omdat we een net wat verschillend beeld hebben van wat er nodig is. Maar ik ben altijd bereid om hierover met de minister van Defensie contact op te nemen en hem te vragen of hij me hierbij verder kan helpen. Dan is er daarover de komende dagen even contact.

Minister Schoof:

Voorzitter, dank dat u ons even onze gang liet gaan, want ik begrijp het nu ietsje beter. Ik ben zeker bereid om het met de minister van Defensie, en overigens ook met de minister van Financiën, te bespreken. Want dit gat mag inderdaad niet vallen, gelet op de structurele financieringsstroom die we willen geven aan de financieel-militaire ondersteuning in Oekraïne. We kunnen kijken welke mogelijkheden er zijn. Zeker voor dit kabinet is het aangelegen om te zorgen dat die gaten niet vallen. Ik zal dus kijken wat ik op dit punt kan doen.

Minister Schoof:

Dat moet ik echt aan de minister van Defensie vragen. Dat durf ik niet een-twee-drie te zeggen. Dat zie ik niet deze week gebeuren, zeg ik heel eerlijk.

Minister Schoof:

Ik zou bijna zeggen: we hebben vandaag nog een Europese Raaddebat cadeau gekregen.

Over de bevroren tegoeden heeft vrijwel uw hele Kamer vragen gesteld. Met niemand uitgezonderd was het verzoek om daarvoor te pleiten. Overigens heeft uw Kamer eerder al een motie aangenomen om dat mogelijk te maken. Laat het helder zijn: Rusland moet betalen voor de schade. Het is duidelijk dat Oekraïne de komende jaren niet alleen aanzienlijke militaire steun nodig heeft, maar ook tientallen miljarden aan begrotingssteun, om sociaal-economisch op de been te blijven en kritieke overheidsdiensten draaiende te houden. Het is belangrijk dat die nieuwe steun snel beschikbaar komt.

Het is positief dat de Commissie werkt aan een oplossing om Oekraïne juist nu te steunen. Daarbij worden expliciet de mogelijkheden verkend op basis van de bevroren Russische tegoeden. Dat past ook bij de Nederlandse inzet in lijn met moties van onder anderen het Kamerlid Boswijk. De Nederlandse inspanning om iets te doen met deze middelen lijkt daadwerkelijk ergens toe te leiden. We verwelkomen overigens ook de oproep van Bundeskanzler Merz in, dacht ik, de Financial Times, om hierover te spreken. Wel is het belangrijk dat er nu snel een concreet voorstel op tafel ligt. Het is namelijk van belang dat het financieel, juridisch en technisch houdbaar is. Ook naar de zorgen van de Belgen, die de meeste van deze bevroren tegoeden hebben staan, moeten we reëel kijken. Bij vragen ten aanzien van de specifieke doeleinden hoorde ik zowel militaire als niet-militaire zaken. Wat Nederland betreft gaat het niet over oormerking, maar is het cruciaal dat het aansluit op de noden van Oekraïne.

Tot slot is het ook van belang dat de risico's en lasten van het potentieel vrijgeven van deze bevroren tegoeden eerlijk worden gedeeld door de diverse partners. Naast de EU moeten daarbij met name de G7-partners worden betrokken.

Voorzitter, dan de toetreding van Oekraïne. Laat ik beginnen met te zeggen dat er bij deze informele Raad geen besluit voorligt. Maar gelet op de uitspraken in de media van de voorzitter van de Europese Raad sluit ik inderdaad niet uit dat we hierover zullen spreken. De toekomst van Oekraïne ligt in de EU. Dat geldt in vergelijkbare mate voor Moldavië. Maar toetreding is een lang en zorgvuldig proces van hervorming en overname van het EU-acquis. Iedereen is gebaat bij besluitvorming op merites; althans, dat is de Nederlandse opvatting. Een sterke EU is in het belang van ons allemaal. Nederland blijft daarop toezien en blijft Oekraïne en Moldavië helpen om aan de voorwaarden te voldoen. Oneigenlijke bilaterale blokkades, zoals die van Hongarije, zijn zeer onwenselijk. Ze tasten de geloofwaardigheid van het op merites gebaseerde uitbreidingsproces aan. Het is belangrijk om daar een oplossing voor te vinden, maar die ligt niet in het omzeilen van unanimiteitsbesluitvorming. Unanimiteit is ook voorafgaand aan de opening van clusters essentieel om ervoor te zorgen dat onze hoge rechtsstaatvoorwaarden worden verankerd. Zonder unanimiteit dreigt dat verloren te gaan. Voor het kabinet staat buiten kijf dat we de uitbreidingsmethodologie in stand willen houden. Dat betekent dat er geen formele besluitvormingstappen overgeslagen kunnen worden en dat unanimiteit bij deze besluiten een vereiste blijft. Een plan om dit aan te passen vereist overigens ook unanimiteit en die is er op dit moment niet.

Minister Schoof:

De voorstellen van de heer Costa worden in dat opzicht ook gewaardeerd, want hij probeert een oplossing te vinden voor dit netelige probleem. Naar ons idee is dit echter niet de juiste oplossing. Eerder in het debat kwam ook al voorbij dat er heel veel uitbreidingsdiscussies lopen. Ten aanzien van Moldavië en Oekraïne ontstaat er een soort politieke wenselijkheid dat dit gebeurt, maar bij andere landen niet. Dat maakt het superingewikkeld. Een stelling die Nederland overigens al sinds jaar en dag inneemt, is dat zowel de methodologie als de merites, oftewel de Kopenhagencriteria, cruciaal zijn. Daar hoort unanimiteitsbesluitvorming bij.

Minister Schoof:

Druk op Hongarije. Daar is de Commissie in alle opzichten ontzettend druk mee bezig.

Voorzitter. Dan ga ik door met de vraag van de heer De Roon over Oekraïense mannen in Nederland laten terugkeren naar Oekraïne. Het kabinet heeft de verlenging van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming verwelkomd. Die voorziet overigens in een verblijfsstatus tot maart 2027. Het kabinet zet in op een EU-gecoördineerde exitstrategie wanneer de Richtlijn Tijdelijke Bescherming afloopt en werkt tegelijkertijd aan een programma om vrijwillige terugkeer zo veel mogelijk te stimuleren.

De heer Eerdmans vroeg naar de handhaving van de maatregelen in het aangekondigde negentiende sanctiepakket. Laat duidelijk zijn: de schaduwvloot ondermijnt de effectiviteit van de sancties. Het kabinet zet hard in op de bestrijding daarvan, zowel qua nationale handhaving als aanvullende Europese maatregelen. Nederland staat in nauw contact met internationale partners als VS, Verenigd Koninkrijk en Oekraïne om de Europese sancties zo effectief mogelijk te versterken. Diplomatieke outreach naar vlaggenstaten leidt ertoe dat vlaggen worden ingetrokken. Nederland werkt nauw samen met de Baltische staten en de landen aan de Noordzee om actie te ondernemen op naleving van de sancties.

De heer Ceder gaf aan dat Nederland alles moet doen om landen van de Russische olie af te krijgen. Ja, dat klopt. Het ondermijnen van het Russisch verdienvermogen is prioriteit van het kabinet en van het negentiende sanctiepakket. Er geldt op dit moment een importverbod op Russische olie en olieproducten. Er zijn nog uitzonderingen voor onder andere Hongarije en Slowakije, maar binnen REPower wordt nu gewerkt aan een afbouwpad. Ik geef toe dat het moeizaam loopt. Maar het is aan de Commissie om met deze landen in het kader van REPower tot een oplossing te komen en wij steunen de Commissie daar volledig in.

Mevrouw Piri vroeg: de EU wil begin 2027 af van Russisch lng; kan Nederland pleiten voor eerder? Het antwoord daarop is ja. We willen het namelijk zo spoedig mogelijk afbouwen. Onder REPowerEU heeft men ook een voorstel gedaan voor een EU-verordening die een permanent verbod inhoudt op de import van Russisch gas. Wij zullen er elke keer voor pleiten om dat zo snel mogelijk te doen.

De heer Van Dijk vroeg naar godsdienstvrijheid en kerken in Oekraïne. Vorig jaar is in Oekraïne een wet aangenomen die het mogelijk maakt om activiteiten van aan Rusland gelieerde religieuze organisaties te verbieden. De wet beoogt het tegengaan van Russische desinformatie voor het waarborgen van de veiligheid van Oekraïne. Belangrijk is te benadrukken dat de wet geen verbod op de kerk oplegt of godsdienstvrijheid in zou perken. We krijgen ook geen signalen van onze Oekraïense contacten, waaronder religieuze vertegenwoordigers, dat de wet tot problemen zou leiden wat betreft godsdienstvrijheid in Oekraïne. Vrijheid van godsdienst is in Nederland een groot goed en staat in onze Grondwet. Dat dragen we internationaal ook uit. Mocht het nodig zijn, dan spreekt Nederland landen aan op hun verplichting om de vrijheid van religie te waarborgen. Dat zullen wij ook in Europees verband doen.

Voorzitter, daarmee ben ik klaar met Oekraïne en Rusland.

Ik had u al gezegd dat ik een aantal overige onderwerpen heb. Ik begin bij de appreciatie van de droneaanval in de Rode Zee waarbij het Nederlands gevlagde schip Minervagracht door een projectiel is geraakt. Het schip was vertrokken uit Djibouti en was onderweg naar de Emiraten. De reder heeft bekendgemaakt dat hierbij brand is uitgebroken. Twee van de negentien opvarenden zijn gewond geraakt, één daarvan ernstig. De gewonden zijn van boord gehaald door een helikopter van een marineschip dat deelneemt aan de EU-missie ASPIDES. Deze aanval onderstreept hoe belangrijk het is dat wij samen met onze partners blijven investeren in maritieme aanwezigheid en samenwerking in deze volatiele context. Bij de veiligheid en gezondheid van de bemanning ligt nu de prioriteit. Aanvallen op de commerciële scheepvaart zijn uiteraard onacceptabel. Voor Nederland als open en maritieme handelsnatie is vrije en veilige doorvaart van groot belang. Daarbij wou ik het laten.

Voorzitter. Dan de rechtsstaat en de inzet van Nederland tegen Slowakije. Mevrouw Podt, de heer Van Campen en de heer Dassen hebben daar vragen over gesteld. Uw Kamer ontving vandaag een brief van het kabinet. Het kabinet volgt de rechtsstaatontwikkelingen in Slowakije nauwgezet en kijkt met teleurstelling en zorg naar deze grondwetswijziging. Het kabinet heeft vandaag contact gehad met de Commissie en heeft zijn zorgen over Slowakije uitgesproken. Het is nu eerst en primair aan de Commissie om te beoordelen of Slowakije met deze grondwetswijziging de rechtsstatelijke beginselen schendt en hier, indien nodig, tegen op te treden. Het kabinet steunt de Commissie in haar rol als hoedster van de verdragen en blijft de Commissie daarbij oproepen om gebruik te maken van het gehele beschikbare EU-rechtsstaatsinstrumentarium, inclusief de mogelijkheid om de geldkraan dicht te draaien.

Misschien is het goed om de statenklachtprocedure nog even kort toe te lichten. Een lidstaat kan in het kader van artikel 259 VWEU niet direct naar het Hof stappen. Hij dient eerst de klacht over de inbreuk op het Unierecht door de andere lidstaat voor te leggen aan de Commissie. De Commissie kan dan binnen drie maanden een met redenen omkleed advies uitbrengen, nadat de klagende en aangesproken lidstaat beide in de gelegenheid zijn gesteld schriftelijk en mondeling opmerkingen te maken. Indien de Commissie na haar advies een schending constateert, kan zij zelf een inbreukzaak aanhangig maken. Pas na drie maanden kan de klagende lidstaat eventueel zelf naar het Hof stappen.

Minister Schoof:

Ik zou het kabinet daar graag nog even de ruimte voor willen geven. We hebben uw Kamer net een brief hierover gestuurd, naar aanleiding van deze wijziging. Vandaag is er ook contact geweest met de Commissie. U heeft morgen en overmorgen nog een aantal debatten met de minister van Buitenlandse Zaken. Ik weet eerlijk gezegd niet of dit ook op de agenda staat, maar het zal morgen ongetwijfeld aan de orde komen. Ik ben altijd bereid er opmerkingen over te maken. Dat past ook in de lijn van hoe Nederland hiertegen aankijkt. Maar een formele klachtprocedure is niet de lijn die we nu hebben gekozen. U heeft net de brief gekregen. Ik zou dit punt in dat opzicht echt even mee terug willen nemen.

Minister Schoof:

Het kabinet heeft in de brief zijn opvattingen op dit moment weergegeven. Ik ga niet vijf uur nadat u de brief heeft ontvangen een volstrekt ander standpunt innemen. We hebben overigens al met de Commissie contact opgenomen. Slowakije zal absoluut weten hoe Nederland hierin staat.

Minister Schoof:

Dat zullen we doen in onze bilaterale contacten met Slowakije. Wij steunen de Commissie volop in de afweging die zij nu moet maken als eerste partij, als hoedster van de verdragen, over de houding die men wenst in te nemen ten aanzien van Slowakije.

Minister Schoof:

Ik voel me comfortabel bij elk initiatief dat de Commissie op dit punt neemt. We zijn het namelijk eens over de kwalitatieve beoordeling van wat er in Slowakije gebeurt. We zullen de Commissie daarop aanspreken en oproepen om daar actie op te ondernemen. Ik durf op dit moment even niets te zeggen over de tijdsspanne, maar ik zal daar morgen ook naar vragen.

Minister Schoof:

Ik ben zonder meer bereid dit te bespreken in een van de eerstvolgende ministerraden, om te kijken wat we kunnen doen. Het lijkt me de geëigende weg om langs die lijn een net proces te doorlopen, net nadat we de brief aan uw Kamer hebben gestuurd.

Dan over Hongarije. De Commissie dreigt EU-middelen vrij te geven. Dat waren vragen van zowel D66 als GroenLinks-Partij van de Arbeid. De Commissie heeft ingestemd met een Hongaars verzoek om een deel van de geblokkeerde EU-cohesiemiddelen in te zetten voor een andere doelstelling. Het is dus van het ene blokje naar het andere blokje gegaan. Maar de Commissie heeft in hetzelfde besluit aangegeven dat deze EU-cohesiemiddelen nog niet worden vrijgegeven, omdat Hongarije niet voldoet aan de beginselen van de grondrechten. Het is dus slechts het verplaatsen het ene naar het andere onderwerp, om het even huiselijk te zeggen, maar ze worden niet vrijgegeven. Het besluit hierover is aan de Commissie. Er is geen rol voor de Raad. Het kabinet blijft zich ervoor inzetten dat lidstaten die niet voldoen aan de beginselen van de rechtsstaat en de grondrechten, geen toegang tot EU-middelen kunnen krijgen.

Voorzitter. Dan kom ik op een vraag van mevrouw Podt, over Bulgarije. Het is primair aan de Europese Commissie om te beoordelen of Bulgarije de rechtsstatelijke beginselen schendt en om, indien nodig, hiertegen op te treden. Het kabinet steunt de Commissie in haar rol — we hadden het er eerder over — als hoedster van de verdragen en blijft de Commissie oproepen om gebruik te maken van al het beschikbare EU-rechtsstaatinstrumentarium. Tevens spreekt het kabinet Bulgarije in bilaterale contacten aan op het belang van de rechtsstaat en fundamentele rechten als fundament voor Europese samenwerking. Het meest recente contact was er in juli 2025.

De heer Boswijk verwees naar een eerdere motie over de Amerikastrategie en vroeg naar de stand van zaken. Het kabinet is de motie nog niet uit het oog verloren; dat is een geruststellende mededeling. Wij zullen letterlijk vandaag of morgen een adviesaanvraag indienen bij de Adviesraad Internationale Vraagstukken om onze brede relatie met de VS nader te beschouwen. Op basis daarvan komen we bij uw Kamer terug.

Voorzitter. Zowel mevrouw Van der Plas als de heer Kahraman vroegen naar de handshake met de president van de Syrische overgangsregering. Zij vroegen waarom ik dat gedaan heb. Het antwoord is dat Nederland belang heeft bij een veilig en stabiel Syrië. Tegelijkertijd volgen we de overgangsregering nauwgezet en kritisch. Onderdeel hiervan is dat we contact hebben met de Syrische overgangsregering en dat we die consequent aanspreken op het belang van een inclusieve politieke transitie, de bescherming van alle religieuze en niet-religieuze gemeenschappen in Syrië en het tegengaan van straffeloosheid. Tijdens mijn kennismaking met de interim-president Al-Sharaa rond de AVVN waren dit precies de punten die ik heb overgebracht. Ik heb daarnaast benadrukt dat Nederland de samenwerking op het gebied van humanitaire hulp, wederopbouw en veiligheid blijft voortzetten. Het gaat niet alleen om woorden, want Nederland steunt als donor ook een groot aantal projecten gerelateerd aan de bescherming van minderheden in Syrië, maatschappelijke organisaties en onderzoek naar mensenrechtenschendingen.

Minister Schoof:

U kunt zich voorstellen dat het voor mij, als voormalig Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, een beetje een vreemde gewaarwording was om een voormalige terrorismeleider te ontmoeten, hij in zijn functie als president en ik in mijn functie als premier. Dat gezegd hebbende is de politieke realiteit dat de huidige regering in Syrië de macht heeft. Het is, denk ik, ook in het Nederlandse belang om de contacten met de Syrische regering te houden om ervoor te zorgen dat er een ontwikkeling is in Syrië die leidt tot stabiliteit en veiligheid van alle groeperingen in Syrië; laat daar geen misverstand over bestaan. Ik heb in mijn gesprekken expliciet de minderheden te berde gebracht. U heeft in mijn onderstaande bericht kunnen lezen dat het expliciet aan de orde is gekomen. Dit zijn zulke snelle contacten, zeg ik vervolgens tegen de voorzitter, dat je even een paar dingen tegen elkaar zegt. Ik denk dat het contact over dit onderwerp bij elkaar misschien maximaal vijf minuten heeft geduurd, maar dat is waarschijnlijk al lang. Hij heeft daar kennis van genomen en iets gezegd in de trant van: ik heb daar alle begrip voor en zet me daarvoor in. We weten dat het een permanent onderwerp van aandacht is, ook voor de Nederlandse overheid en voor mij. Het is overigens ook een permanent onderwerp van aandacht voor de minister van Buitenlandse Zaken, die twee dagen daarna, vrijdag jongstleden, met de minister van Buitenlandse Zaken van Syrië heeft gesproken en deze punten ook allemaal te berde heeft gebracht. Ja, we zijn donor. Ja, we werken aan een veilig en stabiel Syrië. Maar de druzen, christenen en andere minderheden moeten gewoon beschermd worden. Dat is een voorwaarde voor een veilig en stabiel Syrië.

Minister Schoof:

Op dit moment is dat wat betreft het kabinet niet aan de orde. We kiezen de lijn van het permanent aanspreken van de regering in Syrië. Dat doen zowel de minister van Buitenlandse Zaken als ondergetekende. Ik ben absoluut bereid om ook met de minister van Buitenlandse Zaken nog eens een keer expliciet te kijken of we het moment naderen waarop dat aan de orde zou moeten zijn. Voor mij is het in ieder geval op dit moment niet mogelijk om daar een oordeel over te geven. U heeft donderdag, dacht ik, een debat over de staat van de wereld met de minister van Buitenlandse Zaken. Wij beiden zijn in de marges van de AVVN druk bezig geweest met de minister van Buitenlandse Zaken en de huidige minister-president. Misschien is dat het moment dat deze vraag expliciet aan de orde wordt gesteld. Ik zal de minister van Buitenlandse Zaken hier ook over informeren.

Minister Schoof:

Druk uitoefenen, altijd, zeker rondom dit onderwerp. Ten aanzien van uw specifieke vraag: ik zal dat met de minister van Buitenlandse Zaken opnemen.

Minister Schoof:

Als ik mensen in Nederland van Syrische afkomst, minderheden op die manier heb geschokt, dan spijt me dat. Dat was namelijk op geen enkele manier mijn bedoeling. Ik heb in het gesprek juist aandacht gevraagd voor de minderheden. Ik vond het ook belangrijk om dat contactmoment te melden. Dat was mijn afweging.

Minister Schoof:

Ik ben mij zeer bewust van de gevoeligheden, met name rondom de minderheden in Syrië. Dat is ook precies de reden waarom ik het heb opgebracht. Daarom stond het ook in de tekst bij het X-bericht. Laat daarover geen enkel misverstand bestaan. Ik zal mij ook blijven inzetten voor de minderheden in Syrië en tegelijkertijd voor een veilig en stabiel Syrië. Als het daarbij noodzakelijk is om contacten te hebben met de Syrische regering, dan zal ik dat vanzelfsprekend ook doen.

Minister Schoof:

Ja, die toezegging doe ik graag.

Voorzitter. Dan nog een paar onderwerpen onder dit blokje. De heer Eerdmans gaf aan dat Nederland moet aanhaken bij Denemarken, België en Italië om de Europese kaders te moderniseren. Dat sloeg met name op het EVRM. Daarbij zit Nederland in de kopgroep. Ik heb hier al eerder met de heer Eerdmans over gesproken. Toen heb ik al gezegd dat wij hier heel nauw bij betrokken zijn en dat we ook in deze kopgroep zitten. Sterker nog, wij zijn samen met Italië en Denemarken trekkers van de kopgroep binnen de EU.

Dan vroeg de heer Boswijk naar de afhankelijkheid van China wat betreft grondstoffen. Ik deel die zorgen over de grondstoffen. We werken in EU-verband aan het vergroten van de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen, onder andere met de Critical Raw Materials Act. Op nationaal niveau hebben we de zogeheten Nationale Grondstoffenstrategie. Op die manier proberen we met dit vraagstuk om te gaan.

Dan de vraag — even kijken hoor — hoe Nederland erop gaat toezien dat sancties ook echt effect hebben op het moment dat Chinese concurrenten de mazen van de wet benutten. Dat was een vraag van de heer Van Dijk. Druk op de inkomsten van Rusland uit energie is essentieel. De effectiviteit van de sancties monitoren we continu. De Europese Commissie heeft hier een centrale rol in, maar dat doen we ook zelf. We zijn in gesprek met landen zoals China en scherpen sancties voortdurend aan. Daarom werken we ook aan het negentiende pakket. De EU heeft hiervoor verschillende instrumenten. We kiezen voor een zorgvuldige aanpak met naast sancties ook diplomatieke outreach. In het achttiende pakket speelde onder andere het voorbeeld van de Indiase raffinaderij die Russische olie bewerkt. Dat is ook een nadrukkelijk aandachtspunt in het negentiende pakket.

Minister Schoof:

Dat ben ik geheel met de heer Boswijk eens. De minister van Economische Zaken zal overigens op korte termijn een brief sturen over de voortgang wat betreft strategische voorraadvorming en de verwerking van kritieke grondstoffen. Ik zal hem vragen om Nyrstar in Budel daarbij ook expliciet mee te nemen.

Voorzitter. Dan kom ik bij Israël/Gaza. Ik begin met het vredesplan. Diverse Kamerleden hebben mij daar vragen over gesteld. Als ik het heel kort formuleer — zo heb ik dat gisteravond ook gedaan — omarmen wij het vredesplan dat door Trump is voorgesteld. Tijdens de AVVN van vorige week was er al een overleg met de Arabische landen. Ik heb toen zelf ook met een aantal van de betrokken landen gesproken. Die gaven toen al aan dat ze een positief gevoel hadden bij dit plan en dachten dat het weleens zou kunnen slagen. De grote vraag was toen: pakt Israël dit plan op? We hebben gezien dat Israël gisteren ook akkoord is gegaan en dat de Palestijnse Autoriteit, die niet betrokken is, wel akkoord is gegaan. Daarmee hebben we voor het eerst echt een serieuze kans op een staakt-het-vuren en uiteindelijk ook zicht op vrede, waarbij massale humanitaire hulp de bevolking gaat bereiken, de gijzelaars vrijkomen en er tegelijkertijd ook gewerkt kan worden aan een duurzame oplossing waarin — dat is ook belangrijk — Hamas geen enkele rol meer kan spelen in Gaza en de wapens moet inleveren. Ik denk dat we in twee jaar tijd niet zo dicht bij een akkoord zijn geweest. Tegelijkertijd moet het nog wel gerealiseerd worden.

De eerste vraag die nu voorligt, is of Hamas dit accepteert. Ik ben het met iedereen in deze Kamer eens dat de druk op Hamas om dit te doen van groot belang is. De eerste lijn daarbij bestaat uit de landen Qatar, Egypte en Turkije, die ook vandaag volgens mij een aantal gesprekken hebben gevoerd die er hopelijk toe leiden dat ook Hamas hiermee akkoord gaat. Dan komt er daadwerkelijk zicht op die vrede. Als het een plan zou zijn geweest dat iemand in de Kamer of ik zou hebben geschreven, dan zouden we het ongetwijfeld net een slag anders hebben gedaan, maar ik denk dat het allerbelangrijkste is dat de landen in de Arabische regio, Israël, de Palestijnse autoriteit, Amerika en andere islamitische landen hun medewerking hebben toegezegd. Ook vele Europese leiders hebben op allerlei manieren gezegd: dit moeten we nu gaan doen; dit is een belangrijke stap. In diverse contacten die ik vandaag heb gehad — ongetwijfeld zal ik dat morgen ook zeggen in de Europese Raad, als dat ter sprake komt — heb ik gezegd dat Nederland op allerlei manieren bereid is om te kijken hoe we dit plan tot een succes kunnen laten leiden. Als dat financieel of anderszins consequenties heeft, zal ik uw Kamer daarover natuurlijk direct informeren. Ik zal geen stappen zetten zonder uw Kamer. Maar dit betekent dat de eerste stap nu aan Hamas is. Hopelijk gaat dat de komende dagen gebeuren. Dan zijn we echt dichter bij een duurzame oplossing, waarbij wat het Nederlandse kabinet betreft een tweestatenoplossing uiteraard het uitgangspunt blijft, met een veilig Israël en een veilige Palestijnse Staat. Dat betekent ook dat Gaza voor de Gazanen is en dat Israël zich zal moeten terugtrekken.